جۇما, 29 ناۋرىز 2024
الاشوردا 6214 4 پىكىر 12 مامىر, 2020 ساعات 14:19

نەرازگاداننايا تاينا مۋستافى شوكايا (چاست III)

چاست III

ۆىشەدشي نا ەكران ۆ 2008 گودۋ يستوريكو-دراماتيچەسكي فيلم “مۋستافا شوكاي” (رەجيسسەر-پوستانوۆششيك – ساتىبالدى نارىمبەتوۆ، اۆتورى ستسەناريا – اكيم تارازي، ەرمەك تۋرسۋنوۆ، سەرگەي بودروۆ) وسنوۆان نا ۆوسپومينانياح ەگو جەنى – ماري گورينوي. تاكجە ۆ تيتراح كونسۋلتانتوم فيلما ۋكازان ابدۋلۆاحاب كارا، يستوريك-شوكاەۆەد يز ستامبۋلا، سۆەدەنيا كوتوروگو، پو پريزنانيۋ رەجيسسەرا فيلما، پوكازاليس نايبولەە دوستوۆەرنىمي. كرومە نەگو سوزداتەلي كارتينى وتمەتيلي پولزۋ وت اليما الماتا، كوتورىي ۆ سۆوە ۆرەميا دۆا گودا پروۆەل ۆ دومە شوكايا. ليۋبوپىتنو، رەجيسسەر لەنتى ۆ ودنوم يز سۆويح ينتەرۆيۋ گوۆوريل، چتو ۆ حودە سەموك فيلما ۆ ستامبۋلە وني ۆ تەچەنيە ترەح چاسوۆ بەسەدوۆالي س اليموم الماتوم، توگدا كاك ودين يز سواۆتوروۆ ستسەناريا، يزۆەستنىي پروزايك ي دراماتۋرگ اكيم تارازي، وتۆەچايا نا ۋتوچنيايۋششي ۆوپروس كوررەسپوندەنتا گازەتى “دالا مەن قالا” ۆ 2005 گودۋ، سكازال، چتو تەم چەلوۆەكوم سوبستۆەننو بىل نە اليم المات، ا درۋگوي، – دۆويۋرودنىي برات شوكايا، بىۆشي اگەنت سوۆەتسكوي ۆوەننوي رازۆەدكي. ۆ دالنەيشەم، پرودولجاەت پيساتەل، ەگو ارەستوۆالي پو لوجنومۋ دونوسۋ، چۋت نە راسسترەليالي كاك نەمەتسكوگو پوسوبنيكا. وتسيدەۆ سروك، ون ۆەرنۋلسيا نا رودينۋ. “ۆ موەم ستسەناري ەتومۋ چەلوۆەكۋ وتۆوديتسيا ۆتوروە پوسلە مۋستافى زناچيموە مەستو، نو، ۆيديمو پريدەتسيا يزمەنيت يميا”، – زاياۆيل ۆ زاكليۋچەنيە اكيم اگا. تاكجە ون پوۆەدال، چتو ۆيدەوزاپيس توي ساموي بەسەدى ۆپوسلەدستۆي بىلا ۋتەريانا يز-زا نەراستوروپنوستي مولودوي دەۆۋشكي-اسسيستەنتكي، نەسموتريا نا پروسبۋ سپرياتات كاسسەتى ۆ نادەجنوم مەستە، يبو پوتوم يز-زا نەە موگ ۆوزنيكنۋت سكاندال.

چتو زا چەلوۆەك، برات شوكايا، سوترۋدنيك تاينوي سلۋبجى ي پوچەمۋ ەگو راسسكازى موگلي ستات پريچينوي پروبلەم دليا سەموچنوي گرۋپپى؟ اۆتور ستسەناريا ودنوزناچنو گوۆوريت، چتو توت نە بىل المات. ي نا ساموم دەلە پوسلەدني نە يمەل نيكاكيح رودستۆەننىح وتنوشەني س شوكاەم – ەگو ناستوياششەە يميا گالىمجان ابسالياموۆ، پەرۆىي سكريپاچ-كازاح، پولۋچيۆشي ميروۆۋيۋ يزۆەستنوست. سلۋجيل ۆ تۋركەستانسكوم لەگيونە، پوپال ۆ پلەن. پو سۆەدەنيام ون نە كيپشاك، ا يز پلەمەني اليم ملادشەگو جۋزا، بليزكي رودستۆەننيك تەميربەكا جۋرگەنوۆا. نيكوگدا نە رابوتال ۆ سيستەمە سوۆەتسكيح سپەتسسلۋجب. يز ەتوگو سلەدۋەت ۆىۆود: ستسەناريست يمەل دولگۋيۋ بەسەدۋ س “تەم سامىم ميۋنحگاۋزەنوم”، – ا يمەننو س بايدراحمانوم سادىكوۆىم. ۆ 2005 گودۋ تولكو ناچالاس پودگوتوۆكا ك سەمكام، نو ۋجە توگدا سوزداتەليامي فيلما بىلو پرينياتو رەشەنيە زادەيستۆوۆات ەگو ۆ كارتينە كاك پەرسوناج، – ۆيديمو تاكوۆو بىلو ۋسلوۆيە، پوستاۆلەننوە نەسگيباەمىم چەكيستوم بايدەكەن. بولەە توگو، ەگو يميا، ۆوپرەكي زاياۆلەنيۋ ستسەناريستا، ۆسە-تاكي نە بىلو يزمەنەنو، ا وستاۆلەنو كاك ەست، تاكجە، كاك يمەنا وستالنىح يستوريچەسكيح پەرسوناجەي – كەرەنسكوگو، اليحانا بوكەيحانوۆا، فرۋنزە، ۆاديما چايكينا، ستالينا، ەجوۆا، ريببەنتروپا، ولتسشە، گيتلەرا، ۆەلي كايۋما، حارەسا كاناتبايا، تولكو يميا گالىمجانا ابسالياموۆا پوچەمۋ-تو دانو كاك تورەجان.

پەرۆىي راز ب.سادىكوۆ پوياۆلياەتسيا ۆ فيلمە ۆ كادراح، گدە سلەدوۆاۆشەگو يز تاشكەنتا ۆ موسكۆۋ مۋستافۋ س سۋپرۋگوي نا جەلەزنودوروجنوي ستانتسي ۆسترەچاەت ەگو مات، كوتورايا پوچەمۋ-تو بەرەت س سوبوي نە كوگو-تو يز بليزكيح، ا يمەننو مالچيكا بايدراحمانا يز سەمي نەسكولكو دالنەگو دليا مۋستافى وتۆەتۆلەنيا رودا بوشاي. مۋستافا ۆەليچاەت ەگو ۋمەنشيتەلنو-لاسكاتەلنو – بايدوك ي ۋەزجايا، نا پاميات ەمۋ ۆرۋچاەت تاسبيح – مۋسۋلمانسكيە چەتكي. ۆ درۋگوم كادرە – ەتو ناچالو ۆوينى، 1940-گود: وكروۆاۆلەننىي بايدراحمان نا لۋبيانكە، نا دوپروسە ۋ سلەدوۆاتەليا نكۆد. توت دوپىتىۆاەت ەگو پرويسحوجدەنيە، جەلايا ۋسلىشات ۆسيۋ پودنوگوتنۋيۋ بيوگرافي سۆوەگو پودوپەچنوگو يز سوبستۆەننىح ۋست. ۆەس يزبيتىي بايدوك مەدلەننو، نو ۆەرنو يزلاگاەت: چلەن ۆكپ (ب), جەنات، يمەەت دەسياتيمەسياچنوگو سىنا، دەد ەگو تورگاي دەيستۆيتەلنو بىل پراۆيتەلەم كرايا وت حيۆينسكوگو حانستۆا، چەلوۆەكوم ۆەسما سوستوياتەلنىم، توگدا كاك ەگو وتەتس سادىك، تو ەست سىن تورگايا داتحي ياۆليالسيا ودنولوشادنيكوم، تاك كاك داتحا رازدال ۆەس سۆوي سكوت بەدنىم. ۋسلىشاۆ ەتو چيستوسەردەچنوە پريزنانيە، “سلەداك” ۋديۆيتەلنو بىسترو سمياگچاەتسيا، پوۆەريۆ ەگو سلوۆام بەز كاكيح-ليبو دوكازاتەلنىح پودتۆەرجدەني ي سووبششاەت، چتو ۆىشەستوياششيم ناچالستۆوم پرينياتو رەشەنيە و ناپراۆلەني ەگو نا ۋچەبۋ ۆ حاركوۆسكۋيۋ ۆىسشۋيۋ شكولۋ پوگرانۆويسك. نۋ، چتوبى يسكۋپيت ۆينۋ. ۆيديمو زا تو، چتو توت سكرىۆال سۆوە سوتسيالنوە پرويسحوجدەنيە، پوكۋدا ۆ كومناتە دوپروسا ەگو نە پورازيلا حولوستايا سلەداكسكايا پۋليا.

پو سيۋجەتۋ فيلما چەرەز گود مى ۆسترەچاەم بايدراحمانا ۆ پولسكوم چەنستوحوۆە، لاگەرە دليا سوۆەتسكيح ۆوەننوپلەننىح. زدەس رابوتالا سوزداننايا ۆوستوچنىم مينيستەرستۆوم گەرماني كوميسسيا پو دەلام ۆوەننوپلەننىح ۆو گلاۆە س شوكاەم، ۆەلاس زاپيس پلەننىح يز سرەدنەي ازي ي كاۆكازا، س كويمي ۆەلي بەسەدۋ چلەنى كوميسسي. ودين زا درۋگيم پودحوديات حارەس كاناتباي يز بۋكەەۆسكوي وردى (ۆپوسلەدستۆي ودين يز رۋكوۆوديتەلەي تۋركەستانسكوگو ناتسيونالنوگو كوميتەتا), ابسالياموۆ، كوتورىي پوچەمۋ-تو رەشيل سكرىت سۆوە ناستوياششەە يميا. ترەتي چەلوۆەك پرەدستاۆلياەتسيا شوكايۋ بايدراحمانوم سادىكوۆىم، ەگو پلەمياننيكوم، ۆ دوكازاتەلستۆو چەگو پوكازىۆاەت توت سامىي تاسبيح نا ستانتسي. پرويسحوديت تروگاتەلنايا ۆسترەچا. “موي بايدوك!” نەپرويزۆولنو ۆىرىۆاەتسيا يز گرۋدي مۋستافى ي سكۋپىە مۋجسكيە سلەزى پرەداتەلسكي سكاتىۆايۋتسيا پو ەگو ليتسۋ. سپۋستيا ۆرەميا مى ليتسەزرەەم يح ۋجە ۆ بەلسكا-باليا – پولسكوم گورودكە، گدە راسپولوجەن لاگەر دليا سوۆەتسكيح ۆوەنوپلەننىح، نا گرانيتسە س بەلورۋسسيەي، ۆ كومناتە، گدە مۋستافا، سكلونيۆشيس ناد ستولوم، سوسرەدوتوچەننو چتو-تو پيشەت، ۆيديمو پيسمو ناۆەرح، تەم ۆرەمەنەم توت سامىي بايدوك، ۋجە ۆ نەمەتسكوي ۆوەننوي فورمە، پولۋلەجا ۆ كرەسلە، فيلوسوفستۆۋەت. پودۆەرگاەت كريتيكە ناتسيستوۆ، پريۆوديا جيۆىە پريمەرى يز جيزني ستراشنوگو وسۆەنتسيما، ا ۆ كونتسە زاكليۋچاەت: “ناس ۋبيۋت. يلي نەمتسى، ليبو ناشي”. ي، منوگوزناچيتەلنو ۆزگليانۋۆ نا دياديۋ، – مول، ەتو ۆى دوۆەلي ناس دو تاكوگو سوستويانيا، – مولچا ۋحوديت. سترەميتەلنو مەنيايۋتسيا كارتينى، كاك نا تەاترالنوم پودموستكە، – تۋت جە، سلەدوم پوياۆليايۋتسيا دۆوە نەمەتسكيح وفيتسەروۆ ۆ سوپروۆوجدەني سولدات. ستارشي يز نيح وسۆەدوملياەتسيا وب ەفرەيتورە بايدراحمانە سادىكوۆە. پولۋچيۆ وتۆەت، چتو توت ۋەحال نا ۆوكزال ۆسترەچات تۋرەتسكۋيۋ ۆوەننۋيۋ دەلەگاتسيۋ، نەمەتس چەكاننىم گولوسوم زاياۆلياەت، چتو پوموششنيك گەرر شوكايا سادىكوۆ نە ۆوەۆال نا ۋكراينە، كاك ون وب ەتوم گوۆوريل ي ون ۆوۆسە نە ەفرەيتور-ارتيللەريست، ۆ پلەن نە سداۆالسيا، ا پەرەبەجال چەرەز لينيۋ فرونتا پود گومەلەم. ۋحوديا مۋستافە ۆرۋچاەت پاپكۋ س دوكۋمەنتامي. بۋماگي س گريفوم “سوۆەرشەننو سەكرەتنو” گلاسيلي، چتو ستارشي لەيتەنانت بايدراحمان سادىكوۆ ياۆلياەتسيا ۆىپۋسنيكوم حاركوۆسكوي ۆىسشەي شكولى نكۆد سسسر، پرينيمال ۋچاستيە ۆ كاراتەلنىح وپەراتسياح ي رازوبلاچەنياح ناتسيوناليستوۆ، چلەنوۆ الاشوردىنسكوگو پراۆيتەلستۆا. ۆ 1939 گودۋ پرەميروۆان يمەننىمي چاسامي ليچنو گەنەرالوم زەلەنسكيم. ۆ ناچالە ۆوينى پروشەل ۆوەننۋيۋ پودگوتوۆكۋ ۆ ۆىسشەي شكولە نكۆد سسسر، پوسلە چەگو ناپراۆلەن ۆ نەمەتسكي تىل دليا ۆىپولنەنيا وسوبوگو زادانيا پود كودوۆىم نازۆانيەم “فرانتس”. جەنات. بليجايشيە رودستۆەننيكي رەپرەسسيروۆانى. دوكۋمەنتى پودگوتوۆلەنى اگەنتوم ماينەروم (ۆيديمو رابوتاۆشيم نا توي ستورونە فرونتا نەلەگالوم-ابۆەروۆتسەم).

ستسەنا مەنياەتسيا. ۆ دۆەرياح پوياۆلياەتسيا بايدوك. رازگنەۆاننىي مۋستافا سۋەت ۆ ەگو رۋكي سۆوي ناگان، ترەبۋەت، چتوبى توت پريكونچيل ەگو، مول، سدەلاي تو، زا چەم تى سيۋدا ياۆيلسيا. تۋت ستارشي لەيتەنانت ۆزرىۆاەتسيا، ەگو پرەجنيە نامەكي ۆىليليس ۆ وبۆينيتەلنۋيۋ رەچ: “ناشيح رودنىح ي بليزكيح رەپرەسسيروۆالي. تەپەر يا يسكۋپايۋ ۆينۋ. ۆاشۋ ۆينۋ. يبو ۆسە ناچالوس يز-زا ۆاس. ا ۆى سبەجالي. سيديتە زدەس، جيۆەتە سىتو. يزداەتە سۆوي گازەتەنكي. ا تام ليۋدەي گنوبيلي ۆ تيۋرماح، جيۆەم زاكاپىۆالي ۆ زەمليۋ. ا ۆى...”

– ي تى زاكوپال؟ – پورىۆيستو سپراشيۆاەت شوكاي، نەوترىۆنو گلياديا ۆ ليتسو راسكولوۆشەگوسيا پلەمياننيكا.

– موجەت بىت يا ەدينستۆەننىي، كتو رەشيلسيا پرەكراتيت ەتوت ستراشنىي روك، ناۆيسشي ناد ناشيم رودوم.

شوكاي زادۋمىۆاەتسيا.

– چتو تاكوە وپەراتسيا “فرانتس”؟

– وپەراتسيا پو ۋنيچتوجەنيۋ ليچنوگو ۆراگا توۆاريششا ستالينا، پرەداتەليا، ناتسيوناليستا مۋستافى شوكاەۆا.

– تاك سترەلياي ۆ مەنيا!

پاۋزا. بايدوك پاداەت نا كولەني:

– پروستي، اعا!

– توگدا بەگي وتسيۋدا.

– داۆايتە، بەجيم ۆمەستە.

– نەت. ا تاسبيح وستاۆليۋ سەبە. زاچەم ون تەبە، بەزبوجنيكۋ. يدي!..

(كادر يز فيلما «مۋستافا شوكاي». اكتەر بەريك ايتجانوۆ ۆ رولي بايدراحمانا سادىكوۆا)

ۆوت ودين يز كوممەنتاريەۆ وت اۆتوروۆ فيلما پروزۆۋچاۆشي ۆ ساموم كونتسە كارتينى: “اگەنت نكۆد بايدراحمان سادىكوۆ، نىنە پولكوۆنيك كگب ۆ وستاۆكە، جيۆەت ۆ گورودە الماتى”. تو ەست، ۆسە-تاكي سبەجال، بلاگوپولۋچنو ۆەرنۋلسيا ك حوزياەۆام، ي پەرەجيۆ ۋستروەننىي يمي كرومەشنىي اد ۆ ستالينسكيح لاگەرياح، وسەل ۆ توگداشنەي ستوليتسە رەسپۋبليكي. كاك نە ۆەريت پوسلە ەتوگو ەگو  راسسكازام، گدە سوبىتيا ي فاكتى تاك لادنو سحودياتسيا سو ستراشنوي پراۆدوي جيزني توگو سلوجنوگو ۆرەمەني، كاكوۆو وپيسانيە شپيونسكيح ستراستەي! – لۋبيانكا، سپەتسشكولا، سپەتسپودگوتوۆكا، سفابريكوۆاننايا لەگەندا دليا پەرەبروسكي نا درۋگۋيۋ ستورونۋ دليا ۆىپولنەنيا سۆەرحسەكرەتنوگو زادانيا، رابوتا ۆ تىلۋ ۆراگا، پوبەگ، پروحوجدەنيە فيلتراتسي ي پەرەپروۆەروك، نەزاسلۋجەننو پونەسەننوە ناكازانيە، پوسلەدۋيۋششەە ۆوسستانوۆلەنيە دوبروگو يمەني... ا كاكوۆا سامووپراۆدىۆايۋششايا موتيۆاتسيا، دۆيگايۋششايا چەلوۆەكا ك ۆىپولنەنيۋ دياۆولسكوي زاداچي – شۋتكا لي زاۆاليت رودنوگو دياديۋ! – يسكۋپيت ەگو ۆينۋ سوبستۆەننىم ساموسۋدوم، تسەنويۋ جيزني ۋراۆنيات گرەحي پوسلەدنەگو.  يزمىشلەنيا رازۋما، زاداۆشيە تراەكتوريۋ وپيساننىم سوبىتيام.

جال، چتو تولكو ۆ دوگونكۋ ۆوپروشايۋ پوچەمۋ ستسەناريستى ي رەداكتورى كينوستۋدي نە سدەلالي مالو-مالسكي فاكتچەكينگ، “وپەراتيۆنىم پۋتەم” پەرەپروۆەريلي بى راسسكازاننوە. نا ۆسياكيە فورس-ماجورنىە، كوتورىە نە پرەمينۋلي ۆوزنيكنۋت، ناپريمەر، ۋتەرياننايا زاپيس. حوتيا سوحرانيلاس يستوريا چەكيستسكوي يسپوۆەدي، – يناچە ي ستسەناري بى وستالسيا نەناپيساننىم. ۆسە موجنو بىلو بى ۋتوچنيت، پوكوپاۆشيس ۆ بيبليوتەكە، ۆ موەم سلۋچاە پروستو پوگۋگليل ينتەرنەت، پرەدۆاريتەلنو سترۋكتۋريروۆاۆ پويسك.

ۆ فيلمە پريۆودياتسيا نازۆانيا ترەح ۆوەننو-ۋچەبنىح زاۆەدەني توگو ۆرەمەني: ۆ لۋبليانكە گوۆوريلي و حاركوۆسكوي ۆىسشەي شكولە پوگرانۆويسك، ۆ وپەراتيۆنىح سووبششەنياح جە اگەنتا ماينەرا فيگۋريرۋيۋت ەششە دۆا زاۆەدەنيا – حاركوۆسكايا ۆىسشايا شكولا نكۆد سسسر ي ۆىسشايا شكولا نكۆد سسسر. پو كونتەكستۋ ۆىحوديت، چتو ۆ پەرۆوي يز نيح بايدراحمان وتۋچيلسيا، ا ۆو ۆتوروي ۆ ناچالە ۆوينى پروشەل سپەتسپودگوتوۆكۋ. پونياتنوە دەلو دليا رەشەنيا كاكوي زاداچي: پوليتيچەسكوە ۋبيستۆو.

يدەم پوسلەدوۆاتەلنو. پەرۆوە ۋپومينانيە – حاركوۆسكايا ۆىسشايا شكولا پوگرانۆويسك، كۋدا بىل ناپراۆلەن سادىكوۆ پوسلە لۋبيانكي. تاكوگو زاۆەدەنيا يمەننو پود تاكيم نازۆانيەم نەت. ەست حاركوۆسكايا شكولا نكۆد، وبرازوۆانا ونا ۆ 1936 گودۋ، ا ۆ 1937-م پەرەيمەنوۆانا ۆ حاركوۆسكۋيۋ شكولۋ گۋلاگا نكۆد سسسر. س يۋليا 1938 گودا شكولا پو پودگوتوۆكە وپەراتيۆنوگو سوستاۆا دليا يتل نكۆد. ۆ اپرەلە 1939-گو ليكۆيديروۆانا. ۆتوروە – 2-يا وبەدينەننايا پوگرانشكولا ۆ حاركوۆە، ۆ اپرەلە 1937 گودا پرەوبرازوۆانا ۆ حاركوۆسكوە ۆوەننوە ۋچيليششە پوگرانيچنىح ي وحراننىح ۆويسك نكۆد سسسر يم.دزەرجينسكوگو. س 1939 گ. حاركوۆسكوە ۆوەننوە ۋچيليششە ۆويسك نكۆد يم.دزەرجينسكوگو. ۆ فەۆرالە 1941-گو پەرەيمەنوۆانو ۆ حاركوۆسكوە كاۆالەريسكوە پوگرانۋچيليششە نكۆد سسسر يم.دزەرجينسكوگو. س وكتيابريا 1941 گودا پەرەديسلوتسيروۆانو ۆ تاشكەنت، دالشە ۆ الماتى، زدەس جە پرەوبرازوۆانو ۆ الما-اتينسكوە ۆوەننوە ۋچيليششە ۆويسك نكۆد سسسر (پوزجە ۆىسشەە پوگرانيچنوە كوماندنوە ۋچيليششە كگب پري سوۆمينە سسسر). ترەتە – مەجكراەۆايا شكولا نكۆد سسسر ۆ حاركوۆە. ي ناكونەتس ۆ حاركوۆە يمەلا مەستو بىت شكولا وسوبوگو نازناچەنيا ۋپو، پولنوە نازۆانيە شكولا وسوبوگو نازناچەنيا ۋكراينسكوگو پوگرانيچنوگو وكرۋگا پري سپەتسبيۋرو نكۆد.

يتاك، پەرۆايا نەستىكوۆكا. ۆىحوديت، نازۆانيا ۋچەبنىح زاۆەدەني، كۋدا بىل ناپراۆلەن سادىكوۆ يز زاستەنكوۆ لۋبيانكي – حاركوۆسكايا ۆىسشايا شكولا پوگرانۆويسك، ا تاكجە حاركوۆسكايا ۆىسشايا شكولا نكۆد سسسر، كوتورۋيۋ ون زاكونچيل، نا ساموم دەلە ۆ توچنوستي نە سوۆپادايۋت س نازۆانيامي سۋششەستۆوۆاۆشيح ۆ تو ۆرەميا ۆ گورودە حاركوۆە ۆىشەپەرەچيسلەننىح ۆوەننو-ۋچەبنىح زاۆەدەني. ۆ ەتوم سپيسكە شكولا ۋپو سرازۋ وتپاداەت، تاك كاك فاكت سۋششەستۆوۆانيا ەتوگو زاۆەدەنيا ناستولكو دەرجالسيا ۆ سەكرەتە، چتو داجە دوكۋمەنتى وب ەە وكونچاني نا رۋكي نە ۆىداۆاليس (يز ۆىپۋسكنيكوۆ شكولى ۆ سلۋچاە ۆوينى گوتوۆيلي ديۆەرسانتوۆ ي رۋكوۆوديتەلەي پارتيزانسكيح وتريادوۆ), ك تومۋ جە ونا بىلا ليكۆيديروۆانا ۆ 1938 گودۋ ساميم نكۆد. نەۆوزموجنىم پرەدستاۆلياەتسيا تاكجە ۋچەبا ناشەگو گەرويا ۆ حاركوۆسكوي شكولە نكۆد، پوتومۋ چتو تام گوتوۆيلي سپەتسياليستوۆ دليا گۋلاگا – ناچالنيكوۆ تيۋرەم، كولوني، وپەراتيۆنوگو سوستاۆا دليا يتل ي پروچيە، ك تومۋ جە وبۋچەنيە شلو ۆ فورمە ۋسوۆەرشەنستۆوۆانيا ي پەرەپودگوتوۆكي يلي پودگوتوۆكي نا كراتكوسروچنىح كۋرساح. ساموە گلاۆنوە، ەە زاكرىلي ۆ 1939 گودۋ. ا سادىكوۆ، پو فيلمۋ، ناپراۆلەن نا ۋچەبۋ ۆ 1940-م.

وستاەتسيا دۆا زاۆەدەنيا: مەجكراەۆايا شكولا ي پوگرانشكولا. ۆ پەرۆوم يز نيح نابور وسۋششەستۆليالسيا يز چيسلا پارتيتسەۆ ي كومسومولتسەۆ وت پرويزۆودستۆا ي دەموبيليزوۆاننىح ملادشيح كومانديروۆ كراسنوي ارمي. زاكانچيۆالي س پريسۆوەنيەم ۆوينسكوگو زۆانيا (چينا) سەرجانتا گوسبەزوپاسنوستي (ارمەيسكوگو لەيتەنانتا). ۆ پرينتسيپە سادىكوۆ موگ تۋدا پوپاست پو پرويزۆودستۆەننومۋ نابورۋ، نو ۆ فيلمە گوۆوريتسيا و شكولە پوگرانيچنيكوۆ – مەجكراەۆايا ك نەي نيكاك نە وتنوسيلاس. پوەتومۋ ونا توجە وتپاداەت ي ۆ ناشەم سپيسكە وستاەتسيا تولكو حاركوۆسكوە ۆوەنۋچيليششە پوگرانيچنىح ي وحراننىح (ۆنۋترەننيح) ۆويسك. ونو پرەدستاۆليالو سوبوي منوگوپروفيلنوە ۆوەننو-ۋچەبنوە زاۆەدەنيە، ۆ سوستاۆ كوتوروگو ۆحوديلي كاۆالەريسكي، ورۋجەينو-تەحنيچەسكي، اۆياتسيوننو-تەحنيچەسكي وتدەلەنيا ي اۆتوبرونەتانكوۆىي ديۆيزيون. سادىكوۆ ۆ پرينتسيپە موگ بىت سيۋدا ناپراۆلەن، – ەششە ۆ 1940 گودۋ ۆ ۋچيليششە بىلي ورگانيزوۆانى كۋرسى پو پودگوتوۆكە وپەراتيۆنىح رابوتنيكوۆ دليا پوگرانۆويسك يز ليتس، زنايۋششيح ۆوستوچنىە يازىكي ي يازىكي ازي. ودناكو، ەسلي بىت سوۆسەم دوتوشنىم، – ا ەتو تو، چتو نۋجنو ۆ ناشەم سلۋچاە، – س 1939 گودا ەتو زاۆەدەنيە بىلو پرەوبرازوۆانو ۆ حاركوۆسكوە ۆوەنۋچيليششە ۆويسك نكۆد، تو بيش ون پەرەستال سۋششەستۆوۆات كاك زاۆەدەنيە دليا پوگرانۆويسك، سووتۆەتستۆەننو سلەدوۆاتەل يز لۋبيانكي نە موگ سكازات و نەم كاك و شكولە پوگرانۆويسك – ۆو-پەرۆىح، نە شكولا، ا ۋچيليششە، ۆو-ۆتورىح بەز پريستاۆكي “پوگران”. نە دۋمايۋ، چتو ۆ تو ۆرەميا نا لۋبيانكە سيدەلي كيسەينىە گيمنازيستكي. نو تەورەتيچەسكي موجنو دوپۋستيت، چتو ستسەناريست ۆىنۋجدەن بىل پيسات وب ەتوم پو پامياتي، كاسسەتى-تو ۋتەريانى.

ودناكو فاكتى – ۆەشش ۋپريامايا. ەسلي داجە نە پرينيمات ۆو ۆنيمانيە رازنوبوي ۆ گوداح (لۋبيانكا وپرەدەليلا بايدەكەن ۆ سپەتسشكولۋ ۆ 1940-م، توگدا كاك پو-نەمەتسكي دوتوشنىي اگەنت ماينەر دوكلادىۆال سۆوەمۋ ناچالستۆۋ، چتو توت ەە زاكونچيل ۆ 1939 گودۋ), ەششە ودنۋ ياۆنۋيۋ وپەچاتكۋ ۆ نازۆاني (ۆ سيستەمە ۋچەبنىح زاۆەدەني نكۆد توگو ۆرەمەني ستاتۋس “ۆىسشەي شكولى” نوسيلي ليش ۆىسشايا شكولا ۆويسك نكۆد ي ۆىسشايا شكولا نكۆد، وبا س ديسلوتسيروۆانيەم ۆ پريگورودە موسكۆى), نەۆولنو وبراششاەت نا سەبيا ۆنيمانيە ياۆنىي پەرەكوس ۆ ۆوزراستە نەوفيتا: پريمەچاتەلنو، چتو كراەۆەد يز كزىل-وردى، پرەدسەداتەل فوندا مۋستافى شوكايا بازارباي اتاباەۆ پوسلە ۆىحودا فيلما نا ەكران، رەزوننو وبراتيل ۆنيمانيە نا نەۆەرنوە ۋكازانيە ۆ كينولەنتە گودا روجدەنيا بايدراحمانا سادىكوۆا – 1910 گود، كوگدا نا ساموم دەلە توت روديلسيا ۆ 1924 گودۋ. ستالو بىت، ەسلي ون دەيستۆيتەلنو ناپراۆلەن ۆ ۋچيليششە ۆ 1940 گودۋ، تو ەمۋ توگدا دولجنو بىلو يسپولنيتسيا 16 لەت، ەسلي زاكونچيل سپەتسشكولۋ ۆ 1939-م، تو ەششە پۋششە – پوستۋپيل ۆ 1937-م، تو ەست ۆ 13 لەت، پروۋچيۆشيس دۆا گودا، زاكونچيل ۋچيليششە ۆ پياتنادتسات. كونيۋنكتۋرا تەح لەت نە دوپۋستيلا بى تاكوگو، داجە ەسلي ون ۆۋندەركيند س ۆىدايۋششيمسيا ۆوەننىم ۋموم – نابور ۆ ۆوەننو-ۋچەبنىە زاۆەدەنيا وسۋششەستۆليالسيا ستروگو پو پريزىۆنومۋ ۆوزراستۋ، پو دوستيجەنيۋ 18 لەت. ي ەششە: كاك ۆ ستول يۋنوم ۆوزراستە، تو ەست ۆ 14-15 لەت وت رودۋ پرينيمات اكتيۆنوە ۋچاستيە ۆ كاراتەلنىح وپەراتسياح ي رازوبلاچەنياح ناتسيوناليستوۆ، – پولۋچيت يمەننىە چاسى وت گەنەرالا، ي بۋكۆالنو چەرەز گود-درۋگوي، تو ەست لەتوم 1941-گو، ۆ سەمنادتساتيلەتنەم ۆوزراستە پرويتي سپەتسپودگوتوۆكۋ ۆ ۆىسشەي شكولە ۆەدومستۆا بەريا؟!

ۆىسشايا شكولا نكۆد سسسر، و كوتوروي گوۆوريتسيا ۆ دونەسەني اگەنتا ابۆەرا، دەيستۆيتەلنو سۋششەستۆوۆالا. سوزدانا ونا بىلا ۆ 1930 گودۋ كاك تسەنترالنايا ۆىسشايا شكولا وگپۋ، ۆ 1939-م رەورگانيزوۆانا ۆ ۆىسشۋيۋ شكولۋ نكۆد، ۆ مارتە 1941-گو پەرەيمەنوۆانا ۆ ۆىسشۋيۋ شكولۋ ناركوماتا گوسبەزوپاسنوستي سسسر، نو س ناچالوم ۆوينى، س يۋليا 1941 گ.، ۆ سۆيازي س وبەدينەنيەم نكگب ي نكۆد، سنوۆا ستالا نازىۆاتسيا ۆىسشەي شكولوي نكۆد. ەسلي ۆەريت ابۆەرۋ، پروحوجدەنيە پەرەپودگوتوۆكي ۆ داننوم زاۆەدەني سادىكوۆا سوستويالوس يمەننو ۆ ەتوت پەريود، پوەتومۋ ۆ فيلمە نازۆانيە ەگو پريۆەدەنو پراۆيلنو. شكولا وسۋششەستۆليالا پودگوتوۆكۋ ي پەرەپودگوتوۆكۋ سوترۋدنيكوۆ پو رازليچنىم ناپراۆلەنيام كونتررازۆەدىۆاتەلنوي رابوتى، ا س ناچالوم ۆوينى، 23 يۋليا 1941 گ. پري شكولە بىل ورگانيزوۆان ۆرەمەننىي كۋرس پو پودگوتوۆكە وپەراتيۆنىح رابوتنيكوۆ دليا وسوبىح وتدەلوۆ نكۆد (850 چەلوۆەك، سروك وبۋچەنيا – 24 دنيا، زانياتيا ناچاليس 26 يۋليا 1941-گو، ا س اۆگۋستا توگو گودا سروك وبۋچەنيا ۋۆەليچەن دو ترەح مەسياتسەۆ). نو بايدەكەن نيكوگدا نە پرەدستاۆليال سەبيا كونتررازۆەدچيكوم، ۆ توم چيسلە “وسوبيستوم”، ون ۆەزدە (ۆ سۆويح رازگوۆوراح ي تەح دوكۋمەنتاح، كوتورىە بىلي پريزنانى ليپوۆىمي) زناچيتسيا كاك سوترۋدنيك ۆنەشنەي رازۆەدكي. موجەت بىت تاك، چتو ۆ ستەناح توي شكولى كرومە كونتررازۆەدچيكوۆ گوتوۆيلي اگەنتوۆ ۆ ينىح تسەلياح؟ س ناچالوم ۆوينى تاكوي پرەتسەدەنت بىل: كاك ۋجە ۋپومينالوس، پەرەد ۆوينوي ۆنەشنيايا رازۆەدكا (نكگب) وتدەليلاس وت كونتررازۆەدكي (نكۆد), توگدا جە لەتوم 1941 گودا وسوبايا گرۋپپا ۆو گلاۆە زامناچالنيكوم پەرۆوگو (رازۆەدىۆاتەلنوگو) ۋپراۆلەنيا ناركوماتا گوسبەزوپاسنوستي (نكگب) پ.سۋدوپلاتوۆا سروچنو پريستۋپاەت ك ورگانيزاتسي رەزيدەنتۋر، وپەراتيۆنىح گرۋپپ ي پودگوتوۆكە اگەنتوۆ-ودينوچەك دليا ۆىپولنەنيا سپەتسزاداني زا لينيەي فرونتا، ۆ توم چيسلە يز چيسلا سلۋشاتەلەي ۆىسشەي شكولى نكۆد. ۆ پرينتسيپە، بايدراحمان سادىكوۆ موگ بىت ۆكليۋچەن ۆ ەتۋ گرۋپپۋ كاك اگەنت-ودينوچكا دليا ۆىپولنەنيا سپەتسزادانيا – فيزيچەسكوگو ۋسترانەنيا شوكاەۆا. نو گرۋپپا پودبيرالاس يسكليۋچيتەلنو يز نايبولەە پودگوتوۆلەننىح سلۋشاتەلەي، سامىح پروججەننىح رازۆەدچيكوۆ، سكاجەم تاك. موگ لي سەمنادتساتيلەتني يۋنەتس بايدراحمان وكازاتسيا ۆ توم سوستاۆە پروفەسسيونالوۆ. ي ەششە سۋديا پو ەگو پوۆەستي، ون ۆ كونتسە 1941-گو ناحوديلسيا ۆ يرانە، نا وپەراتسي “ترابەزون”، ستالو بىت، ەسلي ۆەريت سوزداتەليام فيلما، سادىكوۆ پريبىل تۋدا پوسلە سۆوەگو پوبەگا لەتوم يلي ۆ ناچالە وسەني يز بەلسكا-باليا. ۆ تاكوم سلۋچاە كاك پونيات زاۆەرەنيە ستسەناريستا كينولەنتى ۆ سۆوەم ينتەرۆيۋ وت 2005 گودا، چتو توت پوسلە ۆوزۆراششەنيا يز پولشي بىل پودۆەرگنۋت پودوزرەنيۋ سووتۆەتستۆۋيۋششەي سلۋجبوي نكۆد، چتو ەگو داجە ەدۆا نە راسسترەليالي؟ موگ لي تسەنتر پودوزرەۆاەموگو ۆ “دۆوينوم ستاندارتە” ي نە ۆىپولنيۆشەگو زادانيا اگەنتا تۋت جە وتپراۆيت نا وسۋششەستۆلەنيە ارحيۆاجنوي ي سۆەرحسەكرەتنوي وپەراتسي ۆ يرانە؟ …

ي پوسلەدنەە. كاساەمو گەنەرالا زەلەنسكوگو.

تاكوي گەنەرال نا ساموم دەلە بىل ي ون ەدينستۆەننىي گەنەرال س تاكوي فاميليەي ۆ 1940-ە گودى. ەگو يميا نايبولەە چاستو ۋپوميناەتسيا ۆ سوستاۆە گرۋپپى ۆوەناچالنيكوۆ، پرينياۆشيح ي كوماندوۆاۆشيح پارادوم پوبەدى ۆ 1945 گودۋ، – ون ستويال ريادوم س جۋكوۆىم ي روكوسسوۆسكيم. گەنەرال-مايور پەتر پاۆلوۆيچ زەلەنسكي (1891-1977) ۆ گودى گراجدانسكوي ۆوينى كوماندوۆال كاۆديۆيزيەي ۆ سوستاۆە 1-ي وتدەلنوي كۋبانسكوي كاۆبريگادى. دالنەيشايا ۆوەننايا كارەرا زاپۋتانا: ۆ ليتەراتۋرە و نەم ۋپوميناەتسيا كاك و بەسسمەننوم اديۋتانتە بۋدەننوگو س 1919 گودا پو 1944-ي، ينوگدا اديۋتانتوم ۆوروشيلوۆا، ا ەششە روكوسسوۆسكوگو. ۆ پرينتسيپە ون موگ ۆرۋچيت بايدەكەن يمەننىە چاسى، – وني ۆ تە ۆرەمەنا وتنوسيليس ك رازريادۋ بوەۆىح ناگراد ي ۆرۋچاليس وتليچيۆشيمسيا پو سلۋجبە وت يمەني ۆىسشەگو ناچالستۆا يلي وت يمەني كومانديرا چاستي ەگو اديۋتانتوم، تەورەتيچەسكي داجە سەمنادتساتيلەتنەمۋ بويتسۋ، پوكازاۆشەگو ۆ 1939 گودۋ، ا موجەت ي رانشە، رۆەنيە ۆ سلۋجبە، ۆ توم چيسلە ۆ بوربە پروتيۆ كونتررەۆوليۋتسيونەروۆ. دا ۆوت وپيات نەزاداچا: گەنەرال زەلەنسكي ۆ توت گود سيدەل ۆ تيۋرمە. رەپرەسسيروۆالي ەگو ۆ 1938-م، رازۋمەەتسيا، پو ناشۋمەۆشەمۋ “ۆوەننومۋ دەلۋ”، ۆپولنە ۆوزموجنو، ۆمەستە س كومكوروم روكوسسوۆسكيم، پري كوتوروم ۆەروياتنو سوستويال نا سلۋجبە زەلەنسكي. نەيزۆەستنو، كوگدا وسۆوبوديلي زەلەنسكوگو، سكورەە ەتو سلۋچيلوس نە رانشە مارتا 1940 گودا، كوگدا پو حوداتايستۆۋ تيموشەنكو ۆىپۋستيلي روكوسسوۆسكوگو، پرەدۆاريتەلنو ۆىبيۆ ەمۋ نەسكولكو پەرەدنيح زۋبوۆ ي سلوماۆ تري رەبرا. دۋماەتسيا، تاكايا جە ۋچاست پوستيگلا ي ەگو پريبليجەننوگو – گەنەرالا زەلەنسكوگو. ترۋدنو پرەدستاۆيت، چتو نەداۆني وبيتاتەل لۋبيانكي تورجەستۆەننو ۆرۋچاەت يۋنتسۋ يز دالەكوگو اۋلا سۋلۋ-توبە ۆ ناگرادۋ يمەننىە چاسى.

پوچەمۋ سوزداتەلي فيلما نە سوچلي نۋجنىم پروۆەدەنيە رابوتى پو پروۆەركە فاكتوۆ نا سووتۆەتستۆيە. ەتو ناپريامۋيۋ وتنوسيتسيا ي ك پەرسونە شوكايا، ۆ فيلمە سپلوش ي ريادوم نەسووتۆەتستۆيە ۆەح ەگو بيوگرافي. ۆىشەۋپوميانۋتىي كراەۆەد بازارباي اتاباەۆ ۆ ەتوي سۆيازي ۋكازىۆايا نا وتكروۆەننىە لياپى ۆ فيلمە، وبراششاەت ۆنيمانيە نا تو، چتو كەرەنسكي پرەدستاۆلياەت شوكايا ۆسەم كاك سۆوەگو سوكاشنيكا پو ۋچەبە. دا، ەست تاكوي ەپيزود – نا بالۋ ۋ تاشكەنتسكوگو گەنەرالا ەنيكەەۆا بۋدۋششي گلاۆا ۆرەمەننوگو پرەدستاۆيتەلستۆا دۆاجدى ۆرەت، سكازاۆ وكرۋجايۋششيم يح ليۋديام: “مى س مۋستافوي ۆمەستە ۋچيليس. ون دەپۋتات مۋسۋلمانسكوي فراكتسي گوسدۋمى”. ا پوزجە ۆ پاريجە، ۆ رەداكتسي ۆوزگلاۆلياەموي يم گازەتى “دەن” گوۆوريت شوكايۋ: “يا پرەدلاگال تەبە پورتفەل مينيسترا، نو تى وتكازالسيا”. تاكيح فاكتوۆ نەت، ەتو لوج، نەبىليتسى، ۆپەرۆىە پريدۋماننىە شەۆەردينىم ۆ سۆوەم رومانە، دابى سدەلات وبراز شوكايا “پوچەرنەي ي پوگۋششە”، زاتەم بلاگوپولۋچنو پەرەكوچەۆاۆشيە ۆ رۋكوپيسنوە پرويزۆەدەنيە ەگو تالانتليۆوگو “جيەن” – بايدراحمانا سادىكوۆا. ستالو بىت، ەتي ي درۋگيە “يستوري” بىلي راسسكازانى ستسەناريستۋ فيلما ساميم بايدەكەن، ۆوزموجنو داجە ون ۆرۋچيل اكيمۋ تارازي ودين ەكزەمپليار توگو سۆوەگو رۋكوپيسنوگو وپۋسا – ي نە تولكو پەرۆۋيۋ چاست، ۆەروياتنو ك تومۋ ۆرەمەني بىلي زاكونچەنى ي درۋگيە چاستي پوۆەستي، گدە چيتاتەل پەرەنوسيتسيا ك سوبىتيام ۆ گەرماني. نەۋجەلي اۆتورى فيلما نە زنالي و سۋششەستۆوۆاني درۋگيح يستوچنيكوۆ، وتريتسايۋششيە ۋچاستيە سادىكوۆا ۆ تەح وپەراتسياح، ناپريمەر، كنيگي اميرحانا باكيروۆا، گدە دوكۋمەنتالنو دوكازانو، چتو لجەپولكوۆنيك نە يمەل نيكاكوگو وتنوشەنيا ك وپەراتسي “فرانتس”؟ سكورەە ۆسەگو زنالي. تەم نە مەنەە ستسەناريستى ۋپورنو ۆكلادىۆايۋت ۆ ۋستا ناحودياششەگوسيا زا كوردونوم “ستارشەگو لەيتەنانتا نكۆد” بايدەكەن سلوۆو “فرانتس”. ۆ چەم پريچينا تاكوگو پرەنەبرەجەنيا دوكۋمەنتالنو پودتۆەرجدەننىمي فاكتامي؟

نا ەتوت ۆوپروس، پو-موەمۋ، ۆ وسنوۆنىح چەرتاح داەتسيا وتۆەت ۆ ستاتە ب.اتاباەۆا “مۇستافاتانۋداعى كەيبىر قايشىلىقتار” (“نەكوتورىە پروتيۆورەچيا ۆ مۋستافاۆەدەني”). اۆتور پرەدپولاگاەت، چتو سوزداتەلي فيلما سوزناتەلنو پوشلي نا پوكاز ۆ كينوكارتينە وبرازا بايدراحمانا سادىكوۆا، چتوبى فيلم سوستويالسيا كاك حۋدوجەستۆەننايا ۆەشش، ا تاكجە ۆ تسەلياح پروۆەدەنيا ليني س وپەراتسيەي “فرانتس”. دۋماەتسيا، شوكاەۆەد نە دالەك وت يستينى، نو منەنيە ترەبۋەت ۋتوچنەني: تۋت اۆتورى فيلما دەيستۆيتەلنو پوشلي نا ريسكوۆاننىي، نو گارانتيروۆاننىي شاگ، وبەسپەچيۆايۋششي بەزۋسلوۆنىي زريتەلسكي ۋسپەح ي مونەتيزاتسيۋ ۆ شيروكوم پروكاتە. نا تو يمەلسيا ماتەريال، سومنيتەلنىي، نو ۆەسما ينتەرەسنىي پو سۆوەي سۋتي، س پرەتەنزيەي نا سەنساتسيوننوست. ۆوت ي ناجالي نا شپيونسكي دەتەكتيۆ، ۆ دۋحە ۆرەمەني، س ۋچەتوم پوترەبنوستەي نەۆزىسكاتەلنوگو زريتەليا، – وبىۆاتەليا، سكاجەم تاك. ا كاك بىت س يستوريچەسكوي پراۆدوي؟ دا ونا پودوجدەت. تەم بولەە نە ۆسە ياسنو ۆ ەتوي يستوري، ۆسە تاك زاپۋتانو (زاپۋتانو ناستولكو، چتو اۆتورى لاگەر چەنستوحوۆ ستاۆيات ۆپەرەدي بەلسكا-باليا، توگدا كاك پوسلەدنيم لاگەرەم، كوتورىي پوسەششال شوكاي، بىل چەنستوحوۆ – وتتۋدا ون پوەحال ۆ بەرلين، گدە پيات دنەي سپۋستيا ۋمەر، يلي جە پوكازىۆايۋت ۆسترەچۋ شوكايا س ولتسشوي ۆ 1941 گودۋ، توگدا كاك پوسلەدني پريشەل ۆ سيستەمۋ كونتررازۆەدكي رسحا ليش ۆ 1943-م). ي پوشلي ستسەناريستى نا پوۆودۋ باەك بايدەكەن. لەگچە پوۆەريت، چەم پروۆەريت، ەششە پۋششە دوكازات. ا زاكالەننىي منوگولەتنەي سلۋجبوي نا ستەزە “جيەنستۆا” پولكوۆنيك ي نا ەتوت راز بەزوشيبوچنو رازگاداۆ نامەرەنيە سوبەسەدنيكوۆ ۆىداۆال تو، چتو وني حوتەلي ۋسلىشات. ەتو ون ۋمەەت.

ۆپروچەم، ي زدەس يمەەتسيا ودنو وتكلونەنيە. ۆ 2005 گودۋ اكيم تارازي داەت ينتەرۆيۋ، ۆ كوتوروم كاساتەلنو سمەرتي شوكايا، سكازال، چتو سوۆەتسكيە سپەتسسلۋجبى دۆاجدى پوكۋشاليس نا جيزن ناتسيونالنوگو ۆوجديا. نو وبا رازا بەزۋسپەشنو: پەرۆىي راز، ۆەروياتنو ۆ ستامبۋلە، مۋستافا چۋدوم سپاساەتسيا وت ۋبيتسى، زاسلاننوگو كرەملەم، ۆتوروە پوكۋشەنيە، ۆەرنەە پوپىتكا، يمەلو مەستوم دەيستۆيا پاريج، گدە شوكاي پو نايتيۋ، زاپودوزريۆ نەلادنوە، ۆىگونياەت پروچ ۆنەدرەننوگو اگەنتا. پو ۆسەمۋ مەتود “زاسلاننوگو كازاچكا” ۆ ليتسە دۆويۋرودنوگو براتا ترەتيا پوپىتكا. مۋستافا راسپوزناەت ەگو نامەرەنيە ي راسسكازىۆاەت ۋۆيدەننىي يم سون، ۆ كوتوروم ەگو دەد شوكاي پرەدۋپرەجداەت “ەي، وتپرىسك موي، پريگرەل تى نا سوبستۆەننوي گرۋدي گرەمۋچۋيۋ زمەيۋ، بۋد وستوروجەن!” پوسلە ەتوگو برات، – چيتاي بايدراحمان سادىكوۆ، – نە رەشاەتسيا وسۋششەستۆيت زادۋماننوە. ودناكو ۆ فيلمە ينايا تراكتوۆكا. ستالو بىت، سوزداتەلي فيلما سپۋستيا ۆرەميا ۆسە-تاكي پەرەدەلالي ەتوت كۋسوك ۆ ستسەناري، ۋبراۆ فولكلورنو-مەتافيزيچەسكي موتيۆ ياسنوۆيدەنيا – ۆنەسلي سۋششەستۆەننىە كوررەكتيروۆكي، بولەە پريبليجەننىە ك جانرۋ پوليتيچەسكوگو دەتەكتيۆا، ليحو زاكرۋچەننىي شپيونسكي سيۋجەت س دۆوينىم ي تروينىم پەرەۆوپلوششەنيەم. ۆ رەزۋلتاتە ۆسەگو ەتوگو چۋت لي نە پولوۆينا كارتينى سوستويت يز وبرازا بايدراحمانا سادىكوۆا، ۆ تسەلوم ۆ فيلمە ۆيتاەت ەگو دۋح ۆ ۆيدە ەپيزودوۆ س ەگو پوداچي، وسنوۆاننىح نا نەبىليتساح گوۆوريات، نەكوتورىە زريتەلي، ۆىحوديا پوسلە پرەمەرنوگو پوكازا، زۆونيلي زناكومىم ي گوۆوريلي، چتو سموترەلي فيلم و جەنە مۋستافى شوكايا. يا بى سكازال، ي و بايدەكەن. ي نەسپروستا ۆ كونتسە  پيسما ودنوي ستروكوي وتداەتسيا ەمۋ دان ۋۆاجەنيا: “اگەنت نكۆد بايدراحمان سادىكوۆ، نىنە پولكوۆنيك كگب ۆ وتستاۆكە، جيۆەت ۆ گورودە الماتى”. پو مويم پودسچەتام، ەسلي ۆەريت ۆەرسي سوزداتەلەي فيلما، ۆ توم، 2008 گودۋ “پريزوۆومۋ اگەنتۋ” نكۆد دولجنو بىلو ستۋكنۋت 98 لەت...

پراۆيلنو لي پوستۋپيلي اۆتورى كينولەنتى، فوكۋسيرۋيا نا پوپىتكە پوكۋشەنيا نا گلاۆنوگو گەرويا؟ موجەت موتيۆ يستوريچەن سام پو سەبە، نو سووتۆەتستۆۋەت لي ون يستوريچەسكوي پراۆدە؟ ناسكولكو منە يزۆەستنو، نەت دوستوۆەرنىح سۆەدەني، ۋكازىۆايۋششيح نا پوپىتكي فيزيچەسكوگو ۋسترانەنيا شوكايا. ۆو ۆسياكام سلۋچاە، نە پومنيۋ، چتوبى كتو-نيبۋد يز شوكاەۆەدوۆ پيسال يلي گوۆوريل وب ەتوم. ناوبوروت، پو يح سۆەدەنيام، ۆ 1926 گودۋ سوۆەتسكوە پراۆيتەلستۆو پرەدلاگالو شوكايۋ ۆەرنۋتسيا نا رودينۋ. پوزدنەە، ۆ 1950-ە گودى سوۆەتسكيە ديپلوماتى ۆ ستامبۋلە س پودوبنىم پرەدلوجەنيەم ۆىحوديلي ي نا زاكي ۆاليدي توگان. توگدا پوسرەدنيك (سوۆەتسكي نەلەگال) سكازال ەمۋ، چتو ەگو زاپروستو موگلي بى ۋبرات ۆ ليۋبوە ۆرەميا، كوگدا پوجەلايۋت، نو سوۆەتى ەتوگو نە سدەلالي، پوتومۋ چتو وني حوتيات، چتوبى ون ۆەرنۋلسيا نا رودينۋ، س ۋسلوۆيەم پولنوگو راسكايانيا. توگان ۆەجليۆو وتكازالسيا. ۋمەر سۆوەي سمەرتيۋ، دوجيۆ دو گلۋبوكوي ستاروستي. سوۆەتى بولشە ەگو نە بەسپوكويلي. حوتيا دۋماەتسيا، دليا ۆسەسيلنوي سترۋكتۋرى، ورگانيزوۆاۆشەي ۋبيستۆو سرەد بەلا دنيا وكرۋجەننوگو تەلوحرانيتەليامي دونسكوگو اتامانا كراسنوۆا ۆ پاريجە، تروتسكوگو ۆ مەكسيكە، پوحيتيۆشەي گەنەرالا سكوبەلەۆا ۆ سوبستۆەننوم پاريجسكوم دومە، ۋسترانيت نەزاششيششەننىح سرەدنەازياتسكيح ەميگرانتوۆ بولشوي پروبلەمى نە سوستاۆليالا. ك تومۋ جە ۋ بەريا دليا  دوستيجەنيا تاكوي تسەلي ۆ وتنوشەني  شوكايا ي يجە س نيم ۆ ساموم فاشيستسكوم لوگوۆە بىلو دوستاتوچنو كارا دجاللادوۆ (چەرنىح پالاچەي), كوي نە چەتا نوۆويسپەچەننىم بايدراحمانام. تاكيم وبرازوم، نەت ني ودنوگو پودوبنوگو فاكتا، داجە پوپىتكي پوكۋشەنيا. ليۋبوپىتنا ۆ ەتوي سۆيازي يستوريا ۋزبەكا-پەرەبەجچيكا يز كراسنوي ارمي دجيزاكلي شوراباي، راسسكازاننايا ەنۆەروم التايلى، وفيتسەروم تۋركەستانسكوگو لەگيونا، پوزجە سوستوياۆشەگو نا رۋكوۆودياششيح دولجنوستياح ۆ تسرۋ. شوراباي وچەن حوروشو گوۆوريل ي پو-رۋسسكي، ي پو-نەمەتسكي، پوسلە سۆوەگو پەرەحودا ك نەمتسام ون ۆسترەچالسيا س گلاۆوي تنك ۆەلي كايۋم-حانوم ي پريزنالسيا، چتو ون اگەنت نكۆد، كوتوروگو سپەتسيالنو گوتوۆيلي، چتوبى ۋبيت كايۋما. شوراباي سكازال، چتو ەگو زامۋچيلا سوۆەست، ي ون رەشيل نە سوۆەرشات ۋبيستۆو، پوتومۋ چتو ەمۋ ستالو ياسنو، چتو ۆەلي كايۋم نا ساموم دەلە پاتريوت، گورياچو ليۋبياششي تۋركەستان. كايۋم-حان پوۆەريل تاكومۋ چيستوسەردەچنومۋ پريزنانيۋ، ۋسترويل ەگو نا رابوتۋ ۆ پروپاگانديستسكۋيۋ راديوستانتسيۋ. دالەە التايلى پوۆەداەت، چتو شوراباي يز دجيزاكا نا ساموم دەلە بىل اگەنتوم سوۆەتسكوي ۆوەننوي رازۆەدكي، نو نيكاكوگو پلانا پو ۋبيستۆۋ كايۋما نيكوگدا نە سۋششەستۆوۆالو. يستوريا وب ۋبيستۆە بىلا سپەتسيالنو پريدۋمانا، چتوبى زاۆوەۆات دوۆەريە گلاۆى تنك. رەالنوي تسەليۋ شورابايا بىلو ۆىۆەدات دليا نكۆد ينفورماتسيۋ و دەيستۆياح ي نامەرەنياح كوميتەتا ي رۋكوۆودستۆا لەگيونا، زامانيت لەگيونەروۆ ۆ رۋكي سوۆەتوۆ. راسچەت بىل پروست: ۋبەش شوكايا – نا ەگو مەستو پريدەت كايۋم، ۋبەش كايۋما – پوستاۆيات حارەسا كاناتبايا. لۋچشە چەرەز اگەنتوۆ ۆنەستي راسكول سرەدي كوميتەتچيكوۆ ي لەگيونەروۆ، دالشە ناپراۆليات يح دەيستۆيا ۆ نۋجنوم دليا سەبيا رۋسلە. ي نەسپروستا سوۆەتسكايا ستورونا ۆسەگدا وتكرەششيۆالاس وت سۆوەگو ۋچاستيا ۆ سكوروپوستيجنوي سمەرتي شوكايا – ەست ارحيۆنىە دوكۋمەنتى، گدە چەكيستى اناليزيروۆالي وبستوياتەلستۆا ي پريچينى ەگو كونچينى. پوەتومۋ ۆ فيلمە ۋ زنايۋششيح ليۋدەي نەۆولنو ۆىزىۆايۋت ۋسمەشكي كادرى، گدە رازدوسادوۆاننىي وستروي رازوبلاچيتەلنوي رابوتوي شوكايا، كاريكاتۋرنىي ستالين بروساەت كاريكاتۋرنومۋ جە گلاۆە نكۆد ەجوۆۋ فرازۋ: “ي نە دەلاي منە گولوۆنۋيۋ بول سو سۆويم شوكاەم...” مول، ۋبەري توگو. نو ۆەد يستوريچەسكي ستالين ۆ تاكيح سلۋچاياح نە نامەكال، ا پريامو ستاۆيل زاداچۋ پەرەد سووتۆەتستۆۋيۋششيمي سلۋجبامي، بولەە توگو سام ۋچاستۆوۆال ۆ رازرابوتكە پلانوۆ پو ليكۆيداتسي ەگو پوليتيچەسكيح پروتيۆنيكوۆ. تاك چتو، نە ستويت نا روۆنوم مەستە يسكات رامون مەركادەروۆ. ا تو پولۋچاەتسيا، چتو اگەنت-ۋبيتسا زادانيە نە ۆىپولنيل، نە ۋبرال “وبەكت”، نو جيۆەە ۆسەح جيۆىح. تاك نە بىۆاەت...

رازۋمەەتسيا، ۆ حۋدوجەستۆەننوي ۆەششي نە وبويتيس بەز دومىسلا ي ۆىمىسلا. نو نە ۆ تاكوي ستەپەني. راز يستوريچەسكيە پەرسوناجي ۆ فيلمە ۆىۆەدەنى پود سۆويمي يمەنامي، تو ي فاكتى، سوبىتيا نە دولجنى راسحوديتسيا س يستوريچەسكوي پراۆدوي، وني نە دولجنى پودۆەرگاتسيا يسكاجەنيام ۆ ۋگودۋ حۋدوجەستۆەننوي زاداچە – ۆەد يزۆەستنو، چتو پراۆدا جيزني پرەۆراششاەتسيا ۆ پراۆدۋ يسكۋسستۆا ليش توگدا، كوگدا وني، سومكنۋۆ ريادى، ۆمەستە يزوبراجايۋت جيزن ۆ ەە سامىح ۆىسشيح پروياۆلەنياح: مراك ي سۆەت، حاوس ي پوريادوك، دوبرو ي زلو، سچاستە ي نەسچاستە، رادوست ي گورە، پراۆدا ي لوج، بىل ي نەبىليتسا، ۆىمىسەل ي دەيستۆيتەلنوست، يدۋت بوك و بوك ۆ زريموي ي نەزريموي نەپريميريموي انتاگونيستيچنوستي درۋگ ك درۋگۋ. چەلوۆەكۋ سۆويستۆەننو سترەملەنيە دونەستي سۆويۋ پراۆدۋ، تەم حۋجە، ەسلي ونا نەناروكوم پودمەنيتسيا پولۋپراۆدوي، پولۋيستينوي، پوحوجەي نا پولۋپۋستۋيۋ بوچكۋ. جارتىكەش شىندىق – جاۋدان جامان. پولۋپراۆدا – حۋجە ۆراگا. نو، چتوبى نە پودداتسيا يسكۋشەنيۋ دياۆولا نۋجنى گراجدانسكايا پوزيتسيا، نەپوكولەبيمايا ۆەرا ۆ تو، چتو كوگدا-نيبۋد يستوريچەسكايا يستينا ۆوستورجەستۆۋەت، ا ەششە نۋجەن تالانت. كاجدىي يز سوزداتەلەي فيلما “مۋستافا شوكاي” تالانتليۆ ۆ سۆوەي ستەزە. ەتو پريزناننىە، زاسلۋجەننىە ليۋدي، يمەيۋششيە ۆەسوموە مەستو ۆ كينەماتوگرافە. نە دۋمايۋ، چتو وني نامەرەننو يسكازيلي حوروشو يزۆەستنىە يستوريچەسكيە فاكتى، تو ەست سفالسيفيتسيروۆالي يستوريۋ، پودچينيۆ ەە وپرەدەلەننىم تسەليام، وستاۆاياس ۆ پلەنۋ سوۆەتسكوي سيستەمى كووردينات. نو بىۆاەت، چتو ي كون و چەتىرەح نوگاح سپوتىكاەتسيا، تاك ي سوزداتەلي فيلما پروستو نە سموگلي ۋستويات پەرەد تۆورچەسكيم سوبلازنوم، ۆوزنيكشيم ۋ نيح پوسلە پوياۆلەنيا نا يح پۋتي تاكوي نەودنوزناچنوي، – نە پوبويۋس ەتوگو سلوۆا، – ماگنەتيچەسكوي فيگۋرى كاك بايدراحمان سادىكوۆ، پەرەد سوبلازنوم سدەلات  ۋۆلەكاتەلنوە كينو نا كانۆە ەگو روسسكازنەي، وچەن پوحوجيمي نا پراۆدۋ. ۆەد ي اۆتور ەتيح ستروك ستولكو لەت باراحتالسيا ۆ پاۋتينە ەتوي يلليۋزي ي وستاۆالسيا بى تام، ەسلي بى سوۆەرشەننو سلۋچاينو نە ناتكنۋلسيا نا كنيگۋ شەۆەردينا. تالانت تاكيح بايدەكەنوۆ شليفۋەت تولكو دياۆول...

ماكسات تاج-مۋرات

چاست I. نەرازگاداننايا تاينا مۋستافى شوكايا

چاست II. نەرازگاداننايا تاينا مۋستافى شوكايا

Abai.kz

4 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1567
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2260
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3541