ابزال قۇسپان: «زاڭ ەمەس، ەڭ اۋەلى ءتىلدىڭ تۇتىنۋشىسى وزگەرۋى كەرەك»
- ابزال، ءسىزدى قازاق ءتىلىنىڭ قورعاۋشىسى ەكەنىڭىزدى سىرتتاي ەستيمىز، بۇل جولعا قالاي كەلدىڭىز؟
- 2006 جىلى پروكۋراتۋرادان رەسمي تۇردە ءوز ەركىممەن قىزمەتتەن كەتتىم، سودان بەرى ءوزىم ادۆوكاتپىن، بىراق كۇندەلىكتى 1-2 ساعاتىمدى عانا وسىعان ارنايمىن، ءتىلدى قورعاۋعا سونىڭ ءوزى جەتكىلىكتى بولىپ ءجۇر. ورال قالاسى ءتىل جاعىنان ءبىراز جوندەلىپ قالدى. شوۆينيست ورىستار كازىر ءبىزدى كورسە، ازىرەيل كورگەندەي سيگەكتەيدى. بۇل جوبانى العاش رەت «قازاقتەلەكومنان» باستادىم.
- ءسىزدىڭ ءتاسىلىڭىز ناقتى ناتيجەگە باعىتتالعان ەكەن. جۇرتتىڭ ءبارى ءتىلدىڭ جاناشىرى بولعانمەن، تىلگە كەلىپ جاتقان پايدا جوق قوي. قۇرعاق دابىرا مەن بايبالام... ءسىزدىڭ مىنا جوباڭىزدان تىلگە كەلەر ناتيجە مول سەكىلدى.
- ابزال، ءسىزدى قازاق ءتىلىنىڭ قورعاۋشىسى ەكەنىڭىزدى سىرتتاي ەستيمىز، بۇل جولعا قالاي كەلدىڭىز؟
- 2006 جىلى پروكۋراتۋرادان رەسمي تۇردە ءوز ەركىممەن قىزمەتتەن كەتتىم، سودان بەرى ءوزىم ادۆوكاتپىن، بىراق كۇندەلىكتى 1-2 ساعاتىمدى عانا وسىعان ارنايمىن، ءتىلدى قورعاۋعا سونىڭ ءوزى جەتكىلىكتى بولىپ ءجۇر. ورال قالاسى ءتىل جاعىنان ءبىراز جوندەلىپ قالدى. شوۆينيست ورىستار كازىر ءبىزدى كورسە، ازىرەيل كورگەندەي سيگەكتەيدى. بۇل جوبانى العاش رەت «قازاقتەلەكومنان» باستادىم.
- ءسىزدىڭ ءتاسىلىڭىز ناقتى ناتيجەگە باعىتتالعان ەكەن. جۇرتتىڭ ءبارى ءتىلدىڭ جاناشىرى بولعانمەن، تىلگە كەلىپ جاتقان پايدا جوق قوي. قۇرعاق دابىرا مەن بايبالام... ءسىزدىڭ مىنا جوباڭىزدان تىلگە كەلەر ناتيجە مول سەكىلدى.
- باسىندا مەن دە قازاق گازەتتەرىندەگى ويبايعا قاراپ باسىمدى ۇستاپ جۇرەتىنمىن، سودان كەيىن اناۋ «انا ءتىلى» دەگەن گازەتتەردى وقۋدى قويدىم، بەتىندە ويباي مەن جىلاپ-سىقتاۋ، بايبالامنان باسقا ەشتەڭە جوق! كازىر وزگەرگەن شىعار... سودان وزىمە-ءوزىم سۇراق قويدىم: «وسىنىڭ ءبىر جولى بولۋى كەرەك قوي» دەپ، نەگە مەن بىرەۋدەن كورۋىم كەرەك، نەگە مەن باسقامەن الىسۋعا كۇشىم مەن ۋاقىتىمدى، جۇيكەمدى بەكەر توزدىرۋىم كەرەك؟ سودان وسى جولعا ءتۇستىم، ارنايى قوعامدىق ۇيىم قۇرىپ، تىلەۋلەستەردى بىرىكتىردىم. بەلگىلى ايتىسكەر اپامىز شولپان قىدىرنيازوۆا وبلىستىق ءتىل باسقارماسىن باسقارىپ تۇرعان كەزدە وبلىستىق سالىق باسقارماسىنىڭ «ءتىلىن سىندىرعانىمىز» بار. ۇيگە ورىسشا سالىق تولەۋ جونىندە حابارلاما كەلىپ تۇر ەكەن، دەرەۋ سول بويدا جاۋاپحات جازىپ، قۇقىعىمنىڭ شەكتەلگەنىن، مەمەلكەتتىك تىلدە حابارلاما كەلمەگەنىن، قۇقىعىم تۇزەلمەيىنشە سالىق تولەمەيتىنىمدى حابارلاپ جىبەردىم. تاعى ءبىر حاتتى قىسقاشا تۇردە وبلىستىق ءتىل باسقارماسىنا تاستادىم، ونى شولپان اپاي قۇيىنداي كوتەرىپ اكەتتى دە، ءبىر ايدىڭ ىشىندە سالىق باسقارماسىنىڭ ورىنباسارىنان باستاپ، 5 ادامدى جاۋاپقا تارتقىزىپ، سابالارىنا ءتۇسىردى. سونداعى مەنىڭ شىعىنىم - حات جازۋعا كەتكەن 10 مينۋت قانا! بولدى! سوندىقتان ماسەلە، ەڭ اۋەلى ادامداردا - زاڭداردا ەمەس! اسىرەسە، وڭىرلىك ءتىل باسقارماسىن باسقارىپ وتىرعانداردا بۇلايشا شەشۋدىڭ كەمىندە 40 جولى بار. كوپشىلىگى سونى قولدانا الماي، زاڭدى جامانداۋمەن وتىر. سول كەزدە ورالداعى جاعداي كازىرگى كەرەكۋدەگىدەي جامان بولماسا ارتىق ەمەس ەدى. ەندى جاعداي مۇلدەم باسقاشا. 2008-2009 جىلدارى استانادا ءبىراز ىستەردى اتقارىستىم، كەيبىر مەكەمەلەرگە قازاق ءتىلىنىڭ ورنىن كورسەتتىك.
- كەرەكۋدەگى جەڭىس ۇزاعىنان ءارى جۇعىستى بولعاي! وعان قالاي شىقتىڭىز؟
- ءبىر اي بۇرىن سەكەڭ (سەرىك ەرعالي) حابارلاسادى، «وسىلاي دا وسىلاي، پاۆلودارداعى ءبىر كىسىگە زاڭگەرلىك كومەك كەرەك، جىگەرىنە جىگەر قوسىپ،تىلگە قارسىلاردىڭ مۇرنىنان شەرتۋ كەرەك» دەپ. «جارايدى!» دەپ رۋزا بەيسەنبايتەگىنە شىقتىم. ناتيجەسىندە 21 قازان كۇنى بولعان وبلىستىق سوتتاعى اپپەلياتسيالىق (قارىمتا) شاعىمىمىز بويىنشا، قالالىق سوتتىڭ شەشىمىن بۇزدىرىپ، مورالدىق شىعىنىمىزدى تۇگەندەپ، ءتىلدى تورىنە شىعارماساق تا، ونىڭ ءوز ورنىن «پاۆلودارليفت» دەگەن مەكەمەگە كورسەتىپ، باسىنعانداردىڭ باسىنان نۇقىپ، كەرەكۋلىك ازاماتتاردىڭ جىگەرىنە جىگەر قوسقاندايمىز. مەن كەرەكۋگە بارعاندا ناتيجەنىڭ نە بولارىن الدىن الا بىلگەن ەمەسپىن، بۇرىن بولعان جەرىم ەمەس، جاعدايدى بىلمەدىم. بىراق قانداي جاعدايدا دا وكىنبەۋگە ىشتەي بەكىنگەن اداممىن. ماقساتىم - ءتىل جاناشىرىنا قول ۇشىن بەرۋ عانا بولدى. اقىرى ناتيجە ويلاعاننان ارتىعىراق شىقتى دەۋگە بولادى.
- ابزال، ەندى وسى جولداعى مامان رەتىندە ءتىلىمىزدىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ جولى بار ما؟ ءسىزدىڭ مىنا ءىسىڭىز قانشالىقتى ءتيىمدى؟
- ءتىل ماسەلەسىنىڭ كازىرگى تاڭدا قولدان كەلەر توتە جولى بار، ول - بار زاڭدى قوعام تاراپىنان ازاماتتاردىڭ ارالاسىمەن ىسكە اسىرتۋ. وعان ازاماتتاردىڭ جىگەرى مەن قۇنتى كەرەك. زاڭدىق ساۋاتتى بولۋ مىندەتتى ەمەس، ونى ءبىز سەكىلدى زاڭگەرلەر تولىقتىرادى. كازىر سونداي باستاماشىل ازاماتتاردى ىزدەپ ءجۇرمىز، شاقىرسا، كومەك كەرەكسىنسە، بارىمىزدى سالامىز. كەرەكۋگە ءوز قارجىممەن باردىم، ۋاقىتىم تىعىز بولسا دا، وعان بارىمىزدى سالۋعا جوسپارىمىز بار. تىلدىك قۇقىق سالاسىندا شىنايى نيەتى بارلارعا كومەگىمىز ءازىر. باتىس قازاقستان وبلىسىندا بۇل جايدى ءبىر دەڭگەيگە قويدىق، ەندى ەلدىك دەڭگەيگە شىعۋدامىز.
- كەيبىر ازاماتتاردىڭ نيەتى، ىقىلاسى، وتانشىلدىعى بار، بىراق جولدارىن بىلمەيدى. سولاردىڭ ءبارى دە قۇر نيەتپەن ناتيجەگە جەتە الا ما؟
- جەتە الادى! جۇرت كازىر بىردەڭە بولسا، «زاڭدى وزگەرتۋ كەرەك» دەپ شىعادى، بىراق سولار ءومىرى سول زاڭدى وقىعان ەمەس. ءتىل ماسەلەسىن كازىرگى زاڭدامامەن 90 پايىزعا شەشۋ مۇمكىندىگى بار، مەن وعان كەپىلدىك بەرەم! بار زاڭنىڭ اياسىندا قىرۋار شارۋا تىندىرۋعا بولادى، سىزگە ايتايىن. ورالدا قاراپايىم عانا بەكبولات دەگەن جىگىت بازاردا ساتۋشى بولىپ تۇراتىن، سول كازىر ءبىزدىڭ جوبامىزعا ارالاسا كەلە، وزىنە ليدەرلىك قاسيەت پەن بويىنا وزىنە دەگەن، تىلگە دەگەن سەنىمدى ۇيالاتىپ وتىر. كازىر سول جىگىت مەنىڭ ءبىر قولىما اينالدى. ماسەلە نيەت پەن جىگەردە! قالعانى سونىڭ قوسىمشاسى عانا!
ال ەندى، قابىلدانعان قاي زاڭ دا دۇرىس، ەگەر ونى ءوز پايداڭا جاراتا الاتىن شاماڭ بولسا! ەگەر ونداي شاماڭ بولماسا، اتا زاڭدى كۇندە وزگەرتسەڭ دە، ەشتەڭە وزگەرمەيدى، سەبەبى، سونى قولداناتىن ادامداردىڭ ءوزى وزگەرۋى كەرەك! مىنە، مەنىڭ ويلاپ جۇرگەنىم دە، ىستەپ جۇرگەنىم دە وسى جاعدايدى وزگەرتۋ، ادامدارعا كومەك بەرۋ، ۇلگى كورسەتۋ.
اينالايىندار-اۋ، ءتىل تۋرالى زاڭدا نەبارى 30 شاقتى باپ بار، ونىڭ قاسىندا باسقا تىلدەگى قۇراندى جاتتاپ الىپ جاتقان جوقپىز با؟! زاڭگەردىڭ دە كەرەگى شامالى وقىعاندى ويدان وتكىزىپ، لوگيكاعا سالساڭىز جەتىپ جاتىر. ماقساتتى دۇرىس قويۋ كەرەك، ەڭ باستىسى كازىر قازاق ءتىلىنىڭ جوقشىسى بەس-التى كىسى ەمەس، ءاربىر قازاق ەكەنىن قوعامعا ءسىڭىرۋ.
زاڭنىڭ دۇرىس-بۇرىستىعىنا، باعدارلامانىڭ بار-جوعىنا قاراماڭىزدار! ەڭ اۋەلى ماسەلەنى ءوز ارەكەتىمىزدىڭ دۇرىستىعىنان باستاۋ كەرەك، سونى تۇزەتسەڭ، قالعانى وزىنەن ءوزى سونىڭ سالدارى بولىپ شىعا كەلەدى. بۇل - مەنىڭ ءپالساپام. ول باۋكەڭدى كوپ وقىعاننان تۋىنداعان. ول كىسىنى ءپىر تۇتام، بۇل پىكىرىم دىندارلارعا جاقپاسا جاقپاسىن!
- سوندا كازىرگى جاعداي زاڭنىڭ ولقىلىعىنا ەمەس، ءوزىمىزدىڭ ءىسىمىزدىڭ ولقىلىعىنا تاۋەلدى مە؟
- ءدال سولاي! ارينە، كازىرگى زاڭنىڭ ءتىلىمىزدى مازاقتاپ قويعانداي تۇستارى بار، سونى دۇرىستاۋعا قوسىلام، بىراق قولدا بار زاڭناما قولدانىسقا تۇسكەن جوق، سونىڭ ءوزىنىڭ قۋاتىن سىعىپ، پايدالانباي وتىرمىز. ەرتەڭ جاقسارعان زاڭ وزىمەن ءوزى ءتىلدى جاقسارتىپ كەتپەيدى، وعان ءبارىبىر ادام ارالاسىپ، قۋىنىپ، سول زاڭدى قولدانۋعا تۋرا كەلەدى. قىسقاسى، بىزدە ءالى ماسەلەنىڭ ءبارىن زاڭعا سىلتەپ، زاڭدى جۇمساۋدى نيەت ەتكەن دارمەنسىز قىلىق پەن قۇنت بار. سودان ارىلماي، زاڭ مەن بيلىكتى ون رەت وزگەرتسەڭ دە، بۇل احۋال وزگەرمەيدى. الدىمەن، زاڭ ەمەس، ءتىلدىڭ تۇتۋشىسى (نوسيتەلى) وزگەرۋى كەرەك!
- بۇل جوبانى جۇيەلەپ، ەلگە تاراتۋ جاعى بار ما؟
- سونى ويلاستىرۋدامىز. ەل بويىنشا ازاماتتار جۇمىلىپ قولعا الماقپىز. قاڭتارعا دەيىن ارنايى سايت اشپاقپىن، سول ارقىلى وسى جولداعى نيەتتەستەر بىرىگىپ، زاڭدىق اقىل-كەڭەس زامان تالابىنا سايكەس ينتەرنەت ارقىلى تاراتىلادى.
- مىناۋىڭىز جاقسى جاڭالىق ەكەن. ساتتىلىك تىلەيمىز!
سۇحباتتاسقان - ءشارىپحان قايسار
"اباي-اقپارات"
