16-20 جەلتوقسان، 2011

16-20 جەلتوقسان، 2011

(20 جىلدىعىمىزعا قۋانىپ جۇرگەندەگى كورگەن ازابىمىز تۋرالى)
قازاقستاننىڭ ازاتتىق مەرەكەسى قۇتتى بولسىن! ەلىمىز وركەندەي بەرسىن، مەملەكەتىمىز قۋاتتى بولسىن، ازاماتتارىمىز ەركىن ويلايتىن، زايىرلى، سانالى، ءبىلىمدى تۇلعالار بولسىن، ەشبىر ەلدەن دارەجەمىز تومەن تۇسپەسىن، بەرەكە-بىرلىگىمىز مىعىم بولىپ، ەشبىر ۋايىم بولماسىن!
*****
تاعى دا قان توگىلدى. مەرەكە كۇنى ماڭعىستاۋدا بەيكۇنا ادامدار وپات بولدى. ەلگە وبال بولدى، بەيبىت كۇندە قان توگىلدى، قازاق پەن قازاق قىرىلىستى! بيلىك تە، ازاماتتارىمىز دا امبيتسيالارىن توقتاتىپ، ەلدىڭ بولاشاعىن ويلاۋى كەرەك قوي. سىرتقى كۇشتەر "اراب كوكتەمىن" ءبىزدىڭ ەلگە دە اكەلگىسى كەلەدى، ال ىشكى كۇشتەرىمىز ءوز تۋعان ازاماتتارىن باۋىرعا باسىپ، ولاردىڭ پروبلەمالارىن جەتى اي بويى كۇتكىزبەي-اق شەشۋى كەرەك ەمەس پە ەدى؟! اداسپايىق اعايىن، باسقا ەلدەردە بولعان قانتوگىستەردەن ساباق الايىق!
*****
ەشبىر سەبەپ ەلىمىزدىڭ تۇتاستىعىنان جوعارى تۇرا المايدى. بىزدەر بۇگىن بارمىز، ەرتەڭ جوقپىز، مەملەكەتىمىز ءالى جاس، ونىڭ باسىندا وسىنداي بىلىقتار كوپ بولسا، ەرتەڭى جارقىن بولمايدى. ءبارى دە ءوز جاعىنا تارتىپ جاتىر، ءبارىنىڭ دە كوزىن امبيتسيا جاۋلاپ العان، اششى شىندىقتى كورە الماي جاتىر. ءدىن دەپ ەلگە ىرىتكى سالعىش اعىمنىڭ ءبارىن اكەپ كىرگىزدىك، امانداسۋدان قالدىق. ساياسي ويىندار قاراپايىم حالىقتى ابدەن شارشاتتى. جالپاق جۇرت زارداپ شەگە باستادى. تاعدىرىمىز قىل كوپىردىڭ ۇستىندە تۇرعان كەز. تەك ساليقالى وي، كەشىرىمدىلىك، مەيىرىمدىلىك، اعايىنشىلىق كەرەك وسى كۇندەرى...
*****
كەڭ بايتاق جەرىمىز بار، الەمدە تەڭدەسى جوق ەلىمىز بار، قازىر جاعا جىرتىساتىن، قىرىلىساتىن كەز ەمەس، بۇل قازاققا جات قىلىق، بيلىك تە ازاماتتارىمىز دا اقىلعا سالۋى كەرەك، سىرتقى كۇشتەردىڭ تىلەۋىن ورىنداماۋى كەرەك، "كۇش اتاسىن تانىماس" دەگەندى ەسكە الۋى كەرەك، تەك بولاشاقتى ويلاپ، ءوز حالقىنىڭ ماسەلەلەرىن شەشىپ، جاعداي جاساۋى كەرەك. ۇلكەن سىننىڭ الدىندا تۇرمىز، ونىڭ وبالىن ەشبىر ادام، ەشبىر پارتيا كوتەرە المايدى، بۇل قاتەلىكتى ەرتەڭ جوندەي المايمىز، ءبىر رەت وت الاتىن بولسا ونى توقتاتۋ قيىن، مىنا ليۆيا، سيريا، قىرعىزستان ت.ت. مىسالداردى كوردىك قوي، ءبىزدىڭ قازاققا ونىڭ كەرەگى جوق، ونىڭ ارتى قاسىرەت بولادى باۋىرلارىم...
*****
ەڭ باستى نارسە - قانداي ماسەلەنى دە كەلىسىممەن، ازاماتتارىمىزدىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋمەن شەشكەنىمىز ءجون. ساياسات جانە قۇقىق مەحانيزمدەرى ناقتى ىستەۋى شارت، وڭ ناتيجە بەرۋى شارت. «ەسكەرمەگەن جاۋ جامان، ەلەمەگەن داۋ جامان» دەيدى دانا حالقىمىز. ءبىر جاقتى ماقتانشاقتىق پەن استامشىلدىق قانشالىقتى دۇرىس بولماسا، جالاڭ انتاگونيزمگە نەگىزدەلگەن ۇستانىم دا دۇرىس ەمەس. دەموكراتيالىق ينستيتۋتتاردىڭ بارلىعى دا تولىققاندى ىستەگەندە عانا مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەردىڭ الدىن الۋعا بولاتىن شىعار....
*****
ءبىزدىڭ ەڭ باستى بايلىعىمىز مۇناي دا گاز دا تەمىر دە ەمەس، ەڭ باستى بايلىعىمىز ادام دەر ەدىم. بىزگە ءار قازاق بالاسىنىڭ جانى ارداقتى، التىننان دا قىمبات، ءار ازاماتىمىز اۋاداي قاجەت بىزگە! سوندىقتان، شەكىسكەندى قويىپ، بەكىسكەن ءجون، ىشتەي ىرىگەنىمىز سىرت جاۋعا تاپتىرماس ولجا بولادى، ولار ونسىز دا ءبىزدى بولشەكتەپ الدى! مىنا الەۋمەتتىك تراگەديالاردىڭ جاراسى ونداعان جىلداردا عانا جازىلۋى مۇمكىن، ءتىپتى، حالىق جادىندا ساقتالىپ قالۋى دا مۇمكىن، سوندىقتان سالماقتى وي قورىتىپ، يماندىلىققا كەلگەن ءجون اعايىندار...
*****
بيلىك پەن بايلىق دەگەن ەكى سيقىرلى كۇش ادامدى ەسەڭگىرەتۋ جاعىنان كەز كەلگەن ەسىرتكىدەن كەم تۇسپەس اسەرى جاعىنان، ول ءوزىنىڭ كۇشىنە سەنىپ، مىقتىلىعىن دارىپتەۋمەن بولادى، بۇل ونىڭ ءالسىز تۇسى. كۇشپەن شارا قولدانۋ كەڭەس داۋىرىنە ءتان بيلىكتىڭ امالى، ول ورتا جانە ۇزاق مەرزىمدە وڭ ناتيجە اكەلە قويماس. كەشەگى بيلىكتىڭ پرەزيديۋمىندا وتىرعان ءابىش كەكىلباي سياقتىلار نەگە بارىپ حالىقپەن تىلدەسپەيدى، كوڭىل ايتىپ، جۇباتۋ ايتىپ، سولاردىڭ مۇڭ-مۇقتاجىنا تارجىمەشى بولسا باياعىدا بۇل ماسەلەلەر شەشىلمەس پە ەدى؟ بيلىك حالىقتىڭ الدىندا ەڭكەيسە ول بيلىكتىڭ تومەندەگەنى ەمەس، قايتا حالىقتىڭ قوشەمەتىنە يە بولىپ، بيىكتەگەنى دەر ەدىم....
*****
قازاعىمنىڭ وسى مۇشكىل حالگە دۋشار بولعانىن كورىپ، قابىرعام قايىسىپ، جۇرەگىم اۋىرىپ جاتىر. ايشۋاق ءىنىم راحمەت ساعان، قازاعىم دەپ سوققان جۇرەگىڭنەن اينالىپ كەتەيىن! ءبىزدىڭ قولىمىزدان نە كەلەدى، تەك تۇزەلسە ەكەن دەپ تىلەيىك. كەشە كەۋدەلەرى مەدالدارمەن وردەندەرگە تولى وتىرعان شونجارلارىمىز ءدال وسىندايدا وزدەرىن كورسەتىپ، ەلگە اراشا بولۋى كەرەك دەپ سانايمىن، قازاعىم امان بولسىن!
*****
بۇلار جاقسى جاڭالىقتار ەمەس. اينالامىزعا قاراعاندا ءبىزدىڭ قازاقستاندا وسىنداي قاقتىعىستار ەشقاشان دا بولمايتىن شىعار دەۋشى ەك، ونىمىز بەكەر بولىپ شىقتى. كۇن وتكەن سايىن ەلدەگى تىنىشتىق بۇزىلىپ بارادى، قاقتىعىستار كوبەيىپ بارادى. تەلەۆيزوردى قوسۋعا قورقاتىن بولدىق، ءار جاڭا كۇن جاڭا ءبىر اتىستىڭ نە جارىلىستىڭ بولعانى تۋرالى ەستيتىن بولدىق. بيلىك پەن ازاماتتار پاراساتتى قادام جاساماسا ەرتەڭىمىز قاراڭ بولادى....
*****
قالتاسى قالىڭدار شەتەلدەردە قىمبات ءۇي-جايلارىن دايىنداپ قويعان، بىردەڭە بولا قالسا زىتا سالادى، ءبارى دايىن، ال مىنا بيشارا جۇرت نە ىستەيدى، باسىندا باسپاناسى جوق، ول كەشكى ىشەتىن اسىن ويلايدى، بالا-شاعاسىنىڭ اماندىعىن ويلايدى....
*****
دۇرىس ايتىلعان، جەتى اي بويى ەرەۋىلدەر مەن شەرۋلەر ورىن الىپ وتىرعان شيەلەنىس ايماعىندا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ءتيىستى ساقتىق شارالارىن قولدانىپ، بولىپ نە بولايىن دەپ جاتقان جاعدايلاردان الدىن الا حاباردار بولىپ تۇرۋى جانە قاندايدا ءبىر ارانداتۋشىلىققا يا زاڭ بۇزۋشىلىققا جول بەرگىزبەۋى قاجەت ەدى عوي!
*****
حالقىمىزدىڭ تاريحىندا ىشكى جانجال دەگەن بولماعان، بۇل ەڭ قيىنى جانە ەڭ قاۋىپتىسى، سوندىقتان تەك اعايىنشىلىققا، سابىرلىلىققا جانە كەشىرىمدىلىككە شاقىرايىق. ساياسي ويىندارعا قۇربان بولىپ كەتپەيىك، ەلدىڭ كەلەشەگىن ويلايىق، مەملەكەتىمىزدىڭ تۇتاستىعىن ويلايىق، وسىنداي كەڭ بايتاق ەلىمىز بار، باي جەرىمىز بار، ەڭ باستى بايلىعىمىز وسى عوي، ايىرىلىپ قالمايىق وسى ءبىر كيەلى وتانىمىزدىڭ بەيبىتشىلىگىنەن، تىنىشتىقتان...
*****
سىرتقى كۇشتەردىڭ ويىندارىنا ساق بولۋىمىز كەرەك، ۇلتتىق بىرلىگىمىز ءدال وسى كۇندەرى اۋاداي قاجەت! يمپەرياليست كۇشتەر ءبىزدىڭ بيلىكتى ءوز ازاماتتارىنا قارسى كۇش جۇمساۋعا يتەرمەلەپ جاتىر، الۋان ءتۇرلى اككى تاسىلدەرمەن ارانداتۋشىلىق جوسپارلى تۇردە جىلدار بويى جاسالىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ مىقتىلارىمىز مىقتىلىقتارىن دارىپتەۋدەن وسىنداي كوكەيتەستى نارسەلەرمەن شۇعىلدانۋعا ۋاقىت تابا الماي الەك. ليۆيادا، سيريادا، مىسىردا ت.ت. وسىنداي ستسەناريلەر قويىلعان، بيلىك ءوز حالقىنا قارسى كۇش قولدانىپ، اياعى ورشەلەنگەن جۇرت اشىق كۇرەسكە شىققان، باتىس ولارعا قارۋ-جاراقتان باستاپ، قارجى، تەحنيكا ت.ب. ءبارىن بەرىپ قولدادى عوي....
*****
بىزدە مۇنداي مالىمدەمەلەردى ەشكىم وزدىگىنەن جاسامايدى، جوعارى جاقتان ءبىر بەلگى يا يشارات كەلگەن شىعار، سونان سوڭ ءبارى بۇلبۇلشا سايرايدى، بالا باقشانىڭ ءتارتىبى بۇكىل ەلگە ورناعانداي....كىندىگىنەن بايلاۋلى، اۋزىنا نوقتا سالىنعان، تىرپ ەتكىزبەيدى، سويلەيىن دەسە تاياق جەيتىنىن بىلەدى، بىلاي ىستەسە ماراپاتتالادى. جەكە باسقا تابىنۋ جالپى سيپات الدى، بارلىق دارەجەلەردە... ال زيالىلار (!) جەكە باسىنىڭ كۇيىن كۇيتتەپ كەتتى، ەل يەسىز، قورعانسىز قالدى.... شىندىقتى جاسقانباي ايتا الاتىن تۇلعالارىمىز جوقتىڭ قاسى، جالتاقتىق پەن ساتىلعىشتىق ەن جايلاپ كەتتى، وتىرىك پەن كوز بوياۋشىلىق ءوزىن ءوزى الداۋعا اپارىپ سوقتىردى. بۇل تۇستەن ءبىر كۇنى ويانارمىز، بىراق كىم بولىپ، قانداي حالدە؟!
*****

ساپا مەن سيپات بۇزىلدى، وڭاي ولجا تابۋ، ارزان اتاق، جاعىمپازدىق، الىمجەتتىك، وزبىرلىق، اعايىندى قورلاۋ، قازاق بالاسىن الالاۋ، ەلگە ىرىتكى سالۋ دەندەپ كوبەيىپ كەتتى... باسقانى بىلاي قويعاندا، ۇكىمەتتىڭ باسىندا وتىرعان ادامدار ەرتەڭگى كۇندى ويلاپ، ۇلت بولاشاعىن ويلاپ سويلەمەي مە؟! قازاقتىڭ تاريحى تەك بۇگىنگى كۇنمەن بىتپەيدى عوي، تەك ءبىر كوميسسيانىڭ تاپسىرماسىمەن شەكتەلمەيدى عوي! وزدەرى شەشۋگە ءتيىستى ماسەلەلەردى لايىعىنشا ورىنداۋدىڭ ورنىنا، «ورالماندار كىنالى!» دەپ، ەل-جۇرتىن ىزدەپ كەلگەن اعايىنعا ايىپتىڭ ءبارىن تاعا سالادى. وكىنىشتىسى، مەملەكەت قايراتكەرلەرىن دايىنداي المادىق، اششى شىندىق وسىندا، تەك "كوماندا" قايراتكەرلەرىن دايىنداپ جىبەردىك، ال ولاردىڭ الدىڭعى "سەنىمدى" وكىلدەرى شەتەلگە قاشىپ تىندى، ارتقىلارىنىڭ ءتۇرىن وزدەرىڭ كورىپ وتىرسىڭدار، قايدام...
*****

"قۇرتىپ قۇتىل!" دەگەن سوۆەتتەن قالعان قاتاڭ ءادىس، ول 1937 جىلى ۇلت زيالىلارىن قۇرتىپ قۇتىلعىسى كەلگەن، بارلىق شيەلەنىستەردە وسى امالدى پايدالانعان ءامىرشىل جۇيە، الىمجەتتىك جاساپ، حاق-ناحاق پا دەپ قاراماستان، ءبىر اۋىز ءسوز ءۇشىن ياكي ءبىر بەلگى... ءۇشىن عانا ايىپ تاعىپ تۇبىنە جەتكەن، جەتكىسى كەلىپ ءوزى قۇردىمعا كەتكەن، سوۆەتتەر وداعى قۇلاعاندا 300 ميلليون حالقى بار بۇل يمپەريانىڭ ءبىر ازاماتى كوشەگە شىعىپ ايعايلاماعان، جىلاماعان دا! قازىر ونداي ادىستەر ءتيىمسىز، قايتا ىمىراعا شاقىرىپ، باۋىرعا باسىپ، ساناسىپ، سويلەسىپ، ءتىل تابىسىپ قانا ىستەيتىن كەزدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز عوي. قازاقتار، بولىنبەڭدەر، بىرىگىڭدەر! اعايىن بولىڭدار!
مۇرتازا بۇلۇتاي،
ف.ع.ك.، ءدىنتانۋشى،
مادەنيەتتانۋشى
«اباي-اقپارات»