قازاق «قوي ەگىز تولدەسە، ءبىر ءتۇپ جۋسان ارتىق وسەدى» دەپ بەكەر ايتپاعان. ءار بالا دۇنيەگە ءوز نەسىبەسىمەن كەلەدى. تاياۋدا تەلەديدار كورىپ وتىرىپ، سەناتورلاردىڭ قىزىل كەڭىردەك بولعانىنىڭ كۋاسى بولدىم. كوتەرىلگەن ماسەلە ەلەڭ ەتەرلىك. ءار تۋعان سابيگە 2 ملن. تەڭگە! ءدال وسىعان ۇقساس دەپۋتاتتىق ساۋال عانيقاسىموۆ تاراپىنان جولدانعانى ەستەرىڭىزدە بولار. قوعامدى دۇرسىلكىندىرمەگەنىمەن، كوپتەگەن انالاردىڭ قۋانىشىن ارتتىرعانى ءسوزسىز، 2 ملن تەڭگەنىڭ. ءسويتىپ، ادەمى باستالعان ساۋالدىڭ «جاڭعىرىعى» بىرازعا دەيىن ەستىلىپ تۇردى. باسىندا ءتۇيىلىپ كەلىپ سەبەلەگەن ءۇمىت بۇلتىنىڭ نوسەرى بارا-بارا ساپ تىيىلعان. ايتىلعان ءسوز نىساناع ادارىماي، جەلگە ۇشقانداي بولعان. جەل ايداعان بۇلتتاي وتە شىققان سول نوسەر-ساۋال تاقاۋدا سەناتتىڭ تورىندە تاعى سىركىرەدى. ەلىمىزدەگى انا مەن بالا جاعدايىنىڭ قيىن ەكەنىن دەپۋتاتتار بۇل كۇنى تاۋسىلا تالقىلادى. كوڭىلگە كىربىڭ ۇيالاتقانى - دەپۋتاتتاردىڭ جانايقايىن مينيستر حانىم جۇرە تىڭداعانداي كەيىپ تانىتتى. «جول قادىرىن جۇرگەن بىلەر» دەمەكشى، ۇل-قىز ءوسىرىپ وتىرعان انامىن عوي، قىزىما قاتتى قاپابولدىم. وسى مەزەتتە ويىما «قىزداردىڭ نازىك جانىن ۇعۋ ءۇشىن قىز بولىپ تۋ كەرەك» دەگەن ۇلىقبەك اقىننىڭ ولەڭ جولدارى ورالدى. اقىننىڭ جۇرەكجاردى ويىن مينيستر حانىم وتىرىككە اينالدىرماسا بوپتى، ايتەۋىر.

قازاق «قوي ەگىز تولدەسە، ءبىر ءتۇپ جۋسان ارتىق وسەدى» دەپ بەكەر ايتپاعان. ءار بالا دۇنيەگە ءوز نەسىبەسىمەن كەلەدى. تاياۋدا تەلەديدار كورىپ وتىرىپ، سەناتورلاردىڭ قىزىل كەڭىردەك بولعانىنىڭ كۋاسى بولدىم. كوتەرىلگەن ماسەلە ەلەڭ ەتەرلىك. ءار تۋعان سابيگە 2 ملن. تەڭگە! ءدال وسىعان ۇقساس دەپۋتاتتىق ساۋال عانيقاسىموۆ تاراپىنان جولدانعانى ەستەرىڭىزدە بولار. قوعامدى دۇرسىلكىندىرمەگەنىمەن، كوپتەگەن انالاردىڭ قۋانىشىن ارتتىرعانى ءسوزسىز، 2 ملن تەڭگەنىڭ. ءسويتىپ، ادەمى باستالعان ساۋالدىڭ «جاڭعىرىعى» بىرازعا دەيىن ەستىلىپ تۇردى. باسىندا ءتۇيىلىپ كەلىپ سەبەلەگەن ءۇمىت بۇلتىنىڭ نوسەرى بارا-بارا ساپ تىيىلعان. ايتىلعان ءسوز نىساناع ادارىماي، جەلگە ۇشقانداي بولعان. جەل ايداعان بۇلتتاي وتە شىققان سول نوسەر-ساۋال تاقاۋدا سەناتتىڭ تورىندە تاعى سىركىرەدى. ەلىمىزدەگى انا مەن بالا جاعدايىنىڭ قيىن ەكەنىن دەپۋتاتتار بۇل كۇنى تاۋسىلا تالقىلادى. كوڭىلگە كىربىڭ ۇيالاتقانى - دەپۋتاتتاردىڭ جانايقايىن مينيستر حانىم جۇرە تىڭداعانداي كەيىپ تانىتتى. «جول قادىرىن جۇرگەن بىلەر» دەمەكشى، ۇل-قىز ءوسىرىپ وتىرعان انامىن عوي، قىزىما قاتتى قاپابولدىم. وسى مەزەتتە ويىما «قىزداردىڭ نازىك جانىن ۇعۋ ءۇشىن قىز بولىپ تۋ كەرەك» دەگەن ۇلىقبەك اقىننىڭ ولەڭ جولدارى ورالدى. اقىننىڭ جۇرەكجاردى ويىن مينيستر حانىم وتىرىككە اينالدىرماسا بوپتى، ايتەۋىر. ايتپەسە بالا تاۋقىمەتىنىڭ قانداي بولاتىنىن گۇلشارا حانىم بىلمەسە دە، بالا تاپقان...، ءبىز بىلەمىز.  قازاقى اۋىلدان شىعىپ قاراشا حالىقتىڭ مۇڭىمەن سىرلاس بولادى دەيتىن دەپۋتاتتار بيلىكتىڭ «اۋا-رايىن» باقىلاپ، «تىنىشتىقتى» ۇناتىپ جۇرسە، كەڭەستىك تاربيەنىڭ «تولپەرزەنتى» قازاقستان حالقىنىڭ دەموگرافياسىنا باس قاتىرىپ ءجۇر. پارادوكس. وندا نەگە ماقتاماسقا ونى؟ سونىمەن، گەنەرال سەناتور كەيىنگى كەزدە ۇرپاق قامىن شىرىلداپ ءجيى-ءجيى كوتەرىپ جۇرگەنىنە قارعا تامىرلى قازاق حالقى ءدان ريزا. وزگە ۇلتقا قاراعاندا قانشا تاۋقىمەت تارتسا دا، قازاقحالقى ۇرپاق ماسەلەسىنە نەمقۇرايلى قارامايتىندىعىمەن دە ەرەكشەلەنەدى. قاي زاماندا دا حالىق ءوسىمى باي ماناپتاردىڭ ەمەس، بايعۇس حالىقتىڭ ەسەبىنەن كوبەيىپ وتىرعانىن ۇمىتۋعا بولمايدى. عاني قاسىموۆ وسىنى سەزەتىندەي. سەزگەننەن كەيىن ءسوز ەتەتىندەي. قانشاما سىن ساداعىنا ءىلىنىپ جاتقانىمەن،   ءتىلى «دىمكاس» بولسا دا، دىنىنە بەرىكتىگى، دىلىنە ادالدىعى بايقالادى. قانشا دەگەنمەن اسكەري ادام عوي بىربەتكەيلىگى، تۋراشىلدىعى، ورىسمىنەزدىلىگى وزىنە جاراسىپ تۇرادى. مۇرتى جىبىرلاپ اشۋلانعانى دا قىزىق. ەلباسىدان باسقانى كوزىنە ىلمەيتىن، ۇلتتىق بانكتىڭ قوجايىنى گريشانى (مارچەنكونى) قانجار سوزدەرىمەن «تۋراپ» تاستاعاندا ايىزىمىز ءبىر قانىپ ەدى-اۋ. سوندىقتان «كوپ وتىرىپ» قالىپ، ەڭسەسىن تىكتەي الماي ۇيقىسىراپ جۇرگەن ۇكىمەتتى اراگىدىك «قىرشىپ» الاتىنى وزگە باس شۇلعۋعا شەبەر دەپۋتاتتارعا ۇلگى بولسا، قانەكەي! بۇل مەنىڭ عانا ەمەس، ءتوزىمى تاۋسىلىپ، اشىنا باستاعان بارشا انانىڭ تىلەگى. سونىمەن، سەناتا تالقىلانعان 2 ملن تەڭگە كوپ اقشاما داۋرىعاتىنداي؟ مەنىڭشە، بۇل مەملەكەتتىڭ باستى بايلىعى ادام بولىپ تۇرعاندا كوپ اقشا دەۋگە كەلمەس. قايتا دەموگرافيانى وركەندەتۋگە جۇمسالعان اقشانىڭ قايتارىمى مول بولماق. بىزدەن جاعدايلارى ءجۇز ەسە تومەن وزبەك اكالاردىڭ  30 ملن عا يەك ارتقانىنان كوز اشىق قاۋىم قۇلاعدار. وسىنى بايقاعان وزبەك ۇكىمەتى جەڭىلدەتىلگەن تۇرعىن ءۇي ماسەلەسىن قولعا الىپ جاتىر. ويلارى - قالايدا حالقىنا جاناشىرلىق تانىتۋ. ال بىزدەگى ءوسىم ازىرگە كوڭىل كونشىتپەي تۇرعانى جانعا باتادى. ايتىلا-ايتىلا جاۋىر بولدى ءتىپتى. وسىنى ويلايتىن جان بار ما تەگىندە؟ قايتسەك ۇلانعايىر دالامىزدا ادام سانى ارتادى؟  وسى تۇستا ەستەرىڭىزدە بولسا،  رەسپۋبليكا بويىنشا تەك سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى سەرىك سۇلتانعازىۇلى ءبىلالوۆ قانا يگىلىكتى ءبىر ىسكە باستاماشى بولعان. ءوز وبلىسى بويىنشا «ۇرپاق» قورىن قۇرىپ ەل جۇرتىنىڭ العىسىنا بولەنىپ ەدى.  ۇلتىنىڭ كەلەشەگىن ويلاعان ازامات قانا وسىنداي قۇتتى قادامعا بارماق. بىراق وسىنى ءىلىپ اكەتكەن اكىمدەر، شەنەۋنىكتەر بولدى ما؟ تاپسىرمانى تەك قانا ەلباسى بەرىپ، نەگە ءبارىن ەلباسى عانا ايتۋى كەرەك. وزدەرى ويلانىپ، وزدەرى تولعانۋعا نە كەدەرگى؟ سەناتتاعى الگى جيىنعا قايتا ورالايىن. 2 ملن مازالارىن قاشىرعان دەپۋتاتتار ءبىر مامىلەگە كەلە الماي، ىردۋ-دىردۋ بولىپ جاتقاندا بەيتاراپ قالۋ مۇمكىن ەمەس. راسىمدى ايتسام، قانىم قىزدى. قازاقتىڭ بار اناسى مەنىڭ كەيپىمدە بولعانى انىق. ال جۇمىس ىستەمەيتىن، بالانىڭجورگەك پۇلىمەن كۇنەلتىپ وتىرعاندار جايلى ءسوزبولمادى... ۇلان-عايىر دالانى قايتسەم گۇلدەندىرەمىن دەپ ەلباسى دا جارعاققۇلاعى جاستىققا تيمەي ءجۇر. پاتشانى قولداعانىڭ وسى بولسا، جەتىسكەن ەكەنسىڭ، گۇلشارا حانىم. ەگەر شىنتۋايتىنا كەلسەك، بابالار اماناتتاعان قاسيەتتى سايىن دالانى وزگەلەردىڭ ەمەس، ءوزىمىزدىڭ ەسەبىمىزدەن تولتىرۋ ءبارىمىزدىڭ پارىزىمىز. وسىنى تۇسىنەتىن كەز جەتتى عوي، اينالايىن. مامىراجاي ءبىر ساتتە دەپۋتات قۋانىش ايتاقانوۆ: «وسى ءار توپقا بولمەي، ءار سابيگە اي سايىن تومەنگى ايلىق كولەمىندە جاردەم بەرسەك قالاي بولادى؟ - دەپ، كوكتە شارىقتاپ جۇرگەن باعانى «قوندىرماق» نيەت تانىتتى. الايدا، سەناتورلاردىڭ مۇنداي جومارتتىعىن ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى نەگىزسىز دەپ، كوپتەگەن دالەلدەر كەلتىردى. سونىڭ ءبىرى «جۇمىس ىستەپ ءجۇرىپ، ەكىقابات بولعان كەلىنشەكتەر ونسىز دا از اقشا الىپ وتىرعان جوق. جۇمىس ىستەپ ءجۇرىپ دەكرەتكە شىقسا، ءبىر ميلليون الاتىندار بار. جالپى ورتا ەسەپكە سالساق، بەس ءجۇز مىڭداي الاتىندار بار»، - دەپ قىسقا قايىرۋى بۇگىن-ەرتەڭ جىبىمەيتىنىن بايقاتتى. ال جۇمىس ىستەمەيتىن، بالانىڭ جورگەك پۇلىمەن كۇنەلتىپ وتىرعاندار جايلى ءسوز بولمادى...  قانشاما وتباسى ءۇيسىز-كۇيسىز، جۇمىسسىز ءجۇر. سابىرىن دوس ەتىپ، شۇكىرىن سەرىك ەتىپ، بالانىڭ ازعانتاي اقشاسىن تالعاجۋ ەتەتىندەر قوعامدا از ەمەس. شىندىعىنا كەلسەك، بالاعا تولەنەتىن از-ماز اقشانىڭ وزىنە قۇجات دايىنداۋ قاعازباستىلىقتان قۇتقارماي تۇر. كوپ ادامداردىڭ وسىدان شارشاپ جۇرگەنىن كوزىمىز كورۋدە. ونىڭ ازابىن جاردەماقىعا قاجەتتى تاۋسىلمايتىن قاعازداردى جيناۋ ءۇشىن ۇزىن-سونار كەزەكتە تۇرعان جان عانا بىلەر. ونى ايتاسىز، ءدارى-دارمەك پەن دارۋمەندەر باعاسى كۇن ساناپ اسپانداپ جاتقانى بەسەنەدەن بەلگىلى. قۇنارلى ازىق-تۇلىك الىپ، دۇنيەگە دەنى ساۋ بالا اكەلۋ ءۇشىن قانشاما كۇتىم كەرەك؟ وسىنىڭ ءبارىن جىپكە ءتىزىپ ەسەپتەپ كورىڭىز. وڭاي ەمەسىن جان-دۇنيەڭىزبەن سەزىنەرىڭىز ھاق. «ارى-بەرى سىلتاۋ ايتپاي، دۇنيە ەسىگىن اشقان ءار سابيگە ەكى ميلليون تەڭگەدەن بەرەيىك. ءسويتىپ، انالاردى قولدايىق»، - دەدى سەناتور عاني قاسىموۆ ارىپتەستەرىنەن قولداۋ كۇتىپ. الايدا، دەپۋتاتتار ورە تۇرەگەلىپ قولداي كەتپەدى. اناۋ ايتقانداي قارسىلىق تا كورسەتپەدى. تەك قانا «اسپانداي بەرىپ قايتەمىز، ودان دا جەرگە تۇسەلىك» دەگەندەي ىڭعاي تانىتتى. بۇل «عارىشتىق جورگەك پۇلدى» «جەر باۋىرلاتايىق» دەگەن ەمەۋرىنمەن ۇندەسەدى. ال عاني قاسىموۆتىڭ كوزدەگەنى «تۇيە سۇراپ بيە الۋ» سەكىلدى. تابانداپ وتىرىپ الدى.  مينيستر حانىمنىڭ سوزىنەن "سەناتور مىرزالار، رەسەيگە ەلىكتەي بەرمەڭىزدەر" دەگەن ويدىڭ ۇشىعىن دا اڭعارىپ قالدىق. جاسىراتىنى جوق، كوپ جاعدايلاردا رەسەيگە ەلىكتەۋدەن الدىمىزعا جان سالمايمىز. ال ءسابي سۇيگەن انالارعا قامقورلىق جاساۋدا كورشىمىزدىڭ جاقسى باستاماسىن قولداۋعا نە كەدەرگى؟ مينيستر حانىمنىڭ «بىزدە رەسەيدەگىدەي ەمەس، بالا تۋ دەڭگەيى جوعارى» دەگەنى «ولار ءتارىزدى بالاعا سونشالىقتى مۇقتاج ەمەسپىز» دەگەندى اڭعارتىپ تۇر. مينيستر حانىمنىڭ حالقىمىزدىڭ سانىنىڭ وسۋىنە سونشالىقتى تەبىرەنبەيتىنى ءتۇرلى ويعا يتەرمەلەدى. ۇلت كەلەشەگى ءۇشىن جۇمسالعان قارجىنىڭ وتەۋى كوپ بولاتىنىن مينيستر حانىم نەگە ەسىنەن شىعارادى؟ دەرەكتەرگە سەنسەك، وسىدان ون جىل بۇرىن جىلىنا ەكى ءجۇز مىڭ بالا ومىرگە كەلسە، قازىر بۇل كورسەتكىش ءۇش ءجۇز جەتپىس مىڭعا ورلەپتى. ياعني، انا مەن بالانى قورعاۋ تۇرعىسىنان كەلگەندە ءسابي سانى كوپ بولسا، جاردەماقى مولشەرىن كوبەيتۋگە نەگىز جوق بولعانى ما؟ ايتەۋىر، كوكەيدە ساۋال كوپ. دەموگرافيانىڭ قارقىندى وسۋىنە جورگەك پۇلدىڭ دا بەرەرى كوپ ەكەنىن ەستەن شىعارماساق دەگىم كەلەدى. قالاي دەسەك تە، دۇركىن-دۇركىن كوتەرىلىپ وتىرعان بۇل ماسەلە ناقتى شەشىمىن تاپقانشا ءبىرشاما ۋاقىت وتەرى انىق. «جىلاماعان بالاعا ەمشەك بەرمەيتىنى» وسىندايدا ەسكە تۇسە بەرەتىنى نەسى!؟ ءسوز سوڭىندا ايتارىم، مەملەكەت حالىقپەن ايبارلى. ال سول  حالىق ۇرپاقتان وسپەي مە؟! سالاۋاتتى، دەنى ساۋ، ءبىلىمدى ۇرپاق ءوسىرۋ ءۇشىن انالارعا ۇكىمەتتىڭ ايالى الاقانى، قارجىلاي كومەگى كەرەك. حالقىڭ بولماسا، سەن كىمگە مينيستر بولاسىڭ، گۇلشارا حانىم؟!
«اباي-اقپارات»