قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ 1 قىركۇيەكتەگى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا كاسىبي سپورت كلۋبتارىن تولىقتاي مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرۋدىڭ قاجەتى جوق ەكەنىن ايتتى.

«وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ سپورتتىق جانە شىعارماشىلىق الەۋەتىنە اسا نازار اۋدارۋ قاجەت. قارجى تاپشىلىعى كەزىندە مەملەكەت بيۋدجەتى ەسەبىنەن كاسىبي سپورت كلۋبتارىن تولىقتاي قامتاماسىز ەتۋدىڭ قاجەتى جوق. مەملەكەتتىڭ جانە كۆازيمەملەكەتتىك كومپانيالاردىڭ بيۋدجەتىنەن ميللياردتاعان تەڭگە ءتيىمسىز جۇمسالۋدا»، - دەدى توقاەۆ.

حالىقتىڭ قالتاسىنان شىققان قارجىنىڭ كۇشىمەن عانا كۇن كورەتىن قازاقستان كاسىپقوي سپورتىنا ايتىلار سىن كوپ. بيۋدجەت قارجىسىنىڭ ءبۇيىرىن سورىپ وتىرعان فۋتبول، حوككەي، باسكەتبول، ۆەلوسپورت سىندى «قوماعاي» سپورت تۇرەلىن قارجىلاندىرۋ ءۇشىن جىلىنا ميللياردتاعان اقشا قاجەت.

سپورت كلۋبتارىنا جىل سايىن قىرۋار قارجى ءبولىنىپ جاتقانىمەن, قارجىعا ساي ناتيجە تالاپ ەتىپ جاتقان ەشكىم جوق. بۇل كلۋبتار ەل الدىندا، مەملەكەت الدىندا ەسەپ تە بەرمەيدى. بيۋدجەتى قانشا، شەتەلدىك سپورتشىلاردى قانشاعا ساتىپ الدى، ولارعا قانشا جالاقى تولەيدى، ناتيجە قانداي دەگەن سۇراقتار شەندىلەردى ەشقاشان مازالامايدى. جاۋاپتى باسشىلار بولىنگەن قارجىنىڭ قايدا جۇمسالعانى جايلى جۇمعان اۋىزىن اشقان ەمەس.

ساراپشىلاردىڭ ويىنشا، وسىنداي جابىق ساياسات سپورت سالاسىنداعى سىبايلاس جەمقورلىقتى ءورشىتىپ جىبەرگەن. كاسىپقوي سپورت كلۋبتارى شەندىلەردىڭ قالتاسىن قامپيتاتىن قامباعا اينالعانى وتىرىك ەمەس. ونىڭ ۇستىنە، ءبىزدىڭ ەلدە سپورت فەدەراتسيالارىن كاسىبي مامان ەمەس، اكىم-قارالار باسقارادى. دەمەك، كەيى سپورت ءتۇرى، كەيبىر باسشىنىڭ جەكە مەنشىگىنە اينالىپ كەتكەن دەسەك تە بولادى. ەندەشە، 30 جىل بويى مول قارجى ءبولىنىپ، جەمقورلىق جايلاپ العان سالانى پرەزيدەنت توقاەۆ ءبىر اۋىز سوزىمەن وزگەرتە الا ما؟

جولداۋدان كەيىنگى ەسەپ-قيساپ

مەملەكەت باسشىسىنىڭ جولداۋىنان كەيىن مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى سوڭعى ەكى جىلدا سپورتقا بولىنگەن قارجى مولشەرىن جاريالادى. اتالعان مينيسترلىكتىڭ مالىمەتىنشە، 2019-2020 جىلدار ارالىعىندا ەلىمىزدىڭ 17 وبلىسىندا جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەردەن 250 ميللياردتان استام تەڭگە بولىنگەن. بۇل قاراجاتتىڭ كوپ بولىگى فۋتبول مەن حوككەي كلۋبتارىن ۇستاۋعا كەتەدى ەكەن.

اتاپ ايتقاندا، 2019 جىلى سپورت كلۋبتارىنا 121 ميلليارد تەڭگە، (ونىڭ 34 ميلليارد تەڭگەسى فۋتبولعا), 2020 جىلى 131 ميلليارد تەڭگەگە (ونىڭ 37 ميللياردى فۋتبولعا) بولىنگەن.

قازاقستاندا جازعى وليمپيادالىق سپورت تۇرلەرىنە جاتاتىن 95 كاسىبي كلۋب جۇمىس ىستەيدى. ولار: گاندبول - توعىز، سۋ دوبى - ەكى، دوپتى حوككەي - ءبىر، رەگبي - ەكى، باسكەتبول - توعىز، كلاسسيكالىق جانە جاعاجاي ۆولەيبولى - 23, فۋتبول - 49 ( بۇلاردان بولەك ونداعان حوككەي كلۋبتارى بار). وسىنىڭ ءبارى بيۋدجەتكە قاراپ وتىر. الماتىلىق «قايرات» فۋتبول كلۋبىنان باسقا بىردە-ءبىر كوماندادا جەكە قوجايىن جوق.

2012 جىلى ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتتىڭ باستاماسىمەن «استانا» پرەزي­دەنت­تىك كاسىبي سپورت كلۋبى قۇرىلعان. قازىرگى ۋاقىتتا كلۋب قۇرامىنا «بارىس» حوككەي كلۋبى، «استانا» فۋتبول كلۋبى، «Aستانا» ۆەلوكو­مان­داcى جانە «استانا» باسكەتبول كلۋبى كىرەدى. «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى 2020 جىلى وسى سپورت كلۋبىن ۇستاپ تۇرۋعا 27 ميلليارد تەڭگە بولگەن.

بۇلار جولداۋدان كەيىن جاريالانعان جاڭا مالىمەتتەر. ءبىز بۇعان دەيىن دە ەل سپورتىنداعى باس اينالدىرار قارجىلار جايلى جازىپ جۇردىك. ماسەلەن، فۋتبولدان پرەمەر-ليگادا باق سىنايتىن كوماندالارعا ەل بيۋدجەتىنەن جىل سايىن 30-40 ميلليارد تەڭگە بولىنەدى. 2018 جىلى ءدال وسى فۋتبولشىلارعا جالاقى تولەۋگە 80 ملن ەۋرو (33,5 ملرد تەڭگە) جۇمسالعان كورىنەدى. تاعى ءبىر مالىمەت بويىنشا، ەلىمىزدە دوپ تەبەتىن فۋتبولشىلار ورتا ەسەپپەن جىلىنا 148 513 دوللار (ايىنا 12 376 دوللار) تابىس تابادى.

سونداي-اق، فۋتبولعا ارنالعان ستاديون سوعۋعا دا ءجونسىز اقشا جۇمساۋدان الدىعان جان سالمايمىز. تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى ەلىمىزدە جالعىز ستاديون - «استانا ارەنانىڭ» شىعىنى 182 ملن. دوللار بولعان. ال تۇركستان وبلىسىندا سالىنىپ جاتقان سۋ جاڭا ستاديونعا 31 ملن. دوللار جۇمسالدى. مۇنى از دەسەڭىز، كەزىندە شىمكەنتتەگى «قاجىمۇقان اتىنداعى ورتالىق ستاديوندى» قايتا جوندەۋگە 44 ملن. ەۋرو (مولشەرمەن 50 ملن. دوللار) قارستىرىلعان بولاتىن.

ەل بيۋدجەتىنە ەڭ كوپ سالماق سالاتىن ەكىنشى سپورت - حوككەي. ەلوردادا كىلەڭ شەتەلدىكتەر ونەر كورسەتەتىن «بارىس» دەگەن كلۋب بار. بۇعان دەيىن «بارىس» حوككەي كلۋبىنا 2018 جىلى 3 450 840 000 تەڭگە، ال 2019 جىلى 3 653 490 000 تەڭگە بولىنگەنىن جازعان ەدىك. ءدال وسى «بارىس» كلۋبىندا وينايتىن داررەن ديتس ەسىمدى كانادالىق حوككەيشى جىلىنا ءبىر ميلليون دوللاردان كوپ جالاقى الاتىن كورىنەدى.

اتالعان سان-تسيفرلار كاسىپقوي سپورتقا مول قارجىنىڭ ماقساتسىز جۇمسالعانىن ايعاقتايدى. بىراق بۇل اشىق دەرەككوزدەر ارقىلى بىزگە جەتكەن مالىمەتتەر عانا. جوعارىدا ايتىلعان 2 جىلدا جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن بولىنگەن 250 ميلليارد تەڭگەنىڭ ەسەبىنە ماڭايلاعان دا جوقپىز. ونىڭ ەسەبىن ەشكىم بەرگەن جوق ءالى.

سپورتقا بولىنگەن قارجى - قۇمعا سىڭگەن سۋ

ەڭ وكىنىشتىسى، كاسىپقوي سپورتقا ميللياردتاپ قارجى شىعىنداساق تا، جەتكەن جەتىستىگىمىز تىم از. فۋتبولدان ۇلتتىق قۇرامامىز الەمدىك رەيتينگتە 120-ورىندا تۇر. 20 جىل جانتالاسساق تا وزىمىزدەن بىردە-ءبىر الەمدىك دەڭگەيدەگى حوككەيشى شىققان جوق. حوككەي قۇرامامىزدا كىلەڭ شەتەلدىكتەر ونەر كورسەتىپ ءجۇر. ۆەلوسپورت، باسكەتبول قۇرامالارىمىزدا دا قاپتاعان لەگيونەرلەر. قازاق تۇگىل، قازاقستاندىق ويىنشىلار جوق. قازاق بيلىگى سوندا دا بوس ماقتان ءۇشىن شەتەلدىك سپورتشلارعا اقشا شاشۋدان شارشاماي وتىر.

وتكەن جىلى قازاقستان فۋتبول فەدەراتسياسى ەل فۋتبولى ءۇشىن ءتيىمسىز شەشىم قابىلدادى. رەسەيدىڭ اسەرىمەن ەاەو-عا مۇشە ەلدەردىڭ ويىنشىلارى ءبىزدىڭ ەلدە لەگيونەر سانالمايدى دەگەن ەرەجە ەنگىزدى. وسى شەشىمنىڭ اسەرىنەن ونسىز دا شەتەلدىكتەر كوپ قازاق فۋتبولىنا رەسەي مەن بەلارۋستىك ەكىنشى-ءۇشىنشى سورتتى فۋتبولشىلار قاپتاپ كەتتى.

ءسوزىمىز دالەلدى بولسىن، بيىل قازاقستان پرەمەر-ليگاسىندا باق سىناپ جاتقان 11 كوماندا ساپىندا 127 شەتەلدىك ويىنشى دوپ تەۋىپ ءجۇر. ونىڭ 115-ءسى رەسمي لەگيونەر رەتىندە تىركەلگەن (ەاەو ويىنشىلارىن لەگيونەر رەتىندە قاراستىردىق). قازاقستان ازاماتتىعىن العان ويىنشىلار ءبىزدىڭ ەلدىڭ كوك پاسپورتىن كوپ اقشا تاپقانشا عانا پايدالاناتى بارىمىزگە بەلگىلى. مۇنداي مىسالدار بىزدە وتە كوپ.

سالىستىرۋ ءۇشىن ايتا كەتەيىك. وتكەن جىلى ەل چەمپيوناتىندا 12 كوماندا بولدى. سول 12 كوماندادا 107 شەتەلدىك ويىنشى بولعان (ونىڭ 92-ءسى رەسمي لەگيونەر). ال بيىل 1 كوماندا از بولعانىنا قاراماستان، شەتەلدىكتەر سانى 20-عا ارتىپ وتىر. وسىدان-اق، قفف-نىڭ جاڭا ەرەجەسى شەتەلدىك فۋتبولشىلار ءۇشىن ءتيىمدى بولعانىن بايقاۋعا بولادى.

ەل چەمپيوناتىنداعى 11 كوماندانىڭ ىشىندە پەتروپاۆلدىق «قىزىلجاردا» شەتەلدىكتەر ەڭ كوپ - 16 ويىنشى. «جەتىسۋ»، «شاحتەر»، «وقجەتپەس» ساپىندا 13-تەن شەتەلدىك ءجۇر. ال شەتەلدىك ويىنشىلار ەڭ ازى «قايسار» مەن «كاسپي». بىراق بۇلاردىڭ وزىندە 9-دان شەتەلدىك فۋتولشى بار.

ەل چەمپيونى «استانا» ساپىندا 14 بىردەي شەتەلدىك ويىنشى بار. ەلوردالىقتار وتاندىق جاس فۋتبولشىلارعا مۇلدە مۇمكىندىك بەرمەيتىن كوماندا رەتىندە اتى شىققان. كوبىنە شەتەلدىكتەرگە سەنىم ارتادى. پرەزيدەنتتىك كلۋب دەگەن اتىنا سۇيەنىپ، «سامۇرىق-قازىنانىڭ» سان ميلليارد سوماسىن سارىپ ەتىپ وتىر.

سول «استانانىڭ» كۇنى كەشە وتكەن شىمكەنتتىك «ورداباسىعا» قارسى ويىندا تەك شەتەلدىكتەردى الاڭعا شىعارىپ تاڭقالدىردى. ەل چەمپيوناتىنىڭ 8-تۋرى اياسىندا وتكەن ويىندا «استانا» ساپىندا جالعىز قازاقستاندىق (دميتري شومكو) ونەر كورسەتتى.

استانا»: نەناد ەريچ (ق) (ك) – ۋروش راداكوۆيچ، لۋكا شيمۋنوۆيچ، ەۆگەني پوستنيكوۆ، دميتري شومكو – يۆان ماەۆسكي، ماكس ەبونگ، رۋنار مار سيگۋرونسسون – تيگران بارسەگيان، دورين روتاريۋ، پيەروس سوتيريۋ.

بۇل جەردە قازاقستان ازاماتتىعىن الىپ العان نەناد ەريچ ( سەربيا) پەن ەۆگەني پوستنيكوۆتى (رەسەي) دا شەتەلدىكتەر قاتارىنا جاتقىزامىز. «ورداباسى» دا ولاردان كەم سوققان جوق، 7 شەتەلدىك ويىنشىنى الاڭعا شىعاردى.

بيىل «استانا» مەن «ورداباسى» عانا ەمەس، باسقا كوماندالار دا الاڭعا 3-4 قانا قازاقستاندىق ويىنشى شىعارىپ ءجۇر. زاڭ-ءتارتىپ سوعان جول بەرىپ تۇر. قازاقستان كاسىپقوي فۋتبول ليگاسىنىڭ ەرەجەسىندە وتاندىق ويىنشىنى الاڭعا شىعۋ مىندەتتەلمەگەن. ءبىر ويىندا 6 لەگيونەر، 5 ەاەو ويىنشىسىن شىعارسا دا باپكەر ءوز بىلەدى. ەرەجە مىنە:

«پرەمەر-ليگا كلۋبىنىڭ تىزىمىندە كەم دەگەندە 12 قازاقستاندىق فۋتبولدىڭ تاربيەلەنۋشىسى جانە «لەگيونەرلەردىڭ» سانى 8-دەن اسپاۋى قاجەت. تىزىمدەگى قالعان 10 پوزيتسيانى قازاقستاندىق فۋتبولدىڭ تاربيەلەنۋشىسى نەمەسە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا مۇشە ەلدەردىڭ كەز كەلگەن فۋتبولشىسى تولتىرا الادى. بۇل كلۋبتىڭ ۇستانىمىنا بايلانىستى. ويىنداعى شەكتەۋگە قاتىستى ءبىر عانا ەرەجە بار: جاسىل الاڭدا «لەگيونەرلەردىڭ» سانى 6-دان اسپاۋى ءتيىس».

قىسقاسى، قارجىسى مول قازاق سپورتىنا ۇلكەن رەفورما كەرەك. كاسىپقوي سپورت كلۋبتارىن ەسەپسىز قارجىعا كومىپ قويۋدى توقتاتپاساق، ەل سپورتى ەشقاشان دامىمايدى. باقىلاۋ كۇشەيمەسە، سپورتتاعى سىبايلاس جەمقورلىق تا تيىلمايدى.

كاسىپقوي سپورتتاعى ەسەپسىز قارجىنى ازايتۋ جايلى بۇعان دەيىن دە كوپ ايتىلدى. حالىق ۇنەمى وسىنى تالاپ ەتەدى. بۇل ۇسىنىستار بيىك مىنبەرلەردە دە ءسوز بولعان.

2019 جىلى 13 دەپۋتات بۇرىنعى پرەمەر-مينيستر باقىتجان ساعىنتاەۆقا جولداعان ساۋالعا كەيىنگى پرەمەر-مينيستر اسقار مامين جاۋاپ بەرىپ, كاسىپقوي سپورتقا قارجى ءبولۋ، لەگيونەر شاقىرۋ ەرەجەسى وزگەرمەيتىنىن مەڭزەگەن.

ال 2020 جىلدىڭ باسىندا ءماجىلىس دەپۋتاتى، «اق جول» پارتياسىنىڭ توراعاسى ازات پەرۋاشەۆ اكىمدەرگە كاسىپقوي سپورت جانە فۋتبول كلۋبتارىن بيۋدجەت قاراجاتىنان قارجىلاندىرۋعا تىيىم سالۋدى ۇسىندى.

بىراق بۇل ۇسىنىستارعا قۇلاق اسقان ەشكىم بولعان جوق. سەبەبى جوعارىدا ايتقانىمىزداي، 30 جىل بويى قالىپتاسقان جۇيەنى بۇزىپ، سپورتتاعى قارجىنى قيىپ تاستاۋ قيىن جۇمىس. قارجىنىڭ ارقاسىندا عانا قالت-قۇلت ەتىپ كۇن كورىپ وتىرعان قازاق سپورتى قۇردىمعا قۇلاۋى مۇمكىن. ونىڭ ۇستىنە مول قارجىعا ۇيرەنگەن مۇددەلى توپتار مۇمكىندىك بەرگىسى كەلمەيدى.

بىراق پرەزيدەنت كاسىپقوي سپورتقا مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن قارجى ءبولۋدى قىسقارتۋدى تالاپ ەتىپ وتىر. ەندىگى سۇراق، مەملەكەت باسشىسىنىڭ تالابى ورىندالىپ، ەل سپورتىنىڭ كولەڭكەلى تۇسىنا ماي شامنىڭ جارىعى تۇسە مە، الدە قالىپتاسقان جۇيە ءوز دەگەنىن جاساي بەرە مە؟

قۋانىش قاپپاس

Abai.kz