بيلىكتەن كەتسە دە، پارلامەنتتەن كەتپەي وتىرعان قازاقستان حالىقتىق كوممۋنيستىك پارتياسى بۇيرەكتەن سيراق شىعارۋىن دوعارار ەمەس. ولارعا ۇنامايتىنى ەلىمىزدە ورىن الا باستاعان وتارسىزدانۋ مەن دەكوممۋنيستەنۋ پروتسەسى ەكەندىگى بەلگىلى بوپ قالدى.

شىلدەنىڭ اياعىندا قازاق كوممۋنيستەرى قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە ءىى جاھان سوعىسىنداعى ۇلى جەڭىستىڭ 75 جىلدعىنا وراي 1941-1945 جىلدارداعى ورىس-المان سوعىسىنداعى كوكپ (كپسس) تاريحىنا قاتىستى اشىق حات جولدادى. جانە اشىق حاتتىڭ مەملەكەتتىك تىلدە ەمەس: «مينيستەرستۆۋ وبرازوۆانيا ي ناۋكي رەسپۋبليكي كازاحستان وتكرىتوە پيسمو»، دەپ وزگە ەلدىڭ مەملەكەتتىك تىلىندە جازىلۋىنىڭ ءوزى-اق، «جەردەگى جۇماق – كوممۋنيزم» دەپ «سايتان» ىلىمىنە تابىنعانداردىڭ  قازاق ەلى مەن ونىڭ تاريحىنا دەگەن نيەتتەرىنىڭ قانداي ەكەنىن تانىتادى.

وسى اشىق حاتتا «ءبىلىم بەرۋدىڭ ۇلتتىق ۇلگىسىن ومىرگە اكەلۋ جاعدايىنداعى قازاقستان مەكتەپتەرىندەگى تاريحي ءبىلىم بەرۋ پروبلەماسى قوعامنىڭ ءجىتى نازارىندا. قازاقستانداعى بيلىك قۇرىلىمدارى ءالى كۇنگە دەيىن كەڭەستىك وتكەن داۋىرگە قاتىستى سولقىلداقتىق تانىتىپ، ونىڭ مۇراسىن مەكتەپ وقۋلىقتارىندا ۇزدىكسىز بۇرمالاپ وزگەرتۋگە جول بەرىپ وتىر»، دەپ مۇڭ شاعادى. «رەسمي دەڭگەيدە وقۋ باعدارلامالارى مەن وقۋلىقتاردىڭ ءدال وزىندە (ەڭ الدىمەن الەم تاريحى بويىنشا) كسرو-نىڭ، ۆكپ(ب) جانە قىزىل ارميانىڭ ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىنداعى تاريحي ءرولىن قىسقارتىپ بەرۋدى قۇپ كورىپ كەلەدى»، دەپ اقىلگويسيدى.

ولار 10-13 جاستاعى بالالار ەڭبەگىن قاناعان، حالىقتى الداپ قولدارىنا اقشا بەرمەي، «جەڭىستەن كەيىن تولەيمىز»، دەپ وبليگاتسيا ۇستاتقان ستاليندىك سوعىس ەكونوميكاسىن جادىلارىنان تارس شىعارىپ الادى. ءتىپتى، قازىر كوزى ءتىرى 1932-1937 جىلى تۋعان «سوعىس بالالارى»-نىڭ ەڭبەگىن قازاق بيلىگى مويىنداسىن دەگەن ساياسي تالاپتى ەش العا تارتپاي، تەك سۇيەگى قۋراعان كەڭەستىك جۇيە مەن ونىڭ لاۋازىمدى تۇلعالارىن، ۇيىمدارى جانە حالىققا قارسى سوعىس جىلدارىنداعى ءىس-ارەكەتىن عانا دارىپتەۋىمىز كەرەك، دەپ جوق جەردەن بىلگىشتىك تانىتادى. ءارى «تاريحتى تەك جەڭىمپازدار عانا جازادى». دەگەن كونە قاعيدانى جادىلارىنان شىعارىپ الادى.

وسى ورايدا تاۋەلسىزدىك جىلدارى 9 جانە 11 سىنىپقا ورىس جانە قازاق تىلدەرىندە وقۋلىقتار جازعان قازاق تاريحشىلارىن باتىستىڭ ىعىنا جىعىلعان فالسيفيكاتورلار دەگەن ەش تاريحي نەگىزسىز اۋىر ايىپتار تاعادى. ولاردىڭ اسقان زەردەلىلىگىمەن ومىرگە كەلگەن «يستوريا كازاحستانا» دليا 11 كلاسسوۆ (3-ە يزدانيە، الماتى: مەكتەپ، 2015 گ.), اياگان ب.گ.، شايمەردەنوۆا م.د. «نوۆەيشايا يستوريا كازاحستانا»: ۋچەب. 9 كل. 2-ە يزد. الماتى، 2009, (يستوريا كازاحستانا: ۋچەب. دليا 9(8) كلاسسا. /كابۋلدەنوۆ ز.ە.، شايمەردەنوۆا م.د.، كۋركەەۆ ە.م. الماتى، 2019) سىندى وقۋلىقتاردى جەردەن الىپ، جەرگە سالادى.

اتالعان اۆتورلاردىڭ 1937-1939 جانە 1941-1945 جىلى ورىن العان تاريحي شىندىقتى جازعان «ناچالو پوليتيچەسكيح رەپرەسسي»، «سيستەما گۋلاگا ۆ كازاحستانە» جانە «دەپورتاتسيا نارودوۆ ۆ كازاحستان» اتتى وقۋلىق تاراۋلارى مەن پاراگرافتارى كوممۋنيستەرگە مۇلدەم ۇنامايدى ەكەن. ونىڭ ەسەسىنە ءبىر كەزدەرى ساياسي تارسىرىسپەن جازىلعان مۇستافا شوقايدى ۇلتىنان الاستاتۋدى كوزدەگەن سەرىك  شاكىباەۆتىڭ «ۇلكەن تۇركىستاننىڭ كۇيرەۋى» كىتابىن وسكەلەڭ ۇرپاققا وقىتۋدىڭ ماڭىزى زور بولادى-مىس.  «بۇلاي ەتپەسەك، جاستاردى تاپ وسىنداي يدەولوگيالىق وڭدەۋدەن وتكىزۋدىڭ ناتيجەسى: مەملەكەتتىك ساياساتقا اينالاعان بالتيا مەن  ۋكرايناداعى دەكوممۋنيزاتسيا مەن دەسوۆەتيزاتسيا ارقىلى بىزدە دە كوزگە كورىنەدى. قازاقستانداعى بەلگىلى ءبىر ساياسي كۇشتەر انتيكوممۋنيستىك تاريحتىڭ وتىن جاعىپ، وزدەرىنىڭ مىسىق پيعىلدى ساياسي ويىندارىنا وسىنىڭ ءبارىن تامىزىق ەتۋدە.

بۇنداي ويعا ءبىزدى وقۋلىق اۆتورلارىنىڭ كوممۋنيستىك پارتيانىڭ ءىس-ارەكەتىن ءتوتاليتاريزمدى ورنىقتىرۋمەن، ساياسي قۋعىن-سۇرگىندى جانە حالىقتاردى جەر اۋدارۋدى جۇزەگە اسىرۋىمەن بايلانىستىراتىن پوستۋلاتتارى قالدىرادى. ءارى ولار ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىنداعى كوممۋنيستەر مەن كومسومولداردىڭ ەرلىكتەرىنىڭ ماڭىزدى ءرولى جايىندا جاق اشپايدى. تاپ وسىنداي انتيكوممۋنيستىك بەتپەردە تاريح وقۋلىقتارىنان ورىن الماۋعا ءتيىس، بۇل دەگەنىڭىز بارىپ تۇرعان تاريحي شىندىققا ساي كەلمەۋشىلىك»، - دەپ جازىپتى اشىق حاتتارىندا.

ءالى كۇنگە وزدەرىنىڭ ساناعا سىڭىرگەن جولسىزدىقتارىنىڭ كەسىرىنەن اقتالماي وتىرعان تۇركىستان لەگيونىنىڭ ساربازدارى كوممۋنيستەر ءۇشىن ءالى ساتقىندار بولىپ سانالادى. «ولاردىڭ ۇرپاقتارى سوندا ساتقىنداردىڭ ءۇرىم-بۇتاعى بولىپ ءومىر ءسۇرۋى كەرەك پە؟» دەگەن زاڭدى سۇراق تۋادى.

اشىق حاتتان كەيىن ىلە شالا PKZSK.INFO سايتىندا قحكپ وك حاتشىسى تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى  دميتري لەگكيدىڭ «كومۋ ي زاچەم پونادوبيلاس دەكوممۋنيزاتسيا يستوريچەسكوگو سوزنانيا؟» اتتى ماقالاسى جارىق كوردى.

وندا ماقالا اۆتورى: «پارتيالىق مالىمدەمەدە: قازاقستانداعى بيلىك قۇرىلىمدارى ءالى كۇنگە دەيىن كەڭەستىك وتكەن داۋىرگە قاتىستى سولقىلداقتىق تانىتىپ، ونىڭ مۇراسىن مەكتەپ وقۋلىقتارىندا ۇزدىكسىز بۇرمالاپ وزگەرتۋگە جول بەرىپ وتىرعاندىعىنىڭ كەيىنگە شەگەرۋگە بولمايتىن فاكتىسى نازار اۋدارتادى. ءبىزدىڭ كوممۋنيستەر رەسمي دەڭگەيدە وقۋ باعدارلامالارى مەن وقۋلىقتاردىڭ ءداپ وزىندە كسرو-نىڭ، ۆكپ(ب) جانە قىزىل ارميانىڭ ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىنداعى تاريحي ءرولىن قىسقارتىپ بەرۋشىلىك جونسىزدىك سانايدى».

ودان ءارى «نوۆىە پودحودى ك يستوري وترازيليس ۆ ۋچەبنيكاح، گدە پرەدستاۆلەن «سلوجنىي ي دراماتيچەسكي پۋت» تۋركەستانسكوگو لەگيونا، ۆ وتسەنكە دەياتەلنوستي كوتوروگو زا پوسلەدنەە دەسياتيلەتيە سمەستيلسيا اكتسەنت. دولگوە ۆرەميا تۋركەستانسكي لەگيون پوكازىۆالي كاك ۆوينسكوە پودرازدەلەنيە، ناحوديۆشەەسيا نا ستورونە گيتلەروۆسكوي گەرماني، ۆ ناستوياششەە ۆرەميا ۆ يدەنتيچنوم تەكستە لەگيونەرى ۋجە پرەدستاۆلەنى «جەرتۆامي ۆوينى». اۆتورى نامەرەننو دوپۋسكايۋت فالسيفيكاتسيۋ، مول، «يسپولزوۆات لەگيون ۆ بوياح فاشيستى نە سموگلي»، «ۆ يتوگە لەگيون بىل راسفورميروۆان»» سىندى تۇجىرىم جاسالىنادى.

وسى اشىق حاتىمەن جانە وعان بەرىلگەن دميتري لەگكيدىڭ تۇسىنىكتەمەسى ارقىلى قازاق كوممۋنيستەرى وزدەرىنىڭ كىم ەكەندىكتەرىن اشەكەرەلەپ بەردى.

ءابىل-سەرىك الياكبار

Abai.kz