قاجىمۇقان عابدوللا. قازاقستان – كازاكستان بولا ما؟
...«ەستىمەگەن ەلدە كوپ» دەمەكشى، تاياۋ كۇندەرى ءبىز بىلمەيتىن قازاقتىڭ ءبىر توپ تاريحشىلارى، مۇحتار شاحانوۆتىڭ لەكسيكونىمەن ايتساق، «تۋفلي جالاۋشىلىقتىڭ» مۇلدەم جاڭا ءتۇرىن تاۋىپ، جۇرتشىلىقتى شۋ ەتكىزدى. ولار قازاق ەلىن: «كازاكستان» دەپ اتايىق!» دەگەن ۇسىنىس-سىماق ايتتى.
«كازاك» ءسوزىنىڭ - ەجەلگى تۇرىك-مونعول تىلىنەن اۋدارعاندا «تايپا مەن رۋدان جىراق، ءوز بەتىمەن كوشىپ-قونىپ، ناپاقاسىن تاۋىپ جۇرگەن ەركىن دە تاۋەلسىز جاۋىنگەر» دەيتىن ماعىنانى بىلدىرەتىنىن دالەلدەۋگە تىرىسقان عالىمدار قازىرگى ورىس كازاكتارىنىڭ ءبىر زاماندا «مونعول-تاتار» دەپ اتالىپ تۇركى كازاكتارىنىڭ ءبىر بولىگى بولعاندىعىن «ەسكە سالدى». ءسويتىپ، «بۇگىنگى قازاقتار مەن ورىس كازاكتارى، جالپى، قازاق ەلىن مەكەندەيتىن بارلىق ۇلتتار بىرىگىپ، وزدەرىن «كازاك» دەپ اتاساق دۇرىس بولار ەدى» - دەپ، ساندىراق سوقتى...
مۇنىڭ ءوزى «كەشەگى تۇركىلىك تامىردى اڭساۋ ەمەس، تەك كىمنىڭ، قايدان شىققاندىعىن انىقتاپ، اركىمنىڭ ءوز قانىن بىلۋىنە تالپىنۋشىلىق قانا» دەگەن باستاماشىلار، بۇل يدەيانى «قازىرگى قازاقستان حالقىن بىرىكتىرەتىن بىردەن-ءبىر مىقتى ارگۋمەنت» - دەپ ەسەپتەيدى...
بيلىك تە، باسقالار دا قاراپايىم عانا اقيقاتتى مويىنداعىسى كەلمەيدى. كەز كەلگەن ادام بالاسىنىڭ بولمىسىندا اسا قۋاتتى قارقىنمەن دامىپ، الاپات كۇشكە يە بولعان سەزىم - ۇلتشىلدىق. ادامنىڭ ۇلتىن زورلىقپەن جويىپ جىبەرۋ قيىن، ءتىپتى، سولاي ەتكەن كۇننىڭ وزىندە دە ول ادام باسى كورگە جەتكەنشە، ءوزىنىڭ ۇلتىن ۇمىتپايدى دا، ۇمىتا المايدى دا...
...«ەستىمەگەن ەلدە كوپ» دەمەكشى، تاياۋ كۇندەرى ءبىز بىلمەيتىن قازاقتىڭ ءبىر توپ تاريحشىلارى، مۇحتار شاحانوۆتىڭ لەكسيكونىمەن ايتساق، «تۋفلي جالاۋشىلىقتىڭ» مۇلدەم جاڭا ءتۇرىن تاۋىپ، جۇرتشىلىقتى شۋ ەتكىزدى. ولار قازاق ەلىن: «كازاكستان» دەپ اتايىق!» دەگەن ۇسىنىس-سىماق ايتتى.
«كازاك» ءسوزىنىڭ - ەجەلگى تۇرىك-مونعول تىلىنەن اۋدارعاندا «تايپا مەن رۋدان جىراق، ءوز بەتىمەن كوشىپ-قونىپ، ناپاقاسىن تاۋىپ جۇرگەن ەركىن دە تاۋەلسىز جاۋىنگەر» دەيتىن ماعىنانى بىلدىرەتىنىن دالەلدەۋگە تىرىسقان عالىمدار قازىرگى ورىس كازاكتارىنىڭ ءبىر زاماندا «مونعول-تاتار» دەپ اتالىپ تۇركى كازاكتارىنىڭ ءبىر بولىگى بولعاندىعىن «ەسكە سالدى». ءسويتىپ، «بۇگىنگى قازاقتار مەن ورىس كازاكتارى، جالپى، قازاق ەلىن مەكەندەيتىن بارلىق ۇلتتار بىرىگىپ، وزدەرىن «كازاك» دەپ اتاساق دۇرىس بولار ەدى» - دەپ، ساندىراق سوقتى...
مۇنىڭ ءوزى «كەشەگى تۇركىلىك تامىردى اڭساۋ ەمەس، تەك كىمنىڭ، قايدان شىققاندىعىن انىقتاپ، اركىمنىڭ ءوز قانىن بىلۋىنە تالپىنۋشىلىق قانا» دەگەن باستاماشىلار، بۇل يدەيانى «قازىرگى قازاقستان حالقىن بىرىكتىرەتىن بىردەن-ءبىر مىقتى ارگۋمەنت» - دەپ ەسەپتەيدى...
بيلىك تە، باسقالار دا قاراپايىم عانا اقيقاتتى مويىنداعىسى كەلمەيدى. كەز كەلگەن ادام بالاسىنىڭ بولمىسىندا اسا قۋاتتى قارقىنمەن دامىپ، الاپات كۇشكە يە بولعان سەزىم - ۇلتشىلدىق. ادامنىڭ ۇلتىن زورلىقپەن جويىپ جىبەرۋ قيىن، ءتىپتى، سولاي ەتكەن كۇننىڭ وزىندە دە ول ادام باسى كورگە جەتكەنشە، ءوزىنىڭ ۇلتىن ۇمىتپايدى دا، ۇمىتا المايدى دا...
ءاربىر ەسى دۇرىس، اقىلى ءبۇتىن ادام ءوزىنىڭ ۇلتىمەن، ۇلتتىق تىلىمەن، تاريحىمەن، مادەنيەتىمەن، ادەبيەتىمەن، ادەت-عۇرپىمەن، سالت-ساناسىمەن ماقتانۋعا قۇقىلى. ايتالىق، قىتايدا، رەسەيدە، وزبەكستاندا ميلليونداعان قازاق تۇراقتى تۇرىپ جاتىر. سوندا «باستاماشىلارعا» سالساق، سول قازاقتاردىڭ ءبىرى «قىتاي»، ەكىنشىسى «ورىس»، ءۇشىنشىسى «وزبەك» بولىپ جازىلۋى كەرەك پە؟...
ەندەشە، «اتىڭ شىقپاسا، جەر ورتە» دەمەكشى، وتانداس عالىمداردىڭ ايدىڭ، كۇننىڭ امانىندا جەر استىنان جىك شىعارعانى نەسى؟!. بىزدىڭشە، بۇل - «ىشتەن شىققان شۇبار جىلانداردىڭ» قازاقتارعا قارسى ۇيىمداستىرعان كەزەكتى شابۋىلى.
بۇل - كۇللى قازاق زيالىلارىنىڭ اراسىنان جالعىز ءوزى ۇلتسىزدانۋعا اتويلاپ اتتانعان مۇحتار شاحانوۆ اعامىزدىڭ ەڭ باستى جان جاراسىن تىرنالاۋ، ياعني، قۇيتىرقى ساياساتىن ىشكە تارتقان بيلىكتىڭ قازاق ۇلتىن تۇبىمەن جويىپ جىبەرۋگە ارنالعان «قازاقستاندىق ۇلت» دەپ اتالاتىن جوباسىنىڭ تاعى ءبىر اينالىپ سوعۋى...
...سويتسەك، الگى باستاماشىلار «اسپانداۋ» عىلىم-ءبىلىم قورى» دەپ اتالاتىن مەكەمەنىڭ عالىمدارى كورىنەدى. اتىن ەستىگەندە، مەنىڭ ەسىمە مىڭجان بايجانين دوسىمنىڭ ءبىر اڭگىمەسى ءتۇستى. ماكەڭ وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن «حابار» اگەنتتىگىندە قىزمەتتە جۇرگەنىندە، قازاقتىڭ ەكى ونەرپاز جىگىتى تەلەديدار باعدارلامالارىنا كورىنۋىنە كومەكتەسۋىن سۇرايدى. جىگىتتىڭ ءبىرى باياندا وينايدى ەكەن دە، ەكىنشىسى، دومبىرا شەرتەتىن كورىنەدى. ءسويتىپ، بىرىگىپ-ۇجىمداسىپ، دۋەت-توپ قۇرىپ العان ەكەن. مىڭجان جىگىتتەردەن: «توپتارىڭنىڭ اتى قالاي؟» - دەپ سۇرايدى.
جىگىتتەر قوسارلانا جاۋاپ بەرىپ: «اسپان!» - دەپ، قويىپ قالادى...
سوندا ماكەڭ ءبىراز ءۇنسىز تۇرىپ: «جىگىتتەر، دۇرىس قوي. ونەر ادامى دا، قاراپايىم پەندە دە ءاردايىم بيىككە ۇمتىلۋى كەرەك. بىراق، وي جەتكەنىمەن، قول جەتپەيتىنگە تىراشتانۋدىڭ نە قاجەتى بار؟ « ارىستان ايعا شاۋىپ، مەرت بولىپتى» دەمەي مە، سەندەر جەرگە تۇسىڭدەر. حاق تاعالا وزەكتى پەندەسىنە كەڭ بايتاق جەردى ءناسىپ ەتكەن. اسپان دا، باسقاڭ دا -- اللانىكى! جەردە وتىرىپ، جايعاسىپ سويلەسەيىك!» - دەپتى...
سول ماكەڭ ايتپاقشى، «اسپانداۋ» عىلىم-ءبىلىم قورىنىڭ» عالىمدارىنا «اسپانداماي جەرگە تۇسىڭدەر!» دەگىمىز كەلەدى.
«اباي-اقپارات»
