ارۋاق كۋلتى -  قازاقتاعى قايتىس بولعان تۋىسقانداردىڭ، رۋ-تايپا كوسەمدەرىنىڭ، ەڭ اقىرىندا ەلدىڭ يگى-جاقسىلارىنىڭ ارۋاعى جەلەپ-جەبەيدى، ارتقى ۇرپاقتارىن قولداپ-قورشايدى، قولتىعىنان دەمەيدى دەگەن ەجەلدەن قالىپتاسقان نانىم-سەنىمگە بايلانىستى ارتقارىلاتىن عۇرىپتار جۇيەسى. ارۋاققا تابىنۋ   الەم حالىقتارىندا ءجيى كەزدەسەتىن سالت. ارۋاق كۋلتىنىڭ پايدا بولۋىنا بايىرعى ادامداردىڭ جاننىڭ  ماڭگىلىكتىگى تۋرالى تۇسىنىگى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، انيميستىك كوزقاراسى ىلكىدە باسپالداق بولسا، كەيىننەن قاۋىمنىڭ الەۋمەتتىك قۇرىلىمىن نىعايتا تۇسۋگە سەبەپشى بولعان توتەميزم سەنىمىنىڭ ىقپالى زور بولعان. بايىرعى تايپالاردىڭ  ميفتەرىندە رۋدىڭ ىلكى اتاسى زووانتروپومورفتى توتەم-بابالار ۇرپاقتارىنا ۇدايى شاراپات جاساۋشى بەينە بولىپ كەلەدى. ماسەلەن، كوك ءبورى، اق قاز، اققۋ، مارال  تۇرىك حالىقتارىنىڭ ارعى ءناسىلىن تاراتۋشى كەيىپكەر رەتىندە سيپاتتالاسا، قىرعىزداردىڭ ءبىر رۋى ءمۇيىزدى بۇعى انادان، شىڭعىس حاننىڭ ارعى تەگى ءبورى مەن مارال انادان جارالعانى اڭىزداردا ايتىلادى. وسى كيەلى اڭ-قۇستار كوشپەلى قاۋىمنىڭ ەجەلگى داۋىردەن  تابىناتىن نىسانىنا اينالىپ،  اسا قادىرلەنەدى. كەيىننەن پاتريارحالدىق-رۋلىق قوعام دامىعاندا اتالمىش توتەم حايۋاناتتاردىڭ ورىنىن بىرتىندەپ  تايپانىڭ بيلىگىن ۇستاعان كوسەمدەر تۇلعاسى الماستىرىپ، تۇيىندەپ ايتقاندا، توتەميزمدى ارۋاق كۋلتى ىعىستىرعانى عىلىمدا دالەلدەنگەن.

ارۋاق كۋلتى -  قازاقتاعى قايتىس بولعان تۋىسقانداردىڭ، رۋ-تايپا كوسەمدەرىنىڭ، ەڭ اقىرىندا ەلدىڭ يگى-جاقسىلارىنىڭ ارۋاعى جەلەپ-جەبەيدى، ارتقى ۇرپاقتارىن قولداپ-قورشايدى، قولتىعىنان دەمەيدى دەگەن ەجەلدەن قالىپتاسقان نانىم-سەنىمگە بايلانىستى ارتقارىلاتىن عۇرىپتار جۇيەسى. ارۋاققا تابىنۋ   الەم حالىقتارىندا ءجيى كەزدەسەتىن سالت. ارۋاق كۋلتىنىڭ پايدا بولۋىنا بايىرعى ادامداردىڭ جاننىڭ  ماڭگىلىكتىگى تۋرالى تۇسىنىگى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، انيميستىك كوزقاراسى ىلكىدە باسپالداق بولسا، كەيىننەن قاۋىمنىڭ الەۋمەتتىك قۇرىلىمىن نىعايتا تۇسۋگە سەبەپشى بولعان توتەميزم سەنىمىنىڭ ىقپالى زور بولعان. بايىرعى تايپالاردىڭ  ميفتەرىندە رۋدىڭ ىلكى اتاسى زووانتروپومورفتى توتەم-بابالار ۇرپاقتارىنا ۇدايى شاراپات جاساۋشى بەينە بولىپ كەلەدى. ماسەلەن، كوك ءبورى، اق قاز، اققۋ، مارال  تۇرىك حالىقتارىنىڭ ارعى ءناسىلىن تاراتۋشى كەيىپكەر رەتىندە سيپاتتالاسا، قىرعىزداردىڭ ءبىر رۋى ءمۇيىزدى بۇعى انادان، شىڭعىس حاننىڭ ارعى تەگى ءبورى مەن مارال انادان جارالعانى اڭىزداردا ايتىلادى. وسى كيەلى اڭ-قۇستار كوشپەلى قاۋىمنىڭ ەجەلگى داۋىردەن  تابىناتىن نىسانىنا اينالىپ،  اسا قادىرلەنەدى. كەيىننەن پاتريارحالدىق-رۋلىق قوعام دامىعاندا اتالمىش توتەم حايۋاناتتاردىڭ ورىنىن بىرتىندەپ  تايپانىڭ بيلىگىن ۇستاعان كوسەمدەر تۇلعاسى الماستىرىپ، تۇيىندەپ ايتقاندا، توتەميزمدى ارۋاق كۋلتى ىعىستىرعانى عىلىمدا دالەلدەنگەن. ايتكەنمەن توتەميزممەن ارۋاققا تابىنۋ سالتى سينكرەتى ءومىر سۇرگەن  كەزەڭدەر مەن  ورتاق مادەني قاباتتار دا بايقالادى. سونىڭ سالدارىنان قاھارمان رۋباسىلاردىڭ دەنە مۇشەسىندە توتەم اڭنىڭ ءبىر بەلگىسى بولعاندىعى تۋرالى اڭىزدار تارالادى. نەمەسە ەرەكشە تۇلعا تۋاردا ونىڭ اناسى كيەلى اڭ-قۇستىڭ ەتىنە جەرىك بولادى. ناتيجەسىندە بولاشاق قاھارمان نىسانالى جارالىپ، ادامي مۇمكىندىكتەن ارتىق الاپات قۋاتقا يە بولادى. ايتالىق، نايماندار مەن قىپشاقتاردىڭ ۇرانى بولعان   قاپتاعاي اتان جىلىكتى، نار دەنەلى، جاراعان بۋراداي قاھارلى بولعان دەپ تۇيەمەن بايلانىستى اڭىزدالادى، سەبەبى قاپتاعاي دەگەن ءسوز ءۇيىر-ءۇيىر بولىپ تۇزدە  جۇرەتىن تاعى تۇيەنىڭ بۋراسىنىڭ اتاۋى. دەمەك، قاپتاعاي بابانىڭ  كيەسى ارعى توتەمنەن دارىعانى حالىق اڭىزىندا تۇسپالدانعان دەۋگە بولادى. جازۋشى ع.مۇسىرەپوۆ قاپتاعاي باتىر بەينەسىن سومداعاندا ونىڭ كۇش-قۋاتىن تۇيەمەن ۇشتاستىرادى. سونداي-اق شاپىراشتى بابانىڭ تەگى «ءبورى باسى - ۇرانىم، ءبورىلى مەنىڭ بايراعىم» دەپ ءسۇيىنباي اقىن جىرلاعانداي قاسقىرمەن جاناستىرىلسا، ءمۇيىزدى وتەگەن، قاز داۋىستى قازىبەك، قۋ داۋىستى قۇتتىباي دەگەن تەڭەۋلەردە ەجەلگى ميفتىك سيمۆولدار  بەلگىلى دارەجەدە ساۋلەلەنگەن. حالىق باتىرلاردا بولاتىن جويقىن كۇش، كوزسىز ەرلىك، جورىقتاعى ساتتىلىكتى   ارعى بابا ارۋاقتىڭ سىيى، قامقورلىعى دەپ ۇعىنعان. بۇل جايىندا ح.دوسمۇحامەدۇلى « يساتايدىڭ باباسى «اقتابان شۇبىرىندى» زاماندارىندا ەل قورعاپ، ۇرانعا شىققان اعاتاي باتىر ەدى. اعاتايدى جۇرت «اۋليە» دەيدى. اتا-بابانىڭ ارۋاعىن سىيلاعىش رۋشىل حالىققا يساتايدىڭ اعاتايدىڭ تۇقىمى بولعاندىعى دا اسەر بەرسە كەرەك... اعاتايدىڭ ارۋاعى يساتايعا قونعان ەكەن. ارۋاق تۇندە ۇيىقتاپ جاتقاندا ءۇش ءتۇرلى بولىپ كەلەدى ەكەن: 1) ايداھار جىلان بولىپ كەلىپ، بەلىنە ورالىپ جاتادى ەكەن، 2) قارا بۋرا بولىپ كۇركىرەپ كەلىپ، ۇستىنە شوگىپ جاتادى ەكەن، 3) قابان بولىپ كۇرىلدەپ كەلىپ، قويىنىنا كىرىپ جاتادى ەكەن» دەپ جازادى.

قازاق شەجىرەلەرىندە رۋباسى ارۋاق ءناسىلدى تاراتۋشى عانا ەمەس، ۇلىستى ۇيىستىرۋشى، ونىڭ الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق مانگە يە سالتىن، ەرەجە-جارعىسىن قالىپتاستىرىپ، نىعايتىپ ورنىقتىرۋشى، وسى قۇندىلىقتاردى ۇرپاقتارعا ماڭگى امانات ەتۋشى، اقىرىندا  تۇراقتى باقىلاۋشى تۇلعا بەينەسىندە وسيەتتەلەدى. قازىرگى ۇرپاق سول ارۋاقتى اتانىڭ اماناتىن ورىنداۋشى، اق جولىن جالعاستىرۋشى بۋىن رەتىندە تاڭبالانىپ، ارعى بابا ميفتىك ەنەرگيانىڭ سارقىلماس كوزىنە، قيىن-قىستاۋ سىن ساعاتتاردا قۋات بەرۋشى، ال، اتا جولىن بۇرمالاۋشىلاردى جازالايتىن كيەلى كۇشكە اينالادى. سول سەبەپتەن دە «ارۋاق اتسىن!» دەگەن قارعىس وتە قاتەرلى سانالادى.

تاريح اتاسى گەرودوت سكيفتەردىڭ پارسىلارعا «ەگەر ءبىزدىڭ ارۋاقتار جاتقان زيراتتى قورلاساڭدار، وندا سەندەردىڭ جاندارىڭدى جاھاننامعا جىبەرەتىن بولامىز» دەگەن ماعىناداعى ءسوزىن جازىپ قالدىرعان. قازاقتىڭ «بۇل جەردە اتامنىڭ باسى بار» دەگەن ءسوزى ەجەلگى زاماننان بەرى وتاننىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنا ميراسقورلىقتى بىلدىرەدى، دەمەك، الاش جۇرتى ادام مەن جەردى بايلانىستىرۋشى كۇش   -    ارۋاق دەپ ۇققان. سول سەبەپتەن دە ەل باسىنا كۇن تۋعان سوعىس جىلدارىندا  ەرجۇرەك بابالار رۋحى ءاردايىم پاتريوتتىق سەزىمدى وياتۋشى بىرەگەي قۇندىلىق بولىپ كەلگەندىگى ايدان انىق جايت.

قازاقتىڭ بايىرعى ميفولوگيالىق ۇعىمىندا رۋحتار الەمى مەن ادام الەمى، ءولى مەن ءتىرى، و دۇنيە مەن بۇ دۇنيەنىڭ ارالىعىندا قاتاڭ شەكارا جوق، ءتىپتى ەسكەرتەتىن ەلەۋلى جايت -    ۇجماق پەن توزاق تۋرالى كاتەگوريا مۇلدە جوق ەكەندىگى. بۇعان ش.ءۋاليحانوۆ جاريالاعان «ءولى مەن ءتىرىنىڭ دوستىعى» تۋرالى ايتىلاتىن اڭىز دا جاقسى دالەل بولادى. تاڭىرشىلدىك سەنىم بويىنشا ادامنىڭ جانى ماڭگىلىك، و دۇنيەدە دە رۋحتار ادام الەمىندەگىدەي ساپارىن جالعاستىرا بەرەدى، مىنا ومىرىندە كىسى قانداي دارەجەدە، نەندەي بەت-بەدەلگە، ابىروي-ىقىلاسقا يە بولىپ تىرشىلىك ەتسە، ارعى الەمدە دە ول سول دەڭگەيدە قۇرمەتكە، قۋاتقا يە، ەگەر پانيدە كۇناعا باتقان، رۋحى تومەن كۇيكى جاندار بولسا، ول سول كۇيىندە ءپاس كەيىپتە قالا بەرمەك. بۇل تۇسىنىكتىڭ كورىنىستەرىن قازاقتىڭ ەرتەگىلەرىنەن دە، ەپوستارىنان دا، شەجىرەسى مەن جىرلارىنان دا كورۋگە بولادى. ەرتەك پەن ەپوستا باتىرعا بابالاردىڭ قامقورشى ارۋاعى كەرەمەت كومەكتەر جاساپ وتىرادى.  ول كوبىندە قاھارمانعا ءتۇس ايانى ارقىلى بىلىنەدى. ءولى مەن ءتىرىنىڭ ايتىسىندا دا («اقبالا مەن بوزداق»، «ايماڭداي مەن باباس»، «ناسيرا مەن شولىم») بۇل جايتتار ناقتىلى كورىنىس تابادى.

وسى ماسەلە جايىندا ح.دوسمۇحامەدۇلى: «قازاق جۇرتى ولىكتەرىن وتە سىيلايدى. تام سالۋ، اس بەرۋ، ولىكتىڭ ارۋاعىنا سىيىنۋ سەكىلدى ىرىمدار قازاقتىڭ بۇرىنعى شاماندىعىنان قالعان ىرىمدار. كۇيىككە شىداي الماي سۇيگەنىنىڭ مولاسىنا بارىپ زارلايدى. مولاداعى كىسىدەن جاۋاپ الادى. ىشتەگى شەرىن شىعارىپ، ماۋقىن باسادى. ولىك زارلاۋشىعا جاۋاپ بەرەدى. مولا باسىندا ايتىس بولادى. ارۋاقپەن ايتىسۋ - جوقتاۋدىڭ ءبىر ءتۇرى.  ارۋاقپەن ايتىسۋ كوبىندە ەرلى-زايىپتى ادامداردىڭ  اراسىندا بولادى.

ۇلگى ءۇشىن تومەندە كۇيەۋى جاۋدا ولگەن ايماڭداي دەگەن قىزدىڭ مولانىڭ باسىنا بارىپ كۇيەۋىنىڭ توپىراعىن قۇشىپ جاتىپ، بىرەسە ءوزى بولىپ، بىرەسە كۇيەۋى بولىپ ايتىسقانىن كەلتىرەمىز»، -  دەپ جازادى. اجەپتاۋىر كولەمدى ايتىستان قاجەتىمىزگە جاراي ءبىر-ەكى شۋماق ۇزىندىلەرىن بەرسەك:

قىز:

جىگىتتەر جيىرما بەستە اتتاي جەلدى،

باسىڭنان اتقارا گور ءبىر تايپا ەلدى.

العانىم، اش قوينىڭدى، كوتەر باستى،

باسىڭا ايماڭدايداي دوسىڭ كەلدى.

جىگىت:

جىگىتتەر جيىرما بەستە اتتاي جەلدى،

باسىمنان اتقارايىن ءبىر تايپا ەلدى.

دالادا يەسىز تۇرعان قۋ مولاعا،

ايماڭداي مۇڭدىق بولعان نەگە كەلدى؟

قىز:

... ا، باباس، ءسوزىمدى ايتقان قوستايمىسىڭ،

ءسوزىمدى ايتقان مەنىڭ تاستايمىسىڭ.

جانىڭدى جەر اۋىرتىپ جاتىر ەكەن،

بەرەيىن قىزىل تونىم جاستايمىسىڭ؟

جىگىت:

ايماڭداي تايا كورمە سەرتىڭىزدەن،

كەتىپتى ءىشىڭ تولىپ دەرتىڭىزدەن.

كي-داعى قىزىل تونىڭ، توي تويلاي بەر،

سۇيەگىم باسقالانعان ەتىمىزدەن.

ارۋاق تۋرالى وسىنداي بىرەگەي ۇعىمدارعا بايلانىستى  جەرلەۋ عۇرپىنىڭ كەشەندى جۇيەسى باعزى زاماننان قالىپتاسادى. حۋننۋلار، ساقتار تايپا كوسەمدەرىن جەرلەگەندە ولاردى ارعى ومىردەگى ۇزاق ساپارىنا شىعارىپ سالۋ مانىندە راسىمدەر جاساعانى تاريحتان بەلگىلى. مارقۇمدارعا كۇردەلى زيرات كەشەندەرىن ورناتىپ، ولارمەن بىرگە مىنەتىن تۇلپارلارىن، قۇرال-سايماندارىن، سالتاناتتى التىن كيىمدەرىن، ءتىپتى سەنىمدى سەرىك قولباسىلارىن، اسكەري جاساق توبىن، جورىقتا بىرگە جۇرەتىن جۇبايلارىن دا قۇرباندىققا شالىپ، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بۇل ومىردە تىزە قوسىپ بىرگە بيلىكتە جۇرگەن نوكەرلەرىن قوساقتاپ ارعى دۇنيەگە جونەلتىپ وتىرعان. بۇنداي ءراسىمدى «حويلوگون» دەپ اتاعان.   مىسالى، نويان ۋل، ەسىك، بەرەل سەكىلدى عۇن-ساقتاردىڭ قابىر كەشەندەرىنەن وسىنداي ىرىمي جايتتاردىڭ بەلگىلەرىن بايقاۋعا بولادى. تۇركى داۋىرىندە بۇل ءراسىم باسقاشا كەيىپتە دامۋ ساتىسىن وتكەرىپ، ەندى مارقۇممەن بىرگە ونىڭ تۇلپارىن، قارۋ-جاراعىن جەرلەيتىن بولعان. ارۋاققا قاتىستى قاسيەتتى ورىن بارىق تۇرعىزىپ، بالبال سوعىپ، ءمارمار تاسقا مارقۇمنىڭ ەرلىگى تۋرالى شەجىرەنى جازاتىن، ءارى بۇل كەشەن قابىردەن بولەك جەردە ورنالاسىپ، وعان ەل-جۇرت كەلىپ سىيىنۋ ءراسىمىن جاسايتىن كيەلى نۇكتەگە اينالعان. كۇلتەگىن، بىلگە قاعان، تونىكۋك ەسكەرتكىشتەرىندە بۇل ءداستۇر كورىنىس تاپقان. تۇرىكتەر ادام ولگەندە داۋىس سالىپ، جوقتاۋ ايتىپ، مارقۇمدى ءۇيدىڭ وڭ جاعىنا سالىپ، ايەلدەرى، تۋىس-تۋعاندارى بەتىن جىرتاتىنى، تىرناقپەن تىلەتىنى دەرەكتەردە ايتىلادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ەجەلگى داۋىردەگى قۇرباندىق سالتىنىڭ سىلەمى ەندى تەك بەت جىرتۋ راسىمىندە سارقىنشاق كۇيىندە ساقتالادى. ال، بۇل جايت قازاق جوقتاۋىندا بىلايشا سۋرەتتەلەدى:

باستاماسقا شارام نە،

باسىما سالعان قارام نە؟

مەن جىلاماي، كىم جىلار،

بەتىمدەگى جارام نە؟!

... قارا ءبىر شاشىم جايايىن،

جايايىن دا جيايىن،

قىنالى بارماق، جەز تىرناق،

ونى دا قانعا بويايىن.

البىراعان اقشا بەت،

سۇيەگىنە تايايىن.

تۇپتەپ كەلگەندە، ارۋاق كۋلتىنە تىرەك بولىپ تۇرعان نەگىزگى ماسەلە - ادامنىڭ رۋحىنىڭ ماڭگى-باقي ولمەيتىندىگى تۋرالى حالىق ۇعىمى بولسا كەرەك. قازاقتىڭ بايىرعى تانىمىندا ادامنىڭ جانىن تاننەن ءبولىنىپ ۇشىپ جۇرەتىن شىبىن كەيپىندە ەلەستەتكەن.   ال، بۋرياتتار ونى سونا، ارا كەيپىندە ەلەستەتىپ، ادام ۇيىقتاعاندا جان  مۇرنىنان شىعادى دا، ۇشىپ جۇرەدى، سوندا كىسى ءتۇس كورەدى دەپ، قازاقپەن ۇقساس كەپتە تۇسىنگەن. سونىمەن بىرگە حالىق جاندى كوسموس اعاشى - بايتەرەكپەن بايلانىستا اڭىزدايدى. مىسالى:

«رۋح ادامنىڭ ءتانىن ولەردەن قىرىق كۇن بۇرىن تاستايدى. ءسويتىپ، قۇسقا (كوگەرشىنگە) اينالىپ، ۇشىپ بارىپ بايتەرەكتىڭ جاپىراعىندا ءوز ادامىنىڭ ەسىمى جازىلعان بۇتاعا قونادى. بۇندا ادامنىڭ اتى جازىلعان قيساپسىز جاپىراقتار كوكتەپ-سولىپ، الما-كەزەك اۋىسىپ تۇرادى. جان ادام ولگەندە شىبىن بەينەسىندە دەنەدەن شىعىپ، ءۇي ىشىندە ۇشىپ جۇرەدى. تەك قىرىق كۇننەن كەيىن بارىپ، ءۇيدى ءبىرجولاتا تاستايدى. بايتەرەكتىڭ دىڭگەگى ارقىلى الگى جان جەرگە ءتۇسىپ، نە جەرگە شىعىپ جۇرەدى دە، مەزگىلى بولعاندا ايەلدىڭ قۇرساعىنا قونادى، ءسويتىپ، جاڭا ءومىر پايدا بولادى. جانۋارلار دا، وسىمدىكتەر دە ءدال وسىلاي ومىرگە قايتا كەلەدى» دەگەن ەكەن بەركىمباي باقسى ءبىر اڭگىمەسىندە.

جاپىراعىنا جان ورنالاسقان وسىناۋ كيەلى تەرەك تۋرالى ميف تۇرىك حالىقتارىنا كەڭ تارالعان. قازاقتا باسقاشا ءبىر نۇسقا تاعى كەزدەسەدى. وندا «جەر مەن كوكتىڭ كىندىگىندە جاپادان جالعىز وسكەن كيەلى بايتەرەك بار. بۇل تەرەكتىڭ باسى اسپانمەن، ءتۇپ تامىرى جەر استىمەن جالعاسقان. ول - كوزگە كورىنبەيتىن كيەلى اعاش. بۇل بايتەرەكتە جايقالىپ وسكەن ءاربىر جاپىراق جەر جۇزىندە جاساعان ءاربىر ادامنىڭ ءومىر تىرشىلىگىنىڭ نىشانى، جەر جۇزىندە تىرشىلىك ەتىپ وتىرعان ءاربىر ادام كيەلى تەرەكتىڭ جاپىراعى جارىلعاندا ومىرگە كەلەدى، جاپىراعى جايقالىپ وسكەندە ءوسىپ، ۇلكەيىپ، كەمەلىنە كەلەدى، جاپىراعى مەزگىلسىز سارعايسا، قايعى-قاسىرەتكە تاپ بولادى، جاپىراعى سولسا، قارتايادى، جاپىراعى ءۇزىلىپ، جەرگە تۇسسە، قازاعا ۇشىرايدى» دەپ اڭىزدالادى. ءدال وسىنداي ۇعىم تۇرىك حالىقتارىنا كەڭ تارالعان.

كوپتەگەن كوشپەلى حالىقتار ادامنىڭ جانىن تاڭىردەن اكەلۋشى جانە قايتا اپارىپ تابىستاۋشى تاسىمال كولىك -  ات دەپ ۇققان. سول سەبەپتەن دە قازاق ايەلدەرى بالانىڭ بەسىگىن ات سيمۆولى رەتىندە تۇسپالداپ، بالانى العاش بولەگەندە كەي جاعدايدا تال  بەسىككە ءمىنىپ اپ، ونى قامشىلاپ، «ات،ءشۇۇ، ءشۇۇ!» دەپ تەبىنىپ، ىرىمي ارەكەت جاسايتىن.

«ءالدي-ءالدي ابايىن،

اتقا كورپە جابايىن...

استىڭا تەرلىك سالايىن،

ۇستىڭە توقىم جابايىن»، -

دەپ كەلەتىن انا الديىندە دە بەسىكتىڭ ات ءرامىزى ەكەندىگى يشارا ەتىلگەن. ولىكتى جونەلتۋ عۇرپىندا دا تابىت سالاتىن بەسىك اعاشتى «ات اعاش» دەپ اتاۋ -  ءبىز ايتىپ وتىرعان ماسەلەگە دالەل بولا الادى. حالىق ولەڭىندە: «سويلەپ قال تىرشىلىكتە، قىزىل ءتىلىم، جانى جوق اعاش اتقا مىنبەي تۇرىپ» دەسە،  بالقى بازار بىلايشا تولعايدى:

جارىلعاپ، باتىر ءپىشان، ساردار المات،

جۇرگىزگەن حانى ەلكەي ۇكىمى حات.

...دۇنيەنى ءۇرىپ ءىشىپ، شايقاپ توگىپ،

كورىنە كەتتى ءمىنىپ، اعاشتان ات.

جوقتاۋدا «جەڭسىز كويلەك كيگىزدى، اعاش اتقا مىنگىزدى» دەگەن جولدار بار. البەتتە، بۇرىندارى قايتىس بولعان مارقۇمنىڭ تۇل اتىن ونىڭ اسىندا سوياتىن بولسا، كۇنى بۇگىنگە دەيىن قازادا جىلقى سويىپ ولىكتى جونەلتۋ سالتى ەل اراسىندا بەرىك ورنىعۋى - وسى ءراسىمنىڭ كونە دۇنيەتانىممەن ابدەن ساباقتاسىپ  جاتقاندىعىنان حابار بەرەدى.

سونىمەن، سانادا ادامنىڭ ءتانى ولگەنىمەن جانى ماڭگىلىك دەگەن تۇسىنىك ورنىعا تۇسكەن. بۇل تۋرالى ۇلى اباي بىلايشا ءتۇيىن جاسايدى:

ولسە ولەر تابيعات، ادام ولمەس،

ول بىراق قايتىپ كەلىپ، ويناپ كۇلمەس.

«مەنى» مەن «مەنىكىنىڭ»   ايرىلعانىن،

«ءولدى» دەپ ات قويىپتى وڭكەي بىلمەس.

كوپ ادام دۇنيەگە بوي الدىرعان،

بوي الدىرىپ، اياعىن كوپ شالدىرعان.

ءولدى دەۋگە سىيا ما، ويلاڭدارشى،

ولمەيتۇعىن ارتىنا ءسوز قالدىرعان؟

اقەدىل تويشانۇلى،

فولكلورتانۋشى،

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

«اباي-اقپارات»