ءبىزدىڭ قازاق ەلىنە ەلەڭدەۋىمىز 1980 جىلداردىڭ سوڭىنان باستالدى. قىتاي مەن كەڭەس وداعى اراسىنداعى توڭنىڭ جىبۋىنە وراي ەكى ەلگە ءبولىنىپ قالعان تۋىستار ەپتەپ ءبىر-بىرىمەن حات-حابار الىسىپ، بارىس-كەلىس تە ورنادى.

مەن ءۇشىن 1989 جىل ەرەكشە ماڭىزدى وقيعالارعا تولى بولدى. اسىرەسە، قازاقستاندىق قوناقتار – ءتۇسىپحان ماعزيۇلى، بازارحان سۇلەيمەنوۆ، روزا رىمباەۆا حيكايالارى وسى جىلدىڭ ەنشىسىنە بۇيىردى.

جازۋشى، جۋرناليست، قوعام قايراتكەرى ۋاقاپ قىدىرحانۇلىنىڭ اعاسى ءتۇسىپحان ماعزيۇلى سول جىلى التايدا بولدى. بىزبەن قۇداندالى جاقىندىعى بار. اتالعان جىلدىڭ تامىزىندا شىرىكشيدەگى تۇسىپبەك مۇحامەتقاليۇلىنىڭ ۇيىنە بارىپ، وندا قوناقتارمەن داستارقانداس بولىپ – سىمەكە قۇشابايۇلى، اقاتاي مازەتۇلى، كاكىم اقماديۇلى، بارقى سولتان جاقىپۇلى سەكىلدى قارتتار نە ءبىر تاريحي اڭگىمەلەردىڭ تامىرىن قوپارىپ، ولاردى ەت قۇلاعىممەن ەستىدىم. ءتۇسىپحان 1986 جىلعى 16 جەلتوقساندا قىرىلعان قازاق جاستارى جايىندا ايانىشتى اڭگىمەلەر ايتتى.

وسى جىلى قىركۇيەكتە شىنجاڭ وقۋ-اعارتۋ ينسيتۋتىنا وقۋعا ءتۇستىم. ۇرىمجىدە بولدىم. 11 قىركۇيەك كۇنى امانتاي دەگەن ساباقتاسىمىز ەكەۋىمىز ينسيتۋتقا جاقىن «بىيمىن» بازارىنا تاماقتانعالى كىرگەندە، كەزدەيسوق ءانشى حاميت سقاقۇلىنىڭ قازاقستاندىق ءىنىسى بازارحان سۇلەيمەنوۆ دەگەن ازامەتپەن ۇشىراسىپ، داستارقانعا جايعاسىپ ۇزاق-ۇزاق كەڭەستەر قۇردىق.

1989 جىلدىڭ ايتاقالسىن ەلەۋلى وقيعاسىنىڭ ءبىرى روزا رىمباەۆانىڭ «اراي» انسامبلىمەن قىتايدا كونسەرتتىك ساپاردا بولۋى ەدى. 3 قازان كۇنى ءۇرىمجى قالاسىنداعى «حالىق قۇرىلتايى» سارايىندا 3 كۇن كونتسەرت بەردى. روزا رىمباەۆا، قايرات بايبوسىن، مۇرات احماديلەر ءان شىرقادى. ءابدىحاميت كۇي تارتتى. روزا «اتامەكەن»، «تۇنگى الماتىم»، «ارالدان ۇشقان قوس اققۋ»، «قىزىل قۇمدا اۋىلىم» سەكىلدى اندەردى شىرقادى. قايرات «ءىنجۋ مارجان»، «اعاش اياق»، «قىزىل اسىق»، «جيىرما بەس»-ءتى ورىندادى.

اسەم ءان، ءتاتتى كۇيلەر «قۇلاقتان كىرىپ، بويدى الدى».

ۇرىمجىدە جوعارى وقۋ ورنىندا وقىپ جاتقان قازاقتاردان ەلەڭدەمەگەنى جوق شىعار. وي مەن قىردان قۇرالىپ، تاماشاعا جۇگىرگەن قازاقتار قىرىلارمانعا جەتىپ، قىزىقتى اۋزىمىزدىڭ سىلەكەيىن شۇبىرتا وتىرىپ تاماشالادىق. اسىرەسە، روزانىڭ ورىنداۋىنداعى «اتامەكەن» ءانى ىشىمىزگە شوق سالىپ، «ۇشارعا قاناتىم جوق، نە قىلايىن» دەگەن كۇيگە ءتۇسىردى. كورمەگەن تاۋدى كوكسەگەن بەلگىسىز ساعىنىشتىڭ ىستىعى سۋىعاندى قويىپ، ۇدەي باستادى.

شىركىن، شىركىن، اتامەكەن-اي!

جوعارىداعى وقيعالار مەنىڭ قازاق ەلىنە دەگەن ماحاباتىمدى ودان ارى وياتا ءتۇستى. «اتامەكەن-اي» دەگەن ءۇن قۇلاعىمنىڭ تۇبىندە ءجيى جاڭعىرىپ تۇراتىن بولدى.

ءسويتىپ جۇرگەندە تاعى ءبىر وقيعا ورىن الدى.

1991 جىلدىڭ ماۋسىم ايى. ءۇرىمجى قالاسى. شىنجاڭ وقۋ-اعارتۋ ينسيتۋتىنىڭ ستۋدەنتىمىن. سەنبى ورايىندا شىنجاڭ پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتتىندەگى جەرلەس باۋىرلارىما قىدىرىپ باردىم. جەكەن اتتى اۋىلىداسىم ساندىعىنىڭ تۇبىنەن جازۋشى سماعۇل ەلۋبايدىڭ «الىستاعى اعايىنعا اشىق حات» اتتى ماقالاسىن الىپ شىقتى. حات ءوزىمىز پايدالانىپ جۇرگەن توتە جازۋدا شىعاتىن «شالقار» گەزەتىندە باسىلعان ەكەن. قانداستاردى اتامەكەنگە شاقىرىپ، ەل بولۋ ۇندەۋىن كوتەرىپتى. تامسانىپ وقىدىق. ۇزاق-ۇزاق اڭگىمەلەر ايتتىق.

ۇرىمجىدەگى ستۋدەنتتەر اراسىندا «قازاقستانعا قاشامىز» دەگەن جاسىرىن اڭگىمەلەر ءوربىدى. مەن دە دەمالىس ورايىندا التايدىڭ اسقار تاۋلارىن ارالاپ، شەكارادان اساتىن قولايلى جەرلەر قاراستىردىم.

«شىركىن، قازاق ەلىن، قازاق جەرىن كورەتىن كۇن تۋار ما ەكەن دەشى!» دەپ ارمانداۋمەن بولدىق.

ءسويتىپ جۇرگەندە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىك جاريالاعان ءسۇيىنشى حابارى جەتتى.

تاۋەلسىزدىكتىڭ اق تاڭىن سارعايا كۇتكەن شەتەلدەگى بەس ميلليون قازاقتىڭ العاش ەگەمەندىك جاريالاعانداعى قۋانىشىن ايتىپ سۇراماڭىز. وزگە ۇلتتىڭ وتارىندا وتىرىپ-اق بىرىنەن-ءبىرى ءسۇيىنشى سۇراپ، كوزدەرىنەن ىستىق جاسىن توكتى. تالاي قاريانىڭ ساقالىنان سۋ تامشىلاپ: «قايران ەلىم-اي، جەرىم-اي، سەنىڭ دە جاقسىلىعىڭدى ەستيتىن كۇن بولادى ەكەن-اۋ» دەگەنىن ەت-قۇلاعىمىزبەن ەستىدىك. بالا كۇنىمىزدەن ۇلكەندەردىڭ كۇبىر-سىبىرى ارقىلى قۇلاعىمىزعا قۇيىلعان اتامەكەن – قازاقستان ۇعىمى جۇرەگىمىزدى تولقىتتى. باسقا ەمەس، «سول جەرگە قاشان جەتەر ەكەنبىز» دەگەن الىپ-ۇشپا كوڭىلمەن تالاي تاڭدى ۇيقىسىز اتىردىق.

1992 جىلى شىنجاڭنان شەت جاتقان گانسۋ ولكەسىنىڭ اقساي قازاق اۆتونوميالى اۋدانىنداعى جازۋشى قابىلقاق كۇلمەسحانۇلى باستاعان قازاقتار قازاقستانعا كوشكەلى جاتىر ەكەن دەگەن حابار جەتتى. ەلى ىشىندە كۇبىر-سىبىر كوبەيدى.

1993 جىلدىڭ ەڭ ەلەۋلى وقيعالارىنىڭ ءبىرى – ءساۋىر ايىنىڭ باسىندا ءۇرىمجى قالاسىنان جاقسىلىق ءساميتۇلى، ارميابەك ساعىندىقۇلى، عالىم قاليبەكۇلى، تۇرسىنحان زاكونۇلى قاتارلى قالامگەر ازاماتتار قازاقستانعا ءوتتى. مەنىڭ دەلەبەم ءتىپتى قوزدى. اتا جۇرتقا كەتۋ بايلامى كوكەيىمنەن ءبىر كوتەرىلمەدى. جاقسىلىق ءساميتۇلى ازاتتىق راديوسىندا سويلەدى.

وسى جىلدان باستاپ قازاقستان ەلىنە ەلەڭدەۋىم تىپتىدە كۇشەيە ءتۇستى.

1994 جىلى ءساۋىردىڭ 25-28 ارالىعىندا قىتايدىڭ پرەمەر-ءمينيسترى لي پىڭ ءۇش كۇن قازاقستاندا ساپاردا بولىپ، نازارباەۆپەن سويلەستى. ساۋدا-ساتتىق، شەكارا ساۋداسى، قازاق جايى، اتوم سىناعى ءسوز بولدى. بىرلەسپە مالىمدەمە جاريالادى. 30 ساۋىردە نازارباەۆ ءسوزىن «ازاتتىق» بەردى. ول: قازاقتاردىڭ كوشىپ، تۋىسشىلاي كەلۋىنە قۇجاتتىق جۇمىستاردىڭ ۇرىمجىدەن بىتەتىندىگىن (بۇرىن ۆيزا بەيجيڭنەن الىناتىن), ازداپ كەلۋىنە مەملەكەتتىك رۇحسات جاسايتىندىعىن ايتتى.

25, 26, 27, 28, 29 ساۋىرلەردە «ازاتتىقتا» وسپان ءسىلامۇلىنىڭ قايتىس بولعاندىعىنىڭ 42 جىلدىعى ەسكە الىندى. وسپان جايلى رومان جازعان سەيىتحان ابىلقاسىمۇلى سويلەدى. كەزىندە وسپانمەن ۇزەڭگىلەس بولعان، قازىر تۇركيالىق قاھارمان موللا عاپپاس وسپانعا ارناپ ايات وقىدى. جاعدا بابالىقۇلى سويلەدى.

1994 جىلعى قازاقستاندا شىعاتىن «پاراسات» جۋرنالىنىڭ 4 سانىندا(14-بەت), س.وسپانوۆ اتتى ءجۋرناليستىڭ رەسپۋبليكا ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ءتول قۇجات (پاسپورت) جانە رۇحسات بەرۋ مەن تىركەۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى، ميليتسيا پولكوۆنيگى ءومىرباي مۇساەۆپەن اڭگىمەسى «وتانىمىز قازاقستان» دەگەن اتپەن باسىلدى. كوشىرىپ الدىم.

تاعىدا جۋرنالدىڭ وسى سانىندا: «اعايىن كوشىپ كەلدى، ال وعان كورسەتىلەر كومەك قانداي؟» اتتى ماقالا باسىلدى. ونى دا كوشىردىم.

1996 جىلى جەلتوقساندا قولىمىزعا قازاقستانعا شىعاتىن تولقۇجات ءتيدى. 1997 جىلى 16 قاڭتار قورعاس كەدەن بەكەتى ارقىلى قازاق توپىراعىنا قادام تاستادىق.

جوعارىداعى وقيعالاردى ەسكە العان سايىن قۇلاعىما روزا رىمباەۆا شىرقاعان «اتامەكەن-اي» ءانى ءالى جاڭعىرىعىپ تۇرعانداي بولادى. سول كەزدى ەسكە العان سايىن كوز الدىما سماعۇل ەلۋبايدىڭ «الىستاعى اعايىنعا اشىق حات» اتتى ماقالاسى كەلەدى.

ءجادي شاكەنۇلى،

جازۋشى، اكادەميك

Abai.kz