ءححى عاسىر. 2012 جىل. قاقاعان قاڭتاردىڭ 24 جۇلدىزى. ءيا، ءدال وسى كۇنى «مادەنيەت» كىتاپحاناسى «قازا بولدى». ياعني جابىلدى. قايعىلى وقيعا ءيسى قازاقتىڭ قابىرعاسىن قايىستىرىپ كەتتى. ويتكەنى، بۇل كىتاپحانا قازاق رۋحانياتىنىڭ، ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنىڭ اياقتان نىق تۇرۋىنا بار عۇمىرىن سارپ ەتكەن «الاشورداشى» ءھام قازاقتىڭ يگى جاقسىلارى اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن 1938 جىلى اشىلعان بولاتىن. سودان بەرى كىتاپحانا بار تاريحي وقيعالاردىڭ كۋاگەرى بولدى. 1938 جىلدى ايتتىق. بۇل وردا ونان كەيىنگى نەبىر تاريحي قىسىلتاياڭ شاقتا دا ءومىر ءسۇردى. تەك كىتاپحانانىڭ تالقانى تاۋەلسىزدىككە جيىرما جىل تولعان تۇستا تاۋسىلعانى جانىڭا قاياۋ تۇسىرەدى ەكەن. «قارا جامىلعان» ۇيگە كوڭىل ايتا بارۋ - سالتىمىز. سول ءۇشىن دە، «مادەنيەت» كىتاپحاناسىمەن بىرگە جەرلەنەتىن «مادەنيەتىمىزدى» دە جوقتاۋعا بارىپ قايتتىق.

القيسسا

اڭگىمەنىڭ القيسساسى مىنادان باستالدى. بىزگە «مادەنيەت» كىتاپحاناسى جابىلىپ، كىتاپتار 100 تەڭگەدەن ساتىلىپ جاتىر» دەگەن اقپارات جەتتى. دەرەۋ احمەت بايتۇرسىنوۆ پەن قابانباي باتىر كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى كىتاپحاناعا جەتتىك. كەلە سالا ۇققانىمىز مادەني وشاق جابىلمايتىن بولىپتى. الدەبىر دەمەۋشى تابىلىپ، كىتاپحانانى ساقتاپ قالۋدى ويلاستىرا باستاپتى. دەسە دە، «مادەنيەت» كىتاپحاناسى وتكەن اپتادا كىتاپ قورىن ساتىلىمعا شىعارۋعا ءماجبۇر بولىپ، قورداعى 136 مىڭ كىتاپتىڭ 80 پايىزىن ساتىپ ۇلگەرگەن ەكەن.

«كىتاپحانالاردى جويۋ توڭكەرىسى»

ءححى عاسىر. 2012 جىل. قاقاعان قاڭتاردىڭ 24 جۇلدىزى. ءيا، ءدال وسى كۇنى «مادەنيەت» كىتاپحاناسى «قازا بولدى». ياعني جابىلدى. قايعىلى وقيعا ءيسى قازاقتىڭ قابىرعاسىن قايىستىرىپ كەتتى. ويتكەنى، بۇل كىتاپحانا قازاق رۋحانياتىنىڭ، ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنىڭ اياقتان نىق تۇرۋىنا بار عۇمىرىن سارپ ەتكەن «الاشورداشى» ءھام قازاقتىڭ يگى جاقسىلارى اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن 1938 جىلى اشىلعان بولاتىن. سودان بەرى كىتاپحانا بار تاريحي وقيعالاردىڭ كۋاگەرى بولدى. 1938 جىلدى ايتتىق. بۇل وردا ونان كەيىنگى نەبىر تاريحي قىسىلتاياڭ شاقتا دا ءومىر ءسۇردى. تەك كىتاپحانانىڭ تالقانى تاۋەلسىزدىككە جيىرما جىل تولعان تۇستا تاۋسىلعانى جانىڭا قاياۋ تۇسىرەدى ەكەن. «قارا جامىلعان» ۇيگە كوڭىل ايتا بارۋ - سالتىمىز. سول ءۇشىن دە، «مادەنيەت» كىتاپحاناسىمەن بىرگە جەرلەنەتىن «مادەنيەتىمىزدى» دە جوقتاۋعا بارىپ قايتتىق.

القيسسا

اڭگىمەنىڭ القيسساسى مىنادان باستالدى. بىزگە «مادەنيەت» كىتاپحاناسى جابىلىپ، كىتاپتار 100 تەڭگەدەن ساتىلىپ جاتىر» دەگەن اقپارات جەتتى. دەرەۋ احمەت بايتۇرسىنوۆ پەن قابانباي باتىر كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى كىتاپحاناعا جەتتىك. كەلە سالا ۇققانىمىز مادەني وشاق جابىلمايتىن بولىپتى. الدەبىر دەمەۋشى تابىلىپ، كىتاپحانانى ساقتاپ قالۋدى ويلاستىرا باستاپتى. دەسە دە، «مادەنيەت» كىتاپحاناسى وتكەن اپتادا كىتاپ قورىن ساتىلىمعا شىعارۋعا ءماجبۇر بولىپ، قورداعى 136 مىڭ كىتاپتىڭ 80 پايىزىن ساتىپ ۇلگەرگەن ەكەن.

«كىتاپحانالاردى جويۋ توڭكەرىسى»

1997 جىلى «كىتاپحانالاردى جويۋ توڭكەرىسى» بولعانى بارىمىزگە بەلگىلى. سول كەزدە الماتىدا كەلمەستىڭ كەمەسىنە مىنگەن 25 كىتاپحانادان امان قالعان «مادەنيەت» قانا بولاتىن.  بۇل جونىندە سانالى عۇمىرىن وسى سالاعا ارناعان، 40 جىلدىق ەڭبەك ءوتىلى بار، كىتاپحانا ديرەكتورى كلارا بىلالقىزى: «كىتاپحانامىزدىڭ جەتپىس جىلدىق تاريحى بار. سوناۋ 1997 جىلدارى كىتاپحانالار جابىلىپ جاتقاندا ۆ.حراپۋنوۆقا (سول كەزدەگى الماتى قالاسىنىڭ اكىمى) كىرىپ ءجۇرىپ، امان الىپ قالىپ ەدىك. سودان بەرى ءوزىمىزدى-ءوزىمىز قارجىلاندىرىپ كەلدىك. ەندى كەلىپ، كىتاپحانانى جاۋىپ جاتىر»، - دەيدى. بەلگىلى جازۋشى جەكەن جۇماقانوۆتىڭ جان جارى كلارا بىلالقىزى تىرنەكتەپ جيعان كىتاپتارىنا قورعان بولا الماعانىنا كۇيىنەدى.

شۇجىق پەن كىتاپ ايقاسى

كىتاپحانا ديرەكتورىنىڭ ايتۋىنشا، قالانىڭ قاق ورتاسىنداعى بۇل عيماراتقا قالتالىلار شۇجىق ساتاتىن ازىق-تۇلىك دۇكەن اشپاقشى ەكەن. «ولار وسى ماقساتتا بەس جىلدان بەرى كۇرەسىپ كەلەدى. شامالارى كەلگەنشە جان-جاقتان قىسپاققا الىپ جاتىر»، - دەيدى كىتاپحانا ديرەكتورى. «شۇجىق پەن كىتاپتىڭ ايقاسى كىمنىڭ پايداسىنا شەشىلمەك؟ بۇل ورىن ساۋدا جاساۋعا ءتيىمدى جەردە ورنالاسقان. كىتاپحانا - قوعامىمىزدىڭ بايلىعى. ونى مەملەكەت قورعاۋى قاجەت. بۇل ءبىزدىڭ مەملەكەتتەگى ساتىلىپ جاتقان ءبىرىنشى بايلىق ەمەس. مىنانداي باسسىزدىقتى توقتاتۋ كەرەك. قاراڭىزشى، كىتاپتىڭ ءبارىن تالاپ اكەتتى. ەرتەڭ ۇلتتىق كىتاپحانا دا وسىنىڭ كۇيىن كەشۋى مۇمكىن»، - دەيدى اتى-ءجونىن اتاۋدان باس تارتقان كەلىنشەك.

ءسىز كىمسىز، كا مىرزا؟...

كىتاپحانا قورىنىڭ 80 پايىزى قولدى بولعاننان كەيىن تابىلا كەتكەن دەمەۋشىمەن دە پىكىرلەستىك. ول ءوزى قىزمەت ەتەتىن كومپانيانىڭ اتىن اتاۋدان باس تارتتى. اتى - ەرجان ناۋرىزباەۆ ەكەن.
«جاس قازاق»: ءسىزدىڭ ويىڭىزشا مىنانداي جاعدايعا تۇسكەن كىتاپحانانى ساقتاپ قالۋ مۇمكىن بە؟
ەرجان ناۋرىزباەۆ: مۇمكىن، مۇمكىن ەمەستىگىن ايتا المايمىن. دەسە دە جايلى ءبىر ورىن تاۋىپ، كىتاپحانانى ساقتاپ قالۋعا، ءسويتىپ، قايتادان اشۋعا بولادى دەپ ويلايمىن. قاراڭىزشى. ارزان كىتاپ الۋعا قانشاما حالىقتىڭ كەلگەنىن. مۇنداعى كىتاپتار ءجۇز تەڭگەگە باعالانىپتى. مۇنداي باعا جوق قوي قازىر. قازىر ەكى مىڭ، ءتىپتى بەس مىڭ تەڭگەلىك قۇنى بار كىتاپتار قولدى بولدى. مەنىڭشە، كىتاپ¬حانا باسشىلىعى ءار كىتاپتى ەكى مىڭ تەڭگە دەپ باعالاسا، مۇندا ەشكىم دە كەلمەس ەدى.
«جاس قازاق»: اۋىزشا ۋادەڭىزگە كىتاپحانا باسشىلىعى قالاي سەنىپ وتىر؟ مەندە «ءسىزدى مىنا شۋدى باسۋ ءۇشىن ارنايى ورىنداردىڭ جىبەرگەن وكىلى ەمەس پە ەكەن؟» - دەگەن كۇدىك بار. بۇعان نە دەيسىز؟  
ەرجان ناۋرىزباەۆ: ءسىز ولاي ويلاماڭىز. ەسىمىمدى سىزگە ايتتىم عوي. ەلەكتروندىق پوشتاما حات كەلدى. كىتاپتاردىڭ ساۋداعا ءتۇسىپ جاتقانىن سودان ءبىلدىم. كىتاپقا جانى اشيتىن وقىرمان رەتىندە وسى ءىستى موينىما الىپ وتىرمىن. ەلۋ-ءجۇز تەڭگەگە ساتىلعان كىتاپتاردى ەندى مىڭ تەڭگەگە دە قايتارا المايمىز. بىراق، كىتاپتىڭ ءبىراز بولىگىن وسى قالاداعى بەلگىلى ءبىر ۋنيۆەرسيتەتتەر اكەتكەن ەكەن. ولارمەن كەلىسىمگە كەلۋگە بولادى دەپ ويلايمىن. دەسە دە، مەندە «بيزنەسمەندەر تابايىق، كىتاپحانانى ساقتاپ قالايىق» دەگەن وي عانا بار.

«راسپروداجا»

كىتاپحانا. رۋحاني وردا. بىراق، سول رۋحاني وردادىڭ قۇنى كوك تيىن بولىپ قالدى. «مادەنيەت» كىتاپحاناسىنا بارعاندا ءبىز وسىنى اڭعاردىق. سىرتتا قولىنا قۇشاق-قۇشاق كىتاپ كوتەرگەن ءبىر-ەكى ايەل زىمىراپ بارادى. كىتاپتى قايتارىپ الۋعا تالپىنعان كىتاپحاناشىلار ىشتەگىلەرمەن ايقاسىپ باعۋدا. ال، وسى جايعا جەتكىزگەن قوعام جايلى ەشكىم دە ءتىس جارۋعا قۇلىقتى ەمەس. تەرەزەدەگى «راسپروداجا» دەگەن جازۋ جۇرەككە شانشۋداي قادالادى ەكەن. «ساۋداعا تۇسپەگەن نەمىز قالدى، ءا»؟

مۇقاعالي قالعان تاپتالىپ...

«كىتاپ بولماسا، ادام قالاي ءومىر سۇرەدى. ءبىر كۇندىك تەلەارناڭىز بەن ينتەرنەتىڭىز كىتاپتىڭ ورنىن باسا المايدى. ءبىز كەتەرمىز. بىراق، كىتاپ قالادى. «كىتاپتى مەملەكەت قورعاماسا، ءبىز قورعايىق» دەپ كەلدىك. «اياق استىندا قالماسىن» دەپ نەمەرەمدى ەرتە سالىپ جەتكەنىم وسى»، - دەپ شىرىلدايدى نازىم تولەگەنقىزى اتتى زەينەتكەر اجەي. ءيا، شىندىعىندا دا، بۇل جەردەگى بار كىتاپ اياقاستىندا جاتىر. مۇنداعىلاردىڭ ايتۋىنشا، قازاقشا كىتاپتاردىڭ دەنى قولدى بولىپ كەتكەن. ال شاشىلعان ورىس كىتاپتارىنىڭ اراسىندا مۇقاعاليدىڭ سۋرەتى دە اياققا تاپتالىپ جاتىر ەكەن.
ورالحاننىڭ قولتاڭباسى
ءبىزدىڭ قولىمىزعا وسى كىتاپحاناعا كەزدەسۋگە كەلگەن قوناقتاردىڭ وي پىكىرلەرى مەن قولتاڭبالارى جازىلعان داپتەر ءتۇستى. كۇلاش احمەتوۆا، گەرولد بەلگەر، سەرىك قيراباەۆ، ورالحان بوكەي سەكىلدى تۇلعالاردىڭ تىلەكتەرىنە كوز جىبەردىك. ىشىندەگى ورالحاننىڭ ءبىر اۋىز ءسوزى ءبىزدى تاڭعالدىردى. «دوستار! كىتاپتارىڭ تەز توسسىن! ورالحان (قولى) 29.01.1980» وسىدان تۋرا 32 جىل بۇرىنعى ءسوز ءدال بۇگىنگە ارنالىپ تۇرعانداي. باسقا جايعا ەمەس، توز-توزى شىققان مىنا كىتاپتارعا ايتىلعانداي. مۇنى تىلەمەسە دە، ءتۇبى وسىلاي اياقتالاتىنىن بىلگەندەي اسەر ەتەدى ەكەن. بۇل قولتاڭبانىڭ ءوزى قاڭتاردىڭ سوڭىندا جازىلۋى كەزدەيسوقتىق پا؟ سۇراق كوپ. جاۋاپ جوق.

ءتۇيىن

ءيا، بۇرناعى جىلدارى جازۋشىلار وداعىنا كوز سۇزگەندەرمەن ايقاستىق. عالىمدار ءۇيى دە بىرەۋلەردىڭ كوز قۇرتىنا اينالىپ، ونى دا امان ساقتاپ قالىپ ەدىك. قالتالىلار مۇنىمەن قويماي، احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ مۇراجايىنا دا اۋىز سالماق بولدى. «كوپەس زۋبوۆ سالدىردى» دەگەن سول مۇراجايدى دا اۋپىرىمدەپ الىپ قالدىق. ارينە، تىزە بەرسەك، بۇل ءتىزىم بۇگىن تاۋسىلمايدى. ەندى، مىنە، كەزەكتى ايقاس «مادەنيەت» كىتاپحاناسىن قورعاپ قالۋ ءۇشىن بولدى. ازىرگە قۋانارلىقتاي ناتيجە جوق. 136 مىڭ كىتاپتىڭ 80 پايىزى، ناقتىراق ايتقاندا، شامامەن 108 800-ءى قولدى بولدى. ياعني وسىنشاما كىتاپتار «و دۇنيەگە» اتتاندى. ول كىتاپتاردىڭ ىشىندە سيرەك كەزدەسەتىن قانشاما قۇندى جادىگەرلەر كەتتى. قازىر قاتارداعى قاراپايىم كىتاپتىڭ ءوزى 500 تەڭگە ەكەنىن ەسكەرسەك، ورتاشا ەسەپپەن 54 ملن 400 مىڭ تەڭگە شىعىن كەلگەنىن اڭعارامىز. بۇل 367 500 دوللارعا پارا-پار. اقشانى قويىڭىزشى، قانشاما رۋحاني بايلىق جوق بولدى. ءبىزدىڭ سوعان ءىشىمىز اشيدى.

«كىتاپحانا سول عيماراتتا قالاتىن بولدى»
مۇرات اۋەزوۆ، مادەنيەتتانۋشى:
كلارا اپايلارىڭ ءبىر سوزبەن ايتقاندا، اسىل ادام. تاجىريبەلى كىتاپحاناشى. كوپتەگەن كىتاپحانالار جابىلىپ جاتقان توقىراۋ زامانىندا «مادەنيەتتى» ساقتاي ءبىلدى. مەنىڭ بالالارىم دا سول كىتاپحاناعا بارىپ، كەرەكتى دۇنيەلەرىن تابۋشى ەدى. «مادەنيەت» كىتاپحاناسى رۋحاني ءومىرىمىزدىڭ دامۋىنا ءوز ۇلەسىن قوستى دەپ ويلايمىن. كىتاپحانا قىزمەتكەرلەرى وسىدان ەكى-ءۇش كۇن بۇرىن ەلۋ جىل ساقتاپ كەلە جاتقان مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ءمۇسىنىن «م.اۋەزوۆ» قورىنا وتكىزىپتى. ولار مىنا جايدان كەيىن ابدەن كۇدەر ۇزسە كەرەك. مەن بۇگىن «مادەنيەت» كىتاپحاناسىنىڭ ديرەكتورى كلارا بىلالقىزىمەن سويلەستىم. اكىمشىلىكتەن كىسىلەر كەلىپ، كىتاپحانا وسى عيماراتتا قالاتىنىن ايتىپتى. بۇل ۋادەگە ءالى دە سەنە الماي وتىر ەكەن.
كىتاپحانانىڭ ورنىنا ازىق-تۇلىك ساتاتىن دۇكەن اشۋعا بولا ما؟ كىتاپحانا مەشىت سەكىلدى - قاسيەتتى جەر. كلارا بىلالقىزى سول كىتاپحانا ءۇشىن جانىن، بۇكىل ءومىرىن ارنادى. وبال ەمەس پە؟ ول كىسىگە: «جاعداي شيەلەنىسىپ بارا جاتسا، حاباردار بولايىن»، - دەدىم. ەندى ءبىزدىڭ مىندەت - كىتاپحانانىڭ قورىنداعى كىتاپتاردى قايتارۋ. «العان ادامدار قايىرىپ بەرەدى» دەپ ويلايمىن. مەن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ءمۇسىنىن قايتارىپ بەرەم. سونىمەن بىرگە بىرقاتار قۇندى كىتاپتار سىيلاسام با؟ - دەپ وتىرمىن. كەرەك بولسا، ءوزىم تانيتىن كىتاپحاناشىلاردى ۇيىمداستىرىپ، قول ۇشىن سوزۋعا دا دايىنبىز.  جالپى، جاعدايدى وسىنشاما شيەلەنىستىرۋ - كەشىرىلمەيتىن دۇنيە. العاش ەستىگەندە جانىم تۇرشىكتى. كىتاپ ورتەگەن زامان بولىپ ەدى. ال، قازىر ءبىز دامىعان، تاۋەلسىزدىك العانىنا 20 جىل تولعان ىرگەلى مەملەكەت ەمەسپىز بە؟ بۇل - ۇلكەن قىلمىس. ساناسىز، ميسىز كۇشتەرگە جول بەرمەۋىمىز كەرەك. سول سەبەپتى دە كلارا بىلالقىزىنىڭ قاسىنان تابىلۋىمىز كەرەك. سونىمەن قاتار ۋادەنىڭ ىسكە اسۋىن قاداعالاۋىمىز قاجەت».

بەت قاتتالىپ جاتقاندا

كلارا بىلالقىزى، كىتاپحانا ديرەكتورى:

«الدىمەن يمانعالي ارا ءتۇستى»

ەڭ العاش بولىپ استانا قالاسىنىڭ اكىمى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ قوڭىراۋ شالدى. بار جايدى ايتىپ بەردىم. «كىتاپتى قۇرمەتتەمەيتىن، كىتاپتىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن ادامداردىڭ ءىسى عوي. كىتاپتى ساتپاڭىز، سول قورمەن ءسىزدى استاناعا العىزىپ، كىتاپحانا اشايىق»، - دەدى ول كىسى. مەن استاناعا بارا المايتىنىمدى ايتتىم. بۇگىن الماتى قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى سەرىك سەيدۋمانوۆ باستاعان بىرقاتار كىسىلەر كەلدى. «كىتاپحانانى ساقتاپ قالۋدىڭ بارلىق جولدارىن قاراستىردىق. ارى دامىتام دەسەڭىز، جۇمىسىڭىزدى جالعاستىرا بەرىڭىز. ەگەر رۇقسات ەتسەڭىز، كىتاپحانانى «ورتالىقتاندىرىلعان كىتاپحانالار جۇيەسىنىڭ» فيليالى قىلايىق، - دەدى. مەن راحمەتىمدى ايتتىم. ەندى ءبىزدىڭ كىتاپحانا «ورتالىقتاندىرىلعان كىتاپحانالار جۇيەسىنىڭ» فيليا¬لى بولاتىن بولدى. ماعان قىزمەتىنىڭ دە، باسقاسىنىڭ دا قاجەتى جوق. نەگىزگى ويىم، كىتاپ قورىن ساقتاپ قالۋ بولاتىن. سول ارمانىما جەتسەم، بولعانى...
«جاس قازاق» گازەتى