شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى شاعىن زايسان قالاسى بيىلعى جازدىڭ سوڭىندا ءبىز بارعان كەزدە تال بويىندا ءمىنى جوق تارانعان توتىداي بولىپ ەرەكشە قۇلپىرىپ، جايناپ، جاسانىپ تۇر ەكەن. كوشەلەرى اق بالتىرلى قايىڭدار مەن تال-تەرەككە مالىنىپ، باقتارى قىزىل، سارى گۇل­دەر­مەن قۇلپىرعان. ۇيلەرىنىڭ قاقپالارى تەگىس سىر­لانىپ، اكتەلگەن. كوشە جيەگىندەگى ارىقتارمەن سىلدىراپ سۋ اعىپ جاتتى. (كوشە بويىمەن سىلدىراپ سۋ اعاتىن قالانى قويىپ، اۋىلدى كورمەگەلى قاي زامان).

وسى كورىنىس ءبىزدى ادەمى اسەرگە بولەدى. قاسى­مىزداعى اندرەي اتتى سەمەيلىك جۇرگىزۋشى جىگىت «ياپىراي، نەتكەن تازالىق، نەتكەن تاماشا كورىنىس» دەپ تاڭدانىسىن جاسىرا الماي جان- جاعىنا قاراپ، قايتا-قايتا تامسانا بەردى.

شىندىعىن ايتقاندا، قالاعا بۇرىن تالاي كەلىپ جۇرگەنىمىزدە ءدال وسىنداي اسەرگە بولەنبەگەن ەدىك. زايسان ءبىر كۇندە سالىنعان جوق، ونىڭ 150 جىلدىق تاريحى بار. ەندەشە بار ماسەلە باردى قادىرلەي بىلۋدە، تۋعان قالا مەن ولكەنى ايالاي بىلۋدە تۇر ەكەن عوي. وسى ءۇشىن دە اۋدان اكىمى بىلىكتى باسشى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى سەرىك زاينۋلدينگە ۇلكەن راحمەت ايتۋعا بولار. سەرىك زينابەكۇلى ەلباسىنىڭ ساياساتىن جەرگىلىكتى جەردە بارىنشا دۇرىس ءتۇسىنىپ، سونى جۇزەگە اسىرىپ كەلە جاتقان اكىمدەردىڭ ءبىرى.

شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى شاعىن زايسان قالاسى بيىلعى جازدىڭ سوڭىندا ءبىز بارعان كەزدە تال بويىندا ءمىنى جوق تارانعان توتىداي بولىپ ەرەكشە قۇلپىرىپ، جايناپ، جاسانىپ تۇر ەكەن. كوشەلەرى اق بالتىرلى قايىڭدار مەن تال-تەرەككە مالىنىپ، باقتارى قىزىل، سارى گۇل­دەر­مەن قۇلپىرعان. ۇيلەرىنىڭ قاقپالارى تەگىس سىر­لانىپ، اكتەلگەن. كوشە جيەگىندەگى ارىقتارمەن سىلدىراپ سۋ اعىپ جاتتى. (كوشە بويىمەن سىلدىراپ سۋ اعاتىن قالانى قويىپ، اۋىلدى كورمەگەلى قاي زامان).

وسى كورىنىس ءبىزدى ادەمى اسەرگە بولەدى. قاسى­مىزداعى اندرەي اتتى سەمەيلىك جۇرگىزۋشى جىگىت «ياپىراي، نەتكەن تازالىق، نەتكەن تاماشا كورىنىس» دەپ تاڭدانىسىن جاسىرا الماي جان- جاعىنا قاراپ، قايتا-قايتا تامسانا بەردى.

شىندىعىن ايتقاندا، قالاعا بۇرىن تالاي كەلىپ جۇرگەنىمىزدە ءدال وسىنداي اسەرگە بولەنبەگەن ەدىك. زايسان ءبىر كۇندە سالىنعان جوق، ونىڭ 150 جىلدىق تاريحى بار. ەندەشە بار ماسەلە باردى قادىرلەي بىلۋدە، تۋعان قالا مەن ولكەنى ايالاي بىلۋدە تۇر ەكەن عوي. وسى ءۇشىن دە اۋدان اكىمى بىلىكتى باسشى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى سەرىك زاينۋلدينگە ۇلكەن راحمەت ايتۋعا بولار. سەرىك زينابەكۇلى ەلباسىنىڭ ساياساتىن جەرگىلىكتى جەردە بارىنشا دۇرىس ءتۇسىنىپ، سونى جۇزەگە اسىرىپ كەلە جاتقان اكىمدەردىڭ ءبىرى.

- بىزگە وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ قالا قۇرىلىسى، ونى كوگالداندىرۋ، اباتتاندىرۋ ماسە­لەسىمەن بەلسەنە شۇعىلدانۋ جونىندە تاپ­سىر­ما بەرىپ، ونى ءوز قاداعالاۋىنا الدى. «جول كارتا­سى» اياسىندا قارجى دا ءبولىندى. يگەرە بىلگەنگە قازىرگى كۇنى اقشا بار. سوندىقتان ەلدى مەكەندەردى كوركەيتۋ، اباتتاندىرۋمەن تەك زايسان اۋدانى عانا ەمەس، وبلىستىڭ بارلىق اۋداندارى مەن قالالار بەلسەندى تۇردە شۇعىلدانۋدا، - دەيدى سەرىك زينابەكۇلى.

ەلىمىزدىڭ شىعىستاعى قاقپاسى اتانعان شاعىن زايسان قالاسىنىڭ كەلبەتىندە وسىدان عاسىر بۇرىنعى كونە ءومىردىڭ كوركەم بەلگىلەرى مەن ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلىندا قول جەتكىزگەن جە­تىس­تىكتەرىمىزدىڭ جارقىن كورىنىستەرى ادەمى ءۇي­لەسىمىن تاپقان. مىنا سۋرەتتەردەگى ويۋ-ورنەك­تى ەسكى عيماراتتار پاتشا زامانىنداعى كوپەس­تەر مەن ساۋداگەرلەر سماعۇل ماناپوۆ، احمادي توق­سانباەۆ، ساعدولدا ءابىلحانوۆ، ءجۇسىپ ءابىلحانوۆ، حالەل ەرزين، كەرامبەردى باباەۆ، تۋحفاتوللا بەكچەنتاەۆ، ماۋلەت شامسۋتدينوۆ، پيداحمەت بوبكين­دەر­دىڭ سالىپ كەتكەن ۇيلەرى جانە قازىرگى زايسان­دىق كاسىپكەرلەر بولات نۇراسىلوۆ، قۋات ءاب­جانوۆ، اەليتا ابىشەۆا، قاھارمان ساتباەۆ، مارات ءابيجانوۆ، جەكەن كارىباەۆ، ەركىن تويبازاروۆ، ورال مۇحامەتجانوۆ، ايدار بارىسوۆ، ەربول كەلگەنباەۆ جانە باسقالاردىڭ تۇرعىزعان ساۋدا، قىزمەت كورسەتۋ جانە وندىرىستىك ورىندارى مەن تۇرعىن ۇيلەرى.

زايسان اۋدانى ۇستىمىزدەگى جىلدى تابىستى قورىتىندىلاماق. سونىڭ ىشىندە نەگىزگى سالا اۋىل شارۋاشىلىعىندا وتكەن سەگىز ايدىڭ ىشىندە عانا 5 ملرد. 800 ملن. تەڭگەنىڭ ونىمدەرى ءوندىرىلىپ، ءونىم كولەمى وتكەن جىلعىدان 10 پايىزعا ارتا ءتۇسىپتى. بارلىق قارجى كوزدەرىنەن 397 ملن. تەڭگە ينۆەستيتسيا تارتىلىپتى.

ال ونەركاسىپ ءوندىرىسىنىڭ كولەمى 2,5 ەسەدەي ءوستى. مۇنىڭ ءوزى زايساندا يندۋستريالاندىرۋدىڭ بەلسەندى سيپات العانىن بىلدىرەدى.

2011 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنە شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنىڭ سانى 2208 بىرلىكتى قۇراپ، 2010 جىلدىڭ وسى مەرزىمىمەن سالىس­تىر­عاندا 10,3 پايىزعا وسسە، ولاردان تۇسكەن سالىق 20,9 پايىزعا ارتقان. ال اۋداننىڭ بولشەك ساۋدا تاۋار اينالىمىنىڭ جالپى كولەمى ءبىرىنشى جار­تى­جىلدىقتا 851,8 ملن. تەڭگەگە جەتىپ، وتكەن جىلدىڭ وسى مەرزىمىندەگىدەن 16,3 پايىزعا وسكەن.

وسىنداي اتقارىلعان ىستەردە اۋدان ورتالىعى زايسان قالاسىنىڭ ۇلەسى مول. قالادا تەك بيىلعى جىلدىڭ وزىندە عانا «يكەپ» شارۋا قوجالىعىنىڭ ۇن تارتۋ زاۋىتى، جەكە كاسىپكەر ع.سالبانوۆتىڭ مي­نە­رالدى سۋ شىعارۋ تسەحى، جەكە كاسىپكەر ا.بارىسوۆ­تىڭ ءسۇت ونىمدەرىن شىعاراتىن زاۋىتى، «سمۋ-شىعىس» جشس-ءنىڭ قۇرىلىسقا قاجەتتى تەمىر-بەتون ءونىم­دەرىن شىعاراتىن كومبيناتى ىسكە قوسىلدى.

مايقاپشاعاي كەدەن جولىنىڭ بويىندا ورنالاسقان زايسان اۋدانى مەن قالاسى قازىرگى كۇنى قارقىندى دامۋ ۇستىندە. قويناۋىنان كومىر مەن سلانەتستىڭ، مۇناي مەن گازدىڭ جەتكىلىكتى قورى دا تابىلىپ وتىر. وسىعان بايلانىستى اۋدانعا تەمىر جول تارتۋ ماسەلەسى دە ويلاستىرىلۋدا.

«اباي-اقپارات»