«انا ءتىلىن ۇمىتۋعا كەڭەس وكىمەتى كەزىندە ورىسشا سويلەۋگە قۇمار بولعان قازاقتاردىڭ وزدەرى كىنالى» دەگەن ءۋاج بۇگىندە ارەدىك ەستىلىپ قالادى. استارلى ۇلت ساياساتىنىڭ قازاق ءتىلىن شەكتەپ، قولدانىس اياسىن مۇلدەم تارىلتۋىمەن قويماي، ونى قورعاۋدى نيەت ەتكەندەرگە ءتۇرلى قىسىم كورسەتۋدى داعدىعا اينالدىرعانى قاپەرگە الىنبايدى. الايدا ءتىل ءۇشىن كۇرەس كەڭەس زامانىندا دا ءتۇرلى دەڭگەيدە، ءتۇرلى تاسىلمەن جۇرگىزىلگەن بولاتىن...

1975 جىلعى 26 قازاندا رەسپۋبليكالىق بالالار گازەتى بەتىندە «دوستىق نەدەن باستالادى؟» دەگەن تاقىرىپپەن كىشكەنە وقىرمانداردى پىكىرلەسۋگە شاقىرعان مولتەك اڭگىمە جارىق كوردى. سودان باستاپ بالالاردىڭ ماسەلەگە ءۇن قوسقان حاتتارى گازەتتىڭ 1976 جىلعى 25 ساۋىرگە دەيىنگى بىرنەشە نومىرىندە «اشىق اڭگىمە ساعاتى» ايدارىمەن جاريالانىپ جاتتى. پىكىرتالاس الماتىداعى مەكتەپتەردىڭ بىرىندە ارنايى تالقىلانىپ، قورىتىندىلاندى. سونداعى ۇلكەن اڭگىمەگە ىلىك بولعان العاشقى ماقالا مىناۋ:

جاقىندا مەن ايالدامادا ەكى بالانىڭ رەنجىسكەنىنە كەزدەيسوق كۋا بولدىم.

- ...ەح، تەمىر، سەنى دە پيونەر دەيدى-اۋ، - دەدى ءبىرى كۇيگەلەكتەنىپ. - ۇيالماي-قىزارماي، جوسپاردى كۇيرەتتىڭ!

تەمىر سابىرمەن:

- كۇيرەگەن تۇگى جوق، - دەدى. - ماعان ارتقان مىندەتتەرىڭدى كەز كەلگەن وقۋشىعا سەنىپ تاپسىرا بەرۋگە بولادى، ءبارىنىڭ قولىنان كەلەدى.

- دوستىقتان كەتتىم دەسەيشى، مەيلىڭ وندا! - دەپ كەسىپ تاستادى ونى نارازى جولداسى.

بۇرتيىپ، ءور كەسكىنمەن كەرى اينالىپ جۇرە بەردى.

«انا ءتىلىن ۇمىتۋعا كەڭەس وكىمەتى كەزىندە ورىسشا سويلەۋگە قۇمار بولعان قازاقتاردىڭ وزدەرى كىنالى» دەگەن ءۋاج بۇگىندە ارەدىك ەستىلىپ قالادى. استارلى ۇلت ساياساتىنىڭ قازاق ءتىلىن شەكتەپ، قولدانىس اياسىن مۇلدەم تارىلتۋىمەن قويماي، ونى قورعاۋدى نيەت ەتكەندەرگە ءتۇرلى قىسىم كورسەتۋدى داعدىعا اينالدىرعانى قاپەرگە الىنبايدى. الايدا ءتىل ءۇشىن كۇرەس كەڭەس زامانىندا دا ءتۇرلى دەڭگەيدە، ءتۇرلى تاسىلمەن جۇرگىزىلگەن بولاتىن...

1975 جىلعى 26 قازاندا رەسپۋبليكالىق بالالار گازەتى بەتىندە «دوستىق نەدەن باستالادى؟» دەگەن تاقىرىپپەن كىشكەنە وقىرمانداردى پىكىرلەسۋگە شاقىرعان مولتەك اڭگىمە جارىق كوردى. سودان باستاپ بالالاردىڭ ماسەلەگە ءۇن قوسقان حاتتارى گازەتتىڭ 1976 جىلعى 25 ساۋىرگە دەيىنگى بىرنەشە نومىرىندە «اشىق اڭگىمە ساعاتى» ايدارىمەن جاريالانىپ جاتتى. پىكىرتالاس الماتىداعى مەكتەپتەردىڭ بىرىندە ارنايى تالقىلانىپ، قورىتىندىلاندى. سونداعى ۇلكەن اڭگىمەگە ىلىك بولعان العاشقى ماقالا مىناۋ:

جاقىندا مەن ايالدامادا ەكى بالانىڭ رەنجىسكەنىنە كەزدەيسوق كۋا بولدىم.

- ...ەح، تەمىر، سەنى دە پيونەر دەيدى-اۋ، - دەدى ءبىرى كۇيگەلەكتەنىپ. - ۇيالماي-قىزارماي، جوسپاردى كۇيرەتتىڭ!

تەمىر سابىرمەن:

- كۇيرەگەن تۇگى جوق، - دەدى. - ماعان ارتقان مىندەتتەرىڭدى كەز كەلگەن وقۋشىعا سەنىپ تاپسىرا بەرۋگە بولادى، ءبارىنىڭ قولىنان كەلەدى.

- دوستىقتان كەتتىم دەسەيشى، مەيلىڭ وندا! - دەپ كەسىپ تاستادى ونى نارازى جولداسى.

بۇرتيىپ، ءور كەسكىنمەن كەرى اينالىپ جۇرە بەردى.

- قىزىقسىڭ، زامان...

تەمىر ونىڭ سوڭىنان ءسال ۇمتىلا بەرە، تۇرىپ قالدى. توقتاتۋعا تىرىسپادى. اناۋ جەدەل قاداممەن تروتۋاردى بويلاپ كەتە باردى. بۇل تەرەڭ ءبىر تىنىستادى دا، اقىرىن ءجۇرىپ، كوشە جيەگىنە - مەنىڭ قاتارىما كەلدى.

بويىمدى اۋەستىك بيلەپ، تەمىردى اڭگىمەگە تارتتىم. ول ءوزىنىڭ اقىلدى جانە ەپتەگەن مۇڭلى كوزدەرىن ماعان تۋرا تاستاپ:

- ءبىزدىڭ كەيىسىمىزدە ەش قۇپيا جوق، - دەدى. - بار ماسەلە، اشەيىن، مەنىڭ كيد-كە مۇشە بولۋدان باس تارتقانىمدا.

- نەلىكتەن؟ - دەپ تاڭىرقادىم مەن.

تەمىر ۇندەمەي قالدى. ءبىرتۇرلى ويلى پىشىندە بەتىن سيپادى. مەن شىداممەن جاۋاپ توستىم. ءبىر كەزدە تەمىر:

- اعاي، ءسىز ينتەرناتسيونالدىق دوستىقتى قالاي تۇسىنەسىز؟ - دەپ سۇرادى.

مەن جىميدىم. ءار ۇلت بالالارى اراسىنداعى تاتۋ قارىم-قاتىناس، باۋىرلاس ۇلتتار مادەنيەتىن، تاريحىن وقىپ-ۇيرەنۋ، - دەپ، بۇل ماسەلە حاقىنداعى جالپىلاما ءبىلىمىمدى ايتىپ شىقتىم. ول باسىن يزەي تۇرىپ تىڭدادى. سوسىن:

- ەندەشە، كلۋبتىڭ تۇبەگەيلى ماقساتى دا بالالاردى ينتەرناتسيوناليست ەتىپ تاربيەلەۋ عوي، - دەپ ءبىر توقتادى.- ال ءبىزدىڭ كيد-ءتىڭ بار بىتىرەتىنى - باسقا رەسپۋبليكا پيونەرلەرىمەن حات جازىسۋ عانا. مەن سول سەبەپتى وعان مۇشە بولعىم كەلمەيدى.

- حات جازىسۋ سول نەگىزگى ماقساتقا جەتۋدىڭ جولى ەمەس پە؟

- داڭعىل بولسا دا، پايداسى شامالى جول، - دەدى ول بايسالدى ۇنمەن ەرەسەكتەرشە. - مەن سىزگە ءبىر نارسە ايتايىن. جاقىندا ءبىز جاڭا مەكتەپكە كوشىپ كىردىك. ءجۇزىنشى مەكتەپتىڭ ءدال قاسىندا، ەڭسەلى، ادەمى. ەسىمىز شىعا قۋانىپ ءجۇرمىز. قۋانعانىمىز سونداي، بىزگە كورشىلەرىمىزدىڭ كورسەتكەن «سىيىن» ەلەڭ قىلمادىق: ءالى كۇنگە شەيىن ءتورت-بەس قۋ بالا بار، ۇرلانىپ كەلىپ، اشىق تەرەزەلەردەن ىشكە نەبىر قوقىستاردى لاقتىرىپ كەتەدى. ول ازداي، ۇزىلىستەردە، الاڭدا بىرگە ويناپ قالعاندا كورشى مەكتەپتىڭ بالالارىنىڭ كەيبىرى «ولار دا ءوزىمىز ءتارىزدى پيونەرلەر» ءبىزدى مازاقتاپ سويلەيتىندى شىعاردى. ۇستازدارىمىز دا، ءبىز دە وندايلاردى ءتارتىپسىز، بۇزىقتار دەپ ەسەپتەپ، قولدى ءبىر-اق سىلتەيمىز. ال سونىمىز دۇرىس پا؟ مەنىڭشە، سەبەپ تەرەڭىرەكتە جاتىر. ول - ءبىزدىڭ ينتەرناتسيونالدىق دوستىق كلۋبىمىزدىڭ ءوز ورنىن تابا الماۋىندا. ءيا، بىزگە ءبىرىنشى كەزەكتە مەكتەپارالىق دوستىقتى جانداندىرۋ كەرەك. مەن ءوز باسىم، اعاي، مىنا التىن ەرەجەنى ءپىر تۇتام: ۇلتىڭدى ءسۇيۋ ارقىلى عانا ينتەرناتسيوناليست بولا الاسىڭ. زامانا تالابى - ءوزىڭنىڭ جانە ۇلى ورىس حالقىنىڭ ءتىلى مەن مادەنيەتىن قوس-قابات يگەرۋ. ال ورىس قۇربىلارىمىزدىڭ ءبىزدىڭ ءتىلىمىز بەن مادەنيەتىمىزدى ۇيرەنۋگە ۇمتىلۋى - قازاق حالقىنا دەگەن قۇرمەتتەرىنىڭ جارقىن كورىنىسى... اعاي، كەشىرىڭىز، اۆتوبۋسىم كەلىپ قالدى...

تەمىر جۇگىرىپ بارىپ اۆتوبۋسقا ءمىنىپ كەتتى. مەنىڭ كوكەيىمدە كوپ ساۋال قالىپ قويدى. سونىڭ ءبىرى: «كيد-ءتىڭ جۇمىسىن جاقسارتۋعا نەگە ءوزىڭ ىقپال جاسامايسىڭ؟». ادەيى گازەت بەتىنەن سويلەپ تۇرمىن، بالكىم، ول وقىپ جاۋابىن حاتقا جازار.

وسىعان رەداكتسيادان مىناداي ساۋالدار قوسىپ باسىلدى: بالالار، ەگەر وسى اڭگىمە پيو­نەرلىك جۇرەكتەرىڭدى تەبىرەنتەر بولسا، بىرلەسىپ تالقىلايىق. ينتەر­ناتسيونالدىق دوستىق كلۋبىنىڭ جۇمىسى سەندەردە قانداي جولعا قويىلعان؟ تەمىردىڭ پىكىرىنە، وي توپشىلاۋىنا قالاي قارايسىڭدار؟ مۇمكىن، ينتەرناتسيونالدىق دوستىق كلۋبىنىڭ مىندەتتەرى، ىستەيتىن جۇمىستارى بويىنشا كەڭ كولەمدە كەڭەسكەنىمىز ءجون شىعار؟ كلۋبتارىڭدا تەوريالىق ماسەلەلەردى - لەنيندىك ۇلت ساياساتىنىڭ ءمان-مازمۇنىن، «سوتسياليستىك ينتەرناتسيوناليزم»، «ينتەر­ناتسيو­نالدىق پارىز» دەگەن ۇعىمداردى وقىپ-ۇيرە­نەسىڭدەر مە؟ ينتەرناتسيونالدىق دوستىققا ءوز تۇرمىستارىڭنان قانداي مىسالدار كەلتىرەر ەدىڭدەر؟ سونىمەن، سۇحباتقا سۇراق كوپ، كەلىڭدەر، سىرلاسايىق!

سودان كەيىن، رەداكتسياعا كەلگەن مىنا ەكى حاتتى ءبىز قىزىعا وقش شىقتىق تا، وقىر­مان­دارىمىزدىڭ بارلىعىنا تانىستىرعاندى ءجون كوردىك.

سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنان ءسانيا ورىنبەكوۆا: - «دوستىق نەدەن باستالادى؟» اتتى ماقالاداعى تەمىر دەگەن بالانىڭ پىكىرلەرى ماعان ۇنادى، - دەپ جازدى. - اسىرەسە، ينتەرناتسيوناليست تۋرالى ۇعىمى تياناقتى ەكەن. اتتەڭ، سونى مەنىڭ الما دەگەن قۇربىم ءتۇسىن­سە... الما ەكەۋىمىزدىڭ تانىسقانىمىزعا بەس-التى جىل بولدى. ءبىزدىڭ ماما-پاپالارىمىز دوس ادامدار، سوندىقتان ءبىز قالاعا بارعان سايىن ولاردىڭ ۇيىنە، ولار بىزدىكىنە كەلىپ، ارالاسىپ تۇرامىز. ەكەۋىمىز كادىمگىدەي-اق دوسپىز، سوندا دا مەنىڭ كوڭىلىمدە جۇرگەن ءبىر تۇيتكىل بار، سونى ايتپاقپىن. الما قۇربىمنىڭ ءبىر «عاجابى» - قازاق­شا سويلەمەيدى. ازداپ تۇسىنەدى، بىراق سويلەمەيدى. بىردە وعان ءوزىمنىڭ كىتاپ­حانامداعى «باتىرلار جىرىن»، ەر­تەگىلەردى، «الداسپاندى»، «اقبەرەندى»، اباي، ماحامبەتتەردى كورسەتىپ، پىكىر­لەسپەك بولدىم. وكىنىشكە قاراي، الما ولاردى وقىماپتى. وقۋعا نيەتتەنبەيتىنىن دە سەزدىردى. باقسام، ول، مىنە، ونجىلدىقتى بىتىرگەلى تۇرسا دا، انا تىلىندەگى بىردە-ءبىر كىتاپ، گازەت-جۋرنالدى وقىپ كورمەپتى. سوندا قالاي بولعانى؟
مەنىڭ اعايىم ايتادى، ينتەرناتسيوناليست بولۋ وڭاي ەمەس دەيدى. ەگەر ءوز ۇلتىڭدى جاقسى كورۋمەن عانا شەكتەلسەڭ، ۇلتشىلدىققا ۇرىنعانىڭ دەيدى. ال ەگەردە ينتەرناتسيونالدىقتىڭ بەلگىسى وسى ەكەن دەپ، ءتۇپ-تۇگەل ورىسشا بوپ، ءوز ءتىلىڭ مەن مادەنيەتىڭدى ۇمىت قالدىرساڭ - تەكسىزدىك، ياعني كوسموپوليتتىك ارناسىنا تۇسكەنىڭ دەيدى. تەمىر دە وسىلاي ويلايتىن سياقتى. مەن وعان قوسىلام. ينتەرناتسيونالدىق دوستىق كلۋبتارى وسى ماسەلەگە باستى كوڭىل بولسە...

- «قازاقستان پيونەرىنىڭ» №86 سانىنداعى «دوستىق نەدەن باستالادى؟» دەپ اتالاتىن ماقالانى وقىپ، ىزا بولعانىم سونداي، سىزدەرگە تەزىرەك حات جازعانشا شىداي الار ەمەسپىن، - دەپ جازدى عابيدەن راشيتوۆ. - ءبىز­دىڭ كلاستا قايداعى كىسى تۇسىنبەس اسپاني ءسوز­دەرگە قۇمار «دانىشپان» بار ەدى، انەبىر تەمىر دەگەنىمىز تۋرا سول ەكەن. تۇيمەدەيدى تۇيەدەي قىلاتىنىن ايتام-اۋ! «كورشى مەكتەپ­تىڭ بالالارى قوقىس لاقتىرادى» دەيدى، «مازاقتايدى» دەيدى، سويتەدى دە «ونىڭ سەبەبى تەرەڭ، سەبەبى - كيد-ءتىڭ ءوز ورنىن تابا الماۋىندا» دەپ، تاپ ءبىر عۇلاماشا تۇجىرىم جاسايدى. كۇلكىلى!
مىسالى، مەن ورىس مەكتەبىندە وقيتىن تيمۋريك دەگەن كورشىمنىڭ ارقاسىنا تالاي مارتە بىلدىرمەي قىلجاق سۋرەتتەر سالىنعان قاعازدار جاپسىرىپ جىبەرىپ ءجۇردىم. الايدا مەن ونى جەك كورمەيمىن. شىنىمدى ايتايىن، مەن وعان قىزىعام. ويتكەنى ول ورىس تىلىندە سايراپ تۇر. اندەرسەننىڭ، ديۋمانىڭ، تاعى باسقا مەنىڭ تۇسىمە دە كىرمەيتىن جازۋشىلاردىڭ كىتاپتارىن وقيدى. «ءبىرىنشى كەزەكتە مەكتەپارالىق دوستىقتى جانداندىرۋ كەرەك» دەپتى تەمىر. قىزىعىن قاراڭىز. نەمەنە، سوندايلىق ءبىز قاس پا ەكەنبىز؟
ءوز باسىم رەتى كەلگەن جەردە تيمۋريكتى قانشاما قاعىتىپ جۇرسەم دە، مەن ونىمەن، نە ول مەنىمەن جاۋىققان ەمەسپىز. بىرگە وينايمىز، كينوعا دا سەرىكتەسىپ بارامىز. بالالاردىڭ ءبارى سولاي. دەمەك، تەمىر - انشەيىن داڭعوي، «ۇرانشىل» بالا. ەگەر مەن ونىمەن اۋىزبا-اۋىز تىلدەسسەم، بۇدان دا كوپ كەمشىلىكتەرىن بەتىنە باسقان بولار ەدىم.

دوستىق جايلى وي قوزعالعان اڭگىمەنى بالالار قىزۋ تالقىلاي باستادى. وقۋشىلاردىڭ تومەندەگى پىكىرلەرى اتالعان تاقىرىپتى كۇن تارتىبىنە شىعارعان «اشىق اڭگىمە ساعاتى» ايدارى اياسىندا بىرنەشە رەت توپتاپ بەرىلدى:

جامبىل وبلىسى سۆەردلوۆ اۋدانىنان ساعيرا بەكبەرديەۆا: - الما سياقتىلار بىزدە دە كەزدەسەدى. ولار ءوز انا ءتىلىن قادىرلەي بىلمەيدى. ورىسشا سويلەۋدى «مادەنيەتتىلىك» دەپ ۇعادى. «ەگەر ەرتەڭ تۋعان ءتىلىم جوعالار بولسا، مەن بۇگىن ولۋگە دايارمىن!» - دەگەن راسۋل گامزاتوۆتىڭ سوزىنە ءمان بەرە بىلسە عوي سولار! مەن ويىمدى اقىن قادىر مىرزاليەۆ اعانىڭ:

انا ءتىلىڭ - ارىڭ بۇل،

ۇياتىڭ بولىپ تۇر بەتتە.

باسقا ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل،

ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە، - دەگەن ولەڭىمەن ايتقىم كەلەدى. ناعىز ينتەرناتسيونالدىق دوستىقتىڭ باستاۋى - وسىندا.

ورال وبلىسى چاپاەۆ اۋدانىنان گۇلنافيسا دۇيسەنعاليەۆا: - ءسانيانىڭ دوسى المانىڭ قا­زاقشا بىلمەۋىنە ىزا بوپ وتىر­مىن. وندايلار قالا تۇگىل، اۋىلدا دا بار. ەكى ءتىلدى ارا­لاس­­تى­را بىلىقتىرىپ سويلەيتىندەرى قانشاما! سولاردى كورگەن سايىن قانىڭ قايناي­دى. قايتەرسىڭ، ولار بۇل حاتىمىزدى وقي دا المايدى عوي. مەنى ءسانيانىڭ پىكىرى كوپ ويلاندىردى، بىراق جاقسى تۇسىنە المادىم. ال عابيدەننىڭ بەتكە تىك ايتاتىن قاسيەتى ۇنادى، مەكەنجايىن جازىپ جىبەرىڭىزدەرشى.

پەتروپاۆل قالاسىنان 9-كلاسس وقۋشىسى بەكەن ەرتاەۆ: - قايتسىن الما؟ بىلە بىلسەڭىزدەر، ورىس مەكتەپتەرىندە جۇرەتىن قازاق ءتىلى ءپانى سا­ۋات اشارلىق دارەجەدە دە وتپەيدى. وعان شەت تىلىنەن دە از كوڭىل اۋدارىلادى. مەن ايتا­يىن سىزدەرگە، ورىس بالالار ول ءپاندى ءتىپتى مەنسىنبەيدى. انىق بىلەم. اۋلالاس بالالاردان بىلەم.

الماتى وبلىسى كەگەن اۋدانىنداعى «قۇرمەت» ورتا مەكتەبىنەن كۇليحان جانە كۇلينا وتارباەۆالار: - ينتەرناتسيونالدىق دوستىق جايلى باسقاندارىڭىزدى ءبىز دە قىزىعا وقىپ شىعىپ، ەندى سىزدەرگە تەزىرەك حات جازۋعا اسىعىپ وتىرمىز.
ءسانيانىڭ حاتىن كورگەندە قىرعىز اقىنى ءبايدىلدا سارعوناەۆتىڭ:

انا ءتىلىن بىلمەگەن -

اقىلى جوق، جەلىكباس.

انا ءتىلىن سۇيمەگەن

حالقىن ءسۇيىپ جارىتپاس، - دەگەن ولەڭى ەسىمە ورالا بەردى. الما ءالى دە قازاقشا ۇيرەنسە، كەش ەمەس شىعار؟

پىكىرتالاس وسىلاي جەر-جەردەگى مەكتەپتەردە جاس جەتكىنشەكتەردىڭ ينتەر­ناتسيوناليستىك پارىزى، سەزىمى، دوستىعى جايلى ۇلكەن اڭگىمە ارقاۋىن كوتەرىپ اكەتتى. ينتەرناتسيونالدىق دوستىق كلۋبىنىڭ ءىسىن تەك حات جازىسۋمەن عانا شەكتەۋگە قارسى تەمىر، مەكتەپارالىق دوستىقتى جەڭىل تۇسىنگەن عابيدەن، انا ءتىلىن ەستەن شىعارعان الما، ۇلتارالىق دوستىقتى باعالاي بىلمەيتىن تازاگۇلدەر جايلى ويلار وقۋشىلاردى ورتاق پىكىرگە كەلۋگە شاقىردى. جەر-جەردە وقۋشىلار ءوز پيونەر ۇيىمدارىندا، سىنىپتارىندا تالقىلاپ جاتتى. ال الماتىداعى № 12 مەكتەپتە № 2 مەكتەپ-ينتەرنات وقۋشىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن جيىن بىرنەشە ايعا سوزىلعان ديسپۋتتى قورىتىندىلادى. وسى جيىننان «قازاقستان پيونەرى» گازەتىنىڭ ارناۋلى تىلشىلەرى الپىسباي شىمىرباەۆ پەن راحىمباي حاناليەۆ فوتوسۋرەتتەرمەن بەزەندىرىلگەن ۇلكەن رەپورتاج جۇرگىزدى. بالالار ۇستازدارىمەن بىرلەسە تالقىلاپ، شىنايى ينتەرناتسيونالدىق دوستىقتى قالاي ءتۇسىنۋ كەرەك ەكەنىن ايقىنداستى.

نە كەرەك، گازەت كوتەرگەن ماسەلە ءورىمتال وقىرمانداردىڭ كوڭىلىنەن شىقتى. بىراق...

***

بىراق وقۋشىلاردى شىنايى يتەرناتسيوناليست بولا بىلۋگە باۋلۋدى ماقسات ەتكەن گازەت بەتىندەگى ديسپۋت ارام ويلى «سايا­ساتشىلداردىڭ» اسىرە بەلسەندىلىگىن قوز­دىر­عان ەدى. تۇپكى ماقساتتارى بولەك سول مىسىق­تىلەۋلىلەردىڭ بۇدان 35 جىل بۇرىنعى ارەكەتى جانە ونىڭ سالدارى مىنانداي بولدى...

ءبىر كۇنى جاسوسپىرىمدەر جۋرنالىندا ىستەيتىن جىگىت اعاسى بولمەمە كەلىپ، «قازاقستان پيونەرىنىڭ» تىگىندىسىن سۇرادى. كورسەتتىم. بالالار حاتتارىنىڭ گازەتتە جاريالانعان توپتاماسىن مۇقيات وقىدى دا: «قىزمەتكەرلەرىڭ سەنى «ساياسي قاتە جىبەردى» دەپ جۇرگەنگە قاراسام، جاي داۋرىقپا ەكەن عوي»، - دەدى. ۇزاماي بەلگىلى بولدى: رەداك­تسيامىزداعى «كورەگەن» (ول ءوزى سول «ساياسي قاتە» كەتكەن نومىرگە كەزەكشى رەداكتور بولعان-تىن) تاپقان «جاڭالىعىن» ەلگە جايىپ قانا قويماي، ءتيىستى ورىندارعا ءتۇرلى ادىستەرمەن كەلىستىرىپ سىبىرلاعان ەكەن. كومسومول مەن پارتيانىڭ ورتالىق كوميتەتتەرىنىڭ ءتيىستى باسقارۋ بۋىندارىنداعى ازاماتتار سىبىرلاۋىقتىڭ كوزدەگەن جەرىنەن شىقتى. وزدەرىن ماركسيزمدى بىلمەي-اق «ماركسيسپىن» دەپ ەسەپتەيتىندەر ءۇشىن بۇل «جاي داۋرىقپا» ەمەس ەكەن...

گازەتتەگى پىكىرتالاستى ۇيىمداس­تىرۋشى دا، جۇرگىزۋشى دە ءوزىم بولعاندىقتان، بار تەكسەرۋ­گە جاۋاپ بەرۋدى موينىما الدىم. كومسومولدىڭ ورتالىق كوميتەتىنىڭ مەكتەپ بولىمىندەگى قىزمەتكەر توپتامانى جوعارعى جاقتارعا ورىسشاعا اۋدارىپ بەرىپتى، ماعان اعىنان جارىلىپ، جاريالانىمدا «ۇلتشىلدىق بارىن» ايتتى. «ۇلتشىلدىق بارىن» دالەلدەۋ ءۇشىن، رەداكتسياداعى ءجۇز شاقتى وقۋشى حاتىنىڭ تۇپنۇسقاسىن جوعارعى جاق ءۇشىن جيناتىپ الدى.

سونداعى «كوممۋنيستەردىڭ» بەلسەن­دىلىگىن «اشىق اڭگىمە ساعاتى» ايدارىمەن بەرىلگەن جوعارىداعى حاتتار «ارتتىرىپ» جىبەرگەن ەدى. ولاردى اسىرەسە راسۋل گامزاتوۆ، قادىر مىرزاليەۆ، ءبايدىلدا سارعوناەۆ سىندى ايتۋلى اقىنداردىڭ ءتىل حاقىندا ايتقاندارىن كەلتىرگەن، انا ءتىلىن ماقتان ەتكەن، تۋعان ءتىلىن مەنسىنبەيتىندەر مەن ارەدىك كەزىگىپ قالاتىن كونەرگەن كەمسىتۋشىلىكتى ەسكە سالارلىق مازاق سوزدەر ايتۋشىلاردى جازعىرعان، سونداي-اق بالالاردىڭ ينتەرناتسيونالدىق دوستىق كلۋبى جۇمىسىنىڭ مازمۇنىن سىناعان حاتتار ۇناماعان ەدى. جاڭا تۇرپاتتى سالپاڭقۇلاقتار سىبىرلاپ كورسەتكەن «ساياسي قاتەلىك» سونداي حاتتاردى توپتاپ باسۋىمدا جاتقان كورىنەدى. سول سەبەپتى مەنى ۇزدىك-سوزدىق ەكى ۇيگە (كومسومولدىڭ جانە پارتيانىڭ ورتالىق كوميتەتتەرىنە) كەزەك شاقىرىپ، بىرنەشە اي سۇيرەتتى. ۇلكەن ءۇيدىڭ يدەولوگيا بولىمىندە ماعان وسىناۋ «كۇماندى» پىكىرتالاستى مەنىڭ نەندەي ويمەن باستاعانىمدى بىلۋگە تىرىسىپ، اراسىندا «رەداكتورىڭدى وسى ساياسي ساۋاتسىزدىعى ءۇشىن ورنىنان الىپ تاستاساق قايتەدى» دەگەن ارانداتۋشىلىق سۇراق تا قويىلدى. ال مەن جوعارى ماتەرياعا اڭعال دا اڭقاۋ سەزىممەن سەنگەن باسىم، پىكىرتالاستى ساياسات اۋقىمىنان اۋىتقىماي جۇرگىزگەنىمدى دالەلدەپ، اۋرەگە ءتۇسىپ ەدىم...

اقىرى، كىشى ءۇيدىڭ ناسيحات ءبولىمى ماعان تۇسىنىك جازىپ بەرۋدى ۇسىندى. «جوعارعى جاقتاردىڭ» ءوزارا كەلىسىپ پىشكەن شەشىمدەرى بولۋى كەرەك. بالالاردى پىكىرتالاسقا شاقىرۋدىڭ سەبەپتەرىن كورسەتىپ، ءبىلىم بەرۋ ورگاندارى جول بەرگەن كەمشىلىكتەردى تەرەڭىرەك زەرتتەۋ ارقىلى ءتيىستى ورىندا ماسەلە كوتەرۋ ءجون بولماعىن ايتىپ، سۇراعاندارىن جازىپ بەردىم. تۇسىنىگىم ولاردى قاناعاتتاندىردى ما، جوق پا - بىلمەيمىن، ايتەۋىر سودان كەيىن بۇل ماسەلە جونىندە مازالاۋىن قويدى.

سونداعى تۇسىنىگىم مىناۋ: «تسك لكسم كازاحستانا. وبياسنەنيە پو پوۆودۋ ديسپۋتا «س چەگو ناچيناەتسيا درۋجبا؟»، پروۆەدەننوگو نا سترانيتساح گازەتى «كازاحستان پيونەري». اناليز وپۋبليكوۆاننىح ماتەريالوۆ نا سترانيتساح گازەتى «كازاحستان پيونەري» پو ينتەرناتسيونالنومۋ ۆوسپيتانيۋ ي پيسەم چيتاتەلەي پوكازال، چتو كرۋگ زاتراگيۆاەمىح ۆ نيح ۆوپروسوۆ وچەن ۋزوك، پو سۋششەستۆۋ سۆوديتسيا ليش پەرەپيسكە كيد-وۆتسەۆ. بولشينستۆو دەتەي ۆ سۆويح پيسماح پروسيات سووبششيت ادرەسا پيونەروۆ يز درۋگيح رەسپۋبليك. پوسەششەنيە شكول پوكازالو، چتو ۆ رابوتاح كيد-وۆ وسنوۆنوە مەستو زانيماەت ليش پەرەپيسكا. ەتو ۋبەجدالو ناس ۆ نەوبحوديموستي پوگوۆوريت س شيروكيم كرۋگوم شكولنيكوۆ چەرەز گازەتۋ. مى زاداليس تسەليۋ پودتولكنۋت چيتاتەلەي نا رازمىشلەنيا وب ينتەرناتسيونالنوي درۋجبە، و رابوتە كيد-وۆ، يبو وبمەن منەنيامي، سپور، رازمىشلەنيا ساميح دەتەي بۋدۋت لۋچشە سپوسوبستۆوۆات ۆ يح ينتەرناتسيوناليستسكوم ۆوسپيتاني، ۆىرابوتكە تۆەردوگو ۋبەجدەنيا، وسوزناننومۋ پودحودۋ ك ينتەرناتسيونالنوي درۋجبە.

تاك، ۆ وكتيابرە 1975 گودا بىل وپۋبليكوۆان ماتەريال «س چەگو ناچيناەتسيا درۋجبا؟» ي زادان دەتيام تسەلىي رياد سەرەزنىح ۆوپروسوۆ، كاسايۋششيحسيا ينتەرناتسيونالنوي درۋجبى.
دەتي وتكليكنۋليس. پراۆدا، پو وتدەلنىم ۆوپروسام پرومولچالي (وب يزۋچەني تەورەتيچەسكيح ۆوپروسوۆ), نو گورياچو ۆىسكازىۆالي سۆوە پونيمانيە ينتەرناتسيونالنوي درۋجبى، سۆوي وتنوشەنيا ك يازىكۋ، كۋلتۋرە، سپوريلي، درۋگ س درۋگوم، سووبششالي، چتو ۋ سەبيا ۆ كلاسساح پروۆەلي ديسپۋتى نا ەتۋ تەمۋ. پودبوركي پيسەم دەتەي نەسكولكو راز پۋبليكوۆاليس ۆ گازەتە. يتوگي ديسپۋتا بىلي پودۆەدەنى ۆ اپرەلە 1976 گودا نا ديسپۋتە-ۆەچەرە ۋچاششيحسيا ريادا شكول گ. الما-اتى، سوستوياۆشەمسيا ۆ سش № 12. و نەم بىل دان رازۆوروت «اقپىز، قارا، سارىمىز - اعايىنبىز ءبارىمىز!» («بەلىە، سمۋگلىە، رىجيە - ۆسە مى براتيا!»).

ۆ ۆەدەني ەتوگو ديسپۋتا مى يسحوديلي يز ماركسيستكو-لەنينسكوگو ۋبەجدەنيا و توم، چتو پودليننو ناتسيونالنوە ياۆلياەتسيا پودليننو ينتەرناتسيونالنىم ي تۆەردو ستويالي نا پوزيتسي ۆوسپيتانيا دەتەي ۆ دۋحە درۋجبى نارودوۆ سسسر. ودناكو كوە-كتو پىتالسيا يزۆراتيت وسنوۆنۋيۋ يدەيۋ ديسپۋتا، ۋسماتريۆايا ۆ پودبوركە، وپۋبليكوۆاننوي 22 يانۆاريا 1976 گودا، سەرەزنۋيۋ، ياكوبى پوليتيچەسكۋيۋ وشيبكۋ ي سترەمياس وبۆينيت ناس ۆ پروۆوپوستاۆلەني ناتسيونالنوستەي ۆ دۆۋح ۆىدەرجكاح يز پيسەم دەتەي، گدە سكازانو و نەدوستاتوچنوم پرەپوداۆاني كازاحسكوگو يازىكا ۆ شكولاح س رۋسسكيم يازىكوم وبۋچەنيا ي و توم، كاك ودناجدى وبزىۆالي مالچيكا دورەۆوليۋتسيوننىم پرەزريتەلنىم پروزۆيششەم.

سلەدوۆالو بى راسسماتريۆات ەتي ۆىدەرجكي بەز وترىۆا وت وبششەگو كونتەكستا ديسپۋتا، توگدا لەگكو موجنو بىلو بى ۋبەديتسيا، چتو درۋگيە منەنيا دەتەي يسكليۋچايۋت يح. ەتو وبىكنوۆەننىي سپور، گدە ۆىسكازىۆايۋتسيا ي ۆەرنىە، ي نەۆەرنىە سۋجدەنيا، ۆ رەزۋلتاتە كوتوروگو ۆىيگراەت يستينا ي پريباۆلياەتسيا پولەزنوە زەرنو ۆ فورميرۋيۋششەەسيا نراۆستۆەننوە سوزنانيە شكولنيكا. ەسلي ۆسە جە راسسموترەت يح وتدەلنو، يزوليروۆاننو وت درۋگيح مىسلەي دەتەي، تو پرەجدە ۆسەگو ۆ پەرۆوي ۆىدەرجكە سلەدۋەت ۋۆيدەت نەدورابوتكۋ ورگانوۆ نارودنوگو وبرازوۆانيا ي گلۋبجە يزۋچيت، پوستاۆيت پروبلەمۋ پەرەد سووتۆەتستۆۋيۋششيمي ورگانيزاتسيامي، ۆو ۆتوروي - نەسوزناتەلنوە حۋليگانستۆو دەتەي، ترەبۋيۋششەگو وسۋجدەنيا تاكوۆوگو ساميمي دەتمي. ب.كويشيباەۆ، وتۆەتسەكرەتار گازەتى «كازاحستان پيونەري». 28 يۋليا 1976 گودا».

تۇسىنىگىمدى وتكىزىپ، ەسكەرتۋ-نۇسقاۋلارىن قابىلداعاننان كەيىن، ارادا تاعى ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ، كىشى ۇيدەگى نۇسقاۋشى وقىرماندار حاتتارى سالىنعان پاپكانى قايتارىپ بەردى. ىشىندە ۇزىندىلەرى گازەتتىڭ «ساياسي قاتە» توپتاماسىندا جاريالانعان حاتتاردىڭ تۇپنۇسقالارى جوق بولىپ شىقتى. شاماسى، ءبارىن بىلۋگە مىندەتتى ورىن ءبىر اجەتىنە جاراتۋ ءۇشىن وزىندە قالدىرسا كەرەك...

«اباي-اقپارات»