سادۋاقاس عىلماني. شالا بەلسەندىلەر
تاياۋدا استاناداعى ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ازاماتتىق تاريحىمىزدىڭ ايرىقشا تۇلعاسى، قوعام جانە ءدىن قايراتكەرى، اقىن، اۋدارماشى، ارابشا-قازاقشا سوزدىك ءتۇزۋشى، قازاقستان ءدىني باسقارماسىنىڭ باستاۋىندا تۇرعان تۇلعا سادۋاقاس عىلمانيدىڭ (1890-1972) تاريحي ورنىن جانە ونىڭ ەل دامۋىنا قوسقان ۇلەسىن بايىپتاۋعا ارنالعان «تۇلعا جانە عۇلاما قۇبىلىسى: كەشە، بۇگىن جانە ەرتەڭ» اتتى عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا ءوتتى. عىلىمي جيىندى ەۇۋ «الاش» مادەنيەت جانە رۋحاني دامۋ ينستيتۋتى مەن «قاھارمان ۇرپاق» قوعامدىق قورى بىرىگىپ وتكىزدى. كونفەرەنتسيادا پروفەسسور، س.عىلمانيدىڭ پوەزيالىق مۇراسىن قۇراستىرىپ جاريالاعان د.قامزابەكۇلى، استانا قالاسى «س.عىلماني» مەشىتىنىڭ باس يمامى ب.قىدىربايۇلى، پروفەسسورلار س.نەگيموۆ، ا.تولەۋباەۆا، ت.جۇرتباي، ءدىنتانۋشى-عالىمدار ك.تيىشحان، و.تەمىربەكوۆ، ە.شوقاەۆ، ولكەتانۋشىلار س.بايبوسىن، ت.جانايدارۇلى ءدىن قايراتكەرىنىڭ ءومىرى مەن قىزمەتى، شىعارماشىلىعى تۋرالى ارنايى بايانداما جاسادى. شاراعا س.عىلمانيدىڭ پەرزەنتتەرى - ۇكىجان، ءامينا قاتىستى.
عىلىمي كونفەرەنتسيادا ەلگە ساكەن قالپە اتىمەن كەڭىنەن تانىمال تۇلعانىڭ باسىلماعان مۇرالارىن، اسىرەسە 110 مىڭ سوزدەن تۇراتىن قازاقشا-ارابشا سوزدىگىن جاريالاۋ، قازاقتىڭ ءىرى ءدىني تۇلعالارى ارقىلى اتا ءدىنىمىزدى ناسيحاتتاۋ جانە عۇلامانىڭ اتىن مەملەكەتتىك دارەجەدە ۇلىقتاۋ شارالارى تۋرالى قارار قابىلداندى.
"اباي-اقپارات"
تاياۋدا استاناداعى ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ازاماتتىق تاريحىمىزدىڭ ايرىقشا تۇلعاسى، قوعام جانە ءدىن قايراتكەرى، اقىن، اۋدارماشى، ارابشا-قازاقشا سوزدىك ءتۇزۋشى، قازاقستان ءدىني باسقارماسىنىڭ باستاۋىندا تۇرعان تۇلعا سادۋاقاس عىلمانيدىڭ (1890-1972) تاريحي ورنىن جانە ونىڭ ەل دامۋىنا قوسقان ۇلەسىن بايىپتاۋعا ارنالعان «تۇلعا جانە عۇلاما قۇبىلىسى: كەشە، بۇگىن جانە ەرتەڭ» اتتى عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا ءوتتى. عىلىمي جيىندى ەۇۋ «الاش» مادەنيەت جانە رۋحاني دامۋ ينستيتۋتى مەن «قاھارمان ۇرپاق» قوعامدىق قورى بىرىگىپ وتكىزدى. كونفەرەنتسيادا پروفەسسور، س.عىلمانيدىڭ پوەزيالىق مۇراسىن قۇراستىرىپ جاريالاعان د.قامزابەكۇلى، استانا قالاسى «س.عىلماني» مەشىتىنىڭ باس يمامى ب.قىدىربايۇلى، پروفەسسورلار س.نەگيموۆ، ا.تولەۋباەۆا، ت.جۇرتباي، ءدىنتانۋشى-عالىمدار ك.تيىشحان، و.تەمىربەكوۆ، ە.شوقاەۆ، ولكەتانۋشىلار س.بايبوسىن، ت.جانايدارۇلى ءدىن قايراتكەرىنىڭ ءومىرى مەن قىزمەتى، شىعارماشىلىعى تۋرالى ارنايى بايانداما جاسادى. شاراعا س.عىلمانيدىڭ پەرزەنتتەرى - ۇكىجان، ءامينا قاتىستى.
عىلىمي كونفەرەنتسيادا ەلگە ساكەن قالپە اتىمەن كەڭىنەن تانىمال تۇلعانىڭ باسىلماعان مۇرالارىن، اسىرەسە 110 مىڭ سوزدەن تۇراتىن قازاقشا-ارابشا سوزدىگىن جاريالاۋ، قازاقتىڭ ءىرى ءدىني تۇلعالارى ارقىلى اتا ءدىنىمىزدى ناسيحاتتاۋ جانە عۇلامانىڭ اتىن مەملەكەتتىك دارەجەدە ۇلىقتاۋ شارالارى تۋرالى قارار قابىلداندى.
"اباي-اقپارات"
سادۋاقاس عىلماني (1890-1972) - كورنەكتى قوعام جانە ءدىن قايراتكەرى، اۋدارماشى، ءحاديسشى، اقىن. ەرەيمەنتاۋ، اقمولا مەشىتتەرىنىڭ العاشقى يمامدارىنىڭ ءبىرى. ول 1952-1972 جىلدارى قازاقستان قازياتىنىڭ قازيى، سونداي-اق ورتا ازيا جانە قازاقستان ءدىني باسقارماسىنىڭ مۇشەسى قىزمەتىن اتقاردى. قايراتكەر 70-جىلدارى «قۇران تۋرالى جالا مەن وتىرىكتەرگە قارسى» اتتى كىتاپ، 110 مىڭعا جۋىق ءسوزدى قامتىعان «ارابشا-قازاقشا تۇسىندىرمە سوزدىك»، «ەل اۋزىنان جيعان-تەرگەندەر (بي-شەشەندەر مۇراسى)» جيناعىن دايارلادى. قۇران-كارىم اياتتارى مەن حاديستەردىڭ قازاقشا تافسىرلەرىن، ءماۋلىت ولەڭدەرىن، ءدىني ساۋالدارعا جاۋاپتار مەن ءدىني ۋاعىزداردى دا ازىرلەدى. ايگىلى «كاليلا مەن ديمنانى» قازاقشاعا اۋداردى. قازاقستان عىلىم اكادەمياسىنىڭ تاپسىرماسىمەن ءال-فارابي شىعارمالارىن اراب تىلىنەن تىكەلەي قازاق تىلىنە اۋدارۋعا اتسالىستى.
س.عىلماني يسلام جولىنداعى اعارتۋشىلىق قىزمەتى ءۇشىن 1929-1946 جىلدار ارالىعىندا قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان. باتىس ءسىبىر ايماعىندا باس ساۋعالاي ءجۇرىپ، سول كەزدىڭ اۋىر ءحالىن يسلام قۇندىلىقتارىنا سۇيەنىپ پوەزيا تىلىمەن جەتكىزدى. 30-جىلدارداعى ساياسي رەپرەسسيادان سوڭ كەڭەستىك قازاق ادەبيەتى سىڭارجاقتى ۇرانشىلدىق ۇردىسكە ويىسسا، س.عىلماني جىرلارى ۇلت تراگەدياسىن شىنايى سۋرەتتەۋىمەن ەرەكشەلەنەدى. بۇل تۇرعىدان ول سول اۋىر كەزەڭنىڭ سەزىم مەن كوڭىلدىڭ تانىمدىق-كوركەم كۇندەلىگى بولا الادى. ونىڭ ۇستىنە كۇنى بۇگىنگە دەيىن ازاپتالعان، قۋعىندالعان الاش زيالىلارىنىڭ 30-جىلدارداعى ەڭبەكتەرى عىلىمي اينالىمعا تۇسپەي تۇرعاندا، س.عىلماني مۇراسى سول «اقتاڭداقتى» ءبىرشاما تولىقتىرادى دەپ ەسەپتەيمىز.
2010 جىلى «ەل-شەجىرە» باسپاسى ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۇۋ «الاش» مادەنيەت جانە رۋحاني دامۋ ينستيتۋتى دايارلاعان «سادۋاقاس عىلماني. شىعارمالارى» اتتى قوماقتى مۇرانى كىتاپ ەتىپ باسىپ شىعاردى. ءدىندار عۇلامانىڭ كوركەم شىعارمالارى سان قىرلى. «ءمىناجات مۇڭ»، «سانالىعا ەسكەرتكىش»، «مۇڭدىدان مۇڭدىعا»، «پەندەشىلىك زارىم»، «ەلەستەيدى كوزىمە»، «قايعىلىنى جۇباتۋ»، «ۋايىم»، «كوڭىلىم» ت.ب. سىرشىل ولەڭدەرى، «حاديس اۋدارماسى»، «اراب ولەڭدەرى» توپتاماسى مەن «قاساس سۇرەسىنەن»، «ءباني ەسرايىلدىڭ قازاسى»، «ابۋباكىر قازىرەتتىڭ ءبىراز جايى» ت.ب. ءدىني-تانىمدىق ولەڭدەرى مەن پوەمالارى، «قاپانعا»، «ەرمۇقان مەن بەكبولاتقا»، «شامسۇنگە»، «تاشماعانعا»، «قاسىمتاي ءابجانۇلىنا»، «قاسەنبايعا» ت.ب. ارناۋ ولەڭدەرى، «ءبىر اڭگىمە»، «ەرتەگىدەن ۇلەس»، «ءبىر ەرتەگى»، «دۋانا مەن پاتشا اڭىگىمەسى» ت.ب. پوەمالارى، «ءسوز قۇرىلىسى، «ولەڭ-جىردى قولدانۋ سەبەبىم»، «ج.ايماۋىتۇلىنىڭ «پسيحولوگياسىنا» ت.ب. سىني-اناليتيكالىق ولەڭدەرى بولاشاق قازاقستان قازيىنىڭ ەرتە-اق وتە ساۋاتتى، ءبىلىمدى، بىلىكتى بولعانىن كورسەتەدى.
قازاققا ءال-ءفارابيدى العاش قايتا تانىتقان عۇلاما، سوڭىنا «ءال-فارابي جانە اباي» سەكىلدى تاڭداۋلى ەڭبەك قالدىرعان اكادەميك اقجان ماشاني ءبۇي دەپتى: «مەن س.عىلمانيدى ءوزىمنىڭ عىلىمي جەتەكشىم دەپ ەسەپتەيمىن. ويتكەنى، «ەكىنشى ۇستاز ءال-فارابي اراب ەمەس، قازاق جەرىنەن شىققان عۇلاما» دەگەن حابارمەن جەر ءجۇزىن شارلاپ، انىقتاۋعا كىرىسىپ، اراب-پارسى تىلدەرىندە جازىلىعان شىعارمالاردى وقي الماي جۇرگەنىمدە سادۋاقاسقا كەزىكتىم. ول كىسى ماعان كەرەكتى شىعارمالاردى اۋدارىپ بەردى. سولاردى زەرتتەي كەلىپ، ءال-فارابي زيراتىن تاۋىپ، ونى قازاقتىڭ وتىرار-فاراب قالاسىنان شىققان وقىمىستى ەكەنىن دالەلدەپ، ەل-جۇرتىنا تانىستىردىم» ء(الىم تۇگەلبايۇلى ەستەلىگى، «ەرەيمەن» گازەتى، قاڭتار، 2002).
ءبىرسىپىرا دەرەك كوزدەرىندە س.عىلمانيدىڭ «ءدىني پەداگوگيكا» اتتى وقۋلىق جازىپ، ماحمۇت شالتۋتتىڭ «بەيبىتشىلىك پەن سوعىستا» ەڭبەگىن جانە «ءدىني عيبراتتار تۋرالى ءتۇرلى مەملەكەتتەردە شىققان زاڭدار» سىندى قۇجاتتاردى اۋدارعانى، سونداي-اق «پاريج قالاسىنان سۇراقتار» دەپ اتالاتىن تەولوگيالىق دۇنيە ازىرلەگەنى ايتىلادى. راس، ەل اراسىندا «ساكەن قالپە ايتىپتى» دەيتىن اڭگىمە-ءاپسانالار دا كوپ. بۇل رەتتە عىلمانيتانۋعا ءدىندار قايىرجان يساتايۇلى، جۋرناليست-زەرتتەۋشى نۇرقاسىم قازىبەك، شىعىستانۋشى مۇحيت سالقىنباي جانە عۇلامانىڭ ءوز پەرزەنتتەرى ۇكىجان، ءامينا اپالار اتسالىسىپ جۇرگەنىن وقىرماننىڭ ەسىنە سالعان ءلازىم.
تۇتاستاي العاندا، سادۋاقاس عىلماني ولەڭ-جىرلارى - جالپى قازاق ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنىڭ تاريحىن، اسىرەسە حح عاسىردىڭ 30-جىلدارىن مەيلىنشە تولىقتىراتىن ايرىقشا مۇرا.
ديحان قامزابەكۇلى، ەۇۋ «الاش» مادەنيەت جانە رۋحاني دامۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور
شالا بەلسەندىلەر
بەلسەندى كىم؟
بولا ما ءمىن،
پايدالانعان تەڭدىكتەن؟
اسىپ جاتقان،
بەلشەدەن باتقان،
سەزىنە مە كەمدىكتەن؟
كوپشىلىگى مىناۋ،
ىستە بار ما ۇناۋ؟
تەك قانا اتى - بەلسەندى.
«سىيسا دا بەر،
سىيماسا دا بەر،
دەيدى كوبى،- بەس سومدى».
و دا - بىزدەي ادام،
قاراڭعى، كوبى - نادان،
بىراق بار مول-مول بەلگىسى.
كەلەر وتە شاۋىپ،
جوق زارەدەي قاۋىپ،
كورىنەر كوپكە زور كىسى.
ايتاتىنى - «مەن - قۇداي»،
كوزىڭدى اش جۇمباي،
«كور، مىنە،- دەر،- اكەڭدى.
زاڭ جولىندا،
ءىس قولىمدا،
ۇرمايمىن دەر اكەمدى».
ءسۇيتىپ تۇرىپ بوقتار،
ايتقانعا بولماي توقتال،
ىرىمعا تيتتەي ءبىلىم جوق.
ار ۇياتتان كەم،
ەرنى تولعان ءدوڭ،
ساڭعىرۋى وتە كوپ.
دۋدارداي شاش،
تۇزەتە الماي قاس،
سالعاننان كەلىپ باس سالار.
باسىندا كارتوز،
اشۋلى، بوپ-بوز،
بىلگەندى ءتىپتى قاس سانار.
تىك وتىرماي قۇلاپ،
اياعىن جيماي سۇلاپ،
ۇستىندە - قارا كويلەگى،
اياعىندا شەبلەت،
باسقانداي ابىلەت،
سوككەنى جان بوپ كوردەگى.
كەيبىرەۋ سوياۋ،
اۋزىنا جاقىن تاياۋ،
ساۋساعىمەن ۇستاعان.
بۇرقىراتىپ ءتۇتىن،
كەمدىكسىز ءبۇتىن
ەشنارسە جوق قىستاعان
بىزدىكى - «جولداس»،
ۇقساماي بولماس،
بار ۇلگىسى، ورنەگى
زيان مەن پايدا،
ءبىلۋ ونى قايدا؟
پار بولماق جانعا توردەگى.
تابىلسا «گوركى»،
ەنەدى كوركى،
قۋانعان ءماز بوپ قايعى جوق.
دالاقتاپ شاپقان،
شىن ءتاڭىر اتقان،
كوزدەگەنى ءبىر كۇن بوپ.
جابىلىپ ىشكەن،
كوكەيىن تەسكەن،
تەنتەك سۋ وتە قۇمارى.
بوقتاسىپ ءبارى،
توگىلىپ ارى
سەزىنبەي بار ما ۇنارى؟
بىلە الماي زيان،
بىلىمدىلەر جيعان.
حابارى جوق شينامداي.
قىزىل قان باسى،
كارىسى، جاسى،
ءبىر ءىسى جوق ۇنارداي.
دالبا-دالبا كيىم،
بوقتاسقان سىيىن،
ءۇمىت ءۇزدىڭ ولاردان.
وزدەرىنشە ءجون،
ادالدان كەم،
جيركەنبەي جول دەپ قولدانعان
سايتاننىڭ تۋىن،
سەزبەيدى ۋىن،
بىلمەيدى ۇلكەن زاراردى.
دىنىنە دە،
دەنىنە دە
ءجايىلىپ ۋى تارار-دى.
الكوگول اتتى،
بەلگىلى ۋ زاتتى،
ۋلايدى وتە قۇمار عىپ.
ءىشتى بولدى،
قويدى قولدى،
ىستەگەن ءىسىن ۇناۋ عىپ.
توبەدە قولى،
كۇزەۋلى بايتال فورمى،
سيپاپ قايىرىپ كەكىلىن.
ەسالاڭ، جىندى،
ءوزىن اۋرە قىلدى،
كىم دەۋگە كەلمەي سەكىلىن.
اياعىندا كيىم،
بوقپەن بەرىپ سىيىن،
اتتانار ۇيدەن ءمىنى جوق.
كۇيەگىن اسىپ،
ماستانىپ تاسىپ،
ادامدىقتىڭ ءتۇرى جوق.
كەيىندە پالتە،
تار شالبار كەلتە،
اۋروپا فورىم ولاردا.
كيىنگەن كىسى،
كورىنىپ مىسى
يت ۇقساسىن ولارعا.
دالاقتاپ شابار،
كوزدەگەنى الار،
ايتۋعا قىزمەت زاڭدىكى.
قارنى تويسا،
دەگەنى بولسا،
زاڭ قالار - قىزمەت باردىكى.
كەيىندە پلاشش،
وزىنشە تىراش،
مايلاپ شاشىن تاراعان.
ترويكامەن كەيى،
سىرتى عانا ويى،
سونى ادامدىق ساناعان.
ىلعي ىرجىڭ،
ۇزىلمەي قىلجىڭ،
قاقتىعىپ، سوقتىعىپ ۇرىنعان.
ۇرپيگەن شاشى،
قوشقاردىڭ باسى،
تاماعىن كەنەپ قىرىنعان.
قالتادا قولى،
قولدانعان جولى،
سەندەلىپ ءجۇرۋ، تۇراق جوق.
«مىناۋ سورلى،
بولا ما ورنى؟»
دەگەندى ەستىر قۇلاق جوق.
«جولداستار، تىڭدا،
گاپ بار مۇندا»،-
دەپ باستايدى سوزدەرىن.
باسى ەلدە،
اياعى سەلدە،
قۇر قومپايتىپ وزدەرىن.
عىلىمعا قۇمار،
بولمايدى ۇنار،
قاۋىز سابان ءدانى جوق.
باسپا ءسوزدى،
سالمايدى كوزدى،
قۇر ساۋاتتىق ءمانى جوق.
جۇپتەيدى كەگىن،
جوقتاپ كەمىن،
مۇقاتپاق كوزدەپ الارىن.
السا قويدى،
الماسا بولدى،
تۇتاتپاق پالە فونارىن.
تامىزىپ وتىن،
دايارلاپ سوتىن،
قىرماق، جويماق بولادى.
كۇيدىرىپ نەگەن،
ويداعى دەگەن،
ءراسۋا قىلۋ ۇنادى.
نەگەن كوندى،
دەگەنى بولدى،
وكپە ءۇشىن قيار ولىمگە.
ۇشىراسا اتقا،
تابى جاتقا
كەم بە ولىمنەن تەگىندە؟
الىس-جاقىن،
ادام اتىن،
ادىلدىك قىپ قاراماس.
اشۋ، نامىس،
بىتىرگەن بار ءىس،
وبال-ساۋاپ ساناماس.
قيت ەتسە وكپە،
ناز قىلار تەككە،
قورقىتىپ تۇيگەن قاباعىن.
«قاپ، سەنى مە؟
كور مەنى دە...»،
ىزعارىن توككەن قاراعىم.
سونداعىسى نە؟
ايتپادىڭ «ءىش، جە...»،
نە بولماسا بەرمەدىڭ.
«مەن مىنە - ۇلىق،
ايىبىڭ تولىق،
دەپ،- بالەم ونى كورمەدىڭ.
قىلارمىن ساعان،
بولسام امان»،
دەپ جەتى اتا اۋىزىن.
كەلسە ناۋقان،
ەتەرمىن تالقان،
كورسەتەر ءسۇيتىپ قاۋىزىن.
داننەن ىرىم،
جوق جانە ءبىلىم،
قۇر داليعان شاپ تا شاپ.
نە وندا جوق،
نە مۇندا جوق،
زاڭ جولى قالعان، اش تا جاپ.
مۇنىمەن ۇيىم،
تابىلۋ قيىن،
زاڭدا دا، ءام دىندە دە.
ايقىن جولدى،
قارالاپ بولدى،
كوز سالماي كەمدىك، مىنىنە.
مۇنىمەن زاڭ،
ورىندالعان،
بولا ما، قالقام، ويلاشى؟
زاڭدا دا ۇيات،
دىندە دە ۇيات،
بولماسا سوندا قويماشى.
شىن ويلاساڭ،
مول تولعاساڭ،
بۇدان ۇيات ءتىپتى جوق.
ادام اتىڭ،
جوعالىپ زاتىڭ،
«جىرتقىش» دەۋدىڭ جولى بوپ.
1931 جىل 2 يۋل
كوز كورگەنگە ريزالىق
يا، راببى، زور تاماشا زامان بولدى،
الەمگە نە عاجايىپ پەتنا تولدى.
ءجۇز جاساۋشى اڭ جىلدىڭ ءجايىن بىلمەي،
ايران-اسىر قوزعالىپ مي سۋ بولدى.
سەڭ سوعۋمەن سەندەلگەن بالىق قۇساپ،
ءجون تابا الماي شاتاستى وڭدى-سولدى.
ەن جايىلۋ، كەڭ ءجۇرۋ قولدان تايىپ،
مىسالى شىدەرلەنگەن مالداي بولدى.
مالدا ءتاۋىر: تاماق توق،ۋايىم جوق،
ەجەلدەن مويىنداعان وعان كوندى.
بىربەتكەي باعىتى بار ايۋاننىڭ،
بار ماقساتى سول جولدا بولدى-تولدى.
ەكى جاقتى جارالعان ادام ۇلى،
بوس قالسا ءبىر جاعىنان بولدى سورلى.
جالعاندا ويلاۋ، كۇن كورۋ - ول ءبىر جاعى،
سوڭعىلىقتى ەسكەرۋ - جۇكتىڭ زورى.
قۇداي دەسەڭ، سوڭعىلىق تۇسەد ەسكە.
جۇرەك شەر بوپ، كوڭىلگە قايعى تولدى.
بىلاي تارتساڭ، وگىزگە اجال جەتىپ،
بىلاي تارتساڭ، ارباڭىز ءام مەرت بولدى.
ەكى جاقتان ايرىلساڭ قالدىڭ جاياۋ،
ار جاعىندا بەلگىلى اجال تاياۋ.
قۇس جەي مە، جىرتقىش جەي مە - سەن ءبىر جەمسىڭ،
بۇلتارتۋشى ەتپەسە ساعان اياۋ.
ۇيقى جوق، تىيىشتىق جوق ءھام شىدام جوق،
قۇرالعان جۇرەگىڭە ءتۇرلى قاياۋ.
كۇيەسىڭ دە پىسەسىڭ دامىل تاپپاي،
ءالىم بار دەپ زارلانىپ حاق قۇداي-اۋ.
بۇگىن شاتسىڭ، ۇيىڭدە كوڭىل ءتاۋىر،
قاتىن-بالا كورگەن سوڭ جاقىن باۋىر.
ىزىڭ تيسە قۇلاققا جابىرقاڭقى،
مىسالى شىبجاڭدايسىڭ اتشا جاۋىر.
جاۋىر بولماي ولسەڭ دە كىمگە باتار،
ىقتى ءجوندى بىلدىرمەس دولى داۋىل.
قاي ارانى پانالى دەپ بارساڭ دا،
ىقتاتپايتىن كۇزەتتە ءبىر جاساۋىل.
سىرتى ءۇيتىپ، ءىشى ءبۇيتىپ جىلماڭدايدى،
بوس ەمەس وسىندايدان اۋىل-اۋىل.
سىبانىپ، بەل بۋىنىپ، ارىن ساتقان،
وسىندايلار بەلگىلى ءتاڭىر اتقان.
ايتاققا ەرىپ ۇرەدى تۇكتى كورمەي،
كوز شەلەي، كوكىرەك سوقىر سازعا باتقان.
ءوزى بىلمەس، بىلمەۋىن تاعى سەزبەس،
مويىنداماس بىلگەنگە قىڭىر اتقان.
جوعارعى ەلگە، تومەنگى سەلگە كەتىپ،
ءوز قۇراي الماي بىتىراتقان.
قومپيادى تاۋىقتىڭ قورازىنداي،
بار بەلگىسى موينىنا كۇيەك ارتقان.
ءبىر جاپىراق قاعازى ۇلكەن سۇيەۋ،
مەن رازى تاڭىرىمە مويىنداتقان.
مويىندادىم، شىن كوندىم بۇل تاعدىرعا،
كەسەلىنە پەيىلدىڭ قاباتتاسقان.
اللاھ سىنى - بەندەنىڭ كونەر ءىسى،
شىن مۇھمەن حابارى بار شاريعاتتان.
1936 جىل 5 مارت
تىلەكتى مۇڭ
ۇشتىم پانا جار تاپپاي،
بولعان سوڭ مازاق مەن قاقپاي
تۇعىرىم قالدى ورنىندا،
قونارلىق وعان جول تاپپاي.
قاراڭعى ءتۇن - كورگەنىم،
ماعان دەگەن تاڭ اتپاي،
سىرتى - باسقا، ءىشى ءبىر،
قانداسىمنان جار تاپپاي.
وتكەرەتىن كۇنىم كوپ،
كوزىمدى تاڭعا ءبىر جاپپاي.
قالىقتايمىن اسپاندى،
ۇشامىن مۇڭداس مەن تەككە.
تەككە ۇشپايمىن تاپپايمىن،
پانالار ورىن مەن كوپتە.
ساۋىسقانداي شوقالاق.
بولدىم وتە جەل وكپە.
جەل وكپەلىك - باس قامى،
ساقتانۋىم كەرەك-ءتى.
ۇشامىن شۇيگىپ اسپاندى،
قونارلىق تاپپاي تۇراقتى.
سەكتەنەمىن، قورقامىن،
سەزىپ قۇرعان تۇزاقتى.
ءبىر تايانىش - دوس تابۋ،
وتە ۇزىن قۇلاقتى.
سونى ىزدەنىپ، زار قىلىپ،
اعىزام كوزدەن بۇلاقتى.
تيىشتىق جوق ءبىر جانعا،
كورگەنى ءبارى ازاپ-تى.
قاقپايدا جۇرگەن مەن ءبىر دوپ،
تاعىدىر قىلعان مازاقتى.
ازىرگى بەينەت - كورگەنىم،
تابا الماي ىزدەپ راحاتتى.
شەرلەنەمىن، كوزدەيمىن.
شولىپ، ۇشىپ ايماقتى.
كوزدەگەنىم - ءبىر سايا،
دەگەندەي-اق ءجاي تاپتى.
سوندىقتان بەتىم بۇرامىن،
جەر ىزدەپ قوناقتاماقتى.
كوزىم سالىپ شوليمىن،
مىناداي مەكەن ورىننان،
تالماي ىزدەپ جولىمنان،
دوس-جاردىڭ كومەك قولىنان،
ءار نارسەگە سەبەپ دەپ،
كوزدەۋگە تيىشتىق الماقتى.
ارماندى وي
ەسالاڭ-اق، اقىلىنان مەن اداسقان،
جاعدايلى بەتكە قاراپ قادام باسقان.
قالىقتاپ جوعارى ۇشىپ شىرماتىلام،
كوز ءسۇزىپ كورىنگەنگە مەن مۇڭ باسقان.
قانات جەتپەي، وي جەتىپ مويىن سوزام،
ەرىكتى ۇشىپ بارعانداي شارشاماستان.
سوندا ويىم «باسار جەرىڭ مىناۋ» دەيدى،
ۇشقاندا سول رەتپەن ءتىپتى اداسپان.
ول جەرلەر وڭعا ۇشقاندا كەزدەسەدى،
قاراعاش، قىزىل شىلىك ءارمان اسسام.
بوزايعىر كول ماڭايىن شولىپ ءوتىپ،
اقشوقى، قاراتۇمسىق، قىزىلتاستان،
شوققىزىل، ۇشتوبە مەن ەشكىادىردى،
بارىمەن شەرتىپ شەردى مەن مۇڭداسقان.
قايتا ورالىپ، تىك ۇشىپ، قوناقتار جەر،
تاپسام دەيمىن قارادىر نە قويتاستان.
اتتاس، باستاس ەدىڭ دەپ ءۇن شىعارىپ،
بەت تۇزەپ كەيىن قاراپ كوزدەن اسسام.
سونىمەن ءبىر ۋھ دەپ دەمىمدى الىپ،
ازىراق بولسام دەيمىن شەرىم باسقان.
وسى ارمان قاجىتادى، شارشاتادى،
سەندەلتىپ گۇلدى ءومىردى تۇمان باسقان.
زارى
مەن زارلى، بەتىم قارا كوركىم ءبىتىپ،
بارادى ساعىنىشىم جۇرەكتى ەرتىپ.
كەيدە قيال الدىمدا ەلەستەيدى،
قىزىعى الگى جەرلەر قالعان كەتىپ.
دامەسى قىزىقتايتىن ەلدىڭ جەردە،
مەن-داعى ساعىنامىن ءۇمىت ەتىپ.
تۋىسىم بوز تورعايىم، سار شىبىعىم،
جۇرگەندەر بار شىعار عوي جولىن كۇتىپ.
قانداسىم اققۇيرىق تا تىرق-تىرق ەتىپ،
جۇرگەن شىعار قۇبىلىپ جالت-جۇلت ەتىپ.
بولماسا كۇندەلىكتى كۇنگە سەنگەن،
ءىش-تىسى جىرتقىش تورعاي بىردەي كەتىپ.
كەيبىرەۋى شاراسىز ءادىس جاساپ،
قۇتىلۋ قامىندا ءجۇر مول وي كەتىپ.
قىزعىش مىنەز كەيبىرەۋ كولدى قورعاپ،
جۇرگەن شىعار بىزدەيدىڭ جولىن كۇتىپ.
ءبارىنىڭ بۇل سىرىنان حابار الماي،
ەسالاڭ شەرمەندەمىن قايعى جۇتىپ.
سول جەرلەردىڭ تورعايى قاي، قايسىسى
بولسادا جۇرەگىنەن ءۇمىت ەتىپ.
جارالى، شەرلى كوڭىل مۇڭىن سايراپ،
ۇشىرعان مۇڭمەن قاعاز جەلبەڭدەتىپ.
ءدوپ ءتيىپ جۇرەگىنە ساعىنعاننىڭ،
جىبەرەر كوزدەن جاسىن ءبىر-ءبىر شەرتىپ.
ناقاق، نەگە كۇيگەنىم ەسكە ءتۇسىپ،
جىبەرەر قارىنداسىم مۇڭ تەربەتىپ.
قاي كوزبەن مۇڭىم كورەت دەگەندەي-اق،
الامىن بوس جەر كورسەم ءبىر كۇڭىرەنتىپ.
ساعىنعان تىم قۇرىسا ءسوزىم كورسىن،
ساندۋعاش ازايدى عوي كوبى كەتىپ.
نەنى بۇزار، نە ىسكە كەسەل بولار،
دەگەندەي ساۋلەلىنىڭ ويى جەتىپ.
ساندۋعاش ارمان شەتىن سولاي سايراپ،
جالتاقپەن قوناقتا ءجۇر ءۇيتىپ-ءبۇيتىپ.
جۇمباق ءىز
كەزەدى ءۇش، ءتورت، جەتى، ەكى تسيفر،
ەكى قوسساق شىقپايدى تاعى قيقىل.
وزىمسىنگەن ون تسيفر تاعى ىشىندە،
جاسىرىن قاستىق سەزبەگەن بۇل ايقىن سىر.
وزەننىڭ ىعى ۇشقاندا بەتكەيدى الا،
كەزدەسەر ۇلكەن-كىشى، قاتىن بالا.
سۇراق جوق، سىناۋ دا جوق، قاعاجۋ جوق،
ارينە، پاناسىزعا ۇلكەن پانا.
قايتكەن كۇن الگى جەرلەر تسيفرلاردان،
كەم قىلىپ جاراتپاعان حاق-تاعالا.
سەنىمىم جۇرەگىمدە ايقىن وسى،
بىراق تولىق ۇشا الماي جەكە عانا.
ۇققانعان مەن سايرايمىن مۇڭىم اشىق،
جالعىز-اق تۇسكىزە الماي ءسوزىم شالا.
قانداسىم، قارىنداسىم اتى - تورعاي،
سالەمىم قاباتتاسقان بىرگە جانا.
زاڭىنا جاراتىلىس مەن باعىندىم،
سول اراسىن تولىعىنان ۇعىپ قارا.
سانالى، ساۋلەلىگە ارناپ جازدىم،
ميىمنىڭ جەتكەن جەرى وسى عانا.
1930 جىل 29 يانۆار<!-pagebreak--><!--pagebreak-->
سانالىعا
ءبىر جاپىراق قاعاز ارناپ ۇشادى،
ەركىندىك كەم، ءىشى سودان پىسادى.
جالتاڭ جەردە جايتاڭداتپاس قىرعي بار،
بۇعىپ قۇتى سودان قاتتى قاشادى.
كورىنە الماي قاعاز بەتىن قارالار،
شەر تارقايتىن ءبىر جولىم دەپ شامالار.
باسىنداعى كۇنگە سەنگەن، سەندىرگەن،
قايتسە داعى ءبىر باعىتپەن تابالار.
ۇيتپەگەن جان جۇرەك جولىن باسقا ۇستار،
شاماسىنشا دوستىق ىزگە جول نۇسقار.
قىلت ەتپەلى زامان قۇبىلىس جاعدايىن،
قايتكەن كۇندە جۇرەگىندە نىق ۇستار.
بۇگىن بىلاي، ەرتەڭ ولاي - تۇرمىس سول،
سانالادى ءبىر كۇن جولسىز، ءبىر كۇن جول.
اياق تايسا تابالاۋعا ءازىر-اق،
ادىلدىكتەن شەتكەرىرەك تەرىس قول.
سول سىقىلدى باستا كۇنگە سەنۋدە،
جان-تانىمەن سوعان ىنتا بەرۋدە.
تابيعاتتىڭ قۇبىلمالى زاڭدارىن،
سىڭار كوزبەن ءۇستىرت قاراپ كورۋدە.
شايىشقىلى اۋىلىندا،
1932 جىل، 31 يانۆار
مۇڭدىدان مۇڭدىعا
ساعىندىم، سالەم جازدىم، ۇسىندىم قول،
ينشاللاھ، قوسىلماقتان ءۇمىتىم زور.
زار شەككەن مۇڭ قولىندا تۇتقىنداردىڭ،
بوستاندىق تابۋىنا دۇعادا بول.
شارىق پا، پالاك دەي مە - بىلە المايمىن،
ايتەۋىر سول ارقالى قۇبىلىس مول.
عاسىردىڭ جيىرمانشى مۇشەلىندە،
كەزدەسكەن ءتۇرلى شاتاق تاراعان جول.
بىرىمەن ءسىز كەتكەنسىز، بىرىمەن - ءبىز،
ءبىلىمسىز ۋاقىتىندا ىلدي مەن ءور.
جالعىز جول تاعدىرداعى كەزدەستىرسە،
ەل تاۋىپ سۇيىنبەي مە اداسقان ەر.
جىلى جەل حابار بەرسە جاقسى جازدان،
كۇن كوزى جىلى ءتيىپ مەيىرلەنەر.
جىلى جەل جاقسى جازعا قويسا سۇراق،
«بوستاندىق - ۇكىمەتتىڭ ۇرانى» دەر.
كۇن كوزىن مىسالدادىم بيلەۋشىگە،
بيلەۋشى كىم ەكەنىن اركىم بىلەر.
وبەيىن، قولىڭ تۇتىپ بارماعىڭنان،
جان دوستىم، الىستاماي بەرىرەك كەل.
حاتقا جاۋاپ
مۇڭداسىم، مۇڭدى بولساڭ مۇڭعا قارا،
سەن تۇرتسەڭ جارىلماي ما ءبىزدىڭ جارا.
قاسىرەتتىڭ ارقالاعان اۋىر جۇگىن،
كوز سالشى، كوڭىلىن سۇراپ بيشاراعا
وزىڭنەن قالاي ەكەم مەنى كورشى،
سالماقتاپ سالىستىرىپ شامالا دا.
ءبىر وقتان قانسىراساق ەكەۋمىز دە،
سۇرايمىز جازىپ بەر دەپ كىمنەن داۋا.
سىزدە ارمان قۇرداسىمنان بولماۋ كەرەك،
بىلايشا بۇل تۋرالى بەرەم باعا.
باس قوسىپ ماجىلىستەس بىرگە بولىپ،
كوردىڭىز گاۋھار ءجۇزىن مەيىرىڭ قانا.
اقتارىپ مۇڭ مەن شەردى ورتاعا ساپ،
قوس بۇلبۇل قوناقتادىڭ ءبىر پاناعا.
بىرەۋى سول كۇنىڭنىڭ مىڭعا بالاۋ،
قاناعات ەتپەيسىز بە وسى اراعا.
ماڭگى بوپ قالمادىم دەپ دۇنيەدە،
تاعدىرعا ۇناي ما ەكەن جاپقان جالا.
قاتتى ايتسام قايرات بەرەر قام كوڭىلگە،
ەتپەسسىز ول سوزىمە وكپە-نالا.
سابازدىڭ ءوزى تۇگىل ءىزىن كورمەي،
قاڭعىرىپ بىزدە قالدىق ءبىر دالادا.
ارمانىم ولسەم كورگە بىرگە كىرمەك،
ويلايمىن ىشتەن تىنىپ، وھ، داريعا!
اۋىزعا ءناسىپ بولسا اۋىز جەتەر،
اشپايىن بۇعىپ جاتقان مۇڭدى بەكەر.
از سوزدەن كوپ ماعىنا ابايلاتىپ،
اعاڭىز وسىمەنەن ءتامام ەتەر.
1936 جىل 1 يانۆار
داۋلەت، باقىت، ابىروي نە؟
باق، داۋلەت، ابىروي دەگەن - ءمالىم اتتار،
شاتاسپاي ۇلكەن-كىشى ءبارى جاتتار.
كىم يە ۇشەۋىنە بولا قالسا،
دۇنيەدە بۇدان ارتىق نە اتاق بار؟
سوندىقتان ىزدەلۋگە ىنتا سالىپ،
ءار ادام تالاپتانىپ بولماق قۇمار.
تالقىلاپ باس-باسىنا ءتۇسىندىرىپ،
ايتايىن ساۋلەلىگە مەيىرى قانار.
ۇعىنباس ۇستەن قارار ءوز الدىنا،
وزىنشە بىلگەن ءىسىن ارتىق سانار،
داۋلەت نە؟
داۋلەت ات - دۇنيە، مۇلىك، مال كوپتىگى،
بولا السىن، بولا الماسىن جان سەپتىگى.
قايتسە دە سوعان يە داۋلەتتى بوپ،
وزىنشە كورىلمەگەن جوق كەمتىگى.
مالى كوپ، دۇنيەسى كوپ داۋلەتتى اتتى،
بولسا دا مۇڭ مەن قاسىرەت قورشاپ اپتى.
جۇرتتىڭ كوزى تۇسەدى، قۇمارتادى،
جيۋشى تارتسا داعى مول ازاپتى.
داۋلەت ات اراپشا ءتىل - «ءدۋلات» دەگەن،
دال ءتۇرى، ءۇستى بولىپ كوشىرىلگەن.
ءمانىسى «كەزەك» دەگەن ءسوز بولادى،
زەرتتەپ قاراساڭىز اراپ تىلدەن.
ەندەشە داۋلەتتىڭ دە بايانى جوق،
بىرەۋگە ارتىن، بىرەۋگە بەتىن بەرگەن.
بىرەۋ ءبىر كۇن بار بولسا، ەرتەڭ جۇرداي،
بۇعان قارسى ءسوز تۋار قانداي جەردەن.
ابىروي دەگەن نە؟
«ابىروي» پارسى ءتىلى بىزگە كىرگەن،
ەكى ءسوز زەرتتەگەندەر انىق بىلگەن.
اۋىسىپ تۇرىك، قازاق، قىرعىز تىلدەر،
ءبىرىنىڭ ىزىمەنەن ءبىرى جۇرگەن.
«اپ» دەگەن - سۋ دەگەنى بارلىعىنىڭ،
لاپىزعا ماعىنانى سولاي ىلگەن.
«روي» - ءجۇز، بەت دەگەنگە الىنادى،
بىلىنەر مىنا ماعىنا وسى تۇردەن.
ءجۇز سۋى بەدەلى بار ءار سوزىندە،
ادامعا ارنالعان ات بولىپ كىرگەن.
باق دەگەن نە؟
باق قونسا ءبىر ادامعا باقتى اتانباق،
ىزدەگەن ماقسات كەلىپ، مەيىر قانباق.
«تاۋداي تالاپ بولعانشا، بارماقتاي باق
بەرسىن» دەپ ماتەل قىلعان قالاپ، تاڭداپ.
باعى زور پالەنشەكەڭ، ءتاۋىر ادام،
دەگەن ات تاعىلماق قوي وعان ارناپ.
باقىت نە، قانداي نارسە باق بولادى؟
سول جەرىن قاراڭىزشى ەتىپ بارلاپ.
باقىتقا تالاسۋدا قانشا ادام،
باقىتسىز سانالماق قوي كۇنى قاران.
سول باقىت مالدىلىق پا، ۇلىلىق پا؟
بولماسا بەدەلدىلىك پە جولى ساراڭ؟
بولماسا شەشەندىك پە، تىلگە ۇستا؟
بولماسا عالىمدىق پا، بولماي نادان؟
ءتۇرلى ادام ءتۇرلى جورىپ بايلاماي ءجۇر،
وزىنشە ماقۇلداۋمەن جولىن ءتامام.
مەن باقىتتى دەپ ايتىپ دۇرديەدى،
بولسا دا كورىنىستە كۇنى قاران.
ءوزىنشى باقتىمىن دەپ كوتەرىلىپ،
مي جولى بولسا-داعى كۇندە الاڭ.
مەنىمشە باقىت
باقىت سول - ادام ءۇشىن بار تيىشتىق،
قاناعات مول كورسە دە اشتىق-توقتىق.
سابىرى زور قايعى مەن تارلىق كەلسە،
سانالعان ءبىر ەسەپپەن بارلىق-جوقتىق.
وزىنە ءوزى رازى شاتتىعى مول،
كوڭىلى رەنىشسىز ءزارى جوق بوپ.
وزىمسىنگەن ىستەرى كوز الدىندا،
قايتكەن كۇن وتە تارتقان ۋايىم جوق
سۇيەككە سىڭگەن داعدى وزگەرۋسىز،
تۋعان جەر وسكەن-ونگەن تۋىسى كوپ،
ءبىر ءجۇرىپ، بىرگە كورىپ ورتاقتاسىپ،
ەلىندە، نە ەرىندە جاتتىعى جوق.
ىسىندە قاعاجۋ جوق، قاعۋى جوق،
ءبىر باسى كوپپەن بىرگە اش بوپ، توق بوپ.
وسى ادام باقىتتى دەپ شامالايىن.
سىنالسا جازعان ءسوزىم ايىبى جوق.
***
اۋىرلىق باسقا تۇسكەن زامان بولدى،
بۇرىنعى وڭدى، بۇل كۇندە جامان بولدى.
كەزەكتەسۋ - تابيعات زاڭى سول عوي،
بولعاننىڭ كۇنى بۇگىن قاران بولدى.
زور قۇمارتقان ىزدەنىپ، اتاق الىپ،
بۇل كۇندە جۇرەكتە شەر جاراڭ بولدى.
ءتورسىز جەرگە وتىرماس سابازدارعا،
جيىننىڭ بوساعاسى ارام بولدى.
قىسقاسى جانعان ءوشىپ، بولعان قۇرىپ،
كەشەگى بۇگىنگىمەن ءتامام بولدى.
تۇرمىس - جەل، ادام باسى بولعان قاڭباق.
جەل قۋسا بوگەلەرلىك جوق قوي سالماق.
سازاسىن وتكەندەگى بۇگىن الىپ،
ۋاقىت سول مۇقاتۋشى قالماق قارماپ.
قۇلاققا ادال ءسوزىڭ ءبىر ىلىنبەس،
تۇرسا دا قاعۋ جەگەن قانشا زارلاپ.
ءسوز تىڭداۋ بىلاي تۇرسىن، كوز سالمايدى،
سوڭىنان قالماساڭ دا زارلاپ-زارلاپ.
ماڭىڭا جۋىمايدى - كۇيەڭ جۇعار،
تابالار قايتا ءوزىڭدى سوگىپ، قارعاپ.
ءبۇيتۋى تۇرمىس كۇشى، ەتكەن سولاي،
جولسىز عوي بولمادى دەپ دەۋگە بىلاي.
ءىشى ءورت كۇيدىرەدى شاراسى جوق،
كوبىنىڭ وتكەن كۇنى ىشتەن جىلاي.
ارينە، جالپىلاما بىردەي ەمەس.
ازىنىڭ ءىشى-تىسى بەيىم سولاي.
نە تۇسىنگەن ماڭىزعا، نە داڭعازا،
ايتەۋىر دۇرمەك ءىزى كەتكەن ۇناي.
سول جولمەن كۇشتى جەڭگەن، كۇشسىز قالىپ،
السىرەپ كوبى جۇرگەن ءولىپ، تالىپ.
جىعىلعاننىڭ ۇستىنە جۇدىرىق بوپ،
نە تۇتقىن، نە ايدالۋ ۇزاق بارىپ.
مۇنى قيىن كورۋشى بولعان قاشقىن،
نە تاۋ-تاس، نە ۇزاق جەر ارناپ الىپ.
سونىمەن ءبىر بولەگى جىراق جەردە،
ءوز باسى نە ءۇي-مۇيمەن كوشىپ بارىپ.
ءبىر بولەگى ەلىندە، ءوز جەرىندە،
ەل ءىشى التىن بەسىك ويعا سالىپ.
سونىڭ ءبىرى مەن بولىپ ون ءتورت ايداي،
ءبىر ەلدەن جەكە باسىم جالعىز قالىپ.
تايانىشىم - ءبىر يە، تاۋ-تاس - سەبەپ،
ارتىق كەيىس كورمەدىم ارىپ-تالىپ.
قايدا جۇرسەم ۇلكەندەر اعا بولىپ،
كىشىلەر ءىنى بولدى كوزىن سالىپ.
ءوز جەرىم، ءوز مەكەنىم كۇندە كورىپ،
تۇرار بولدىم ءار مەزگىل مەيىرىم قانىپ.
تۋىسىڭ، ءوز ەلىڭدەي بولۋ قايدا،
جولدى ورىندا وينادىم ءىلىپ-شالىپ.
ناز كوتەرەر ىنىگە وكىمدىك قىپ،
ءشاشىن جۇلدىم ۋىستاپ قولىما الىپ.
كەيدە جۇدىرىق تيگىزدىم جاقسى كورىپ،
جۋىسسىن دەنە ءتيىپ مەيىر قانىپ،
ءوستىپ ءجۇرىپ ىشكەن سۋ ماي ورنىندا
سانادىم حالىق جۇرگەندە انىق.
شەتتە جۇرگەن ماي ىشسە ۋ بولماي ما،
كوڭىلدەگى تۇرسا دا ءبارى ورنالىپ.
سوعان قاراپ ءوزىمدى زور باقىتتى
سانايمىن دا تۇرامىن ميعا سالىپ.
بولماسا ۇزاماۋدا باسقا ويىم،
كوپشىلىك ساناسا دا ويىنا الىپ.
ماعان قاراپ بوگەلگەن ويى اناداي،
بەرتىندە كوپ وكپەمەن ءجۇر شىرمالىپ.
وبالىمىز ساعان دەپ ناز قىلادى،
جاقىنىم، دوس-جارلارىم، كەيبىر حالىق.
مەندەگى وي، ماقسات قانداي شامالاماس،
ايتەۋىر ءبىلۋشى ەد دەپ ورنەككە الىپ.
وكپە قىلسىن، قىلماسىن ويىم اناۋ،
تىلەك سول، بار ماقسات سول، جولىم انىق.
ۇزاق كەتكەن ساعىنار ەلدى، جەردى،
قىزىعىن وتكەندەگى ويىنا الىپ.
كوز - بۇلاق جاس اعىزار وزەن قىلىپ،
جينالعان تۇرمىس جاقسى بولسا دا انىق.
ەل مەن جۇرتىن ساعىنباس ول مەڭىرەۋ،
ايىرىلىپ قانداسىنان جۇرگەن عارىپ.
باسىندا شامالاس بولعان قالدى،
ايۋان مەن اراسىندا قانشا پارىق.
ەر تۋعان، يت تۇرعانعا سەمىرمەك قوي،
ماتەل ءسوز اۋليەدەن كەتكەن دارىپ.
سوندىقتان مەن باقىتتى دەپ ايتپاقپىن،
كورسەدە اڭداۋشىلار سىنىنا الىپ.
29 ماي 1932 جىل
ۇزاۋ سەبەبىم
قيمادىم ەلدى، جەردى قانشا زامان،
جۇرگەن سوڭ جالتاقپەنەن باسىم امان.
ءۇيى جوق بودەنەدەي بىتپىلداقتاپ،
كەشىردىم كوپ ءومىردى ويمەن الاڭ.
سىرت ءبۇتىن كورەر كوزگە تۇرمىسىمدا،
سانالدى كورۋشىگە ەمەس جامان.
ءىش ءتۇتىن، تارتقان مەحنات ازابىم مول،
مەشىت، كىتاپ، مي جەتىم كۇنى قاراڭ.
بار جۇبانىش ەل مەنەن جەر ىشىندە،
جۇرگەن بىرگە وزىممەن قانداس ادام.
باۋىرلاس، تۋما-تۋىس ءبارىن كورىپ،
وڭالۋعا جاقىنداپ جۇرەك جارام.
بىرەسە وندا، بىرەسە مىندا قونىپ،
ەلىمنىڭ ايماعىندا باستىم قادام.
مەن تورعاي پانا ىزدەدىم ءبىر باسىما،
جاعالاپ بىردەن بىرگە دوس-جار ادام،
سونىمەن ءۇش-ءتورت ايداي كوشە قونىپ،
ايتۋعا ەسەپتەلدى تۇرمىس جامان.
ۇيتكەن شۇكىرانام مول كەمدى كورىپ،
بار عوي دەپ ەل-جەرىمدە باسقا پانام.
قاشقان تۇلكى قىزىق بوپ كورىنبەك قوي،
مەنىڭ دە ءوڭ، سيپاتىم سوعان تامان.
ءبۇلدىرىپ اۋزى جامان جاقسى اتانباق،
كەزدەستى سارى تۇستەن قيىن زامان.
«ايتاق قايدان شىعاد؟» دەپ قۇلاق تۇرگەن،
سەزىنىپ ەكى تازى الاڭداعان.
سوققىسى سول الاڭنىڭ شەتتەپ ءتيىپ،
بولمادى سوڭعى ورنىم قونىس ماعان.
سونىمەن باس تايعىزىپ ءۇيىم قالدى،
جەر تاپپاي پانالارلىق مي ساندالدى.
ءۇيدىڭ ءىشى تاماعىن ءبارىن الىپ،
مەن سورلى ءبىر بەتىنە كەتىپ قالدى
قالىڭ تاۋ، قالىڭ شىلىك اراسىندا،
تىعۋعا دۇنيە تاماق ويىنا الدى.
ساقتا دەپ دۇشپان جاۋدان ءوزىڭ اياپ
بودەنە ماقسات جاققا كەتە باردى.
جانىمدا بار جولداسىم پانا ىزدەدىم،
تاعى دا پانا بولار جەر كوزدەدىم.
ءوز قونىسىم مەكەنىم جاعالاماق
كوڭىلدە بار پىلانىم وي مەزگەدىم.
سونى ويلاپ ءبىر اۋىلعا كەپ جاسىرىنىپ،
مەن ءجايىن ءبىلدىردىم عوي جەر كەزگەنىم
قىسقاسى اتاسى جات ءوز ەلىمنەن،
وي سۋىپ باياندادىم مەن بەزگەنىم.
ىشتەسكەن ازاماتتان اقىل سۇراۋ،
ويىم سول ۇزاماسقا ەتسە ۇناۋ.
باياعى قيماعانىم ەلىم، جەرىم،
وي جولى قۇدىقتاي-اق ءبىر شىڭىراۋ.
ماقۇلداسا ماڭايتتاپ بىرگە بولىپ،
زاماننىڭ كەلەشەگىن سولاي سىناۋ.
جىبەردىم اقىلداس دەپ جولداسىمدى،
بار ما ەكەن ءبىر جوباسى دەرلىك مىناۋ.
قىسقاسى، قاناتىنا الماق بولعان،
ىشتەسكەن ىنىلەردەن باسى قۇراۋ.
ءوز ەلىڭ، ءوز تۋىسىڭ بىرگە بولۋ،
قورىتقان بار اقىل سول بىزدە ۇناۋ.
سول ءسوزىن الىپ كەلدى جولداس بارىپ،
قونىسقا ءوز قىستاۋىم ويعا سالىپ.
ءبىز دە ۇناتىپ باس قوسىپ دوس-جارلارمەن،
كەلۋگە بەل بايلادىق ءۇي-جاندى الىپ.
اۋەلى دۇنيە-مۇلىك جەتكىزۋگە،
سونان سوڭ كوشىرەرمىز ءۇيدى بارىپ
دەگەندى اقىلداستىق جولدى تاۋىپ،
جولداسىم كەلتىرۋگە ەرتەڭ بارىپ.
سول جەردە ءبىر سۋىق ءسوز ەستىلدى،
قاتىننان بۇزاۋ، جارىق كەلگەن بارىپ.
ءبىر تازى وندايلانعان تۇلكى الۋعا،
قالۋعا ءىشىپ، جەم قىپ قانعا جارىپ.
قۋىپ جەتۋ شاراسىن كوزدەپ جاتىر،
«قاپ، بالەم، قۇتىلار،- دەپ، - قايدا بارىپ؟»
«سول تۇلكىسى ءسىز بولۋ كەرەك،- دەيدى،-
ءوزىڭ ءبىل، حابار بەردىم، بۇل شىن انىق».
ەستىدىك بۇل حاباردى كۇن باتاردا،
قيسىنى بولا ما ەندى جاي جاتارعا.
ەندى قايدا بارامىن، قايدا پانا،
ءۇستى-ءۇستى دوس-جارانعا كوز ساتارعا.
زارە، قۇت مەنەن كەتتى ەستىگەن سوڭ،
اينالدىم شاتاسۋمەن باس قاتارعا.
تاۋ ءىشى پانالىقتان قالىپ تۇر عوي،
اعاش، جاپىراق كوبەيمەي مەن جاتارعا.
كۇندە تاۋدى سۇزەدى مال جوعالسا،
قيسىنى جوق بۇل جاقتى ۇناتارعا.
قاسىمدا ءبىر دوس-جارىم بەردى اقىل،
مايتوبە از كۇن قونىس ۇلكەن ماقۇل،
دۇنيە قالسىن، ءۇي قالسىن باس ساعىتتا،
باسىلعان سوڭ جينارسىز دۇنيە-عاپىل.
جۇرۋشىلەر باسىلسىن ىزدەپ بولىپ،
اۋەلى ءوز باسىڭدى ۋايىم قىل.
باسىڭ ساۋ، ەرىك وزىڭدە جۇرگەن بولساڭ،
قيسىنى باسقا نارسەڭ كەلەر اقىر.
ۇناتىپ وسى اقىلدى مىندىك اتقا،
ءتاڭىرىم كەزدەستىرمە تابى جاتقا.
اس ءىشىپ، ياشيعى وقىپ، حوش ايتىستىم،
قول ۇستاپ جانىمداعى جاماعاتقا.
تاڭ اتا مايتوبەگە جەتىپ كەلدىم،
توپەلەپ قاتتى ءجۇرىپ ءساتتى شاقتا.
كورىستىك دوس-جارلارمەن امانداسىپ،
ەكەن عوي ول اۋىلىم ساعىنباققا.
كوڭىل جاي، توبە قىستاۋ بولىپ قالدىق،
بىلدىرمەي ءىز، سىبىستى جامان جاتقا.
شىن ساعىنعان نەمقۇرايت، تىس ساعىنعان
تىلەۋقور كەزدەسپەۋگە مەن اپاتقا.
مەندە وي كوپ: سىرتىم ءبۇتىن، ءىشىم ءتۇتىن،
كەيىنگى جاندارىمنان ۇشىپ قۇتىم.
امان-ساۋ قوسىلا ما، جوق بولا ما،
ەكى جاق مول اۋىرلىق جازعان تىرقىن.
جاۋ قولىندا كەزدەسسە جان مەن دۇنيە،
بۇزىلماق وڭالماستاي مەنىڭ شىرقىم.
سونى ويلاپ ىشكەن ءىرىڭ، جەگەن جەلىم،
سولارعا جىبەرۋگە اۋدى مۇراتىم.
جىبەردىم مەن سولارعا ەكى كىسى،
تيگەن سوڭ ءىنى، جولداس مول تىنىسى.
قاجىدىم وتە مۇقاپ بۇل جۇرىسكە،
تۇرمىستىڭ قاقپايلاعان زور جۇمىسى.
ەكى قون بوگەلمەستەن قايتىپ كەل دەپ،
تاپسىردىم وتە قىساڭ بۇل جۇمىستى.
ءتاڭىرىم ءوز باسىمنان اسىرما دەپ،
تىلەدىم كۇن-ءتۇن دەمەي زور قىلمىستى.
ءجاي جۇرگەن دوس-جارىما كۇيەم جۇقسا،
نە قىلام تىرشىلىك دەپ بۇل ءجۇرىستى.
كەلمەدى ءتورت-بەس كۇندەي كىسىلەرىم،
سەزىندىم بولعان عوي دەپ تاعدىر جەرىن.
قان ءوتتى بۇل ىشىمنەن، ىشكەنىم - ۋ،
بۇدان دا كەلسەيشى دەپ شىن-اق ءولىم.
ءبىر باسىمنان كەسىرىم اسىپ كەتتى،
دەگەندەي شىقتى مەنىڭ اششى تەرىم.
«جىعىلعانعا جۇدىرىق» دەگەندەي-اق،
قوسىلدى ۋايىم ءسوز كورىم-كورىم.
دەمەۋ ءسوز كوپشىلىكتەن شىعا المادى،
پالە ءسوز جابىلدى ۇسكە ءورىم-ءورىم.
كوز ەتىم سارعايدى عوي قاراي-قاراي،
تاعدىر كۇن بولعانى ما وسى جەرىم؟
شىرت ۇيقى ءجۇز ءبولىندى، تيىش كەتتى،
بەرمەدى بۇل ۋايىم ماعان كونىم.
جالعىز-اق قايتكەن كۇندە ۋايىم جوق،
كورىندى بۇل تايانىش ۇلكەن بەلىم.
ادامزات وتە جۇقا جارالعان عوي،
سول جولمەن ءوسىپ-ءونىپ تارالعان عوي.
تۇرمىستىڭ شىرماۋىمەن شىرماتىلىپ،
تۇيىققا ءبىر وتكەلسىز قامالعان عوي.
جالعىز-اق سەنىم دەگەن ەسىك اشىپ،
جول تاپقان زور قۋانىش سانالعان عوي.
تاعدىر ات سول سەنىمگە ەسىم بولىپ،
كوپشىلىك اۋىزىندا جول العان عوي.
قيسىعىن تۇزەتپەسە وسى تاعدىر،
ادام زات ايۋانمەن ءبىر سانالعان عوي.
ەكى دۇنيە باعىتى يمان بولىپ،
كوزىندە بىلگەن زاتتىڭ قارالعان عوي.
ماعاندا الگى مۇڭدار اسەر بەرىپ،
كوڭىلىم ءبىر تۇيىققا قامالعان عوي.
لەپ شىعىپ، اھ دەگەندە جۇك ازايىپ،
ۇستىندە تاعدىر-سىزىق جامالعان عوي.
جۇباتىپ سول تاعدىر ءىس مەنى ۋاتىپ،
ۇستىمنەن وتە اۋىر جۇك تارالعان عوي.
ءۇي-مۇيمەن كوشىپ كەلدى كىسىلەرىم،
قۋانار كەلمەدى مە ەندى جەرىم؟
بۇلت باسقان كۇننىڭ كوزى جارق ەتكەندەي،
جوعالدى ءبىر مينۋتتا ىشكى شەرىم.
ۇيدەگىدەن قان وتسە، تۇزدەگى ماي،
دەگەندەي رەنىشسىز جىبەرگەنىم.
ماسايراپ قۋانىستىق مەندە اۋىلدا،
كەپتەسىپ ايتىپ جاتتى كورگەندەرىن.
ەندى ويىم وسى ارانى مەكەن قىلماق،
ءىشىپ-جەپ ىرىزىق قىپ تەرگەندەرىن.
ىرگەمنىڭ ءوز ەلىمنەن ايرىلماۋى،
كوزدەگەن مەنىڭ وتە ماقسات جەرىم.
ءبىر باسىم ءبىر جولاۋشى بوپ جۇرەرمىن،
ءتاڭىرىمنىڭ كوزدەن كورىپ بەرگەندەرىن.
قاتىن-بالام پانالار وسى جەردە،
دەگەندەي ايتقىم كەلىپ كوپكە تىلگە.
بايقاسام ءبارى سىرداق بوي قاشىرتقىش،
كەڭدىكتە ەكەن مەنى تاقسىر دەرگە.
ءبىر باسى - كوزدەگەنى، باسقا ويى جوق،
ءبارى دوس كەڭدىك كۇندە ءھام كەڭ جەردە.
تارلىقتا قامشى ءۇشىن دە بەرە المايمىن،
سىرتى ادام، قويان جۇرەك جول عوي دەرگە.
ءىشى ايتاد «كەت ءارمان» دەپ، سىرتى - وڭدى،
جۇرمەيدى جۇرەگى مەن ءتىلى بىرگە.
شىن دوستار وتىرىك دوس بولىپ شىقتى،
قالسىن دەپ قاتىن-بالاڭ ولگەن جەردە.
اۋەلدەن تايانعانىم - جالعىز يەم،
باسقانى كەلمەگەن ءتىل «اكە» دەرگە.
نە بولسا ءبىر يەنىڭ جازۋىمەن،
ەجەلدەن ۇيرەنگەنمىن مەن كونەرگە.
جالعىز-اق ەكى جەسىر ويدان كەتپەس،
قيا الماي جاس اعىزعان قانمەن بىرگە.
1932 جىل
«اباي-اقپارات»
