ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىنا وراي وتكىزىلگەن استاناداعى شىعىس قازاقستاننىڭ مادەني كۇندەرى ەلوردالىقتارعا ەستەن كەتپەس ەرەكشە مەرەكە سىيلادى. ەسىلدى ەن جايلاعان قالىڭ قاۋىم بۇل كۇندەردى ءالى تالايعا دەيىن اۋىزدارىنان تاستاماي ايتىپ جۇرەتىن بولادى. قاشان دا تىڭ باستامالار مەن سونى يدەيالاردىڭ قاينار كوزى بولعان شىعىس ءوڭىرى بۇل جولى دا بيىكتەن كورىندى.

ازاتتىق العان 20 جىلدا ايماعى-مىزدا قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەر مەن اتقارىلعان اۋقىمدى شارۋالار جەتىپ ارتىلادى. وسى يگى ىستەردىڭ بارىسىن جۇرتشىلىققا كەڭىرەك تانىستىرىپ، بارىمىزدى جارقىراتىپ كورسەتۋدە ونەركاسىپ جانە اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى كورمە-جارمەڭكەسىنىڭ الاتىن ورنى ەرەك. مۇنى ءبىز ەكى كۇن بويى ەلوردا ءتورىن قىزۋ دۇبىرگە بولەگەن جارمەڭكە تويىنان انىق اڭعاردىق.

استانا قالاسى اكىمشىلىگىنىڭ الدىنداعى الاڭعا قاز-قاتار تىگىلگەن اسەم شاتىرلار الىستان كوزگە شالىنادى. شاتىرلارعا قاراما-قارسى بەتتە كوز جاۋىن الار كوركەم دۇنيەلەرىن جايىپ سالعان «شەبەرلەر قالاسى» بوي كوتەرىپتى. وسى ەكەۋىنىڭ ءدال ورتاسىندا ارشىعان جۇمىرتقاداي بولىپ سىرتى ادەمى ويۋلارمەن ادىپتەلگەن قازاقتىڭ التى قانات اقشاڭقان ءۇش بىردەي كيىز ءۇيى ورنالاسقان. ارقايسىسى الاڭعا وزىنشە ءسان بەرىپ، ءبىر-بىرىمەن تاماشا ۇيلەسىم تاۋىپ تۇر.

ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىنا وراي وتكىزىلگەن استاناداعى شىعىس قازاقستاننىڭ مادەني كۇندەرى ەلوردالىقتارعا ەستەن كەتپەس ەرەكشە مەرەكە سىيلادى. ەسىلدى ەن جايلاعان قالىڭ قاۋىم بۇل كۇندەردى ءالى تالايعا دەيىن اۋىزدارىنان تاستاماي ايتىپ جۇرەتىن بولادى. قاشان دا تىڭ باستامالار مەن سونى يدەيالاردىڭ قاينار كوزى بولعان شىعىس ءوڭىرى بۇل جولى دا بيىكتەن كورىندى.

ازاتتىق العان 20 جىلدا ايماعى-مىزدا قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەر مەن اتقارىلعان اۋقىمدى شارۋالار جەتىپ ارتىلادى. وسى يگى ىستەردىڭ بارىسىن جۇرتشىلىققا كەڭىرەك تانىستىرىپ، بارىمىزدى جارقىراتىپ كورسەتۋدە ونەركاسىپ جانە اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى كورمە-جارمەڭكەسىنىڭ الاتىن ورنى ەرەك. مۇنى ءبىز ەكى كۇن بويى ەلوردا ءتورىن قىزۋ دۇبىرگە بولەگەن جارمەڭكە تويىنان انىق اڭعاردىق.

استانا قالاسى اكىمشىلىگىنىڭ الدىنداعى الاڭعا قاز-قاتار تىگىلگەن اسەم شاتىرلار الىستان كوزگە شالىنادى. شاتىرلارعا قاراما-قارسى بەتتە كوز جاۋىن الار كوركەم دۇنيەلەرىن جايىپ سالعان «شەبەرلەر قالاسى» بوي كوتەرىپتى. وسى ەكەۋىنىڭ ءدال ورتاسىندا ارشىعان جۇمىرتقاداي بولىپ سىرتى ادەمى ويۋلارمەن ادىپتەلگەن قازاقتىڭ التى قانات اقشاڭقان ءۇش بىردەي كيىز ءۇيى ورنالاسقان. ارقايسىسى الاڭعا وزىنشە ءسان بەرىپ، ءبىر-بىرىمەن تاماشا ۇيلەسىم تاۋىپ تۇر.

قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارى مۇندا قۇلقىن سارىدەن اعىلىپ كەلىپ جاتىر. ونىڭ دا سەبەبى بار، جارمەڭكەدەگى تاۋارلاردىڭ قۇنى استانالىق بازارلار مەن ساۋدا ورىندارىنداعى باعادان الدەقايدا تومەن ءارى ساپالى. ماسەلەن، استانادا ءىرى قارا مال ەتىنىڭ ءبىر كەلىسى 1500-1700 تەڭگەنىڭ ۇستىندە تۇرسا، جارمەڭكەدە بۇل كورسەتكىش 900 تەڭگەدەن اسپايدى. سول سياقتى كوكونىستەر مەن باقشا جەمىستەرى، ءسۇت جانە ءسۇت ونىمدەرى، وسىمدىك مايلارىنىڭ قۇنى دا قاراپايىم حالىقتىڭ قالتاسى كوتەرەتىندەي ءتيىمدى. الاڭعا اسىققان حالايىق شاتىرلارعا جەتە سالىسىمەن شىعىستىڭ برەندىنە اينالعان كاتونقاراعايدىڭ بالى مەن مارال ءمۇيىزىنىڭ قانىنان ازىرلەنەتىن پانتىسىن، زايساننىڭ بالىعىن، شىڭعىستاۋدىڭ قىمىزىن، وسكەمەننىڭ تاۋىق ەتى مەن ءسۇتىن، تارباعاتايدىڭ ءىرى قارا مالىنىڭ ەتىن پىشاق ۇستىنەن تالاپ اكەتۋگە كىرىستى. ءبارىنىڭ ايتاتىنى مۇنداي ارزان ازىق-تۇلىك تاۋارلارى بۇرىن-سوڭدى استانادا ساتىلماعان. مۇمكىندىك تۋىپ تۇرعاندا بارىنشا قامتىپ قالۋ كەرەك.

- جارمەڭكە وتە ۇنادى ماعان. ءسوز جوق، كەرەمەت ۇيىمداستىرىلعان. اسىرەسە باعانىڭ مۇنشا تومەن بولۋى ءبارىمىزدى قۋانتتى. سيىر ەتىن ءبىز وسىنداعى بازاردان مىڭ جارىم تەڭگەدەن الىپ جۇرسەك، مۇندا 900 تەڭگەدەن سەمىز ەتتەر تولىپ تۇر. تاڭداعانىڭدى الاسىڭ. قاراقۇمىقتىڭ كەلىسى بىزدە 700-800 تەڭگەگە ساتىلسا، جارمەڭكەدە 250 تەڭگەدەن الىپ، قارىق بولدىق. ۇيگە بىرازعا دەيىن ازىق-تۇلىك قورىن جيناپ الدىم. ەندى قازىر بال ساتىپ السام دەپ تۇرمىن. شىعىستىڭ بالىن بۇرىننان بىلەمىن. تالاي رەت ءدامىن تاتىپ، شيپالىق قاسيەتىن سەزىنگەن جاننىڭ ءبىرىمىن. جالپى، وسىنداي جارمەڭكەلەر ءجيى وتكىزىلسە، قاراپايىم حالىققا ۇلكەن كومەك قوي. ونىڭ ۇستىنە ايماقتارمەن ەتەنە ارالاسىپ، مادەني، رۋحاني بايلانىستارىمىز نىعايا تۇسەدى، - دەپ ءوز ويىن بىلدىرگەن قالا تۇرعىنى كاميلا كابەپقىزى ازىققا لىق تولعان ەكى سومكەسىن ەكى قولىنا ۇستاپ شاتىرلاردى جاعالاپ ءجۇرىپ كەتتى.

گلۋبوكوە اۋدانىنان اپارعان «لانا-2» شارۋا قوجالىعىنىڭ كوكونىستەرى مەن باقشا ونىمدەرىنە دەگەن سۇرانىستىڭ جوعارى بولعاندىعىن ايتا كەتكەنىمىز ءجون. ونداعى ساتىلىمعا قويىلعان ورامجاپىراقتىڭ كەلىسى 20 تەڭگەدەن، پياز - 50, قاربىز 20 تەڭگەدەن ساۋدالاندى.

سونىمەن قاتار جارمەڭكەدە «زايسان سۋلارى» جشس-ءنىڭ مينەرالدى سۋلارى مەن ءتۇرلى سۋسىندارى، وسكەمەن قۇس فابريكاسىنىڭ سالقىنداتىلعان (توڭازىتىلعان ەمەس) تاۋىق ەتى، «بەزۋ-پرەچنىي» ساۋدا بەلگىسىنىڭ ديپلومىن يەلەنگەن شەمونايحالىق «ارارات» جشس-ءنىڭ شۇجىقتارى، زايساندىق «اس» ساۋدا-وندىرىستىك بىرلەستىگىنىڭ بالىعى، كاتونقاراعاي بۇعى پاركىنىڭ پانتىسى مەن ەمدىك پرەپاراتتارى سياقتى ەلىمىزدىڭ وزگە وڭىرلەرىندە ءجيى كەزدەسە بەرمەيتىن وزىندىك ساپاسى مەن ءدامى بار ونىمدەر مولىنان قويىلدى. بۇعان قوسا «التىن ءدان»، «قىمىزمۇرىندىق»، «ءسۇت وزەن»، «بال مەن جاڭعاق فەستيۆالى»، «قۇس بازارى»، «تاتتىسۇيەر قاۋىم» سىندى ءتۇرلى شارالار جۇزەگە اسىرىلدى.

پانتى دەمەكشى، كاتوننىڭ پانتىسى مەن بالى التايدا عانا ەمەس ارقا جەرىندە دە ايگىلى ەكەن. باسقا ايماقتاردىڭ بالىمەن سالىستىرعاندا باعاسى ءسال جوعارىلاۋ بولعانىنا قاراماستان كەلىسىن 1500 تەڭگەدەن ويلانباستان تالاپ اكەتۋدە.

- كاتونقاراعايدىڭ بالىنا ەشبىر جەردىكى جەتپەيدى. دامدىلىگىن ايتپاعاندا، سان مىڭداعان شوپتەردىڭ نارىنەن جينالعان شيپالىق قاسيەتى تىپتەن بولەك. مەن مۇندا بالدىڭ «تامىز شوپتەرى»، «اكاتسيا»، «دونيك» سىندى بىرنەشە ءتۇرىن اكەلدىم. ءتاتتىنى سۇيەتىندەر ءۇشىن «اكاتسيادان» اسقان بال جوق، ال «دونيكتىڭ» شيپالىق قاسيەتى كۇشتى. جالپى ءبىزدىڭ بالدار ەكولوگيالىق تابيعي تازا عوي. تاڭەرتەڭنەن بەرى ەكى-ءۇش ساعاتتىڭ ىشىندە ءبىراز ءونىم ساتىلىپ كەتتى. وتىز كەلىدەن جوعارى الاتىندارعا جەڭىلدىك جاساپ، كەلىسىن 1200 تەڭگەدەن ساتامىز، - دەپ ءتۇسىندىردى ءيىن تىرىسكەن ساتىپ الۋشىلاردان قولى قالت ەتە قالعاندا كاتونقاراعايلىق ەۆگەنيا نوجكينا.

الاڭداعى جارمەڭكەنىڭ كورىگىن «شەبەرلەر قالاسىندا» شەرۋ تارتقان حاس شەبەرلەردىڭ تۋىندىلارى قىزدىرا ءتۇستى. كيىزدەن جاسالعان قۋىرشاقتار، قىشتان دايىندالعان ىدىس-اياقتار، جۇننەن توقىلعان قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمدەرى مەن ويۋلى سىرماعى، تەكەمەتى، الاشاسى، كورپە-جاستىعى، وسىنىڭ بارلىعى دا قولدان شىققان شىنايى دۇنيەلەر. اعاشتان قاشالىپ جاسالعان بۇيىمدار، قايىستان ورىلگەن ات ابزەلدەرى، قىزداردىڭ اشەكەي زاتتارى دا قاجىرلى ەڭبەكتىڭ جەمىسى. اسىرەسە كورمە ارالاۋشىلاردى قىزىقتىرعان ون جىلدان بەرى وسى سالادا ايانباي تەر توگىپ كەلە جاتقان سەمەيلىك «ايشا ءبيبى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ماماندارى ازىرلەگەن كيىز سىرماق، تۇسكيىز، قورجىن، ۇلتتىق كيىمدەر، كىلەمشە جانە باسقالارى بولدى. بىرلەستىك ءتورايىمى راۋزا يسەنوۆانىڭ ايتۋىنشا، كورمەگە ۇسىنىلعان زاتتاردىڭ بارلىعى ەشقانداي قوسپاسىز قولدان جاسالعان قۇندىلىقتار.

وسكەمەندىك شەبەر، سۋرەتشى ەربولات احاەۆتىڭ قولىنان شىققان ۇلتتىق اسپاپتار دا كوزدىڭ جاۋىن الادى. تاماشالاۋشى جاماعاتتىڭ اراسىنان ەربولات جاساعان دومبىرالاردى ساتىپ الۋعا ينيەتتىلەر دە كوپتەپ تابىلدى. باعالارى دا قىمبات ەمەس، 8-13 مىڭ تەڭگە. دەگەنمەن افريكادان تاپسىرىسپەن الدىرعان قىزىل، قارا اعاشتاردان جاسالعان 600 دوللارلىق دومبىرانى دا كوردىك.

- مۇنىڭ باعاسى قىمبات دەپ ايتا المايمىن، ويتكەنى وعان جۇمسالعان اعاشتىڭ ءوزى افريكادان ءبىرشاما سوماعا الىنعان. مۋزىكادان حابارى بار ادامداردىڭ وعان بىردەن كوزى تۇسەدى. ەشبىر جەرىنەن ءمىن تابا المايدى. وسىنداي دومبىرانىڭ ءبىرىن ەلباسىعا وسكەمەنگە كەلگەندە سىيعا تارتقانمىن. ساتىپ الۋشىلاردىڭ ەشقايسىسى ءالى كۇنگە دەيىن وكپەلەرىن ايتقان جوق، كەرىسىنشە ماقتاپ جاتادى، - دەدى ەربولات احاەۆ.

ءبىر ايتا كەتەتىنى، مۇنداعى شەبەرلەر ءوز ونىمدەرىن كورمەگە قويىپ، ساۋدالاۋمەن قاتار كەلۋشىلەرگە شەبەرحانالارىنا شاقىرىپ، كاسىپتەرىنىڭ قىر-سىرىنا ۇيرەتتى. قالا تۇرعىندارى مەن مەيماندارى ءوز قولدارىمەن نەشە ءتۇرلى بۇيىمدار جاساپ كورىپ، قالاعان دۇنيەلەرىن ەستەلىك رەتىندە الدى. ال ءوڭىرىمىزدىڭ جاس سۋرەتشىلەرى استانانىڭ اسەم سۋرەتىن قاعاز بەتىنە ءتۇسىردى. مۇنىڭ سىرتىندا ورتالىق الاڭداعى مەرەكەنىڭ ءسانىن كىرگىزگەن تەاترلاندىرىلعان قويىلىمدار مەن كونتسەرتتىك باعدارلامالار تاعى بار.

استانانىڭ قالالىق الاڭىنداعى اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىنىڭ جارمەكەسى كەلەسى كۇنى، ياعني قىركۇيەكتىڭ 9-شى جۇلدىزىندا ءوز جالعاسىن تاپتى. جارمەڭكەدە ءۇش مىڭ تەڭگەدەن استام سوماعا ساۋدا جاساعان ادامدار اراسىندا ۇتىس ويىنى ويناتىلدى. نارىق باعاسىنان ەكى-ءۇش ەسە ارزانعا ازىق-تۇلىك ساتىپ الىپ قانا قويماي، تۇرعىندارعا ەندى تەمىر تۇلپار ۇتىپ الۋ مۇمكىندىگى تۋدى. «ازيا-اۆتو» كومپانياسى ۇتىسقا تىككەن وسكەمەندە قۇراستىرىلاتىن «شەۆرولە» ماركالى جەڭىل اۆتوكولىكتىڭ يەسى اتانۋ باقىتى استانالىق باقىتبەك مىرزاعاليەۆ ەسىمدى جاس جىگىتكە بۇيىردى.

- شىنىمدى ايتسام سەنبەي تۇرمىن. ماشينە ۇتامىن دەگەن وي ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىرگەن ەمەس. لوتەرەيا بيلەتىن الىپ، ويىنعا قاتىسىپ كورمەك بولىپ ەدىم، مىنەكي باعىم جانىپ كەتتى. قاتارداعى ءبىز سياقتى ادامداردىڭ ماشينەلى بولۋىنا مۇمكىندىك بەرگەن، وسىنداي ۇتىستى ۇيىمداستىرعان باسشىلارعا ريزاشىلىعىم شەكسىز. وزىمىزدە شىعارىلاتىن سۋداي جاڭا تەمىر تۇلپاردى ءمىنىپ جۇرگەنگە نە جەتسىن، - دەپ قۋانىشىن جاسىرا الماعان باقىتبەك كولىگىنىڭ رولىنە وتىرىپ، ءجۇرىپ كەتتى.

ۇتىس ويىنىندا بۇدان بولەك توڭازىتقىشتار، قىسقا تولقىندى پەشتەر مەن قالتا تەلەفوندارى، باسقا دا زاتتار وينالىپ، ءوز يەلەرىن تاپتى.

سونداي-اق جارمەڭكە بارىسىندا تامىلجىعىن ءتاتتى ءان مەن كۇمبىرلى كۇيدى توگىلتكەن كونتسەرتتىك باعدارلاما، جاستاردىڭ بەلسەندىلىگىن سىنعا سالعان «ارۋلار بايقاۋى»، «ايقايشىلار بايقاۋى»، كىشكەنتاي بالالاردىڭ بي سايىسى سياقتى ءتۇرلى مەرەكەلىك شارالار ۇيىمداستىرىلىپ، جۇرتشىلىقتىڭ كوڭىلىن كوتەردى.

اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى كورمە-جارمەڭكەسىنىڭ ەكىنشى كۇنىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى قانات ساۋداباەۆ پەن استانا قالاسىنىڭ اكىمى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ كەلدى. شاتىرلاردى ارالاپ كورىپ، ساتۋشىلارمەن تىلدەسكەن لاۋازىمدى تۇلعالار شىعىس قازاقستاننىڭ ايتۋلى شاراعا دايىندىعىن جوعارى باعالادى.

- ەلىمىزدىڭ باس قالاسى استانادا
ۇلكەن مەرەكە. تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىل-دىعىنا ارناپ ءۇش بىردەي وبلىس وزدەرى-ءنىڭ مادەني كۇندەرىن وتكىزۋدە. مۇندا
تەك مادەني شارالارمەن عانا شەكتەل-مەي، تاماشا جارمەڭكەلەر دە ۇيىم-داستىرىلعان. وسىنىڭ ءبارى ەلىمىز-
ءدىڭ بەرەكە-بىرلىگىن، ءار ايماقتىڭ ءال-اۋقاتىن، ەكونوميكالىق قۋاتتىلىعىن پاش ەتەدى.

بۇگىنگى جارمەڭكەلەرگە كەلسەك، ءۇش وبلىستى بولە-جارىپ قاراۋعا كەلمەيدى. دەي تۇرعانمەن دە شىعىس قازاقستاننىڭ دايىندىعى بارىنەن دە وزىپ شىقتى. جارمەڭكەلەردىڭ اۋقىمدىلىعى جاعى-نان دا، مادەني شارالاردىڭ وتكىزىلۋى تۇرعىسىنان الىپ قاراساق تا دەڭگەيى بيىك تۇردى. بۇل ءبىر كۇننىڭ ەمەس، بىرنەشە اي بويى جۇرگىزىلگەن دايىندىقتىڭ ناتيجەسى، - دەپ ءوز ويىن ورتاعا سالعان يمانعالي تاسماعامبەتوۆ وبلىستى وسىنداي جەتىستىككە جەتكىزگەن ايماق باسشىسىنا العىسىن ءبىلدىردى.

بۇل پىكىردى مەملەكەتتىك حاتشى قانات ساۋداباەۆ تا قۋاتتادى. ساتىلىمعا تۇسكەن سان الۋان تاۋارلارعا دەگەن سۇرانىستىڭ اسا جوعارى ەكەندىگىنە كوز جەتكىزگەن لا-ۋازىم يەلەرى شاتىرلاردىڭ الدىندا
ۇزىن سونار كەزەكتە تۇرعان استانالىق-تارمەن تىلدەسۋدىڭ دە رەتىن تاپتى. الاڭ-داعى «شەبەرلەر قالاسىن» دا ارالاپ شىقتى. ءبىر ايتا كەتەرلىگى، مۋزىكاعا جاقىندىعى بار استانا قالاسىنىڭ اكىمى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ كورمەنى ارالاۋ كەزىندە وسكەمەندىك ەربولات احاەۆ جاساعان دومبىرالاردىڭ ءبىرىن تارتىپ كورىپ، بىردەن شەبەردىڭ جۇمىسىنا وڭ باعاسىن بەردى. ال كەلگەن قوناقتى قۇر قول جىبەرۋ قازاقى داستۇردە جوق ەكەندىگىن جاقسى بىلەتىن ايماق باسشىسى بەردىبەك ساپارباەۆ ول دومبىرانى ءوز اقشاسىنا ساتىپ الىپ، قالا اكىمىنە ەستەلىك رەتىندە سىيعا تارتتى.

ايتا كەتۋ كەرەك، شىعىس قازاقستان-نان استاناداعى اۋىل شارۋاشىلىق جارمەڭكەسىنە بارلىعى 500 تونناداي ءونىم اكەلىنگەن. سونىڭ ىشىندە بالدىڭ ءوزى عانا 20 تونناعا جۋىق. بۇعان قوسا وسكەمەن جانە سەمەي قالالارىنداعى ءىرى كاسىپورىنداردا قۇراستىرىلىپ شىعارىلاتىن جەڭىل كولىكتەر، اۆتوبۋستار مەن تراكتورلار دا الاڭدا ءتىزىلىپ تۇردى. ال قاتار تىگىلگەن ءۇش كيىز ءۇيدىڭ بىرىندە جەتىم بالالار مەن قاريالارعا ارنالىپ داستارقان جايىلدى.

سەرىك ءابىلحان، ارنايى «اباي.كز» اقپاراتتىق پورتالى ءۇشىن بەرىلدى.

استانا قالاسى