بيىل قازاقتىڭ ۇلى اقىنى اباي قۇنانبايۇلىنىڭ تۋعانىنا 175 جىل تولدى. وسىعان وراي ەل بيلىگى باس اقىننىڭ مەرەيتويىن دۇركىرەتىپ وتكىزەمىز دەپ شەشكەن. سول ءۇشىن بيۋدجەتتەن 3 ملرد تەڭگە ءبولىپ, ءبىر جىلدا 500-گە جۋىق ءىس-شارا وتكىزۋدى جوسپارلاعان. 

بىراق تۇتاس الەمگە تارالعان كوروناۆيرۋس پاندەمياسى بۇل جوسپاردى جەلگە ۇشىردى. قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى ۇلى اقىننىڭ مەرەيتويى اياسىندا وتەتىن بىرقاتار شارانى قىسقارتىپتى. سول ءۇشىن مەرەيتويدىڭ بيۋدجەتى 1,9 ميلليون دوللارعا قىسقارعان كورىنەدى. ەندى ءاۋ باستا اباي تويى ءۇشىن بولىنگەن 7,2 ملن. دوللاردىڭ (3 ملرد. تەڭگە) ورنىنا 5,3 ملن. دوللار (2,36 ملرد. تەڭگە) جۇمسالادى ەكەن.

مينيسترلىكتىڭ ەسەبىنشە، جەتى رەسپۋبليكالىق ءىس-شارانىڭ كۇشى جويىلعان. تاعى بىرقاتارى ونلاين رەجيمگە اۋىسقان. قىسقارعان شارالار قاتارىندا «اباي الەمى» وپەرا جانە بالەت فەستيۆالى («اباي الەمى»), «مەن ابايدى وقيمىن» حالىقارالىق سلەت قاتىسۋشىلارىنىڭ مەرەكەسى، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى وكىلدەرىنىڭ ابايدىڭ تۋعان جەرى مەن قازاقستاننىڭ باسقا وڭىرلەرگە ارنالعان ەكسپەديتسياسى بار.

بۇل شارالاردى ونلاين فورماتتا وتكىزۋ مۇمكىن بولماعان كورىنەدى. ءسويتىپ ۇيىمداستىرۋشىلار اتالعان شارالاردىڭ كۇشىن جويىپ، 700 ملن. تەڭگە كولەمىندە قاراجات ۇنەمدەگەن بولىپتى. بۇل قاراجات بيۋدجەتكە قايتارىلادى ەكەن.

ەندىگى ماسەلە، وسى 700 ملن. تەڭگەنى كەرى قايتارۋ نە ءۇشىن كەرەك بولدى؟ ءبىزدىڭ بيلىك ءۇشىن «تۇككە تۇرعىسىز» از قارجى بيۋدجەتتىڭ ءبۇيىرىن تولتىرماسى ءسوزسىز. قازاق شەندىلەرىنىڭ از اقشامەن كوپ جۇمىس تىندىرۋدى بىلمەيتىنى بۇرىننان بەلگىلى. الىستى ايتپاعاندا، كوروناۆيرۋسپەن كۇرەسكە ەلدەن ەرەك بولىپ 6 تريلليون تەڭگە جۇمساپ وتىرمىز. ەندەشە بيۋدجەت قارجىسىن جۇمساۋدا «تابەتى» ەرەكشە قازاق بيلىگى باسقا-باسقا اباي تويىنا كەلگەندە نەگە ۇنەمشىل بولا قالدى؟ ۇلكەن ۇرانمەن باستالعان مەرەيتويدى ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ سارا جولىنا اينالدىرىپ اكەتۋگە نە كەدەرگى؟..

جالپى بيلىك يەلەرى اباي تويىن قالاي تويلاۋدى تۇسىنبەگەن دە سەكىلدى. سول باياعى كونە سۇردەك كونفەرەنتسيا، ەش پايداسى جوق ەكسپەديتسيا، توپىرلاپ جيىلىپ، جاتتاندى جينالىستار وتكىزۋ، جوعارىعا «مۇزداي» ەتىپ ەسەپ بەرۋ...

كوروناۆيرۋس كەلدى دە مۇنىڭ ءبارىن توقتاتتى. مۇنداي ەش پايداسى جوق جيىن-تويلاردىڭ وتپەي قالعانى دا دۇرىس بولدى دەگىڭ كەلەدى، كەيدە...

ۇيىمداستىرۋشىلار جىل باسىندا مەرەيتويدىڭ جوسپارىن تانىستىرعاندا-اق، «قوياننىڭ ءوزىن كورىپ، قالجاسىنان تۇڭىلگەن ەدىك». مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ ۆيتسە-ءمينيسترى نۇرعيسا داۋەشوۆ اتاعان ءىس-شارالار تىزىمىنە قاراپ «بۇل تويدىڭ بۇرىنعى تويلاردان وزگەشە بولمايتىنىن» اڭعارعانداي بولعامىز:

«بيىل وسى مەرەيتوي اياسىندا 500-گە جۋىق ءىس-شارا وتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىر. ولاردىڭ ىشىندە ءىرى حالىقارالىق جانە رەسپۋبليكالىق قوعامدىق ماڭىزى بار، عىلىمي، اعارتۋشىلىق ءىس-شارالار، كونفەرەنتسيالار، سيمپوزيۋمدار، پلەنەرلەر، دوڭگەلەك ۇستەلدەر، سىنىپ ساعاتتار، پوەتيكالىق جانە ادەبي كونكۋرستار، ءباسپاسوز تۋرلارى جانە وزگە دە ءىس-شارالار بار», - دەگەن ەدى داۋەشوۆ.

قالاي كوڭىلىڭ قالمايدى؟ پرەزيدەنت باستاپ، وزگەلەر قوستاپ وتىرعان ۇلى تويدىڭ ماڭىزدى شارالارى مىناداي بولسا. سول باياعى فلەشموب قۇمار شەندىلەردىڭ تار شەڭبەردەگى تۇرلاۋسىز، بايانسىز ەسەپتىك جينالىستارى عانا. مىناداي ءىس-شارالار كوروناۆيرۋس بولماعان كۇننىڭ وزىندە بۇگىن بار، ەرتەڭ جوق بولار ەدى.

«مەن ابايدى وقيمىن» دەگەن ۇرانمەن بەس ادامعا اقىننىڭ ولەڭىن جاتتاتقاننان نە ۇتامىز، بار-جوعى بەلگىسىز قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ وكىلدەرىن ابايدىڭ تۋعان جەرىنە ەكسپەديتسياعا اپارۋدىڭ نە پايداسى بار؟ «جەتەكتەگەن تازى تۇلكى المايدى». جاڭاعى كونكۋرس ءۇشىن جاتتاتقان ەكى ولەڭ ەرتەڭ ۇمىتىلادى، وزدەرىنىڭ كىم ەكەنىن انىق بىلمەيتىن اسسامبلەيا مۇشەلەرىنە اباي جەرىن ارالاعاننان اقىل كىرمەيتىنى انىق. ەندەشە مۇنداي شارالاردى كوروناۆيرۋسسىز دا وتكىزبەگەن ءجون ەمەس پە؟!

كوروناۆيرۋس كەدەرگى كەلتىرە المايتىن، ءبىر كۇندىك ەمەس مىڭ جىلدىق شارالار كوپ قوي. ءاۋ باستا سولاردى جوسپارلاۋ كەرەك ەدى. ابايدىڭ مەرەيتويى وتەدى دەگەننەن باستاپ اقساقالدار، عالىمدار ۇسىنىستارىن ايتتى. پرەزيدەنتتىڭ ءوزى ءمان بەرىپ، رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە وتكەلى جاتقان مەرەيتويدان پايدالانىپ ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ قالىپتاسۋىنا كۇش سالايىق دەدى. وسى تويدىڭ ارقاسىندا ابايدىڭ ۇلى پاراساتىن جالپىۇلتتىق يدەولوگيا دەڭگەيىنە كوتەرەيىك دەدى.

اباي ءىلىمىن مەكتەپ قابىرعاسىنان باستاپ تەرەڭدەتە ۇيرەتىپ، ابايتانۋ كۋرستارىن ءبىلىم بەرۋدىڭ التىن قازىعىنا اينالدىرۋ ۇسىنىلدى. الىپپەنى بىرەسە قۇرىتىپ، بىرەسە قايتارىپ جۇرگەن، مەكتەپ وقۋشىلارىنا ۇيرەتەتىن تۇك تاپپاعانداي جىنىستىق ساۋات اشۋ ساباعىن وتەمىز دەپ جۇرگەن، ۋنيۆەرسيتەتتە قازاق تاريحىن 1991 جىلدان باستايمىز دەپ جۇرگەن ءبىلىم سالاسىن اباي ىلىمىمەن دۇرىس جولعا سالۋ كەرەك ەدى.

ۇلتتى ۇيىستىرا الاتىن ۇلتتىق يدەولوگيا جاسايمىز دەسەك، كىمگە سەنەرىن بىلمەي، ءار كىمگە، ءار دىنگە، ءار تىلگە جاۋتەڭدەگەن قازاقتى ۇلى ابايىمەن قاۋىشتىرامىز دەسەك، مينيستر اۋىسقان سايىن جاسالاتىن جالعان رەفورماعا «تويعان» ءبىلىم سالاسىن ءبىر ىزگە سالامىز دەسەك، بۇكىل حالىق نازار اۋدارىپ وتىرعان اباي تويىن ورىندى پايدالانار ەدىك. مۇنداي يگى شارالارعا كوروناۆيرۋس تا كەدەرگى جاساي الماس ەدى...

ونى از دەسەڭىز، ۇلى اقىن تۋىپ-وسكەن ءوڭىردىڭ اۋىر ەكولوگيالىق احۋالىنا نازار اۋدارۋ كەرەك ەدى. كسرو-نىڭ قاندى قىلمىستارىنىڭ ءبىرى، قازاقتىڭ قاسىرەتى - سەمەي پوليگونى وسى ايماقتا ورنالاسقان. يادرولىق سىناق الاڭىنا اينالعان ايماقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان حالىقتىڭ دەنساۋلىق ماسەلەسى ءالى تولىق شەشىلگەن جوق. يادرولىق سىناقتان جاپا شەككەن ءوڭىر تۇرعىندارىنا كومەكتى كوبەيتىپ، ايماقتاعى پوليگون زارداپتارىن تولىقتاي جويامىز دەسە قازاق بيلىگىنىڭ قولىن كىم بايلاپ وتىر؟

قارجىنى سالساڭ وسىنداي ىسكە سال. جوقتان تاپقانداي سۇيىنشىلەپ بيۋدجەتكە قايتارعان جاڭاعى 700 ملن. تەڭگە عانا ەمەس، ەكسپو وتكىزۋگە جۇمساعان 565,1 ملرد. تەڭگەڭدى بىراق سالساڭ دا جاراسادى.

ءبىزدىڭ بيلىك اقىلدى بولسا، يادرولىق سىناق الاڭىنىڭ زاردابىن جويىپ، بۇرىنعى تۇمسا تابيعاتتى قالپىنا كەلتىرسىن. سول وڭىردەگى حالىقتىڭ تالاپ-تىلەگىن تۇگەل ورىنداسىن. اسسامبلەيا وكىلدەرىن ابايدىڭ تۋعان جەرىنە اپاراعىسى كەلگەن ەكەن، ەندەشە ءدال وسى سەمەي پوليگونىنا الىپ بارسىن، قازاقتىڭ نانىنا تويعان اسسامبلەيالىقتار، قازاقتىڭ زارىنا نە دەر ەكەن؟

ابايدى ۇلىقتاۋ، ابايدىڭ مەرەيتويىن تويلاۋ - كونفەرەنتسيا، دوڭگەلەك ۇستەل وتكىزۋ ەمەس. بىراق بۇنى تۇسىنەتىن قازاق بيلىگى قايدا؟ ەكى-ءۇش ەسەپتىك ءىس-شارامىز وتپەيتىن بولدى، ۇنەمدەلگەن از اقشانى بيۋدجەتكە قايتاردىق دەپ جەردەن جەتى قويان تاپقانداي ماقتانىپ ءجۇر. اباي جىلى ابايدىڭ ەلىنە ۇلكەن وزگەرىس اكەلە مە دەگەن ءۇمىتىمىز اقتالمايتىن سەكىلدى...

قۋانىش قاپپاس

Abai.kz