قازاق ەلىنىڭ مادەني، ادەبي، باسپا ومىرىندە تۇڭعىش رەت قازاق حالقىنىڭ ۇلى اقىنى، دانىشپان ويشىلى، كومپوزيتورى، ءوز حالقىنان ۇلت قالىپتاستىرۋعا جانىن سالعان دانا تۇلعا اباي قۇنانبايۇلىنىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويىنا ارناپ «حالىقارالىق اباي كلۋبى» اقىننىڭ ون تومدىق تولىق شىعارمالار جيناعىن قازاق، ورىس، اعىلشىن، فرانتسۋز، نەمىس تىلدەرىندە شىعارىپ تارتۋ جاسادى.

اقىننىڭ شىعارمالارىن شەت ەلدەردىڭ تىلدەرىنە اۋدارعان ايتۋلى اۋدارماشىلار جازۋشى روللان سەيسەنباەۆتىڭ ادەبيەتتەگى دە، ومىردەگى دە دوستارى.

ابايدىڭ ولەڭدەرىن ورىس تىلىنە اۋدارعان ورىستىڭ حح عاسىرداعى ۇلى اقىندارىنىڭ ءبىرى يۋري كۋزنەتسوۆ.

«قاراسوزىن» («عاقليا») ورىس تىلىندە سويلەتكەن بەلگىلى اۋدارماشى كلارا سەرىكباەۆا.

اقىننىڭ ولەڭدەرى مەن «قاراسوزىن» اعىلشىن تىلىنە اۋدارعان اعىلشىننىڭ ايگىلى اقىنى، اۋدارماشى، تيۋركولوگ ريچارد ماككەين. ريچارد ماككەين اعىلشىن تىلىنە تۇرىكتىڭ ۇلى اقىنى ءجۇنىس ەمرەنىڭ، جالالاددين رۋميدىڭ، ورىستىڭ ۇلى اقىندارى اننا احماتوۆانىڭ، بوريس پاستەرناكتىڭ ولەڭدەرىن اۋدارىپ، ۇلىبريتانيانىڭ بەلگىلى “Pەnguin” باسپاسىنان باسىپ شىعارعان.

اقىننىڭ ولەڭدەرى مەن «قاراسوزىن» فرانتسۋز تىلىنە اۋدارعان انتۋان گارسيا. انتۋان گارسيا لەۆ تولستويدىڭ، باسقا دا اتاقتى ورىس جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن اۋدارىپ، پاريجدە كىتاپ قىلىپ شىعارعان بەلدى اۋدارماشى.

اقىننىڭ «قاراسوزىن» گەتەنىڭ تىلىندە سويلەتكەن قازاق جەرىنىڭ تۋماسى، نەمىس، قازاق، ورىس تىلدەرىن جەتە مەڭگەرگەن نەمىس قىزى لاريسا زاحاروۆا جانە المانيالىق اۋدارماشى حانس فرايتاگ. ابايدىڭ ولەڭدەرىن نەمىس تىلىنە اۋدارعان بەلگىلى اۋدارماشى، باسپاگەر لەو كوشۋت.

ابايدىڭ فيلوسوفيالىق دۇنيەتانىمىن ءوز تىلدەرىندە جەتكىزۋ ءۇشىن، اۋدارماشىلار، البەتتە، قازاق دالاسىنىڭ كەمەڭگەر ويشىسى كوتەرىپ وتىرعان ادامي-قۇلىقتىق، رۋحاني وي-تولعامدارىنا الدىمەن وزدەرى قانىق بولدى. ويتكەنى ابايدى تولعاندىرعان ويلار ءححى عاسىردا دا بۇكىل ادامزات ءۇشىن دۇرىس شەشىمىن تاپپاي جاتقان وزەكتى ماسەلەلەر. اۋدارماشىلاردىڭ ابايداي قازاق داناسىنىڭ شىققان جەرى، ۇلىلاردىڭ تابانى تيگەن كيەلى توپىراقتى كورۋگە ارنايى جيدەبايعا زيارات قىلۋعا اسىققاندارى سوندىقتان بولار.

ابايدىڭ ەڭبەكتەرىن شەت تىلدەرگە العاش رەت اۋدارتقان، كىتاپ قىلىپ باسىپ شىعارعان لوندونداعى «اباي ءۇيىن» اشقان روللان سەيسەنباەۆ بولاتىن.
«حالىقارالىق اباي ءۇيى» تۇڭعىش رەت اقىن شىعارمالارىن فاكسيميلە تۇرىندە تۇركيادا باسىپ شىعارۋدى جوسپارلاۋدا. وسىدان ءتورت-بەس جىل بۇرىن «اباي كلۋبى» پارسىنىڭ ۇلى اقىنى فيرداۋسيدىڭ «شاحنامە» ەپوسىنىڭ قىپشاق تىلىندەگى اۋدارماسىن ۇلىبريتانيا مەن تۇركيا باسپالارىندا باسىپ شىعارعان بولاتىن.

ابايدىڭ ءبىر تومدىق تاڭدامالى شىعارمالار كىتابى امەريكانىڭ “Amazon” باسپاسىندا جارىق كورمەك.

جيناقتىڭ توعىزىنشى تومى «اباي تۋرالى ءسوز» كىتابىندا الەم ەلدەرىنىڭ ايگىلى ادەبيەتشىلەرى، اقىن-جازۋشىلارى، عالىمدارى، ءدىن قايراتكەرلەرى اباي بابامىز تۋرالى تەرەڭ ويلارىن بىلدىرەدى. بۇل اباي الەمىنىڭ شالقار كەڭدىگىن، اسقاق بيىكتىگىن، بۇكىل ادامزاتقا ورتاق رۋحاني قۇندىلىق ەكەنىن كورسەتەدى.

مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي لەبى، اباي ءۇنى، اباي تىنىسى – زامان تىنىسى، حالىق ءۇنى. بۇگىن ول ءۇن ءبىزدىڭ دە ۇنگە قوسىلىپ، جاڭعىرىپ، جاڭا ءورىس الىپ تۇر»، دەۋى تاريحي شىندىققا اينالۋدا.

روللان سەيسەنباەۆ

Abai.kz