ول ۇزىن ءدالىزدى جاعالاپ كەلە جاتىپ، ەسىكتەردىڭ سىرتىنا ءۇڭىلىپ قويادى. بۇل قاباتتاعى بولمەلەر ەكى-ءۇش فيرماعا عانا تيەسىلى ەكەن. 

كەنەت ونىڭ نازارىنا ءدالىزدىڭ كۇڭگىرتتەۋ تۇسىنداعى ءبىر ەرەكشە ەسىك ىلىكتى. ەسىككە ىلىنگەن تيتىمدەي تاقتايشاداعى ۇساق جازۋعا كوزى جەتپەي، جاقىنداي ءتۇسىپ، ءۇڭىلدى: «لابوراتوريا پروفەسسورا ا.ش. شاريپوۆا». پروفەسسور شاريپوۆ دەيدى؟ ول كىم بولدى ەكەن؟ لابوراتورياسى نەسى؟..

ەسىكتى اقىرىن قاقتى. ەشكىم جاۋاپ بەرمەدى. تۇتقاسىنان تارتىپ كورىپ ەدى، ار جاقتان ءبىر تىقىر ەستىلگەندەي بولدى. ىشتە بىرەۋ بار سياقتى.

كەلەسى ساتتە ەسىك سىرت ەتىپ، جارتىلاي اشىلدى دا، ۇزىن بويلى كىسىنىڭ قازانداي باسى كورىندى. بۇعان تاڭدانا قارادى.

– اسسالاۋماعالەيكۇم، اعا!

– سالەمەتسىز, – دەدى ول، سىپايى عانا جوتكىرىنىپ قويىپ.    

– ءسىز پروفەسسور ءشارىپوۆ بولاسىز با?

– ا ءسىز كىم بولاسىز؟ – دەپ سۇرادى ول ازداعان اكتسەنتپەن. ورىسشالاۋ سياقتى.

– ءجۋرناليستپىن, اعا.

– جۋرناليست؟.. ءسىز كىمنەن كەلدىڭىز?    

– ەشكىمنەن... ءوزىم كەلدىم.

– كىرىڭىز، – دەدى ول، ەسىكتى اشىڭقىراپ.

– شاقىرۋسىز قوناقتاي «باسا-كوكتەپ كىرگەنىمە» كەشىرىم سۇرايمىن, اعا.

– وقاسى جوق, – دەدى ول، بۇنى ىشكە كىرگىزىپ، ەسىكتى جاۋىپ جاتىپ. 

ەسىكتە اعىلشىن قۇلپى ورناتىلعانىن اڭعاردى.

قالىڭ پەردە تۇتىلعان تەرەزەنىڭ ماردىمسىز جارىعىنان بولمەنىڭ ءىشى الاكولەڭكەلەۋ ەكەن. كوزى ۇيرەنگەنشە ەسىك الدىندا تۇرىپ قالعان. 

«تورلەتىڭىز»، – دەپ، لابوراتوريا يەسى شام جاقتى دا، تەرەزە جاقتاعى جالپاق ۇستەلگە قاراي باستاپ ءجۇردى.

– اتىڭىز كىم? – دەپ سۇرادى، بۇعان ورىندىق ۇسىنىپ جاتىپ.    

– تالانت امان.

– قىزىق ەكەن. ا مەنىڭ اتىم امان راباتوۆيچ كۋدايكۋلوۆ.

– كەشىرىڭىز، مەن ءسىزدى پروفەسسور ءشارىپوۆ دەپ قالدىم.

– مەن لابورانتپىن. ءسىز توچنو ءجۋرناليستسىز عوي؟

– سەنبەسەڭىز، مىنە، – دەپ، كۋالىگىن كورسەتتى بۇل.

ول كۋالىكتى الىپ، كوز جۇگىرتتى دە، قايتارىپ بەردى.

– نيا (نەزاۆيسيموە ينفورماتسيوننوە اگەنتستۆو) «جاڭالىق»؟ وندايدى ەستىمەپپىن. بىراق، مەن راديودان «سۆوبودانى» عانا تىڭدايمىن، – دەپ، تاڭدايىن قاعىپ، باسىن شايقادى.

– ءيا، قازاقشا ايتساق، قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىندە اقپارات تاراتاتىن «جاڭالىق» تاۋەلسىز اقپارات اگەنتتىگى بولامىز.

– «تاۋەلسىز» دەگەن وپپوزيتسيا ما؟

– جوق، وپپوزيتسيا ەمەس، «ەركىن ويلى» دەسەم بولادى.

– وفيس قايدا؟ 

– ءبىز كەشە عانا وسىندا، بەسىنشى قاباتقا كوشىپ كەلدىك، اعا. سوسىن بۇكىل عيماراتتى ارالاپ كورىپ جۇرگەنىم عوي.

– ا سولاي ما؟ مەن ءسىزدى العاشقىدا ادمينيستراتور دەپ قالدىم، – دەپ، كۇلدى ول، توبەسىندەگى سەلدىرەگەن شاشىن سيپالاپ.

سوسىن ول ورنىنان تۇرىپ، بۇرىشتاعى تەمىر شكافتان جارتى شولمەك اراق پەن ەكى رومكە شىعاردى. 

تالانت ۇستەل ۇستىندەگى جاساۋلى شاعىن داستارحاندى ەندى عانا بايقادى. لابوراتوريا يەسى مۇنىڭ الدىندا جالعىز ءوزى ءشاي ءىشىپ وتىرسا كەرەك. نەگە جالعىز؟ پروفەسسور قايدا كەتكەن؟.. 

ۇستەل ۇستىندەگى راديوقابىلداعىش پەن ەلەكتر ماشىڭكەگە كوزى ءتۇسىپ كەتتى. ءالى كۇنگە دەيىن قاعازدى ماشىڭكەمەن باسا ما ەكەن؟ اينالاسىنا كوز سالىپ ەدى، كومپيۋتەر مۇلدەم كورىنبەيدى. ءپالى، «لابوراتوريا» دەپ اتارلىقتاي ەشقانداي جابدىقتارى، قۇرال-سايماندارى جوق قوي. ءبىر قابىرعا تۇتاس كىتاپ سورەسى. ەكىنشى قابىرعاعا گۇلى بار قۇمىرالار مەن كارتينالار ىلىنگەن. ورتا كەزىندە ەدەننەن توبەگە دەيىن ءداۋ اينا ورناتىلعان.     

– كەلىڭىز، تانىستىق ءۇشىن الىپ قويايىق، – دەدى لابوراتوريا يەسى، يەگىن قاعىپ. ەكى رومكەگە تولتىرا اراق قۇيىپتى.

– قىزمەت بابىندامىن عوي، اعا، – دەپ، بۇل باسىن شايقاپ، تارتىنىپ ەدى، ول قاباعىن جورتا ءتۇيىپ: «مەن دە قىزمەت بابىندامىن. ءسىز تانىسۋعا كەلدىڭىز عوي. قالاي دەۋشى ەدى؟ «قوناق قويدان دا جۋاس» بولۋ كەرەك. باستىعىڭىز ىزدەسە، «ءبىر لابوراتوريا جۇمىسىمەن تانىستىم» دەپ ايتا سالاسىز، – دەدى.   

– ولاي بولسا، اعا، لابوراتوريا جۇمىسىمەن تانىستىرساڭىزشى، – دەدى بۇل، رومكەدەگى اراقتى تارتىپ جىبەرىپ.

– ءبىز بۇرىن ني-عا قارايتىنبىز، – دەدى ول، رومكەلەرگە قايتارا اراق قۇيىپ جاتىپ.

– كەشىرىڭىز، ني دەگەن نە؟

– ني ماشينوستروەنيا، ياعني، ماشينا جاساۋ عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى. وسى عيمارات تۇگەل سونىكى ەدى.

– ەندى؟

– ەندى ءبىتتى، جەكەشەلەنىپ كەتتى. ءبىر اكتسيونەرلەردىڭ قولىنا كوشكەن. سولار فيرمالارعا جالعا بەرەدى. سىزدەر دە جالعا العان جوقسىزدار ما؟

– ءيا.

– ال، ەندى كورشى بولعانىمىز ءۇشىن الايىق، تالانت. داۆايتە، قىسىلماي، تاماقتان الىپ وتىرىڭىز، ەر ادامسىز عوي.

ءسىز مەنىڭ كۇيەۋ بالاما ۇقسايدى ەكەنسىز. ول وتە ءبىر ينتەلليگەنتنىي سەميادان شىققان. قىزىم ەكەۋى – اسپيرانت. اتا-اناسىمەن، ياعني، ءبىزدىڭ قۇدالارمەن بىرگە موسكۆادا تۇرادى.

– ورىس پا؟

– قازاق. داجە مەنەن وتكەن قازاق. ايەلىم ەكەۋمىز قۇدالاردان ۇيالعاننان قازاقشا ۇيرەندىك. ا تو ۆووبششە بىلمەيتىنبىز.

– قىزىق ەكەن، اعا. بىراق، مەنىڭ تاڭعالىپ وتىرعانىم – سىزدەردىڭ مىنا لابوراتوريالارىڭىز. سءىز پروفەسسور ءشارىپوۆ جايلى ەشتەڭە ايتپادىڭىز عوي؟

لابوراتوريا يەسى كەنەتتەن باسىن سالبىراتىپ، وتىرىپ قالدى.

– اسكار شاريپوۆيچ التىن ادام بولاتىن. بۇگىن – ونىڭ تۋعان كۇنى. مەن ونى ەسكە الىپ وتىرمىن، – دەپ، بوس رومكەسىن كوتەرىپ كورسەتتى. – گەنيالنىي بىل چەلوۆەك!

بۇل قالتاسىنان ۇيالى تەلەفونىن شىعارىپ، عالامتوردان «پروفەسسور شاريپوۆ» دەپ سۇراۋ سالىپ ەدى، ءبىردى-ەكىلى اقپارات بار ەكەن. اشىپ كورگىسى كەلگەن، تەلەفون قۋاتى كەمىپ، وشۋگە شاق قالىپتى.

– ايفوننىڭ زاريادكاسى بار ما، اعا؟

– مەن «سوتكا» ۇستامايمىن. مەنىڭ بايلانىسىم مىناۋ عانا، – دەپ، ول ۇستەلدىڭ ءبىر بۇرىشىنداعى قالالىق تەلەفون اپپاراتىن يەگىمەن نۇسقادى.

– تالانت، ءسىز ءبىزدىڭ لابوراتوريا جايلى جازعىڭىز كەلە مە؟ – دەپ سۇرادى سوسىن، ويىنا الدەنە تۇسكەندەي.

– جازاتىن-اق ەدىم، اعا، بىراق، ءسىز ماعان جارىتىپ ەشتەڭە ايتپادىڭىز. كوڭىلىڭىزگە كەلمەسىن، «پروفەسسور ءشارىپوۆتىڭ لابوراتورياسى» دەگەن اتىنان باسقا ەشتەڭە كورىپ تۇرعان جوقپىن.

– جوق، تالانت، ءسىز قاتەلەسەسىز. لابوراتوريا دەگەن الدەبىر جابدىقتاردى شۇقىلاي بەرۋ دەپ ويلايسىز با؟ جوق. ول – ناعىز عىلىم. ول – مىنا باستا. شىن جازعىڭىز كەلسە، ايتىڭىز. جازعىڭىز كەلمەسە، وكپەم جوق، – دەپ، اياقتادى ول ءسوزىن، شامىرقانعانداي كەيىپ تانىتىپ.

– جاقسى، اعا. ماعان قالام، قاعاز بەرىڭىز، كوزىڭىزشە جازامىن. ماعان كەرەگىنىڭ ءوزى جارتى-اق بەت. تەك ناقتى جاڭالىق بولسا، بولعانى، – دەدى بۇل دا، شيرىعا ءتۇسىپ.

* * *

– تالانت، سەنى باستىق ىزدەپ جاتىر، سروچنو جەت، – دەدى حاتشى قىز، بۇنىڭ ۇيالى تەلەفونىنا حابارلاسىپ. نە ءۇشىن ىزدەي قالدى ەكەن؟..

ەنتىگە باسىپ جەتكەن.

– ءا، باتىر، قۇتتى بولسىن! كەلگەنىڭە ءبىر اپتا وتپەي جاتىپ-اق، سەنىڭ العاشقى ماتەريالىڭ حالىقارالىق رەزونانس تۋدىرۋدا. شاماسى، سىناق مەرزىمىن ءبىر ايعا جەتكىزبەي جاتىپ، شتاتقا ىلىگەتىن سياقتىسىڭ عوي، – دەپ، بۇنى ەسىكتەن قارسى الدى باستىعى. ۇنىنەن زور ماقتانىش سەزىلەتىندەي.

تۇككە تۇسىنسە، بۇيىرماسىن. بۇل نە جۇمباق؟..

– كەل، بەرى جاقىندا، – دەدى باستىق. كوپكە سوزباي، باستىرمالاتا جونەلدى. –  قىسقاسى، وسى قازىر توكيودان حابارلاستى. سەنى سۇرادى. «پروفەسسور ءشارىپوۆتىڭ جاڭالىعى» دەگەن حاباردىڭ اۆتورى كەرەك ەدى دەدى. مەن «نە ءۇشىن كەرەك؟» دەپ سۋىرتپاقتاپ ەدىم، «ءبىر ماسەلەنى انىقتاپ الايىق دەپ ەدىك» دەپ، تۇلكى بۇلاڭعا ساپ، قۇيرىعىن ۇستاتپادى. «ەشتەڭە بۇلىنە قويماس» دەگەن ويمەن حاتشى قىزعا ايتىپ، تەلەفون ءنومىرىڭدى بەرگىزدىم. ءدال وسى ساتتە ساعان حابارلاسىپ قالۋى مۇمكىن. ۇيالى تەلەفونىڭ قالتاڭدا ءجۇر مە؟..

بۇل باسىن يزەگەنشە بولعان جوق، قالتاسىنداعى ۇيالى تەلەفونى بەزەكتەي جونەلدى. ءۇنىن ءوشىرىپ قويعان-تۇعىن.

– حەللوۋ، – دەپ، ءوزى باستاپ اعىلشىنشا امانداستى بۇل. تۇتقانىڭ ار جاعىنداعى ادامنىڭ قۋانىشتى داۋسى ەستىلدى. ول دا اعىلشىنشا سويلەسە باستادى.

باستىق بۇعان كۇدىكتەنە قارادى.

– تالانت-سان، ءسىزدىڭ پروفەسسور ءشارىپوۆتىڭ جاڭالىعى تۋرالى قىسقاشا حابارىڭىزدى وقىدىق. ول ادامدى ءبىز تانۋشى ەدىك. ءسىز ونى وسى دۇنيەدە بار ادام سياقتى جازىپسىز. سولاي بولۋى مۇمكىن بە؟ ول ءتىرى مە؟ – دەپ سۇرادى ءوزىن تاتسۋرو ميسيما دەپ تانىستىرعان قوڭىراۋ شالعان كىسى.

– تاتسۋرو-سان، ءسىز ماعان كەشىرەك حابارلاسىڭىزشى. ءدال قازىر سىزبەن سويلەسۋ مەن ءۇشىن قولايسىزداۋ بوپ تۇر، – دەدى بۇل.

– تالانت-سان، مەن ءسىزدى جاقسى ءتۇسىندىم. قايتا بايلانىسقا شىققانشا قوش بولىڭىز، – دەپ، ءتامامدادى تاتسۋرو.

– ءاي، سەن تەك قىتاي عانا ەمەس، اعىلشىن ءتىلىن دە ءتاپ-ءتاۋىر بىلەتىن سياقتىسىڭ عوي. قاراي گور ءوزىن! ال، مەنىمەن ولار ورىسشا بىلەتىن ءتىلماشى ارقىلى سويلەستى. سۇراسام، شىنىڭدى ايتا قويمايسىڭ-اۋ، ءا؟ ورالماندىعىڭا سالىپ، قۋلىققا باسىپ تۇرسىڭ عوي. بايقا، بىراق، بىردەڭەگە ۇرىنىپ قالىپ جۇرمە، – دەدى باستىق ءزىلدى ۇنمەن. اۋەلى اجۋامەن جاي باستاعان ءسوزىنىڭ سوڭىن كىجىڭمەن اياقتادى. 

بۇل ۇندەمەي قۇتىلدى.

* * *

تورتەۋى جاپون ۇلگىسىندەگى رەستوراننىڭ تىنىش كابيناسىندا وڭاشا سويلەسىپ وتىر.

ميسيما مىرزا قۇدايقۇلوۆقا قاراپ:

– امان-سان، ءسىز پروفەسسور شارىپوۆپەن بىرگە توكيودا بولمادىڭىز، ءا؟ – دەپ سۇرادى. يوكو ەسىمدى ءتىلماش قىز اۋدارىپ بەرگەسىن:

– جوق، مەن لابوراتوريادان شىقپاعان اداممىن. اسكار شاريپوۆيچ وزىمەن بىرگە ىلعي دا ستاۆنيتسكيدى ەرتىپ جۇرەتىن. ستاۆنيتسكي كەلىسسوزدەرگە شەبەر، دوكۋمەنتاتسياعا پىسىق ەدى. ني تارقاعاننان كەيىن ول رەسەيگە كەتىپ قالدى، – دەدى امان.

– مەن ول كەزدە تىم جاس ەدىم، – دەپ، ءسوزىن جالعاستىردى تاتسۋرو. – اكەمنىڭ قاسىندا جۇرسەم دە، كوپ ءجايدى بىلگەن جوقپىن. بىراق، پروفەسسور ءشارىپوۆ ماڭگى ەسىمدە قالدى. بىردە قىزىق جاعداي بولدى. ول ماعان «شالبارىڭنىڭ بەلدىگىن اعىتىپ، تومەن ءتۇسىرشى»، – دەدى. مەن ونىڭ نە ايتقىسى كەلەتىنىن تۇسىنبەي، كوزىمدى جىپىلىقتاتىپ وتىرعاندا، ءوزى دەرەۋ شەشىنىپ، تەرىس قاراپ، قۇيرىعىنىڭ ۇستىڭگى جاعىن كورسەتتى. سونداعىسى – جاپونداردا قۇيرىعىنىڭ ۇستىڭگى جاعىندا تۋمىسىنان بولاتىن كوك داقتىڭ قازاقتاردا دا بولاتىنىن كورنەكى دالەلدەۋ. «بۇنداي نارسە باسقا ەش حالىقتا جوق»، – دەدى. سونى ايتىپ، ول رياسىز كۇلگەندە، اكەم ەكەۋمىز دە قوسىلا كۇلدىك.

يوكو تاتسۋرونىڭ ايتقانىن ەش قىسىلماستان اۋدارىپ، ءسال عانا جىميدى. تالانت ونىڭ جىميعان كەزدە بەتىندەگى بىلىنەر-بىلىنبەس شۇڭقىرلارى ءسال تەرەڭ تارتاتىنىنا نازار اۋداردى.

– امان-سان، ءسىز نەلىكتەن ءوزىڭىز اشقان جاڭالىقتى پروفەسسور ءشارىپوۆتىڭ اتىنان جاريالادىڭىز؟ ونى زاڭداستىرۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن تۇسىنەسىز عوي، – دەپ سۇرادى تاتسۋرو.

– پروفەسسور ءشارىپوۆ جاڭالىقتى اشۋعا جاقىن قالعان ەدى. اتتەڭ، ۇلگەرمەي كەتتى. ايتپەسە، شەرتۋى عانا قالعان. كەيىن ويلاپ قاراسام، ول ءتۇيىننىڭ شەشۋىن ءوزى تاۋىپ قويسا دا، سوڭعى شەرتۋىن ماعان ادەيى قالدىرىپ كەتكەن سياقتى. ال، مەن ونىڭ ءبىر-بىرىنە ۇقسامايتىن ەكى ءتۇرلى شەشىمىن تاپتىم. ءبىرى – اسكار ءشاريپوۆيچتىڭ باستاعان رازرابوتكاسى بويىنشا، ەكىنشىسى – تازا وزىمدىكى, – دەدى امان.

– سوندا ءسىز ەكى بىردەي جاڭالىق اشىپ وتىرسىز با، اعا؟! – دەپ، تاڭدانا سۇرادى تالانت، قاسىندا وتىرعان ونىڭ جۇزىنە جالت قاراپ. داۋسى قاتتى شىعىپ كەتسە كەرەك، تاتسۋرو «نە بوپ قالدى؟» دەگەندەي، يوكوعا يەگىن قاقتى. يوكو تالانتتىڭ قازاقشا قويعان سۇراعىن ءتارجىمالاپ بەرگەسىن، تاتسۋرو باسىن قايتا-قايتا يزەدى.

– الايدا، باسقا بىرەۋلەردىڭ ءبىز ءالى پاتەنتتەمەگەن جاڭالىقتاردى اشىپ قويۋى دا مۇمكىن. سودان بەرى جيىرما جىل ءوتتى عوي، – دەدى امان.

– امان-سان، ءبىز ەندى نەگىزگى ماسەلەگە كوشەيىك، – دەپ، بايىپپەن باستادى تاتسۋرو. – ءبىزدىڭ سوناۋ توكيودان كەلگەندەگى ماقساتىمىز – سىزگە ناقتى ۇسىنىس ءبىلدىرۋ. ەگەر ءسىزدىڭ مەملەكەت الدىنداعى مىندەتتەمەلەرىڭىز بولماسا، وندا ءبىزدىڭ ترانسۇلتتىق كومپانيانىڭ تاپسىرىستارىن ورىنداڭىز. ءبىز ۇلكەن گرانت بولەمىز. پاتەنت الۋعا كومەكتەسەمىز. ءسىزدىڭ قاي ەلدە دە، الەمنىڭ قاي تۇكپىرىندە بولسىن، تۇرۋعا ەركىڭىز بار. ءوز جۇمىسشى توبىڭىزدى قۇراسىز. ايتالىق، ءسىز تالانت-ساندى قاسىڭىزعا قوسىپ الۋىڭىزعا بولادى.

– تاتسۋرو-سان، مەن عالىم ەمەسپىن عوي، – دەدى تالانت. – جۋرناليستيكادا ءتاي-ءتايلاپ العاشقى قادامىن جاساعان سارى اۋىز بالاپانمىن.

– تالانت-سان، سىزدەن اقىلدى كومەكشى عانا ەمەس، جاقسى كەڭەسشى دە شىعادى. ونىڭ ءوزى وتە قۇندى، – دەپ، سۇق ساۋساعىن جوعارى كوتەردى تاتسۋرو.

– تاتسۋرو-سان، مەنىڭ عىلىمي اتاعىمنىڭ جوقتىعىن ەسكەرىڭىز. مەن بار بولعانى لابورانتپىن، – دەدى امان، – ونىڭ ۇستىنە، جاس تا ەمەسپىن، ەلۋدى ەڭسەرگەن اداممىن.

– امان-سان، ءسىز مەنىڭ اكەمدى قارتايىپ قالدى دەپ ويلايسىز با؟ ول ءبىزدىڭ ەلدەگى ەڭ ۇلكەن ترانسۇلتتىق كومپانيالاردىڭ ءبىرىن باسقارىپ وتىر. اكەم ءالى كۇنگە دەيىن دوپ قۋالاعاندا، مەن ونىڭ شاڭىنا دا ىلەسە الماي قالامىن. وسى ۇسىنىستى سىزگە جەتكىز دەپ تاپسىرعان دا سول.

ەندى اڭگىمەمىزدى ءازىر دوعارىپ، ەكى كۇننەن كەيىن قايتا كەزدەسىپ، توقەتەرىنە كەلەيىك، – دەپ، تاتسۋرو داياشىنى شاقىرىپ، ەسەپ ايىرىسۋىن سۇرادى.

* * *

تالانت تومەنگى قاباتقا ءتۇسىپ، وزىنە تانىس ەسىكتى شارتتى بەلگىمەن تىقىلداتىپ كورىپ ەدى، جۋىق ارادا اشىلمادى. «ءتۇھ، امان اعانىڭ قالتافون ۇستامايتىنى قىزىق وسى!» – دەپ كۇبىرلەدى، جورتا كۇيىنگەندەي بوپ. قالالىق نومىرىنە قوڭىراۋ شالماقشى بوپ، قالتاسىنا قولىن سالا بەرگەندە، ەسىك سىرت ەتىپ اشىلدى. 

– امان اعا، ءسىز ەكەۋمىزدىڭ جاسىمىز الشاق بولسا دا، شەرلوك حولمس پەن دوكتور ۆاتسون بولايىق تا، – دەپ، ازىلدەگەن بولدى بۇل. ويىنا نەلىكتەن كونان دويلدىڭ كەيىپكەرلەرى كەلە قالعانىن ءوزى دە تۇسىنبەيدى. 

– قايداعى شەرلوك حولمس، قايداعى دوكتور ۆاتسون؟! ەشقانداي قيسىنى جوق، – دەدى ول، قولىن ءبىر-اق سىلتەپ. ارا شاعىپ العانداي ىرشىپ تۇسكەنى نەسى؟ ءوڭى كۇرەڭىتىپ كەتىپتى. قۇدايىم-اۋ، نە بوپ قالدى؟..

– اسكار ءشاريپوۆيچتىڭ انا جاققا كەتكەنىنە جيىرما جىلعا جۋىقتاپتى، – دەپ، كوڭىلسىز باستادى اڭگىمەسىن امان، – ني ديرەكتورى اكادەميك ماماتاەۆ بولاتىن. كەيىن ول مينيسترلىكتەگى جوعارى قىزمەتكە كەتتى دە، ني اكتسيونەرلىك قوعام بولىپ قۇرىلدى. ماماتاەۆ اسكار ءشاريپوۆيچتىڭ ارۋاعىن سىيلاپ، ءبىزدىڭ لابوراتوريانى ساقتاپ قالدى. وبالى نە كەرەك، ءوزى ازىلدەپ ايتاتىنداي، «اسكار ءشاريپوۆيچتىڭ جەتىمدەرىن» اسىراپ وتىرعانداي بولدى. ون جىل بويى بىزگە ۇساق-تۇيەك تاپسىرىستار تاۋىپ بەرىپ وتىردى. مينيمالنىي ايلىق تاعايىندادى. سوعان ءمازبىز. ستاۆنيتسكيلەر باياعىدا-اق كەتىپ قالعان. ەڭ سوڭىندا مەن جالعىز قالدىم. ا مەن نە، عىلىمي اتاعىم جوق، ءجاي لابورانتپىن. اسكار شاريپوۆيچ «كانديداتسكي قورعاپ ال» دەپ تالاي ايتتى، تىڭدامادىم. مەن وعان: «اسكار شاريپوۆيچ، ا چتو ۆى سامي زۆانيە اكادەميكا نە ۆوزمەتە؟» – دەيمىن عوي. ول كەزدە ورىسشالايمىن. قازاقشا «ني بەلمەسا نە زنات». سوندا ول دا ورىسشالاپ: «دا نا چەرت منە ەتو زۆانيە سدالوس؟ كوگدا كرۋگوم ودني ساموزۆانتسى! پولنىي رازۆال!» – دەر ەدى، اشۋعا باسىپ.

ءسويتىپ، مىنا اكتسيونەرلەر كەلدى عوي. بۇلاردىڭ بار بىتىرەتىنى – جالعا بەرۋ، اقشا جيناۋ. ءبىتتى، باسقا تۇك جوق. باستا دا تۇك جوق. تۋپوگولوۆىە. قازاقشا قالاي بولادى؟

– شودىرباستار؟ – دەدى تالانت سۇراۋلى جۇزبەن.

– ءيا، ءيا، ءدال ءوزى، شودىرباستار، – دەپ، الدەكىمدەردى كەكەتە كۇلگەن ول اڭگىمەسىن جالعاستىردى. – ماماتاەۆقا راحمەت، ولەرىنە دەيىن اكتسيونەرلەرگە لابوراتوريانى ەشكىمگە بەرگىزبەدى. بىردە ماعان كونكۋرسقا قاتىس دەدى. گرانت ءبولىنىپ جاتىر ەكەن. مينيسترلىككە زاياۆكا بەردىم لابوراتوريا اتىنان. اسكار ءشاريپوۆيچتىڭ بلانكتەرى بار-تۇعىن. سونىڭ ءبىرىن تولتىرىپ جىبەرگەم عوي. قايداعى گرانت؟ تەگىن جاتقان باتپان قۇيرىق تاباسىز با قازىر؟ كرۋگوم – كوررۋپتسيا!

ەندى ءسىز نە دەپ ويلايسىز؟ سونى ارحيۆتەن قازىپ الىپتى. «زا پوددەلكۋ دوكۋمەنتا سروك پولوجەن» دەپ قورقىتادى، ءبىر. «پروفەسسور ءشاريپوۆتىڭ اشقان جاڭالىعىن يەمدەندىڭىز» دەپ ايىپتايدى، ەكى. ارەندانىڭ اقشاسىن موينىما ىلگىسى كەلەدى، ءۇش. «ون جىل بويى جاسىرىپ كەلگەنسىڭ لابوراتوريانى» دەپ، سونىڭ ارەنداسىنىڭ قۇنىن تولەتكىسى كەلەدى. 

– كەم دەگەندە، بەس ميلليون تەڭگە شىعادى ەكەن، – دەپ، ويشا ەسەپتەپ كوردى تالانت.

– ءپىشتۋ، ودان بەس ەسە كوپ!..

– اعا، ءسىزدى كىم ايىپتاپ جاتىر؟ سونى ايتىڭىزشى.

– كىم بولۋشى ەدى؟ انا شودىرباستار! – دەپ، ول جوعارى قاراپ، يەگىن كوتەردى. – اكتسيونەرلەر-داعى. مينيسترلىكتەن ءبىر نۋدنىي موجانتوپايدى اكەپتى. جانە دە ءبىر اتىشۋلى مەكەمەنىڭ ادامى وتىردى. سول ايتتى. «ءسىز ولگەن ادامنىڭ اتىنان ارەكەت ەتكەنسىز» دەپ. كوردىڭىز بە، قالاي؟

ەڭ سوراقىسى مىناۋ. ءبىر شودىرباس ەكىنشىسىنەن سۇراپ وتىر. «شاريپوۆ ءولىپ قاپ پا ەدى؟» دەپ. قىزىعى سول، ولار جيىرما جىل بۇرىن جەر قوينىنا بەرگەن اسكار ءشاريپوۆيچتى «ءتىرى» دەپ ويلاپ ءجۇرىپتى. ءتۇسىندىڭىز بە؟ 

– اعا، «جاقسىنىڭ اتى، عالىمنىڭ حاتى ولمەيدى» دەگەن عوي. ءشارىپوۆتىڭ شاپاعاتى ءتيىپ كەلگەن ەكەن وسى ۋاقىتقا دەيىن.

– دۇرىس شىعار. الايدا، ونى ايتقاننان ماعان جەڭىل ەمەس. ەندى كورمەيسىز بە، انا شودىرباستاردىڭ سونىڭ ەسەسىن قايتارعىسى كەپ وتىرعانىن.

ەكەۋىنىڭ باسى سالبىراپ كەتتى. 

تالانت ءوزىن كىنالى سەزىنىپ، ەرنىن تىستەلەدى. شىم-شىتىرىققا تولى ەكەن عوي مىنا ءومىر. كەشە عانا بۇلار جاعاسى جايلاۋدا جۇرگەندەي ەدى. قىزىق، بۇنىڭ ويىنا شەرلوك حولمس پەن دوكتور ۆاتسوننىڭ كەلگەنى نەسى؟ ايتقانداي، تاتسۋرو مىرزا شە؟! وسى تىعىرىقتان شىعاتىن جولدى سول كورسەتەر، مۇمكىن؟ ەگەر انا شودىرباستاردىڭ اۋزىن مايلاسا، ءبارىن جايعاۋعا بولاتىن سياقتى عوي. بالكىم، ولاردىڭ كوزدەگەنى دە وسى شىعار؟ ونىڭ اتىن بوپسالاۋ دەيدى. امان اعاسىنىڭ وسال جەرىن تاپ باسقان. «باتىر اڭعال كەلەدى» دەگەن وسى دا. باتىرلىقتان بۇرىن ونىڭ عالىمدىعى وزىپ تۇر عوي. ءيا، ءيا، امان اعاسى جاي عانا لابورانت ەمەس، عالىم ادام. 

وسىنىڭ ءبارىن امان اعاسىنا ايتقىسى كەلدى. جاي عانا ونى جۇباتقانداي جۇعىمسىز ءسوز بوپ قالماي ما ەكەن؟..        

كەنەت ونىڭ ويىنا بىردەڭە تۇسكەندەي، امانعا جالت قارادى.

– اعا، ءسىزدىڭ مينيسترلىككە جىبەرگەن زاياۆكاڭىزدىڭ كوشىرمەسى بار ما؟ – دەپ سۇرادى ودان.

– كوشىرمەسى دەيسىڭ بە؟ ەسىمدە قالماپتى. ودان بەرى ون جىل ءوتتى عوي، – دەدى ول، اڭىرىپ.

– قاراپ كورسەڭىزشى، – دەپ، تالانت سىقيىپ تۇرعان كىتاپ سورەلەرىنە كوز تاستاپ. مىنالاردىڭ اراسىنان تابىلىپ قالۋى دا مۇمكىن-اۋ. الدە ۇيىنە اپارىپ قويۋى دا... ماركەتينگپەن اينالىساتىن جەڭگەي پىسىق كورىنەدى عوي. امان اعاسىن سول ەكەن عوي اسىراپ وتىرعان... ايتپەسە...

كەنەت امان ورنىنان اتىپ تۇردى.

– تالانت، سەن جاي تالانت ەمەس، گەنيسىڭ!..  – دەپ، قابىرعاداعى اينانى ەكى الاقانىمەن تىرەپ تۇرىپ، ءبىر جاعىنا قاراي كۇشتەپ يتەردى. اينانىڭ ارتىنان ەكى جاققا ايقارا اشىلاتىن ەسىك كورىندى.

تالانتتىڭ ەكى كوزى شاراسىنان شىعا جازدادى. اڭ-تاڭ بوپ، اماننىڭ سوڭىنان جاسىرىن بولمەنىڭ ىشىنە كىردى. ءۇن جوق. ءتىلى بايلانىپ قالعانداي. 

ات شاپتىرىم بولمەنىڭ ءىشى قالىڭ اينەكپەن ون شاقتى ۇلكەن كابيناعا ءبولىنىپتى. ءار كابينادا جەكە-جەكە لابوراتوريالىق جابدىق ساقاداي-ساي تۇر. 

بۇل نە – ءوڭى مە، ءتۇسى مە؟.. 

الدەكىمنىڭ «ون جىل بويى جاسىرىپ كەلگەنسىڭ لابوراتوريانى» دەگەن ءسوزى بۇنىڭ قۇلاعىنا جاڭعىرىق بوپ كەلە بەردى...

امان تورگە وزىپ، قابىرعانى تۇتاس جاپقان پەردەنى ىسىرىپ جىبەرىپ، ار جاعىنان كورىنگەن تاعى ءبىر ەسىكتى ىشكە قاراي اشتى. بولمەنىڭ شامىن جاققاندا، ونىڭ دا دوپ ويناۋعا بولاتىنداي اۋماقتى ەكەنى بايقالدى. ونىڭ ءبىر جارتىسىنا ۇلكەن بيليارد ۇستەلىن ورنالاستىرىپتى. ءتور جاققا «پ» ءارپى تارىزدەس قىپ ۇزىن ۇستەلدەر قويىلعان. ورىندىقتار سامساپ تۇر. ەكى جاق قابىرعادا – كىتاپقا تولى سورەلەر.

تالانتتىڭ نازارىن اۋدارعانى – ابىلاي حاننىڭ پورترەتى. عاجاپ. ءتىرى ادام سياقتى. مۇنداي بەينەسىن ەش جەردە كورمەپتى.

امان بۇرىشتاعى اۋىر سەيفتەن ءبىر قاعازداردى تاۋىپ، ۇستەل ۇستىنە جايىپ سالىپ، اۋدارىستىرىپ قاراپ وتىرعان. ءبىر كەزدە «ءۇف» دەپ تەرەڭ دەم الىپ، كرەسلوعا شالقايا وتىردى.

– مىنا قاعازدار كەز كەلگەن ادۆوكاتتىڭ قولىندا بۇلتارتپاس دالەل رەتىندە ويناپ كەتەدى، – دەدى، ەكى ەزۋىندە كەكەسىن كۇلكى پايدا بولىپ. – مۇندا اسكار ءشاريپوۆتىڭ قولى ەش جەردە قويىلماعان. كەرەك دەسەڭىز، اتى-ءجونى دە اتالماعان. تەك ءوز اتى-ءجونىم مەن قولىم تۇر. ەڭ باستىسى – ءوزىم اشقان جاڭالىقتىڭ نوبايى عانا جازىلعان. ياعني، اسكار ءشاريپوۆيچتىڭ رازرابوتكاسى ەمەس، وزىمدىكى بولىپ شىقتى. قالايشا ۇمىتىپ قالعام؟ انا شودىرباستاردىڭ ايتقانى ساندىراق ەكەن.

– ءسىزدى بوپسالاماقشى بولعان عوي، اعا. ارەندا جايلى ايتقانى دا قۇر بوپسا. سىزبەن ارەندا جايلى كەلىسىمشارت جاسالعان جوق قوي؟! ەندەشە، سىزگە ەشبىر ادۆوكاتتىڭ قاجەتى جوق دەپ ويلايمىن، – دەپ، قۋانا داۋىستادى تالانت.

– مەنى تولعاندىراتىنى – اسكار ءشاريپوۆيچتىڭ لابوراتورياسىنىڭ بولاشاق تاعدىرى. مىنا شودىرباستارعا لابوراتوريانىڭ بەس تيىنعا قاجەتى جوق. تۇتاس ني-ءدى قۇرتقاندا، شاعىن لابوراتوريا ولارعا تۇك ەمەس، – دەدى، تۇتىگىپ.

– ەرتەڭگى كۇندى كۇتەيىك، اعا. تاتسۋرو مىرزامەن اقىلداسايىق، – دەپ، باياۋ ءۇن قاتتى تالانت.

وسى ساتتە ونىڭ قالتافونى بەزىلدەپ قويا بەردى.

– تاتسۋرو مىرزا ما؟ – دەپ، سۇرادى امان.

– جوق، حاتشى عوي. مەنى باستىعىم ىزدەپ جاتسا كەرەك، – دەدى تالانت.

– ءاي، تالانت، باستىعىڭ مەن ەمەسپىن بە؟ – دەپ، كۇلدى امان.

– اعا، ءسىز مەنىڭ باستىعىم بولساڭىز، مەن ءسىزدى قالاي اتايمىن؟ «اعا» دەۋ قىزمەت ەتيكاسىنا ساي كەلمەيتىن سياقتى. «امان راباتوۆيچ» دەۋگە ءتىلىم كەلمەيدى. «ابەكە» دەۋ ىڭعايسىز. الدە، جاپون ەتيكەتىنە كوشەمىز بە؟ – دەپ ازىلگە باستى تالانت.

– راسىندا دا، تاتسۋرو مىرزانىڭ ايتقانى دۇرىس، سىزدەن اقىلدى كومەكشى عانا ەمەس، جاقسى كەڭەسشى دە شىعادى ەكەن، تالانت مىرزا. ونىڭ ءوزى وتە قۇندى، – دەدى امان ماڭىزدى كەيىپپەن، سۇق ساۋساعىن جوعارى كوتەرىپ.

ەكەۋى جادىراي كۇلىستى.

جان تىلەۋ

Abai.kz