قۋاندىق شاماحايۇلى. ءدارىس
(سىقاق اڭگىمە)
بىردە جولىم ءتۇسىپ، باياعى سول جاعىمپازدار اكادەمياسىنا بارا قالدىم. ۇزىن ءدالىزدى بويلاپ كەلە جاتىپ، ءبىر توسىن حابارلاندىرۋعا كوزىم ءتۇستى. «وسەكتانۋ عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور نەدەگەن وڭباعانوۆيچتىڭ جىل سايىنعى كەزەكتى جالعىز ءدارىسى وتەدى. تاقىرىبى: «وسەك-اياڭ جانە جاعىمپازدار بيلىگى». دارىسكە كىرۋ تەگىن» - دەپتى، الگى حابارلاندىرۋدا. ساعاتقا قاراسام، ءدال ەندى عانا باستالىپ جاتقانعا ۇقسايدى. ات شاپتىرىم ۇلكەن زالدىڭ ەسىگىن اشىپ قاراسام الدىڭعى قاتارداعى ورىندىقتار بوس تۇر ەكەن. زۋ ەتىپ كىرىپ، بىرىنە جايعاسا قالدىم.
نەدەگەن وڭباعانوۆيچ مىنبەرگە تاس كەنەشە جابىسىپ العان الدىنداعى قاعازدان كوز الماي زۋلاتىپ وقىپ تۇر. قۇلاق قويىپ تىڭداسام، ءسوزتانۋ عىلىمى بويىنشا جارىققا شىققان ءوز ەڭبەگىمنىڭ جۇرەككە جىلى، ويعا انىق جولدارى. وزىمە ءوزىم سەنبەي بار ىنتامەن زەر سالدىم. ءدال ءوزى! جارىققا شىققانىنا ءۇش جىل تولماعان، ون جىل ۋاقىتىمدى سارپ ەتىپ زەرتتەگەن عىلىمي ىزدەنىسىمنىڭ ناتيجەسىنەن جاڭىلاتىنداي مەنى جىن ۇرىپ پا؟! تال تۇستە كوپە-كورىنەۋ شىمىرىكپەستەن قوراڭا ءتۇسىپ، باپتاپ، باعىپ وتىرعان تۇلپارلارىڭدى ايداپ اكەتەتىن وسىنداي دا بەتسىز «بارىمتاشى» بولادى ەكەن-اۋ؟!
(سىقاق اڭگىمە)
بىردە جولىم ءتۇسىپ، باياعى سول جاعىمپازدار اكادەمياسىنا بارا قالدىم. ۇزىن ءدالىزدى بويلاپ كەلە جاتىپ، ءبىر توسىن حابارلاندىرۋعا كوزىم ءتۇستى. «وسەكتانۋ عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور نەدەگەن وڭباعانوۆيچتىڭ جىل سايىنعى كەزەكتى جالعىز ءدارىسى وتەدى. تاقىرىبى: «وسەك-اياڭ جانە جاعىمپازدار بيلىگى». دارىسكە كىرۋ تەگىن» - دەپتى، الگى حابارلاندىرۋدا. ساعاتقا قاراسام، ءدال ەندى عانا باستالىپ جاتقانعا ۇقسايدى. ات شاپتىرىم ۇلكەن زالدىڭ ەسىگىن اشىپ قاراسام الدىڭعى قاتارداعى ورىندىقتار بوس تۇر ەكەن. زۋ ەتىپ كىرىپ، بىرىنە جايعاسا قالدىم.
نەدەگەن وڭباعانوۆيچ مىنبەرگە تاس كەنەشە جابىسىپ العان الدىنداعى قاعازدان كوز الماي زۋلاتىپ وقىپ تۇر. قۇلاق قويىپ تىڭداسام، ءسوزتانۋ عىلىمى بويىنشا جارىققا شىققان ءوز ەڭبەگىمنىڭ جۇرەككە جىلى، ويعا انىق جولدارى. وزىمە ءوزىم سەنبەي بار ىنتامەن زەر سالدىم. ءدال ءوزى! جارىققا شىققانىنا ءۇش جىل تولماعان، ون جىل ۋاقىتىمدى سارپ ەتىپ زەرتتەگەن عىلىمي ىزدەنىسىمنىڭ ناتيجەسىنەن جاڭىلاتىنداي مەنى جىن ۇرىپ پا؟! تال تۇستە كوپە-كورىنەۋ شىمىرىكپەستەن قوراڭا ءتۇسىپ، باپتاپ، باعىپ وتىرعان تۇلپارلارىڭدى ايداپ اكەتەتىن وسىنداي دا بەتسىز «بارىمتاشى» بولادى ەكەن-اۋ؟!
بىرنەشە ابزاتستان كەيىن نەدەكەڭ باسىن كوتەرىپ دارىسحاناعا كوز سالدى. كوز سالعاندا مول سالدى. ونىڭ قوس جانارى وزىنە قاراي اتىلعالى تۇراعان مەنىكىمەن ءتۇيىسىپ قالدى دا مەلشيىپ توقتادى. اينالادا تىنىشتىق ورناپ، ول ساسقانىنان اشىلعان اۋزىن دا جابا الماي سىلەيىپ تۇر. مەنى ءدال وسى جەردەن كورەمىن دەگەندى ءۇش ۇيىقتاسا تۇسىندە دە كورمەسى بەلگىلى عوي. مۇلگىگەن تىنىشتىقتى تەلەوپەراتور جىگىتتىڭ شىقىرلاعان كامەراسى بۇزعاندا نەدەكەڭ دەرەۋ ەسىن جيا قويىپ، مىنبەردەن سىرعىپ تومەن ءتۇستى دە ساسقانىنان داۋسىن كوتەرىپ، ءدارىسىن جاتقا سوعۋعا كوشتى.
- مەن جاڭا كىرىسپەدە ازداپ نەعىلىپ ءسوزتانۋدان مىسال كەلتىردىم. ەندى، نەگىزگى نەمىزگە كوشەيىك. جالپى، جاعىمپازدار بيلىگى دەگەنىمىزدىڭ ءوزى نە عوي. ول ءوزى ورتا عاسىردا دا سولاي بولعان، جالپى ءبىزدىڭ ساق داۋىرىندە دە سونداي بولىپ تۇر. بىرەۋلەر بۇل بيلىكتى نەعىلعان نە دەسىپ ءجۇر. نە ەمەس، ول نەمەنە! ۇقتىڭدار ما؟ قۇداي-اۋ، ول ەندى، نەمەنە بولماعاندا وزگە قالاي بولۋشى ەدى، سولاي ما؟ جاعىمپازدار بيلىك قۇرۋ ءۇشىن ارقايسى باستىقجاندى بولۋى كەرەك. مىنە، باستىقجاندى بولساڭ عانا كوزىڭ اشىلادى، ءبىلدىڭ بە؟ وزدەرىڭ بىلەسىڭدەر، ءبىزدى بۇگىندە باسقارىپ وتىرعان باسشىمىز بىلتىر قىستىڭ قاقاعان ايازىنا قاراماي اسقان جانكەشتىلىكپەن نەعىلدى عوي. سونىڭ ارقاسىندا انا كىسىنىڭ نەسىنە ىلىگىپ، ءوزىنىڭ بۇرىنعى يتارقاسى قيانداعى تار ورىنتاعىن كەڭ دە جايلى، جۇمساق ءارى بىلقىلداعان جىلى نەمەن نەتىپ الدى دا قازىر تىنىش قانا نەعىلىپ وتىر. باسىندا نەسى بار جىگىتتەر وسىلاي نەعىلادى. ال، بىرەۋلەر بار، وزدەرىنشە نە بولىپ كورىنەمىز دەپ ءجۇرىپ، دالادا قالاتىن. كەتسىنشى، ونداي نەمەلەر.
ال، ەندى مەن ءوزىم سوناۋ ءبىر جىلدارى انا جاققا بارىپ كەلگەنىم بار. ول جاققا بارىپ قاراسام، ءبىر توبى اپپاق، ەندى بىرەۋلەرى قاپ-قارا، تاعى سوپاعى، جالپاعى دەيسىڭ بە، ايتەۋىر تولىپ جاتىر. ءبارىن دە نەتتىك قوي، نەسىن ايتاسىڭ. ولار وزدەرىن «ءبىز نەلىكتەرمىز» دەپ قويادى. شىن مانىندە، نەشە ءتۇرلى نەدەن نەتىلگەن ناعىز اناۋ-مىناۋدىڭ ءوزى. سويتە تۇرا تاعى نەشىل-اق وزدەرى. قۇداي-اۋ، بىزدە ءسويتىپ نەتىپ كەتسەك، كۇنىمىز نە بولادى، ويباي-اۋ؟!
سوسىن، تاعى اناۋ ءبىر نەمە ءبىزدىڭ سۇيىكتى كاسىبىمىز وسەكتى جوققا شىعارىپ نەتىپ ءجۇر. «وتىرىكتىڭ قۇيىرىعى ءبىر-اق تۇتام. كۇندەردىڭ كۇنىندە ءبارى اشىلادى، شىندىق جەڭەدى، وسەك ورگە باسپايدى»، تاعى بىردەمە-بىردەمە دەپ جازىپتى انا جولى. اينالايىن-اۋ، قازىر بارلىق باستىق ونىمەن ساناسادى. ولاردىڭ ساناسىن دا، پىكىرىن دە بۇگىنگى تاڭدا وسەك-اياڭ ارقىلى پالەن گرادۋسقا شىر اينالدىرىپ وزگەرتىپ، تابان استىندا نەعىپ تاستاۋعا بولادى. پەندە بولعاسىن ءبارى دە سولاي عوي، قابىلداۋىنا كىرىپ بىرنەشە ساعات وسەكتى بۇرقىراتىپ جىبەرسەڭ ءبىتتى. ولار وزدەرى-اق، نەتكەلى تۇرعان نارسەسىن نەتپەي، ءتىپتى نەتۋدى ويلاماعانىن قالاي نەتىپ جىبەرگەنىن وزدەرى دە بىلمەي قالادى.
ال، ەندى مەنى نەتە بەر دەسەڭدەر پالەن ساعات بويى نەتە بەرۋگە بارمىن. نەتۋ جاعىنان كەلگەندە، ەشكىمگە نەمىزدى نەعىلمايمىز عوي. ەندى سۇراقتارىڭ بولسا، سونى نەتەيىن!
نەدەگەن وڭباعانوۆيچتىڭ ءوزىنىڭ دە ار جاعىنداعى بىردەمەسى تاۋسىلعان سەكىلدى سالدەن سوڭ وسىلاي دەپ زالعا كوز تاستادى. زالدان ءبىر بالا ورنىنان تۇرىپ:
-قازىر اقپاراتتىق تەحنولوگيانىڭ دامىعان زامانىندا قاشانعى ساق داۋىرىمەن كۇن كورەمىز؟ ءححى عاسىردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنە قاشان بەيىمدەلەمىز؟ - دەپ سۇرادى.
پروفەسسور نەدەكەڭ دەگبىرى قاشىپ، ەكى يىعىن قومداپ، قورازدانىپ الدى. ءوڭى سۇرالىپ، جۇيكەسى سىر بەرىپ كەتسە دە ونىسىن جاسىرۋعا تىرىسىپ، وتىرىك ءمۇلايمسي قالدى:
- جاقسى سۇراق. بىراق، جاعىمپازدىق ونەرىن مەڭگەرمەگەن ادامدار عانا وسىلاي ايتادى. ەگەر وسەكتى بارلىق دەڭگەيدەگى باسشىلار وتە جاقسى كورسە نە ىستەيمىز؟ ءبىز وعان دا بەيىمدەلىپ، كۇندە نەتىپ جۇرمەسەك ءومىر سۇرە المايمىز - دەپ سەنىمدى تۇردە جاۋاپ بەردى.
تىڭداۋشىلار دا ابدەن تارىقسا كەرەك، ءۇنسىز عانا ورىندارىنان تۇرىپ ءدارىسحانانى تاستاپ شىعىپ جاتتى. نەدەگەن وڭباعانوۆيچ جارامساقتانۋدان ابدەن شارشاعان ارىق ءارى تىرتيعان بەس ساۋساعىن ەربيتىپ ماعان ۇسىندى دا:
- سەن نەعىلماي-اق قوي. مەن ازداپ عانا سەنىكىنەن نەتكەنىم بولماسا، ءوزىمنىڭ نەممەن نەتتىم عوي. ونى كوردىڭ! بىلەم، سەن سوڭعى كەزدە ازداپ نەتىپ ءجۇرسىڭ. بىراق، ىلعي سولاي نەتە بەرمەي، بىلاي دا نە ىستەۋگە بولادى عوي. ءبارىمىز دە پەندەمىز، سوندىقتان دا نەتىپ قوياتىنىمىز بار. ول ءۇشىن ىلعي نەعىلا بەرۋدىڭ نە كەرەگى بار...
پروفەسسور نەدەكەڭنىڭ ءسوزىنىڭ اياعىن تىڭداماي مەن دە شىعىپ جۇرە بەردىم.
«اباي-اقپارات»
