جاس مەملەكەت ءۇشىن تاكتيكالىق تىرلىكتە ماڭىزدىسى - ورنىقتى ەكونوميكانىڭ قالىپتاسۋى بولسا، ال ستراتەگيالىق سالادا جاس ۇرپاقتىڭ ءبىلىمى مەن تاربيەسى باستى نازار اۋداراتىن جايت. ويتكەنى، از عانا ۋاقىتقا ەكونوميكالىق جاعىنان تاۋەلسىزدەنگەن مەملەكەت ءوزىنىڭ جاس ۇرپاعىنىڭ بىلىگى مەن ازاماتتىق دەڭگەيىنە سۇيەنىپ قانا ءوز ەگەمەندىگىن ودان ءارى باياندى ەتە الماق. ايتپەسە، ەكونوميكاسى شيكىزاتتىڭ كۇلى، حالقى شەتەل ماماندارىنىڭ قۇلى بولىپ شىعا كەلەتىنى ايداي انىق.

جاس ۇرپاقتىڭ ءبىلىمى ەلدەگى جالپى ءبىلىم بەرۋ ماسەلەسىنە تىكەلەي بايلانىستى. وسى جاعىنان قازاقستاننىڭ قازىرگى جالپى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن ءىشىنارا ءسوز ەتسەك، ونىڭ ءوز بەينەسى قالىپتاسقان، تۇلعاسى نىعايعان جۇيە ەكەنىنە ءشۇبا كەلەرلىكتەي جاعدايلارعا كەزىگەمىز. بۇعان باستى سەبەپتەر رەتىندە ەلدىڭ ەكونوميكالىق داعدارىستان شىققانعا دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى الۋان ءتۇرلى الاسۇرۋدى، ياعني، تىڭعىلىقتى تۇردە دايەكتەلگەن وقۋ مەن تاربيەنىڭ مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى پروگرامماسىنىڭ بولماعاندىعىن، كەرىسىنشە، ءبىلىم بەرۋ ءمينيسترىنىڭ اۋىسۋىنا بايلانىستى ءبىلىم جۇيەسىنىڭ دە «كوڭىل كۇيى» سان قۇبىلعانىن، بىلىكتى باسقارۋدىڭ بولماعاندىعىن مويىنداۋعا تۋرا كەلەدى.

جاس مەملەكەت ءۇشىن تاكتيكالىق تىرلىكتە ماڭىزدىسى - ورنىقتى ەكونوميكانىڭ قالىپتاسۋى بولسا، ال ستراتەگيالىق سالادا جاس ۇرپاقتىڭ ءبىلىمى مەن تاربيەسى باستى نازار اۋداراتىن جايت. ويتكەنى، از عانا ۋاقىتقا ەكونوميكالىق جاعىنان تاۋەلسىزدەنگەن مەملەكەت ءوزىنىڭ جاس ۇرپاعىنىڭ بىلىگى مەن ازاماتتىق دەڭگەيىنە سۇيەنىپ قانا ءوز ەگەمەندىگىن ودان ءارى باياندى ەتە الماق. ايتپەسە، ەكونوميكاسى شيكىزاتتىڭ كۇلى، حالقى شەتەل ماماندارىنىڭ قۇلى بولىپ شىعا كەلەتىنى ايداي انىق.

جاس ۇرپاقتىڭ ءبىلىمى ەلدەگى جالپى ءبىلىم بەرۋ ماسەلەسىنە تىكەلەي بايلانىستى. وسى جاعىنان قازاقستاننىڭ قازىرگى جالپى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن ءىشىنارا ءسوز ەتسەك، ونىڭ ءوز بەينەسى قالىپتاسقان، تۇلعاسى نىعايعان جۇيە ەكەنىنە ءشۇبا كەلەرلىكتەي جاعدايلارعا كەزىگەمىز. بۇعان باستى سەبەپتەر رەتىندە ەلدىڭ ەكونوميكالىق داعدارىستان شىققانعا دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى الۋان ءتۇرلى الاسۇرۋدى، ياعني، تىڭعىلىقتى تۇردە دايەكتەلگەن وقۋ مەن تاربيەنىڭ مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى پروگرامماسىنىڭ بولماعاندىعىن، كەرىسىنشە، ءبىلىم بەرۋ ءمينيسترىنىڭ اۋىسۋىنا بايلانىستى ءبىلىم جۇيەسىنىڭ دە «كوڭىل كۇيى» سان قۇبىلعانىن، بىلىكتى باسقارۋدىڭ بولماعاندىعىن مويىنداۋعا تۋرا كەلەدى.

قازىرگى كەزدە ەل ەكونوميكاسى بەلگىلى ءبىر دەڭگەيگە كوتەرىلگەنىمەن، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ كوڭىل كونشىتەرلىكتەي سيقى بار دەۋگە ەرتەرەك. قازاقستاننىڭ جالپى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى قازىرگى باستى سىرقاتى - مەكتەپ عيماراتتارىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگى نە كۇردەلى جوندەۋدەن وتپەي جاتقاندىعى مەن ماتەريالدىق بازانىڭ ناشارلىعى ەمەس، ەڭ الدىمەن ءبىلىم جۇيەسىنىڭ ساپالىق جاعىن قامتاماسىز ەتەرلىكتەي جاعىمدى جانە وڭتايلى اۋاننىڭ جوقتىعى. اشىپ ايتساق، قازىرگى جالپى ءبىلىم بەرۋ وشاقتارى جاس ۇرپاققا ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋگە الاڭسىز كوشكەن قاسيەتتى شاڭىراققا اينالا قويعان جوق; ەڭ اۋەلى مۇعالىمدەردىڭ ساپاسىزدىعى مەن  پاراقورلىقتىڭ ادام توزبەس دەڭگەيگە كوتەرىلگەندىگى بولىپ وتىر. ماسەلە - مەكتەپتەردەگى مۇعالىمدەردىڭ پارامەن قىزمەتكە الىنۋىندا جانە بالالاردىڭ ەسەپسىز قارجى اينالىسىنا كۋا بولۋىندا. دەمەك، قازاقستاننىڭ قازىرگى جالپى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى كاسىپقوي ۇستازدىق دەڭگەيىن تارك ەتەتىن، اسىرەسە قازاق مەكتەپتەرىندە تاراپ وتىرعان قىزمەتكە قابىلدانۋدان باستاپ، بۇكىل مەكتەپ ءومىرىن جايلاعان رەپرەسسيالىق-پاراقورلىق ءتاسىل الاستالاتىنداي باس قاتىراتىن ۋاقىت كەلدى.

ءبىزدىڭ بۇل پىكىرىمىزگە قارسى داۋ ايتىلاتىنى تۇسىنىكتى، ول قوعامدا ورنىققان كەز كەلگەن جاعىمسىز جۇيەنىڭ قورعانىشى ەكەنى راس. ماسەلەن، قازىرگى كەزدە «قولبالا» اتا-انالار كوميتەتى ارقىلى ءار نارسەگە اقشا جيناۋ، ونىڭ ەسەبىن بەرمەۋ - مەكتەپتەردى جايلاعان جاعىمسىزدىق ەكەنى راس جانە بۇدان ادا ساناۋلى عانا، ونىڭ ىشىندە ءورىستىلدى مەكتەپتەر بولۋى مۇمكىن. تاعى ءبىر ايتاتىن نارسە، مەكتەپتە جۇمىسقا تۇرۋ دا پاراقورلىقتىڭ توركىنى ەكەنى تاعى راس. دەمەك، رۋحاني پاكتىكتىڭ وشاعى بولۋعا ءتيىس مەكتەپتەرىمىز قوعامنىڭ قاس جاۋى بولىپ تابىلاتىن پاراقورلىقتىڭ جاس ۇرپاعىن ازىرلەپ جاتقاندىعىن كىم جوققا شىعارادى؟ ال، بۇعان ساپاسىز مۇعالىمدەردىڭ جۇمىسقا قابىلدانۋىن قايدا قويامىز؟ ءسويتىپ، كوپ جاعدايدا مەكتەپ اۋقىمىنا ساي ديرەكتورات نەگىزىندە «قاعاناتتىڭ» قالىپتاسىپ وتىرعاندىعى راس. ديرەكتوردىڭ مۇنداي قاعان دارەجەسىنە كوتەرىلۋىنە ونىڭ ءوزىن كىنالاۋ نەگىزسىز، بار ماسەلە قازىرگى مەملەكەتتىك ءبىلىم جۇيەسىندە.

اتالمىش تاقىرىپقا تالعاجاۋ بولاتىن تاعى ءبىر نارسە - ءبىلىم-تاربيە جۇمىسىنىڭ شارۋاشىلىقپەن شاتاسىپ جاتۋىندا. ءتىپتى، جوعارىداعى پارالىق جۇيەنىڭ دامۋىنا دا وسى جايت جاعداي جاساپ وتىرعانى جاسىرىن ەمەس. سوندىقتان جالپى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى وسى بىلىق پەن شىلىققا نۇكتە قوياتىن مەزگىل جەتتى دەپ ويلايمىز جانە سوعان وراي ءوزىمىزدىڭ پىكىرىمىزدى ۇسىنامىز.

قازىرگى كەزدە مەكتەپ ديرەكتورى شارۋاشىلىققا دا، ءبىلىم-تاربيە جۇمىسىنا دا باستى جاۋاپتى بولىپ تابىلادى، ءبىزدىڭ ويىمىزشا ديرەكتوردى مۇنداي سۋپەرجاۋاپكەرلىكتەن قۇتقارىپ، وعان تەك قانا مەكتەپ مەنەدجەرى رەتىندەگى مارتەبەنى قالدىرعان دۇرىس. باسقاشا ايتقاندا، ديرەكتور مەكتەپتىڭ بارلىق ماتەريالدىق جوق-جىتىگىن قىمتاۋشى جانە ۇيىمداستىرۋشى بولۋمەن شەكتەلىپ، بۇل مامانداردى ارنايى تۇردە مەكتەپ مەنەدجەرى رەتىندە قىسقا مەرزىمدى كۋرستاردا دايارلاپ شىققان دۇرىس. ءسويتىپ، مەكتەپتىڭ بارلىق جوق-جىتىگىن اتا-انانىڭ قالتاسىنان الگى مەنەدجەردىڭ موينى مەن بيۋدجەتكە ارتقان ءلازىم. مەكتەپتىڭ تابىس-شىعىنى بارىنشا ءمولدىر بولۋى ءۇشىن ديرەكتور وقۋ جىلىنىڭ باسىندا جانە سوڭىندا اتا-انالاردىڭ جالپى جينالىسى مەن ءبىلىم بەرۋ دەپارتامەنتى الدىندا تولىق ەسەپ بەرىپ وتىرۋى كەرەك. الايدا، مەكتەپ مەنەدجەرى ءبىلىم-تاربيە ىسىنە كەسەل كەلتىرمەيتىندەي دارەجەدە، مەكتەپ شىعىنىنىڭ بيۋدجەت قامتي المايتىن بولىگىن قوسىمشا شارۋاشىلىق ارقىلى تابىس تابۋىنا ەركىندىك بەرىلگەنى ءجون.

ال، مەكتەپتىڭ باستى مىندەتى سانالاتىن ءبىلىم-تاربيە ماسەلەسى قازىرگى «وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى» سەكىلدى  دۇدامالداۋ اتالىپ جۇرگەن كەڭەستىك لاۋازىم يەسىنە تولىق بەرىلىپ، ول ءبىلىم-تاربيە مەنەدجەرى اتالعانى دۇرىس بولار جانە دە بۇل لاۋازىم يەسىن ءبىلىم بەرۋ دەپارتامەنتى بەكىتىپ، ال مەكتەپ اياسىندا ءبىلىم-تاربيە مەنەدجەرىنىڭ ىقتيمال كانديداتۋراسىن اتا-انالار كەڭەسى ۇسىنعانى ءجون بولار ەدى. ويتكەنى، ۇرپاققا ءبىلىم-تاربيە بەرۋ مىندەتى زاڭ بويىنشا اتا-انا مەن مەملەكەتكە تەڭ بولىنگەندىكتەن، بۇل لاۋازىم دا وسى تاراپتاردىڭ تەڭ قاتىسىمەن جۇزەگە اسقانى ماقۇل. بۇنداي جاعدايدا ءبىلىم-تاربيە مەنەدجەرى مەكتەپتى مۇعالىمدەرمەن قامتاماسىز ەتۋدى دە ءوز موينىنا العانى ءجون، سوندا اتالمىش لاۋازىمنىڭ مارتەبەسى دە، ءمانى دە شارۋاشىلىق مەنەدجەرىنەن ارتىق بولىپ شىعادى دا، مەكتەپتىڭ باستى ماقساتى بولىپ تابىلاتىن جاس ۇرپاققا ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋدىڭ كەدەرگىسىز ورىندالۋىنا جول اشىلادى.

ءبىر قىزىعى قازىرگى جالپى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە تاربيە بەرۋ ماسەلەسى بۇلىڭعىر تۇردە انىقتالعان، ءتىپتى، بۇل مىندەت ءبىلىم بەرۋ دەپارتامەنتتەرىنىڭ اتاۋلارىنان دا ءتۇسىپ قالعان. بالكىم، دەپارتامەنتتەردى «ءبىلىم بەرۋ» ەمەس، «ءبىلىم-تاربيە» بەرۋ انىقتاۋىشىمەن مىندەتتەگەنىمىز بارىنشا ادىلەتتى بولار. سوندا عانا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى «تارتىپسىزدىكتەر» جويىلار دەگەن ۇمىتتەمىز. قىسقاسى، ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسى ءوزىنىڭ باعدارىن تولىعىمەن جاس ۇرپاقتى ءبىلىم-تاربيە بەرۋگە بۇراتىنداي تۇجىرىمداماعا نەگىزدەلگەن رەفورماعا كىرىسۋى ءتيىس دەپ ويلايمىز.

قازاقستاننىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا قوعامنىڭ نازارىنان تىس قالعان ىرگەلى ماسەلە بار، ول - تىلدىك ءبىلىم (يازىكوۆوە زنانيە). تىلدىك ءبىلىم سوڭعى كەزدە عانا ءبىزدىڭ قوعامعا دەندەي باستاعان ۇعىم، ونىڭ ءمانى ادامنىڭ يگەرگەن ءتىلى بويىنشا سىڭىرگەن ءبىلىمى دەگەن ءسوز. ەگەر دە ەلىمىزدە 400 مىڭنان استام قازاق بالاسى وزگە تىلدە ءبىلىم الىپ جاتسا، ولاردىڭ انا تىلىندەگى تىلدىك ءبىلىمى ماقۇرىم دەگەن ءسوز. بىراق ماسەلە مۇندا دا ەمەس، ماسەلە ەلىمىزدە مەملەكەتتىك (ۇلتتىق، ەتنوستىق ەمەس) مەكتەپ سيپاتىنىڭ ءالى كۇنگە قۇرالماعاندىعىندا. مۇنىڭ ءمانى نە؟ ماسەلەن، رەسەي مەن قىتايداعى مەملەكەتتىك مەكتەپتەر سايكەسىنشە ورىس جانە قىتاي تىلىندە ورتا ءبىلىم بەرۋ وشاقتارى مويىندالعان جانە قالعان تىلدەگى مەكتەپتەردىڭ بارلىعى دا ەتنوس تىلىندە شەكتەۋلى تۇردە تاريح پەن ادەبيەتتى عانا وقۋى مۇمكىن، ال قالعان ءپان بويىنشا الگى مەملەكەتتىك تىلدەگى ءبىلىم بەرۋ قولعا الىنعان. ءتىپتى، ءوزىمىزدىڭ وزبەك اعايىننىڭ ەلىندە دە وسى جۇيەنىڭ قولعا الىنعانىنا بىرنەشە جىلدىڭ ءجۇزى بولىپ قالدى. بۇل سونداعى ءبىزدىڭ قازاقتار ءۇشىن كەمسىتۋ بولماسا ۇلتتىق تىلىنەن اجىراتۋ سەكىلدى بولىپ كورىنگەنمەن، شىن مانىندە وزبەكستان ءۇشىن ءوزىنىڭ مەملەكەتتىلىگىن نىعايتۋ جولىنداعى حالىقتى ءبىرتۇتاستاندىرۋ جانە مەملەكەتتىك ورتا ءبىلىم بەرۋ ارقىلى ازاماتتاردى ۇلتىنا قاراي بولاشاق قۇقىعىنان ايىرماۋدىڭ جولى بولىپ تابىلادى. ال، بىزدە جاعداي كەرىسىنشە، قازاقستاندا مەملەكەتتىك مەكتەپتەر ەمەس، وڭكەي ەتنوستىق مەكتەپتەر عانا: قازاق، ورىس، وزبەك، ۇيعىر، دۇڭعان ورتا مەكتەپتەرى بولىپ كەتە بەرەدى. ءتىپتى، الماتى وبلىسىندا كەيبىر ۇستازدىڭ بەكىتۋسىز ەتنوس تاريحىن وقىتقانى دا ءسوز بولعانى بار. دەمەك، بۇل ءۇي ىشىنەن ءۇي تىگۋ ەمەس، ءبىر ءۇيدىڭ تۋ-تالاقايىن شىعارىپ، بىرنەشە ءۇي تىگۋگە ۇمتىلۋ دەگەن ءسوز.

الايدا، اتالمىش ماسەلەنى بۇدان بىرنەشە جىل بۇرىن مينيستر بولعان كۇلەكەەۆ مىرزا قولعا الا باستاعانى بار، ول ءبىلىم بەرۋ مينيسترلىگى الدىنا پاندەردىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىن قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە وقىتۋ ماسەلەسىن قويا باستاپ، ەتنوستىق مەكتەپتەردەن مەملەكەتتىك مەكتەپ ۇلگىسىن جاساۋدى ەندى قولعا الا باستاعاندا ساياساتتىڭ تابالدىرىعىنا ءسۇرىندى. وعان كەيبىر زياگەرلەر ورە تۇرەگەلىپ، قارسى شىققانى جانە بار. الايدا، ولار ءبىزدىڭ ارالاس مەكتەبىمىزدىڭ ءوزى شىن مانىندەگى ورىس ءدىلدى مەكتەپ ەكەنىن ويلارىنا المايتىنى ءارى ايانىشتى، ءارى وكىنىشتى. قىسقاسىن ايتقاندا، ءمينيسترى جاڭارعان مينيسترلىك الدىندا ماسەلەنىڭ قوردالانعانى سونداي، ونىڭ ءبارىن جيىپ-تەرىپ ايتۋ دا قورقىنىشتى - بارىمىزدان ايىرىلىپ قالمايمىز با، دەگەن باياعى قازاقى پروبلەما تۋادى! الايدا، سول قازاقتىڭ «شەگىرتكەدەن قورىققان ەگىن ەكپەس» دەگەنى تاعى بار... ارينە، بۇعان جالعىز مينيستر بولىپ ەمەس، قوعام بولىپ جۇمىلاتىن شارا كەرەك.

«اباي-اقپارات»