قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن، ياعني، ورىس ءتىلدى قازاقتار سانى كوبەيىپ كەلە جاتقانى بارىمىزگە بەلگىلى. وسى تۇستا ەلباسىمىزدىڭ "قازاق قازاقپەن قازاقشا سويلەسسىن" دەگەن ءسوزىن ايتا كەتكەندى ءجون كوردىم. مەن بۇنى نەگە ايتىپ وتىرمىن. بۇل قازىر بايقالاماسا دا ەل بولاشاعىنا ءتونىپ تۇرعان ۇلكەن قاۋىپ ەكەنىن ايتقىم كەلەدى. بۇل تۇيىتكىلدىڭ سەبەبىن ايتپاسا دا بىزگە جاقسى تانىس. قازاقستاندا تۇراتىن وزگە ۇلت وكىلدەرىن قويا تۇرايىق، ءبىز قازاقتار نەگە ءبىر-بىرىمىزبەن قازاقشا سويلەسپەيمىز. مىنە، باستى ماسەلە وسىندا. ءوز انا ءتىلىمىزدى ءوزىمىز مەڭگەرە الماي جاتىپ، قازاق ءتىلىن قازاقستاندا تۇراتىن وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ ورتاق تىلىنە اينالدىرۋ مۇمكىن ەمەس. كوبىنە بۇل ماسەلەنىڭ سەبەپتەرى حالقىمىزدىڭ بۇرىنعى كەڭەستىك يدەولوگيادان ايىرىلا قويماعانىمەن تۇسىندىرىلەدى. ول ارينە، تۇسىنىكتى. بىراق، بۇل جاعدايدى جاڭا بۋىن وكىلدەرى جاستار، دالىرەك ايتقاندا تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ازاماتتارى وزگەرتۋى ءتيىس. سەبەبى ءبىزدىڭ سانامىزدا ءبىزدىڭ اتا-انالارىمىزداعىداي قۇلدىق سانا، وتارلىق ەزگى تۇسىنىگى قالىپتاسپاعان. بىزدە تاۋەلسىز ەلدىڭ قازاقى بولمىسى مەن ماقسات-مۇراتتارى توعىسقان.

ءتىل - ءار ۇلتتىڭ قادىر تۇتىپ، قاسيەت سانايتىن اسىل قازىناسى جانە ۇلت تاريحىمەن بىرگە جاساساتىن ماڭگىلىك مۇراسى.

كەز كەلگەن ۇلت ءوز انا ءتىلىنىڭ قوعامداعى ءرولىن انىقتاپ بىلمەي، ونىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋى مۇمكىن ەمەس. ءوز ەلىنىڭ پاتريوتىمىن دەپ سانايتىن ازامات ەڭ الدىمەن تۋعان ەلىنىڭ ءتىلىن ءبىلۋى ءتيىس.

قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن، ياعني، ورىس ءتىلدى قازاقتار سانى كوبەيىپ كەلە جاتقانى بارىمىزگە بەلگىلى. وسى تۇستا ەلباسىمىزدىڭ "قازاق قازاقپەن قازاقشا سويلەسسىن" دەگەن ءسوزىن ايتا كەتكەندى ءجون كوردىم. مەن بۇنى نەگە ايتىپ وتىرمىن. بۇل قازىر بايقالاماسا دا ەل بولاشاعىنا ءتونىپ تۇرعان ۇلكەن قاۋىپ ەكەنىن ايتقىم كەلەدى. بۇل تۇيىتكىلدىڭ سەبەبىن ايتپاسا دا بىزگە جاقسى تانىس. قازاقستاندا تۇراتىن وزگە ۇلت وكىلدەرىن قويا تۇرايىق، ءبىز قازاقتار نەگە ءبىر-بىرىمىزبەن قازاقشا سويلەسپەيمىز. مىنە، باستى ماسەلە وسىندا. ءوز انا ءتىلىمىزدى ءوزىمىز مەڭگەرە الماي جاتىپ، قازاق ءتىلىن قازاقستاندا تۇراتىن وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ ورتاق تىلىنە اينالدىرۋ مۇمكىن ەمەس. كوبىنە بۇل ماسەلەنىڭ سەبەپتەرى حالقىمىزدىڭ بۇرىنعى كەڭەستىك يدەولوگيادان ايىرىلا قويماعانىمەن تۇسىندىرىلەدى. ول ارينە، تۇسىنىكتى. بىراق، بۇل جاعدايدى جاڭا بۋىن وكىلدەرى جاستار، دالىرەك ايتقاندا تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ازاماتتارى وزگەرتۋى ءتيىس. سەبەبى ءبىزدىڭ سانامىزدا ءبىزدىڭ اتا-انالارىمىزداعىداي قۇلدىق سانا، وتارلىق ەزگى تۇسىنىگى قالىپتاسپاعان. بىزدە تاۋەلسىز ەلدىڭ قازاقى بولمىسى مەن ماقسات-مۇراتتارى توعىسقان.

ءتىل - ءار ۇلتتىڭ قادىر تۇتىپ، قاسيەت سانايتىن اسىل قازىناسى جانە ۇلت تاريحىمەن بىرگە جاساساتىن ماڭگىلىك مۇراسى.

كەز كەلگەن ۇلت ءوز انا ءتىلىنىڭ قوعامداعى ءرولىن انىقتاپ بىلمەي، ونىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋى مۇمكىن ەمەس. ءوز ەلىنىڭ پاتريوتىمىن دەپ سانايتىن ازامات ەڭ الدىمەن تۋعان ەلىنىڭ ءتىلىن ءبىلۋى ءتيىس.

ەلىمىزدەگى قازاق ءتىلىنىڭ قازىرگى ساتتەگى دارەجەسىن ورىس تىلىمەن تەڭ دەۋگە دە بولادى. بۇنى ايتىپ وتىرعان سەبەبىم، كەز كەلگەن قالا مەكتەبىن قاراساڭىز، قازاق سىنىبىمەن قاتار ورىس سىنىپتارىنىڭ سانى تەڭدەي ەكەنىن بايقايمىز. ال سول ورىس سىنىپتارىندا كىلەڭ قازاق بالالارى وقىپ جۇرگەنىن كورگەندە نە دەرسىز. "بالانى جاستان" دەيدى دانا حالقىمىز. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، كەز كەلگەن بالا الىپبيمەن جانە جازىپ، سىزۋمەن مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعاننان كەيىن تانىسادى، ۇيرەنەدى. الايدا، بىلدىرلاپ ءتىلى جاڭا شىققان قازاق بالاسىنىڭ ورىس سىنىبىنا بارعانى كوڭىلىڭىزدى سۋ سەپكەندەي باسادى. ءسابي شاعىنان ادەپتى تاربيەنىڭ قازاقي ۇلگىسىن كورمەگەن، بويىنا سىڭىرمەگەن بالانىڭ كەيىن ەسەيىپ، ەر جەتكەندە ءوز وتانىن  ەلىم، جەرىم دەپ سۇيە الا ما ەكەن؟

اتاقتى تۇرىك عۇلاماسى زيا كوكالىپ ايتقان: "مەملەكەت iشiندە ورتاق رۋحتاستىقتى، ورتاق مۇددەلەستiكتi, ورتاق تiلەۋلەستiكتi قالىپتاستىراتىن - ەڭ الدىمەن، ورتاق تiل! تiل بiرلiگi بiرتە-بiرتە دiن بiرلiگi مەن دiل بiرلiگiن دە قالىپتاستىرادى. سوندىقتان دا تiلدiڭ بiرلiگi دiننiڭ بiرلiگi مەن دiلدiڭ بiرلiگiنەن جوعارى تۇرۋى كەرەك!"

ءدال وسى جەردە ايتا كەتەتىنى، بۇنى تۇركيانىڭ نەگىزىن قالاعان، تۇرىكتەردىڭ ۇلى كوسەمى اتاتۇرىكتە جاقسى بىلگەن. ول مەملەكەت قالىپتاستىرۋ بارىسىندا ەڭ الدىمەن ءتىل بىرلىگىنە، ياعني، ورتاق ءتىل ماسەلەسىنە كوڭىل ءبولدى. سول كەزدە تۇرىكيا جەرىندە تۇراتىن گرەك، ارميان، سۇلجىق، بولگار، البان، ماكەدون، حورۆات، سەرب، وسەتين، شەشەن، ماديارلارعا قاراماستان اتاتۇرىك تۇرىك ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل دەپ جاريالادى. قازىرگى كۇنى تۇركيانى تۇركيا ەتiپ وتىرعان وسى - تiل بiرلiگi! ياعني، تۇركيادا بiر-اق تiل بار. ول - تۇرiك تiلi. كەڭەستەر وداعى ىدىراعان تۇستا، كوپتەن كۇتكەن تاۋەلسىزدىگىمىزگە قول جەتكىزگەن كەزدە بىزدە دە وسىنداي مۇمكىندىك بولعان ارينە. بىراق، ول كەزەڭ تۇركيانىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭىمەن سالىستىرۋعا مۇلدەم كەلمەيتىن ەدى. ول كەزدە جاعداي بولەك بولدى، زامان بولەك بولدى.

رەسمي دەرەكتەر بويىنشا، الەمدەگى 5 مىڭ ءتىرى ءتىلدىڭ اي سايىن 2-ەۋى ولەدى ەكەن. 1992 جىلى شىققان حالىقارالىق لينگۆيستيكالىق ەنتسيكلوپەديانىڭ مالىمەتىنە سەنسەك، 6300 ءتىرى ءتىل بار دەپ جازىلعان. «الەم تىلدەرىنىڭ جارتىسى ولەدى» دەگەن تۇجىرىم دۇرىس بولسا، ول - 3000 ءتىلدىڭ اجالى دەگەن ءسوز. ءتىلدى اجال اۋزىندا دەپ قاي كەزدە ايتۋعا بولادى؟ سول تىلدە سويلەيتىن جاس ۇرپاق ودان بەزىنگەن كەزدە.

ەلباسىمىزدىڭ ءوزى ايتىپ وتكەندەي "قازاقستاننىڭ  بولاشاعى قازاق تىلىندە".  قازىرگى تاڭدا قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىلۋ اياسىنىڭ كەڭەيۋىنە، قوعامداعى ءرولىنىڭ ارتۋىنا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ قوسىپ جاتقان ۇلەسى زور. دالىرەك ايتقاندا ەڭبەكتەگەن سابيدەن، ەڭكەيگەن قارياعا دەيىن كوز الماي قارايتىن تەلەديدارداعى ۇلتتىق ارنالارىمىزدىڭ قازاق تىلىندە حابار تاراتۋى. جانە دە وتاندىق گازەت-جۋرنال باسىلىمدارىنىڭ قازاق تىلىندە جاريالانۋى شىنىندا دا قۋانتارلىق جاعداي.

سوڭىندا ايتا كەتەيىن دەگەنىم، ءتىل ماسەلەسىنە كەلگەندە كەز كەلگەن ەل: ء"سىز ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ ءتىلىن ءبىلۋىڭىز كەرەك" - دەپ شارت قويادى. وسىنىڭ ءوزى الەمدەگى وزگە مەملەكەتتەردىڭ وزدەرىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن قالاي قۇرمەتتەيتىنىن كورسەتەدى. تاريحتان بەلگىلى قانشاما زۇلمات زامانداردى، قيلى كەزەڭدەردى قازاق حالقى وسى قازاق تىلىمەن بىرگە كوردى. الاش جۇرتىنىڭ ارداقتى ازاماتتارىنىڭ ءبىرى، قازاق ءتىلىنىڭ تەورياسىن جاساپ، جەتىلدىرگەن احمەت بايتۇرسىنۇلى بىلاي دەگەن ەكەن: ء"تىلى جوعالعان جۇرتتىڭ ءوزى دە جوعالادى."

بۇگىنگى كۇنگى ءاربىر قازاق ازاماتىنىڭ كوكەيىندە وسى تاۋەلسىزدىگىمىزدەن ايىرىلماي،  ساقتاپ قالۋ ماسەلەسى تۇرۋى كەرەك.