قازاقستان  ۇكىمەتىنىڭ توراعاسى
ا.ۇ. مامين مىرزاعا

قۇرمەتتى اسقار!

وزىمنەن جاسى كىشىگە «ءسىز» دەمەيتىن ادەتىم بار، رەنجىمەگىن. 

جازۋشىلار وداعىمىزدىڭ قۇزىرىندا وتىز جىل قىزمەت ىستەگەن، ءيا، قارت اداممىن. جاسىم جەتىپ زەينەتكە شىققان سوڭ ارقا-باسىم كەڭىپ، تانىس-بەيتانىس قۇرداستارىم سياقتى، مەن دە تەاترعا كونتسەرتكە بارۋدى جيىلەتتىم. اتقامىنەر اتانىپ، الىس-جاقىندى جۇمىس بابىمەن ارالاپ ءجۇرىپ كەتىرىپ العان ەسەمدى قايتارۋىم كەرەك قوي. 

تەاتر زالىنا ەنگەن بەتتە ساحناعا قارايتىن بولدىم. ونىڭ تورىندە تامىلجىعان تابيعاتتىڭ نەبىر ادەمى سۋرەتى تۇرادى. قىلقالام شەبەرلەرىنىڭ ورنەكتەرى: كەرىلگەن كەڭ دالا; اسقارالى تاۋ; ايدىندى كول; ارناسىنان لىقسي اققان وزەن; قۇلىنشاقتار قۇلدىراڭداعان جىلقى ءۇيىرى; نۋ ورمان; تىرنا تىزىلگەن اسپان...  كوزىڭ تويىپ، كوڭىلىڭ كوكتەم بولادى. البەتتە، ول سۋرەتتەر قاتار-قاتار ءتىزىلىپ تۇرمايدى، اپتا سايىن اۋىستىرىلىپ، كەزەكپەن ىلىنەدى. جاڭارتىلادى  دا.

كوركەم ساحناعا قازاقى اسەم كيىمدى، بىلەكتەي بۇرىمدى قىز-كەلىنشەكتەر، قياقمۇرت جىگىتتەر شىعىپ، «قۇلاقتان كىرىپ، بويدى الار...» (اباي) كونە دە جاڭا اندەرىمىزدى سىزىلتقاندا، اۋەلەتكەندە، ونى دەمەگەن دومبىرانىڭ قوڭىر ءۇنى قوڭىراۋلاعاندا، قوبىز سىرشىل ۇنمەن سويلەپ كەتكەندە، - ۋاي، ونەردىڭ قۇدىرەتى-اي! - ءانشى دە، دومبىراشى دا ماعان عانا قاراپ تۇرعانداي-اق ەرىكسىز  شالقىپ وتىردىم. 

تەلە-راديو ارنالارىنداعى كونتسەرتتەردى دە كورۋدەن، تىڭداۋدان جالىقپادىم... 

سول جانراحاتىم شاماسى 2010-جىلدان بەرىدە سولعىندادى. تەاتر ساحناسى قازاقى سانىنەن ايىرىلا باستادى. تىنىپ-تۇنىپ تۇراتىن تاماشا سۋرەتتەر عايىپ بولىپ، ساحىنا ءتورى ءتىپتى باجايلاۋ قيىن ايباق-سايباق، جالت-جۇلت، ايقىش-ۇيقىش ساپىرىلىستى بەينەكورىنىسكە تولدى. ەلەكترشامدار (پروجەكتورلار) ساحنانى دا، زالدى دا وسقىلايتىن بولدى، - ول جۇيكەسى مەن كوزىندە كىنارات بارلارعا وتە زياندى. شاشىن جايىپ جىبەرگەن، دەنەسىنە جابىسقان جارعاق كەۋدەشە مەن شالبار كيگەن الابەل، قيرالاڭداعان، ارى-بەرى جورتاقتاعان، سەكەڭدەگەن ءانشى-ءبيشى قىز-قىرقىن ساحنانى يەلەنىپ الدى. ءبىرىنىڭ ءجۇزى دوڭگەلەك، ءبىرىنىڭ ءجۇزى سوپاق دەمەسەڭ، ءبارىنىڭ قاسى ءبىر ۇلگىمەن قىرىلعانداي، كوزىنىڭ اينالاسى كوكشىل، جاسىلتىم تۇسكە بويالىپ،  جيەگى  قارامەن شەڭبەرلەنگەن، جالعامالى كىرپىگىنىڭ ۇشى قايقيعان، ەرىنى قىزىل بوياۋعا جاڭا عانا مالىپ العانداي. ءبىر قالىپتىڭ كىرپىشىندەي.   

«زاۋرەشتى» مە، «قاراتورعايدى» ما... ميكروفوننان بوس قولىن سەرمەلەپ، بيگە ۇقساس قيمىلمەن جەلپىنىپ ايتادى. قايسىبىرىندە وزىنە ءوزى قول سوعىپ، كورەرمەن-تىڭدارماندارعا قوزعاۋ سالاتىن، زالدى كەزە اندەتىپ، گۇل شوقتارىن جينايتىن «ونەر» دە بار. تۇپنۇسقادا داۋىس سوزىلىڭقىرايتىن تۇستى كەلتەلەپ، سوزىلمايتىن تۇستا دەمى جەتكەنىنشە ۇزدىگەدى. «ەستى اندەرىمىز ەسەرگە» (اباي) اينالا باستادى. ول سوراقىلىق سوڭعى بەس جىلدا ۇدەپ كەتتى. 

بايقايمىن: سوناۋ مۇحيتتىڭ ارعى-بەرگى جاعىنان رەسەيگە جەتكىزىلىپ جاتقان: نە باج-بۇج ەتكەن، نە تاقپاقشا تاقىلداعان، نە شىڭعىرعان-شاڭقىلداعان، نە  سىبىرلاعان-كۇبىرلەگەن انسىماقتار، قۇتىرىق بيسىماقتار قاشاندا رەسەيلىكتەرگە ەلىكتەگىش-سولىقتاعىش ءبىزدى كوپ كۇتتىرە قويمايدى. تەلەارنالارىمىزدى «ارالاپ» وتىرعانىمدا سولاردىڭ «بايعازىسىن»:  شاشى شاشىلعان، جالاڭاشتىڭ از-اق الدىنداعى «ءبيشى» ايەلدەردىڭ سەكىرىپ، تالتاڭداپ، توڭقاڭداپ الاسۇرعاندارىن كوزىم شالىسىمەن، ماڭايىمدا جۇرگەن نەمەرە-شوبەرەلەرىم كورىپ قالماس ءۇشىن، ارنانى اۋىستىرا قوياتىن بولدىم.

جەلوكپەلىك سۇرقۇلتاي كورىنىس 3-4 ارنا اراسىندا اتىنا ءتىلىم كەلەتىن «مۋزىكا» دەگەندە اسىرەسە باسىم. ەر-ايەل ارالاس الامىش كيىمدى توپ، اسىرەسە «ءتوسايىلى» مەن «شاپايىلى» عانا بار ايەلدەر القىن-جۇلقىن شىعا كەلگەندە... سولاردىڭ شالىعى «گاككۋ»، «توي-دۋمان» ارنالارىمىزعا تيە باستاعانى  - وتە وكىنىشتى! 

ءيا، «شالىعى تيۋ» دەمەكشى، رەسەيدىڭ تەلەارنا ساحناسىندا بۇدان 3-4 جىل بۇرىندا «پۋست گوۆوريات» دەگەن باعدارلاما پايدا بولدى. ول اتاقتى اكتەر ارمەن دجيگارحانيان وتباسىنىڭ الەك-شالەگىن كورسەتۋىنەن باستاپ اۋىزعا ءىلىندى. ورىس حالقىنىڭ «نە ۆىنوسيت  سور يز يزبى» دەگەن ناقىلى جايىنا قالىپ، وتباسىنىڭ كيكىلجىڭى، ۇرىس-كەرىسى، ايتىس-تارتىسى اشىق، ەسەلەپ تالقىلاندى. «وزدەرىنىڭ كەلىسىمىمەن. ارقايسىسىنا اقى تولەنەدى» دەسەدى.  سول ايداپسالۋلاردان ارناعا شىنىندا مول تابىس بۇيىراتىن بولسا     كەرەك، بۇكىل ەلگە سىيلى بولعان مارقۇمداردىڭ (شۋكشيننىڭ، ءميشۋليننىڭ...)  ارۋاقتارىنان ارى-بەرى اتتاعان بەزەرلىكتى ۇلگى ەتكەن ارنالار كوبەيۋدە. الايدا «شىندىقشىلاردىڭ جەڭگەتايلىعىنان» وڭ ناتيجە شىقپادى. قاق جارىلعان ەكى جاقتىڭ ءتىل تابىسقانى، تاتۋلاسقانى جوق، پىش-پىش وسەكاياڭ مولايدى، ءىس ۇلعايىپ، ۋشىعىپ، سوتتاسۋ-قاتتاسۋعا جەتىپ جاتىر. سول «جاڭالىققا» ءبىزدىڭ دە تەلەارنالارىمىز ەلىكتەۋگە كىرىسىپتى. ەنە مەن كەلىن، قۇدا-قۇداعيلار اراسى; اجىراسقان ەرلى-زايىپتىلاردىڭ داۋ-دامايلارى; ەكى عاشىقتىڭ «ماسەلەلەرى»; ەكى دوستىڭ دۇردەارازدىعى... سەكىلدى بىردەڭەلەر بايقالۋدا. مەنىڭشە، وتباسىنىڭ ىشكى «اتتەڭدەرىن» كوپشىلىكتىڭ الدىنا جايىپ سالۋعا بولمايدى، داۋىسقا سالۋمەن،  قاۋلى قابىلداۋمەن شەشىلەتىن ماسەلەلەر ەمەس. قازەكەم: «قول سىنسا – جەڭ ىشىندە; باس جارىلسا – بورىك ىشىندەنى» بوسقا ايتپاعان بولار.  

راديوارنالارىمىزدا دا «جاڭالىق» كوبەيىپ بارادى. ولەڭى دە، اۋەنى دە قۇراق كورپەگە ۇقسايتىن «اقىندار» مەن «سازگەرلەر» تابىلدى. ولاردىڭ ورتاق تاقىرىبى كوبىنەسە – عاشىقتىق. حابارلاسا دا، جولىعىسا دا الماي وكىنىپ، ساعىنىپ-سارعايىپ، قوسىلا الماي قامىعىپ جۇرگەن بايعۇس قىز بەن جىگىت...

كونە حالىق اندەرىن، بەرتىندەگى قازاق سازگەرلەرىنىڭ اندەرىن وزىنشە ايتاتىن «جاڭا تالعامدى انشىلەر» شىقتى. ءسىرا، مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ «جىلىنا پالەن ءان وڭدەۋ» جوسپارى بار بولسا كەرەك. مىسالى، «ساعىندىم» مەن «دۋداراي»، «جايدارمان» مەن «قاماجاي»، «اققۇم» مەن «قۇستار ءانى»... «وڭدەۋدەن» وتكىزىلىپتى. قايىرمالارىنىڭ الدەنەشە رەت قايتالانۋى «زاڭداستىرىلىپتى». ول اندەردىڭ «زاماني وڭدەلۋى» قالاي، قانداي ەكەنىن ەشكىم قاعاز بەتىنە ءتۇسىرىپ بەرە المايدى، تەك تىڭداۋ كەرەك. ال ءان ولەڭىنىڭ بۇرمالانۋىن جازىپ بەرۋگە بولادى. ماسەلەن، «بالقاديشا» ءانىنىڭ (اقان     سەرى) العاشقى شۋماعى (اۆتورلىق نۇسقا):

«كەكىلىن كەربەستىنىڭ سىلاعانىم،

باسىنان جىلاندىنىڭ قۇلاعانىم...

كەتتى دەپ بالقاديشا ەستىگەندە،

قۇشاقتاپ قۇس جاستىقتى جىلاعانىم».

قاي ءاندى بولسىن ورىنداۋشى بىرەۋ ەمەس، بىرنەشەۋ بولادى عوي. مىنە، مىنا شۋماقتىڭ ءتورتىنشى تارماعىن ءبىر ءانشى: «قۇشاقتاپ قارا جەردى جىلاعانىم» دەسە، ەكىنشىسى: «قۇشاقتاپ اتتىڭ جالىن جىلاعانىم» دەپ، ءۇشىنشىسى: «قۇشاقتاپ قۇز-جارتاستى جىلاعانىم» دەيدى. ول ول ما، ءبىر ءانشى: «جانىم، عاشىعىم، اينالدىم سەنەن، قاديشا!» دەپ قايىرما جاساپ «قۇيقىلجىتادى». ايتۋشى دا، ايتقىزۋشى دا ولەڭنىڭ، ءاننىڭ تۇپنۇسقاسى بولاتىنىن، ونى بۇزۋعا قۇقى جوعىن بىلمەيتىن سەكىلدى. سونداي ءبىر ءانشى: 

«اياعىما كيگەنىم بىلعارى ەتىك، 

  تابانىمنان بارادى ىزعار ءوتىپ»، -دەگەندەگى «تابانىمناندى» ازسىنعان بولار، «اياعىمنان» دەپ وزگەرتىپ الىپتى. «توبەمنەن» دەمەگەنىنە شۇكىرشىلىك.

مۇنداعى انشىلەردىڭ اتى-جوندەرىن اتاماۋ سەبەبىم: ولار - داۋىستارى قۇلاعىما سىڭبەگەن بەيتانىستار. 

ءۇي-ءىشىمدى مازالاماس ءۇشىن الاقانداي عانا راديوقابىلداش ساتىپ العانمىن. راديوكونتسەرتتى سونىڭ ارناۋلى سىمىنىڭ ءبىر ۇشىن قۇلاعىما تىعىپ الىپ تىڭدايمىن. قالاۋلى ارنالارىم: «شالقار راديوسى» مەن «قازاق راديوسى». ولاردىڭ: «التىن قوردان»، «ەسكىرمەيتىن ەسكى اندەر»، «بىزگە قىمبات داۋىستار»... باعدارلامالارىنداعى اندەردىڭ اتتارى، اۋەنى كىمدىكى، ءسوزى كىمدىكى، ورىندايتىن ءانشى كىم ەكەنى انىق جازىلىپ قالعان، ال بەرتىنگى تاسپاجازبالارىندا ول جوق، «ءادرىسسىز» اندەر پاروۆوزعا تىركەلگەن ۆاگوندار سياقتى. تەرمەشى-تولعاۋشىلاردىڭ، كۇيشىلەردىڭ كونتسەرتتەرى دە سولايشا.

وسى تامىز ايىنىڭ 5-6-كۇندەرىنىڭ بىرىندە، ءتۇس الەتىندە، «شالقاردىڭ» كونتسەرتىن تىڭداپ وتىر ەدىم، ءبىر ءان اياقتالىپ، مولشەرى 10 سەكوند تىنىستان كەيىن اششى داۋىس «جاراپازان» دەپ باق ەتە قالعاندا قارسى الدىما قۇبىجىق بىردەڭە توپ ەتە تۇسكەندەي شوشىپ كەتتىم. «جاراپازان» دەپ باق ەتۋ تاعىدا قايتالاندى دا، «جاراپازان ايتا كەلدىك...» دەگەن جالعاسى قىرىل-سىرىل، قيق-شيق ەكى-ءۇش داۋىسپەن، الدەبىر بيسىماقتىڭ ىرعاعىمەن ايتىلىپ كەتە باردى. قازاقتىڭ ءداستۇرلى «جاراپازانىنىڭ» ماقامىن ماڭايلامايدى دا. 

اتالعان ەكى راديونىڭ جاڭا كونتسەرتتەرىن تىڭداۋدى توقتاتتىم. ءماجبۇر ەتكەن سەبەپ: ءانشى-كۇيشىلەردىڭ جەكە كونتسەرتتەرىنەن باسقالاردا توپ انشىلەردى دومبىرامەن، قوبىزبەن دەمەۋ دوعارىلدى. ۇيرەنشىكتى: گيتارا، سكريپكا، فورتەپيانو دا شەتتەتىلدى. ولاردى: توڭقىلداعان، تاڭقىلداعان، تارسىلداعان، دۇڭكىلدەگەن، كۇرسىلدەگەن، الدەنەنى تۇيگىشتەگەندەي، توكپەشتەگەندەي جاعىمسىز، جابايى دابىستى اسپاپ ىعىستىردى، - تىڭداۋشىنىڭ جۇيكەسىن تۇتاس جانىشتاۋ  ءۇشىن شىعارىلعان سياقتى. 

مۋزىكاعا اۋدارماشىنىڭ كەرەگى جوق قوي، اسەم ءاندى باسقا ارنالاردان ىزدەپ، اقىرىندا «كلاسسيكالىق مۋزىكا» دەپ اتالاتىن باعدارلامانى تاۋىپ الىپ، سونى سايالايتىن بولدىم. الىس شەتتىلدى، جاقىن ءورىستىلدى باسقالاردىڭ بارىندە دەرلىك «ۇر، توقپاعىم، ۇر!».

قۇرمەتتى اسقار، جۇيكەنى تۇتاس جانىشتاۋ ءۇشىن دەۋىمدە نەگىز بار. بۇل حاتىمدى ءوزىڭ عانا وقىماي، پىكىرلەسۋ ءۇشىن قولاستىڭداعى شەنەۋنىك سەرىكتەرىڭە دە ۇسىنادى دەپ ءبىلىپ (جەكە باسىمىزدىڭ شارۋاسى ەمەس قوي), بارشانىڭ تۇسىنۋىنە جەڭىلىرەك بولسىن دەپ، مىناۋ قۇجاتتىڭ ورىس تىلىنە اۋدارما نۇسقاسىنان ءۇزىندى  كەلتىرىپ وتىرمىن. كەزىندە سوۆەتتىك قارسى بارلاۋ ورىندارى قولعا تۇسىرگەن قۇپيا قۇجاتتاردىڭ ءبىرى: 

«الەن داللەس

امەريكانسكايا دوكترينا بوربى پروتيۆ سسسر»، 1945 گود               

 وكونچيتسيا ۆوينا، ۆسيو كاك-تو ۋترياسەتسيا، ۋسترويتسيا. ي مى بروسيم ۆسيو،   چتو يمەەم، - ۆسيو زولوتو، ۆسيۋ ماتەريالنۋيۋ موشش نا وبولۆانيۆانيە ي ودۋراچيۆانيە  ليۋدەي!

چەلوۆەچەسكي موزگ، سوزنانيە ليۋدەي سپوسوبنى ك يزمەنەنيۋ. پوسەياۆ تام حاوس، مى نەزامەتنو پودمەنيم يح تسەننوستي نا فالشيۆىە ي زاستاۆيم يح ۆ ەتي فالشيۆىە تسەننوستي ۆەريت. كاك؟ مى نايدەم سۆويح ەدينومىشلەننيكوۆ، سۆويح سويۋزنيكوۆ ۆ ساموي روسسي...

يز ليتەراتۋرى ي يسكۋسستۆا، ناپريمەر، مى پوستەپەننو ۆىتراۆيم يح سوتسيالنۋيۋ سۋششنوست، وتۋچيم حۋدوجنيكوۆ، وتوبەم ۋ نيح وحوتۋ زانيماتسيا يزوبراجەنيەم… يسسلەدوۆانيەم تەح پروتسەسسوۆ، كوتورىە پرويسحوديات ۆ گلۋبيناح نارودنىح ماسس. ليتەراتۋرا، تەاترى، كينو - ۆسيو بۋدەت يزوبراجات   ي پروسلاۆليات سامىە نيزمەننىە چەلوۆەچەسكيە چۋۆستۆا. مى بۋدەم ۆسياچەسكي پوددەرجيۆات ي پروسلاۆليات تاك نازىۆاەمىح حۋدوجنيكوۆ، كوتورىە ستانۋت ناساجدات ي ۆدالبليۆات ۆ چەلوۆەچەسكوە سوزنانيە كۋلت سەكسا، ناسيليا، ساديزما، پرەداتەلستۆا، - سلوۆوم، ۆسياكوي بەزنراۆستۆەننوستي. ۆ ۋپراۆلەني گوسۋدارستۆوم مى سوزداديم حاوس ي نەرازبەريحۋ.

مى بۋدەم نەزامەتنو، نو اكتيۆنو ي پوستوياننو سپوسوبستۆوۆات سامودۋرستۆۋ چينوۆنيكوۆ، ۆزياتوچنيكوۆ، بەسپرينتسيپنوستي. بيۋروكراتيزم ي ۆولوكيتا بۋدۋت ۆوزۆوديتسيا ۆ دوبرودەتەل... ناتسيوناليزم ي ۆراجدا نارودوۆ، پرەجدە ۆسەگو ۆراجدا ي نەناۆيست ك رۋسسكومۋ نارودۋ - ۆسيو ەتو راستسۆەتەت ماحروۆىم تسۆەتوم.

ي ليش نەمنوگيە، وچەن نەمنوگيە بۋدۋت دوگادىۆاتسيا يلي داجە پونيمات، چتو پرويسحوديت. نو تاكيح ليۋدەي مى پوستاۆيم ۆ بەسپوموششنوە پولوجەنيە، پرەۆراتيم ۆ پوسمەشيششە، نايدەم سپوسوب يح وبولگات ي وبياۆيت وتبروسامي وبششەستۆا. بۋدەم ۆىرىۆات دۋحوۆنىە كورني، وپوشليات ي ۋنيچتوجات وسنوۆى دۋحوۆنوي نراۆستۆەننوستي. مى بۋدەم براتسيا زا ليۋدەي س دەتسكيح، يۋنوشەسكيح لەت، گلاۆنۋيۋ ستاۆكۋ بۋدەم دەلات نا مولودەج، ستانەم رازلاگات، رازۆراششات، راستلەۆات ەيو. مى سدەلاەم يز نيح تسينيكوۆ، پوشلياكوۆ، كوسموپوليتوۆ. ۆوت تاك مى ەتو ي سدەلاەم» (يز ۆىستۋپلەنيا 1945 گودا پەرەد سپەتسيالنوي كوميسسيەي سەناتا سشا، ستاۆشەگو دوكترينوي 200).

ۆاشينگتوندى ورداسىنا اينالدىرعان حالىقارالىق ءسيونيزمنىڭ ىقپالىمەن جاسالدى دەۋگە بولاتىن وسى ىسپەتتى ەكى جوبا جانە بار. 1972-73 جىلدار تۇسىنداعى «گارۆارد جوباسى» جانە «حيۋستون جوباسى» (1990-91 ج.). بىرىنەن ءبىرى اسىپ تۇسكەن زۇلىمدىق جوسپارلار. «قازاقستاننان اۋلاق!» دەسەك تە... اشىق مويىنداۋعا «نامىستانۋىمىزبەن» كوز الدىمىزدا بولىپ جاتقان مورالدىك ۇسقىنسىزدىعىمىز بارى جايىندا جاق اشپاي جۇرگەنىمىز بەكەر مە؟ مىنا حاتىمدا سونىڭ ءبىر بولىگى ايتىلدى ەمەس پە؟

بۇل – وكىمەت پەن ۇكىمەت قۇزىرىنا جولداعان التىنشى حاتىم:

1. سول كەزدەگى مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ا.مۇحامەديۇلىنا 2014-جىلى ناۋرىز ايىندا «جاس الاش» گازەتى ارقىلى جولداندى. تاقىرىبى – «قازاق ساحناسىنىڭ سىرقاتى».

2. سول كەزدەگى پرەزيدەنت ن.نازارباەۆقا 2014-جىلى جەلتوقسان ايىندا جىبەرىلدى. ءوزىنىڭ  قولىنا تيەتىن بايلانىس جولىمەن.

3. حالىق ءارتيسىمىز بيبىگۇل تولەگەنوۆاعا 2015-جىلى جەلتوقسان ايىندا  «قازاق ءۇنى» گازەتى ارقىلى جولداندى. ماقالامنىڭ تاقىرىبى – «ساحنا سوراسى، تەلەارنا دوداسى». بيبىكەڭنەن ماعان جاۋاپ حات جازباۋدى ءوتىنىپ: «بەدەلىڭىزدى پايدالانىپ، وسىناۋ ويسىزدىقتاردى شەكتەتسەڭىز ەكەن!» دەدىم. ونەر سالامىزداعى ءانشى-بيشىلەردىڭ كوبى، قازاق بولا تۇرا، قازاقى كەلبەتتەن، رۋحتان، نامىستان ايىرىلعانىن اشىنىپ ايتتىم. كوپ ۇزامادى، الگى بۋىلتىق-بۋىلتىق جارعاق كيىمدى وپىر-توپىرشىلار ساحنادا كورىنبەيتىن بولدى. بىراق، ونىڭ ەسەسىنە، ومىراۋى، ارقاسى اشىق، ەتەگى ەدەندى سىپىراتىن كويلەك كيۋ باستالدى. ول كويلەكتەردىڭ كەيبىرەۋى سىڭار جەڭ شىعار، ويتكەنى ءانشىنىڭ          ءبىر يىعى جالاڭاش بولادى. مەنىڭشە، مينيسترلىكتىڭ بيبىكەڭنىڭ اقىلىن ىشتەي قىرىستانا تىڭداعان، «ەۋروپادان قالىسپاۋدى» ۋاعىزداپ جۇرگەن باسشى- قوسشىلارىنىڭ بىرەۋى: «قىزدارىمىزدىڭ ساحناعا قازاقى كيىممەن شىققانى ءجون بولادىعا» سولايشا «جاۋاپ» بەردى.

4. مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ا. رايىمقۇلوۆاعا 2019-جىلى ماۋسىم ايىندا  جازعانىم. ءانشى، ءبيشى، كۇيشى قىز-كەلىنشەكتەردىڭ شاشتارىن الدى-ارتىنا جايىپ تاستاپ، ءتىپتى بەتىنىڭ جارتىسىن جابا جالبىراتقانى ازداي،  ساۋدىراعان سابان شاشقا اينالدىرعانى كوزىمىزدى دە، كوڭىلىمىزدى دە قاجايتىنىن  ايتتىم. ساحنالاردا قازاقى ەمەس كيىم كيىستىڭ، ءجۇرىس-تۇرىستىڭ بەلەڭ الۋى - ۇلتتىق نامىستىڭ كەمشىندىگى دەدىم.

5. پرەزيدەنت ق.توقاەۆقا بيىل مامىر ايىندا ينتەرنەتتىڭ «Abai.kz» ادەبي پورتالى ارقىلى جازعانىم. تاقىرىبى – «ايتىلۋى قاجەت ءسوز ارتىق بولماس». ءمانسىز ماقتان، جەلكەندى جاعىمپازدىق جايلاعان، ازىق-تۇلىك، دۇنيە-مۇلىك ارزانداۋدى قويعان، قىمباتشىلىق قۇرساۋلاعان، ەكونوميكالىق دامۋىمىز ءسوز جۇزىندە بولىپ جاتقان قوعامىمىزداعى ولقىلىقتاردى اتاپ-اتاپ، مادەنيەت سالامىزداعى وسىناۋ وكىنىشتى جايتتەردى دە ءمالىم ەتتىم.

بيبىكەڭنەن (تولەگەنوۆادان) جاۋاپ تىلەمەيتىنىمدى ايتتىم دەدىم، ال باسقا تورتەۋى تىم-تىرىس قالدى. ءباز-باياعى نەمكەتتىلىك!

ۇكىمەت باسشىسى ساعان ايتىپ وتىرعان بۇل جايتتەردى ماقالاما ارقاۋ ەتىپ، تارالىمى ەڭ كوپ «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە اتتاندىردىم، بوگەلمەي جاريالاندى («قازاق قايدا بارادى؟». 02.04.2020 ج.). بىراق 185 مىڭنان استام وقىرماننىڭ، ولاردىڭ ىشىندەگى جۋرنالشى-جازۋشى جورا-جولداستارىمنىڭ ەشقايسىسى نە دۇرىس، نە بۇرىس دەمەدى. «جاس قازاق» گازەتىندەگى «قازاق اندەرى قاڭعىرىپ كەتپەگەي...» ماقالامدى دا ەلەمەدى. ءوي، بويكۇيەزدىك-اي!

ايتپاقشى، ءۇش ماسەلەنى كوتەرگەن سول ماقالامدا ۇكىمەتكە: مارقۇم دوس-جولداس قالامداستارىم حاقىنداعى ەستەلىكتەرىمە قاجەت فوتو-سۋرەت ىزدەگەن سايىن ينتەرنەتكە قول سوزىپ ءجۇردىم. تاۋىپ بەرە قويادى، بىراق ونىڭ فوتوسى توڭىرەگىندە سان-ساپالاق بوگدە سۋرەت تولىپ تۇرادى، ول قالاي؟ بەتتى قالايدا تولتىرۋ شارت پا؟ – دەگەن سىڭايدا قۇلاققاعىس جاسادىم. ەسكەرىلمەدى.

بۇل ينتەرنەتتەگى ءبىر «قىزىق»: ونىڭ سۋرەت-بەتتەرىندە تاۋەلسىز قازاقستان مەن رەسەي «كوسەمدەرىنىڭ» نىسانالى تاقىرىپقا ەشبىر قاتىسى جوق بولسا دا، ولاردىڭ ءتۇرلى-ءتۇستى فوتولارى «كوزدىڭ جاۋىن الادى». كەيبىر بەتتەردە، - ءاي، بەتپاقتىق! - ءۇيتىلىپ ولگەن گيتلەردىڭ جەكسۇرىن كەسپىرى كەزدەسەدى. ول قالاي؟ قايدان كەلگەن «تاپقىرلىق؟ الدە بىزدەگى ينتەرنەتكە ءبارىبىر مە؟  الدە ول قازاقستاننىڭ بيلىك شەگىندە  ەمەس  پە؟..  

ەندى، قۇرمەتتى اسقار، مىنا ءبىر اۋىر ويىمدى تىڭداعىن، بۇل مەنىڭ عانا ەمەس، بولعان ءىستىڭ ءمان-جايىن انىق بىلگەن مىڭداعان قازاقتىڭ ويى دەي الامىن.    

2006 جىلى شىلدە ايىندا الماتى ىرگەسىندە «شاڭىراق وقيعاسى» بولدى عوي. «رۇحساتسىز ورناعان» قازاق اۋىلدارىنا ويدا جوقتا تاڭعا جۋىق شابۋىل جاسالىپ، ۇيلەرى بۋلدوزەرمەن سۇرىلە باستادى! تاڭعا جۋىق!.. شوشىپ ويانعان تۇرعىنداردىڭ قولىنان كەلگەن اۋەلگى قارسىلىق جىگىتتەردىڭ: «بۇل نە سۇمدىق؟!» دەگەن ايقايى، ايەلدەردىڭ ويبايى، قورقىپ كەتكەن قارتتاردىڭ باجىلداۋى، بالالاردىڭ شىرىلداپ جىلاۋى بولدى. شاڭىراعىن، وتباسىن قورعاۋعا ءماجبۇر جىگىتتەر شابۋىلشىلدارعا توپ-توبىمەن ۇمتىلىپ، قاقتىعىس باستالدى. قىزۋقاندى ازامات اقىن ارون اتابەكتىڭ بيلىكتىڭ ادامگەرشىلىككە جات قاراكۇش قىلمىسىن ايىپتاعان جانايقايى توڭىرەكتى جاڭعىرىقتىردى. قاقتىعىستا ءبىر پوليتسەي قازاعا ۇشىرادى. الدەبىر ءامىرشى ونى «ارون اتابەكتىڭ توبى ولتىرگەنىن كورىپتى». ءبىر جەرىمەن ديىرمەن تارتقىشتار سول «دەرەك» بويىنشا اروندى ەكى جىل تەرگەپ، 2008-جىلى قازان ايىنىڭ 5-ءى كۇنى 18 جىلعا تۇرمەدە وتىرۋعا سوتتاتىپ تىنشىدى. بىزدە بولا بەرەتىن جازىقسىز جازالاۋدىڭ ءبىرى! 

تاۋەلسىز زاڭگەرلەردىڭ، ادام قۇقىن قورعاۋشى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ انىقتاۋى ناتيجەسىندە، ارون اتابەكتىڭ سوتتالۋى نەگىزسىز ەكەنى دالەلدەنسە دە، ءبىزدىڭ ايتقانىن ىستەتكىش «كۇشتىلەر» مىڭق ەتپەدى. ازباس-توزباس نەمقۇرايدىلىق!

اروننىڭ تۇرمەدە وتىرعانىنا 12 جىل. حالىقارالىق پوليتسيا قولعا تۇسىرگەن قىلمىسكەردەي قاتاڭ باقىلاۋدا. دەنساۋلىعى ناشارلاپ بارادى. دارىگەرلىك كومەك تىڭعىلىقتى ەمەس. حالىقارالىق ۇيىمدار، ءبىزدىڭ وپپوزيتسيالىق باعىتتاعى ساياسي قايراتكەرلەر، جۋرنالشىلار، جازۋشىلار، ياعني ارون اتابەكتىڭ كىم ەكەنىن جاقسى بىلەتىن جۇرتشىلىق جوعارىداعى ءتيىستى ورىندارعا جاسى 55-تەن اسقان (قازىردە 67 جاستا) ازامات اقىن ءىسىن قايتا قاراۋدى، ادىلدىككە كوز جەتكىزۋدى تالاپ ەتكەن، كەيىندە جەڭىلدىك جاساۋدى وتىنگەن حاتتى الدەنەشە جولدادى. امال نە، قۇلاق اسۋعا تيىستىلەردىڭ بىردە-ءبىرى سەلت ەتپەدى. بىزدەگى باسشى شەنەۋنىكتەر تاۋەلسىزدىكتى: «قاي ماسەلەنى قاشان، قالاي شەشەمىن، ول ءوز ەركىمدە، مەن تاۋەلسىزبىن!» دەپ بىلەتىن سياقتى. شىنىندا، «سلاۆياندىق ۇشتىكتىڭ» ارقاسىندا بىزگە دە وڭاي ولجا بولعان تاۋەلسىزدىك  حالىققا ەمەس، بيلىك توبىنداعىلارعا بۇيىرعان ءتارىزدى.

سونىمەن، قۇرمەتتى توراعا، ءسوزىمدى تۇجىرا ايتارىم:

1.كەرىاۋىزدار جامانداپ جۇرگەن كەشەگى كەڭەستىك داۋىردە مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ شتاتىندا «كوركەمدىك كەڭەس» بولدى. ول تەاتر-ساحنا ماسەلەسى اتاۋلىنىڭ ءبارىن حالىقتىڭ، قوعامنىڭ تالاپ-مۇددەسىنە ساي رەتتەپ وتىردى. بۇگىنگىدەي اركىم بەت-بەتىنە كەتىپ، تەلە-راديو ارنالارىنىڭ كوركەم ادەبيەت پەن ونەردى ساۋداعا سالۋلارىنا جول بەرمەدى. ونى قازىرگى مادەنيەت مينيسترىمىزگە حاتىمدا مالىمدەدىم.

ياعني «كوركەمدىك كەڭەستى» قالپىنا كەلتىرگىن.

2. سول داۋىردە: «ەڭبەكشىلەردەن كەلىپ تۇسكەن حاتقا ءبىر اپتانىڭ ىشىندە جاۋاپ قايتارىلسىن» دەگەن تالاپ بولدى. ەگەر ءبىز حالىقتى سيلاۋعا مىندەتتى ەكەنىمىزدى تۇيسىنە الساق، ول تالاپتى جاڭعىرتۋىڭ كەرەك. كىمگە، قايدا ارىز-شاعىم جازسا دا، ءبىر اۋىز جاۋاپ الا الماي جۇرگەن جابىرلەنۋشى مىڭداپ بار.  

3. ادىلەتتى مەملەكەت ەكەنىمىز راس بولسا، بيلىكتەن قيانات كورگەندەردى    قورعاپ باققانى ءۇشىن جالعان ايىپقا جەم بولعان ارون اتابەككە باسبوستاندىعىن قايتارىپ بەرۋدى ويلاستىرعىن.

عۇلاما بابامىز ءابۋ ناسىر ءال-فارابي: «سەن دوسىڭنان سەكەمدەنبە، قاتتى بولسا – ساتىپ كەتەر; سەن جاۋىڭنان سەسكەنبە، قاتتى بولسا – اتىپ كەتەر; سەن نەمكەتتىلىكتەن ساقتان، تۇبىڭە سول جەتەر»، دەگەن ەكەن. بىزدە ەتەك جايعان سول نەمكەتتىلىك قوعامدى  قوجىراتىپ تىنباسا جارار ەدى!

سالەممەن، - عابباس قابىشۇلى، 

جۋرنالشى-جازۋشى

Abai.kz