اۋىلعا، اۋىلعا!..
جاس مامانداردى اۋىلعا تارتۋدى وڭتايلاندىرۋ ارقىلى جۇمىسسىزدىق ماسەلەسىن شەشۋ جولدارى
جوبانىڭ ماقساتى:
اۋىلعا قاجەتتى ماماندىقتارعا، تۇرعىلىقتى جەردىڭ جاستارىن تارتۋ، ياعني ەڭبەك رىنوگىندا تۇراقتىلىق قالىپتاستىرۋ.
جوبانىڭ مىندەتى:
اۋىل-ايماققا قاجەتتى ماماندىقتارعا دەگەن باسەكەلەستىكتى ارتتىرۋ ارقىلى ساپالى قىزمەت پەن ومىرشەڭ جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزۋ.
جوبانىڭ كوكەيتەستىلىگى :
قازىرگى تاڭدا اۋىل جاستارىنىڭ جۇمىسسىزدىق پروبلەماسى شىڭىراۋ شەگىنە جەتكەنى بەلگىلى. جاستارىمىز ماماندىق تاڭداۋدا سالعىرتتىق تانىتىپ، جارقىن بولاشاعىن بالتا شاۋىپ جاتقانىن جاسىرا المايمىز. وعان ساپاسىز ءبىلىم مەن سانسىز الەۋمەتتىك پروبلەمالاردى قوسساق، كەمەلدى كەلەشەگىمىزدىڭ كۇڭگىرتتەنبەۋىنە كىم كەپىل؟! بىراق قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرعاننان ەشتەڭە شىقپاسى انىق. ءبىز وسى جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى، جوعارىداعى جاعداياتتار مەن پروبلەمالاردى شەشۋ مۇمكىندىگىنە قول جەتكىزەمىز.
جوبانىڭ ماڭىزدىلىعىنىڭ نەگىزدەمەسى
جاس مامانداردى اۋىلعا تارتۋدى وڭتايلاندىرۋ ارقىلى جۇمىسسىزدىق ماسەلەسىن شەشۋ جولدارى
جوبانىڭ ماقساتى:
اۋىلعا قاجەتتى ماماندىقتارعا، تۇرعىلىقتى جەردىڭ جاستارىن تارتۋ، ياعني ەڭبەك رىنوگىندا تۇراقتىلىق قالىپتاستىرۋ.
جوبانىڭ مىندەتى:
اۋىل-ايماققا قاجەتتى ماماندىقتارعا دەگەن باسەكەلەستىكتى ارتتىرۋ ارقىلى ساپالى قىزمەت پەن ومىرشەڭ جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزۋ.
جوبانىڭ كوكەيتەستىلىگى :
قازىرگى تاڭدا اۋىل جاستارىنىڭ جۇمىسسىزدىق پروبلەماسى شىڭىراۋ شەگىنە جەتكەنى بەلگىلى. جاستارىمىز ماماندىق تاڭداۋدا سالعىرتتىق تانىتىپ، جارقىن بولاشاعىن بالتا شاۋىپ جاتقانىن جاسىرا المايمىز. وعان ساپاسىز ءبىلىم مەن سانسىز الەۋمەتتىك پروبلەمالاردى قوسساق، كەمەلدى كەلەشەگىمىزدىڭ كۇڭگىرتتەنبەۋىنە كىم كەپىل؟! بىراق قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرعاننان ەشتەڭە شىقپاسى انىق. ءبىز وسى جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى، جوعارىداعى جاعداياتتار مەن پروبلەمالاردى شەشۋ مۇمكىندىگىنە قول جەتكىزەمىز.
جوبانىڭ ماڭىزدىلىعىنىڭ نەگىزدەمەسى
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى ن.ءا. نازارباەۆتىڭ 2009 جىلعى 6 ناۋرىزداعى «داعدارىس ارقىلى جاڭارۋ مەن دامۋعا» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا كورسەتىلگەن: اگروونەركاسىپتىك كەشەندى دامىتۋ، قالا، كەنت، اۋىل (سەلو), اۋىلدىق (سەلولىق) وكرۋگتەردە باسىم باعىتتى الەۋمەتتىك جوبالاردى قارجىلاندىرۋ، كادرلاردى دايىنداۋ جانە قايتا دايارلاۋ تۋرالى باعىتتار وسى جوبا اياسىندا كەڭىنەن قامتىلادى. ياعني، قازىرگى تاڭدا وسى باسىمدىقتاردىڭ ورىندالۋ تەتىكتەرىن قاراستىرادى. اۋىلدى جەرلەردە دامۋ سەرپىلىسىن قاجەت ەتەتىن سالالار مەن باعىتتاردىڭ ناقتىلانباۋى، ايقىندالماۋى كوپتەگەن قيىندىقتار تۋعىزىپ وتىر.
SWOT ساراپتاما (جوبانىڭ مىقتى جانە ءالسىز تۇستارى)
جوبانىڭ مىقتى، ۇتىمدى تۇستارىنا توقتالساق، ۇلكەن جۇيەگە نەگىزدەلگەن، دامۋ ءۇردىسى بار، پروگرەسس ايقىن بايقالادى. ياعني ناقتى كەزەڭدەردەن تۇرادى، جۇيەلىلىك بار. بىرىنشىدەن اۋىل جاستارىنىڭ جۇمىسسىزدىق پروبلەماسىن شەشۋدىڭ ناقتى تەتىكتەرى كورسەتىلەدى. ەكىنشىدەن، جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى باسقارۋ جۇيەسىنىڭ جاندى ءجۇمىس ىستەۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. ۇشىنشىدەن كوپ قارجى قاجەت ەتپەيدى. وسى كۇنگە دەيىن قولدانىلماي كەلگەن كوپتەگەن قولجەتىمدى رەسۋرستار ىسكە قوسىلىپ، ورىندالۋ تەتىكتەرى ايقىندالادى.
جوبانىڭ ءالسىز تۇستارىنا كەلسەك، جوبانىڭ جۇزەگە اسۋىنا ءبىرشاما ادامي فاكتورلار اسەر ەتۋى مۇمكىن. سەبەبى، ماماندىق تاڭداۋدا، بولاشاققا باعىت-باعدار الۋدا وتباسىلىق جاعدايلاردىڭ كەرى اسەر اسەرى جانە ءتۇرى الەۋمەتتىك فاكتورلار كوپتەپ كەزدەسەدى.
جوبانىڭ جۇزەگە اسۋى
جالپى بۇل جوبا اياسىندا ەلىمىزدە ءبىرشاما جۇمىستار اتقارىلدى. رەسپۋبليكا كولەمىندە ۇلكەن قارقىن العان «ديپلوممەن اۋىلعا» جوباسى بويىنشا كوپتەگەن جاس ماماندار اۋىلعا اتتاندى. جاس ماماندار تۇرعىن ۇيمەن قامتامسىز ەتىلىپ، قارجىلاي الەۋەمتتىك كومەكتەر بەرىلدى. بىراق بۇل ءالى دە بولسا جەتكىلىكسىز ەكەنىن ءومىردىڭ ءوز كورسەتىپ وتىر. ويتكەنى كوپ جاس ماماندارعا بۇرىن كورمەگەن، بەيتانىس ورتاعا بەيىمدەلۋىندە ءبىرشاما قيىندىقتار تۋىنداپ، كەيبىر جاستاردىڭ جۇمىستى تاستاپ كەتكەن جاعدايلاردا كەزدەستى. وعان قوسا اۋىلداعى جاعداي دا جاستاردى قاناعاتتاندىرا بەرمەيدى. ءبىز وسى جوبا ارقىلى جوعارىدا اتالعان ماسەلەلەردى شەشۋگە مۇمكىندىك الامىز.
1-كەزەڭ دايىندىق كەزەڭى
1) دايىندىق كەزەڭىن اۋداندىق ءبىلىم بولىمدەرى باستايدى. بۇل كەزەڭدە اۋدان اۋماعىنداعى بارلىق مەكتەپتەردەگى ۇزدىك تە قابىلەتتى، ءتۇرلى وليمپيادا، بايقاۋلار، عىلىمي جارىستار، ينتەللەكۋالدىق ويىنداردىڭ جەڭىمپاز جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ دەرەكتەر بازاسى جاسالادى. سونىمەن بىرگە پاندەر بويىنشا جانە بەيىن قابىلەتتەرىنە قاراي تولىق زەرتتەمە-ساراپتامالىق جۇمىستار جۇرگىزىلەدى. تولىق مالىمەتتەر جيناقتالعان سوڭ، بازاعا ەنگەن بارلىق وقۋشىلارعا اۋدان اكىمىنىڭ ارنايى ستەپەندياسى تاعايىندالادى. ستەپەنديا كولەمى 2000(ەكى مىڭ) تەڭگە كولەمىن قۇرايدى جانە ءبىر جىل مەرزىمىندە تولەنەدى.
2) اۋداندىق حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامالار بولىمىمەن، ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ ءبولىمى بىرلەسە وتىرىپ، الداعى 5 جىل كولەمىنە ايماقتىڭ تولىق الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ كورسەتكىشتەرىن سارالاپ، بوس جۇمىس ورىندارى مەن بىلىكتى ماماندار جەتىسپەيتىن سالالار، الداعى ۋاقىتتا اشىلاتىن جۇمىس كوزدەرى ، قولدانىسقا ەنەتىن ءتۇرلى الەۋمەتتىك جوبالار، اگروونەركاسىپ باعىتى بويىنشا الەۋەتتى جوبالارعا تولىق مونيتورينگ جۇرگىزىپ، كەڭ اۋقىمدى تۇردە جاريالايدى.
3) وسى مالىمەتتى اۋداندىق ءبىلىم ءبولىمى نەگىزگە الىپ، اقپاراتتىق-ناسيحاتتىق جۇمىستار جۇرگىزەدى. ياعني ءتۇرلى دەڭگەيدە دوڭگەلەك ۇستەلدەر، كونفەرەنتسيالار ، سەمينار-ترەنينگتەر وتكىزىپ، وقۋشىلار مەن اتا-انالارعا تۇسىندىرمە جۇمىستارىن جۇرگىزەدى.
ياعني بارلىق مەكتەپتەرگە وقۋشىلاردىڭ دەرەكتەر بازاسى بويىنشا باعىت-باعدار، نۇسقامالار بەرىلەدى. ونىڭ ىشىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن ءتۇرلى الىس-جاقىن شەت ەلدەردەگى جوعارى وقۋ ورىندارى تۋرالى تولىق انىقتامالىق ماتەريالدار دايىندالادى. جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ءبىلىم ساپاسى مەن وقۋ-ماتەريالدىق بازاسىنىڭ قازىرگى زامان تالاپتارىن ساي بولۋى ناقتى كورسەتىلەدى. وسىنىڭ بارلىعىن نازارعا العان مەكتەپ ءبىتىرۋشى تۇلەك ءوز تاڭداۋىن تولىق ايقىنداپ، اۋدان اكىمىمەن كەلىسىم-شارت جاساسادى. جوو بىتىرگەن سوڭ ستۋدەنت ءوز اۋدانىنا كەلىپ جۇمىس ىستەۋگە مىندەتتەنەدى. اۋدان اكىمدىگى بولسا ، جۇمىسپەن قامتۋدى ءوز مىندەتىنە الادى.
2-كەزەڭ نەگىزگى كەزەڭ
1) مەكتەپ ءبىتىرۋشى تۇلەكتەر جوو ستۋدەنتى بولعان سوڭ، تىكەلەي اۋدان اكىمى تاراپىنان ۇلكەن قولداۋ مەن قورعاۋعا يە بولادى. اۋدان اكىمى اتىنان جوو باسشىلارىنا ارنايى حات جولدانىپ، جىلى ءبىر رەتتىك اۋدان اكىمىنىڭ ستەپەندياسى 20 000 (جيىرما مىڭ) تەڭگە كولەمىندە تاعايىندالادى.
2) ستۋدەنتتەر دەمالىس كەزىندە، مەكتەپتەردە جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىمەن ءتۇرلى كەزدەسۋ، پىكىر-الماسۋ كەشتەرىنە قاتىسادى. سونىمەن بىرگە تاعىلىمدامادان ءوز اۋدانىندا وتەدى.
3) ستۋدەنت عىلىمي-زەرتتەمەلىك، تاجىريبەلىك، ديلومدىق جۇمىستارىن اۋدان اۋماعىنداعى الەۋمەتتىك سالا، اگروونەركاسىپ، ەكونوميكالىق دامۋ، ەكولوگيالىق باعىتتار بويىنشا جۇرگىزەدى.
3-كەزەڭ قورىتىندى كەزەڭ
1) جوو ءبىتىرۋشى كەلىسىم-شارتقا سايكەس اۋدانعا كەلىپ ەڭبەك جولىن باستايدى.
2) جوو ءبىتىرۋشى جاس وتباسىن قۇرعان بولسا نەمەس كوپ بالالى وتباسىدان شىققان بولسا، تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتىلەدى. تۇرعىن ءۇيدى پايىزسىز نەسيە ارقىلى الادى. ياعني ايىنا 8500 (سەگىز مىڭ بەس ءجۇز) تەڭگە كولەمىندە 10 جىل بويى تولەيدى. قورىتىندىسىندا ول ءۇي ءوز مەنشىگىنە وتەدى.
جالپى جوبانى قۇراستىرۋدا مەن بايدىبەك اۋدانىن نەگىزگە الدىم. ال باسقا ايماقتاردا جوباعا وزگەرىستەر ەنۋى مۇمكىن، سەبەبى بايدىبەك اۋدانىنىڭ ەكونوميكالىق اينالىمدارى باسقا وڭىرلەرگە قاراعاندا از ەكەندىگىن ەسكەرگەنىمىز ءجون. اۋداندا ءوندىرىس ورىندارى كەمشىن. كىشى جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىلەرى از ورنالاسقان. حالقى نەگىزىنەن مال مەن ەگىن شارۋاشىلىعىمەن اينالىسادى. ياعني شيكىزات سەكتورى جەتكىلىكتى دەڭگەيدە، بىراق وڭدەۋ، ۇقساتۋ جۇمىستارى جوق. ال قازىرگى تاڭدا مەملەكەتىمىزدىڭ اگروونەركاسىپ سالاسىن جولعا قويۋدا قارقىندى قادامدارىن كورىپ، سەزىنىپ وتىرىپ، اۋداننىڭ دا وزىندىك الار ۇلەسى بار ەكەنىنە كوز جەتكىزەمىز. ءبىلىمدى ۇستازدار مەن بىلىكتى دارىگەرلەر جەتىسپەۋشىلىگىن ىسىرىپ قويعاندا، اۋداندا اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جاڭاشىل-يننوۆاتسيالىق ادىستەرىن جەتىك مەڭگەرگەن بىلىكتى ماماندار جەتىسپەيدى. ياعني اۋىلدىڭ وركەندەۋىنە، دامۋىنا قوماقتى قارجىلار ءبولىنىپ جاتقاندا، اۋىلدا سول قارجىنى اكەلەتىن، يگەرەتىن ، ۇقساتاتىن، جۇزەگە اسىراتىن، جەتىستىككە باستايتىن ماماندار تاپشى، مۇلدەم جوق دەسەك تە بولادى. ال قالادان بىلىكتى مامانداردىڭ اۋىلعا كەلگىسى كەلمەيدى. ءبىز وسى جوبا ارقىلى تەك الەۋمەتتىك عانا ەمەس، رۋحاني، پاتريوتتىق تاريبەنى دە دامىتامىز. ياعني جاستاردى جاستاردى تۋعان جەرىنە قىزمەت ەتۋگە شاقىرامىز. مەكتەپ ءبىتىرۋشى جاستاردىڭ بولاشاققا دەگەن سەنىمى نىعايادى، اۋىلداعى ەڭبەك رىنوگىندا تۇراقتىلىق پايدا بولادى. سونىمەن قاتار جاس ماماندار اراسىندا باسەكەلەستىك تۋىندايدى. باسەكەلەستىك بولعان جەردە ساپا، ال ساپا بولعان جەردە جەتىستىك بولاتىنى انىق. اۋىل شارۋاشىلىق سالاسى ماماندارى استانادان، مەديتسينا ماماندارى قاراعاندىدان اۋىل كەلىپ ەڭبەك ەتسە، بۇل ءبىز ءۇشىن ۇلكەن جەتىستىك بولارى ءسوزسىز.
مەن ءوز جوبامدى، «ءوزىمىز وسىرگەن داراقتىڭ جەمىسىن، ءوزىمىز نەگە جەمەسكە؟» دەگەن پالساپالىق وي-تولعاممەن قورىتسام دەيمىن.
جوبا اۆتورى: جاپال دولى
استانا قالاسى
