بۇگىن تاڭەرتەڭ 70 جاسقا قاراعان شاعىندا قازاق تەلەۆيزياسىندا 45 جىل قىزمەت اتقارعان جۋرناليستيكا ارداگەرى نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلى ومىردەن ءوتتى.

«قۇرداستار»، «جاستار داۋىسى»، «اراي»، «جادىڭدا ما، جولداس»، «اينا»، «جاس جىگەر»، «بەتپە-بەت»، «قولتاڭبا»، «دىڭگەك»، «كورشىلەر»، «زاڭ سويلەسىن»، «Nur-Tiley» - بۇل نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلى قازاق تەلەۆيزياسىنىڭ ەفيرىنە شىعارىپ، كورەرمەننىڭ كوزىن ارباپ، رۋحاني كومبەسىن تولتىرعان  باعادارلامالار تىزبەگى. بۇل - باعدارلامالار تىزبەگى عانا ەمەس، نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلىنىڭ عۇمىر جولى، قازاق تەلەجۋرناليستيكاسىنداعى اۆتوبيوگرافياسىنىڭ ايشىقتى بەتتەرى; ەڭبەكپەن، قايرات جىگەرمەن، جاسىماس، مۇقالماس رۋحپەن، ۇمىتپەن، سەنىممەن سومدالعان بەل-بەلەستەرى بولسا كەرەك.

لاندشافتتىڭ ادام جاراتىلىسىنا اسەرىن عىلىمدا جازعان لەۆ گۋميلەۆ دەيتىن كىسى ەكەن. كىسىمىز قاتەلەسپەگەن. قازاقتى تۋىپ-وسكەن جەرىنە قاراپ تانۋعا ابدەن بولادى. «اقىندى تانىعىڭ كەلسە، اۋىلىنا بار» دەيتىن ءسوزىمىز دە وسىدان شىققانعا ۇقسايدى. ال، نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلىن تانۋ ءۇشىن تاۋ اسىپ، تاس باسۋدىڭ قاجەتى شامالى. تەك ءىلياس... ءىلياس جانسۇگىروۆ دەسەك جەتەدى: كوز الدىڭدا تىزبەكتەلىپ جەتىسۋدىڭ اسپان تاۋلارى تۇرادى. ءىلياس قالامىنان توگىلگەن ۇلى جىردىڭ ۇيقاسىنداي بولىپ جەتىسۋ جەرىنە شوككەن تاۋلاردىڭ  تارپاڭ ۇلى  ەفيردە دە، ومىردە دە ءبىر ادام بولدى.

Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ ۇجىمى قازاق تەلەجۋرناليستيكاسىنىڭ قۇلاگەرى اتانعان نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلىنىڭ تۋعان-تۋىستارىنىڭ، جاقىندارىنىڭ، جالپى قازاق كورەرمەندەرىنىڭ قايعىسىنا ورتاقتاسىپ، كوڭىل ايتادى.

رەداكتسيا ۇجىمى

«مەنىڭ پايىمداۋىمشا دارىننىڭ ەكى ءتۇرى بار ما دەپ ويلايمىن. ءبىرىنشىسى، ادامنىڭ بويىنا اللادان كەلەتىن ەرەكشە ءبىر قۇبىلىس. ال ەكىنشىسى، كەيدە اقىل-ويدىڭ جەمىسى سەكىلدى مە دەيسىڭ. ءبىز مەكتەپتە جۇرگەنىمىزدە – دارىنسىز ادام بولمايدى دەپ ايتىلاتىن. مەن وسىعان سەنگىم كەلەدى. ادام بالاسىنىڭ قاي-قايسىسى دا دارىندى بولىپ كەلەدى. قازاقتا دارىندىلىقتى كلاسسيفيكاتسيالاعان عىلىم جوق بولار. مىناۋ دارىن، ال مىناۋ دارىن ەمەس دەگەن فورمۋلا جوق. ارقايسىسىمىزدىڭ پايىمىمىز، ورەمىز قاي جەرگە جەتەدى، سول جەردەن عانا قايتا سالامىز. ماعان ءوزىڭىز سەكىلدى ءبىر ارىپتەسىم سۇحبات الىپ وتىرعاندا: - «ءسىز وتىرىك ايتاسىز با؟» دەگەن ءبىر ساۋال قويدى. سوندا مەن وتىرىكتى كۇندە ايتامىن، دەپ جاۋاپ قاتقانىم بار. مەن ايتقان سايىن ەل سەنەدى. قىزىعى سول - ەل سەنگەن سايىن وتىرىك ايتا بەرگىم كەلەدى. ءبىر عاجابى - مەنىڭ اينالامداعىنىڭ ءبارى دە وتىرىك ايتادى. مۇنان دا باسقا كەرەمەتى – باسقانىڭ ايتقانىنىڭ وتىرىك ەكەنىن بىلە تۇرا ءبىز سوعان وتىرىك سەنەمىز. جالپى قوعام وسىنداي ءبىر سۇمدىققا كەلدىك. دەمەك بۇگىنگى قوعامدا «وسىلاي وتىرىك ايتۋعا دا» ءبىر سۇرانىس بار سياقتى. قاجەتتىلىك بولماعان جەردە ول العا باسپاس ەدى. مىنە، وسىنداي ءبىر كۇڭگىرتتىكتەن ءبىز سول دارىندىلىقتى باعالايتىن جاۋاپكەرشىلىكتەن ايرىلىپ بارا جاتىرمىز. ويتكەنى، ەشكىم ءوزىن دارىنسىزبىن دەپ تە ايتپايدى. بۇرىن وزىنەن دارىندى ادامدى كورگەندە ىشتەي مويىنداپ تۇراتىن قاسيەت بولعان ەدى. وكىنىشكە وراي قازىر ولاي ەمەس. سەنەن دە «دارىندى» ادام الدىڭدا تۇرعانىمەن، ەگەر قوماقتى قارجىڭ بولسا سەن ونان دا وتكەن «دارىندى» بولىپ شىعا كەلەسىڭ. وسىنداي ۇعىم ءبىزدىڭ قوعامدى ءبىر قاسىرەتكە اكەپ وتىر. دارىندى مەن دارىنسىزدى اجىراتا ءبىلۋ ءۇشىن دە دارىن كەرەك. ەستەرىڭىزدە بولسا، كوممۋنيزمگە كەلە جاتىرمىز دەگەن كەزدە كاپيتاليزمدى اتتاپ، فەوداليزمنەن سوتسياليزمگە ءوتىپ كەتتىك دەپ ماقتانىپ جۇردىك. سوندا كوممۋنيزمدى ناسيحاتتاۋشىلاردىڭ بىلاي دەگەنى بار ەدى:

«قوعامدىق فورماتسيادا باسپالداقتان اتتاپ كەتۋگە بولمايدى. فەوداليزمنەن بىردەن كاپيتاليزمدى اتتاپ سوتسياليزمگە وتكەن دۇرىس ەمەس دەگەن يدەياعا كۇمانمەن ەمەس، سەنىممەن قارايتىنبىز. سىزدەردىڭ قوزعاپ وتىرعان تاقىرىپتارىڭىز دا وسىنداي جاعدايعا كەپ سايادى. ءبىز ولاي دا بىلاي تارتقىلاعانمەن، اۋمالى-توكپەلى جول ايىرىعىندا تۇرعان كەزىمىزدە وسىنداي ءبىر پروتسەسستىڭ بولۋى دا ابدەن ىقتيمال. بالكىم ءبارىمىز دە ءوزىمىزدى تالانتتىمىز، دارىندىمىز دەپ ەسەپتەيتىن، شىن دارىن يەسىن مويىندامايتىن وسىنداي ءبىر كەزەڭنەن وتۋگە ءتيىستى شىعارمىز. بالكىم، تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى ءوزىمىزدى باسقالارعا قانداي ەكەندىگىمىزدى دالەلدەۋ ءۇشىن دارىنسىزدىڭ ءوزىن دارىندى ەتىپ كورسەتكەن ءوزىمىزدىڭ دە كىنامىز بار شىعار. ال دارىندى مەن دارىنسىزدىڭ شاما-شارقىن ولشەپ بەرەتىن مەحانيزمدىك قۇرال جوق. مۇنىڭ ءبارى دە اركىمنىڭ ءوزىنىڭ ىشكى شارۋاسى بولار. مىسالى، مەن ءوزىمنىڭ ىشكى باس رەداكتورىما باعىنامىن. ول مەنى جوندەيدى، ماعان باعىت بەرەدى. مىنە، وسى سەكىلدى ۇعىم مەنىڭ الدىمدا تۇرعان ادامنىڭ مەنەن دارىندىراق ەكەندىگىن مويىندايتىن دارەجەگە جەتكەندە عانا مادەنيەتتىلىكتىڭ كورىنىسى شىعادى. بۇل دا مادەنيەتتىلىك نە جاۋاپكەرشىلىك بولۋى  مۇمكىن. مەن بىلمەيمىن انىعىن...؟ ءبىر بىلەتىنىم – ماسەلەن كەيدە قوعامدا ءبىر كوشەنىڭ اتىن وزگەرتۋ سياقتى ۇساق-تۇيەك ماسەلەلەردى ايتىپ، سونشاما نازار اۋدارىپ، داۋرىعىپ جاتادى. بىراق سونىڭ قازاققا، ۇلت بولاشاعىنا بەرەتىن قانشالىقتى پايداسى بار ەكەندىگىن ۇعىنا بەرمەيمىز. ال سىزدەردىڭ قوزعاپ وتىرعان اڭگىمەلەرىڭىز ۇلتتىڭ نەگىزىن، بولمىسىن جانە ۇلتىمىزدىڭ تالانتىنىڭ وزگە ۇلتتاردىڭ الدىنداعى دارەجەسىن انىقتايتىن تاقىرىپ ەكەندىگى انىق. ارينە، بۇل تاقىرىپ – ءبىزدىڭ ءوزىمىزدى ءوزىمىز تانۋعا، ياعني، قازاقتى قازاق تانىپ بىلۋگە، سول ارقىلى ادامدى تانۋعا اپارادى. سونداي-اق، ادامتانۋ عىلىمىن جەتىلدىرۋگە اكەلەدى. ال بۇعان باراتىن جول - ءبىز ابايتانۋ، مۇحتارتانۋ، وسىنداي قۇبىلىستاردى ايتا-ايتا كەتكەن - شىڭعىستانۋ، مۇقاعاليتانۋ دەگەن سياقتى ۇلكەن عىلىمدار پايدا بولۋى كەرەك دەپ سانايمىن. وسىنداي عىلىمدى مەڭگەرگەن قوعامنىڭ كۇن تارتىبىندە مۇنداي ماسەلەلەر بولمايدى. بۇل ماسەلەلەر ۋاقىت وتە كەلە ءوز باعىتتىن تاۋىپ كەتە الادى».

نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلى. 2017 جىل.

«اقپاراتتىق كەڭىستىگىمىزدى قاۋىپسىز دەپ ايتۋ قيىن. الدەقايدا دامىپ كەتكەن ەلدەردىڭ ءپرينتسيپىن ۇستايمىز دەپ، ءوزىمىزدىڭ باسىبايلى قۇندىلىقتارىمىزدان اجىراپ بارا جاتقاندايمىز. تەلەديدارداعى ايقاي-شۋ، شوۋلاردان ەل شارشادى. ماڭايىمداعى ادامداردان ەستىگەن سوڭ ايتىپ وتىرمىن. ەل ويلاناتىن دۇنيەلەر قاجەت. مەكەمتاس اعا بىلاي ايتتى: «ءبىزدىڭ ۇلتتىق كودىمىزعا ورالاتىن كەز كەلدى. سوعان تولىقتاي مۇمكىندىك تۋىپ تۇر. حالقىنىڭ مىنەز-قۇلقىنىڭ بۇزىلىپ بارا جاتقانىن كورىپ، «تولىق ادام» ءىلىمىن جاساعان ابايدى ءاربىر قازاق ءبىلۋى كەرەك. ابايدى بىلسە، پەندەلىك جولدان قايتادى. قازىر كوپ ادامنىڭ كوكەيىندە تەك قارىن تويدىرۋ، كيىم كيىنۋ. ودان باسقا ماقسات جوق سياقتى. اش قارىن تويىنار، بىراق ونىڭ رۋحاني قازىناسى بولماسا، قۋىس كەۋدە پەندە بولىپ قالادى. ءبىزدىڭ قاۋپىمىز سوندا. جاستارىمىز قۋىس كەۋدە بولىپ قالماۋى قاجەت».

راس، قازاقى قۇندىلىقتاردى جاڭارتىپ قاراۋ، بارىنشا جاڭعىرتۋ سىندى جولايرىقتا تۇرمىز. وسىعان ءبىزدىڭ دە ۇلەسىمىز بولسا دەيمىز. قورىتا ايتقاندا، «Nur Tileۋ» – 45 جىلدىق تاجىريبەدەن الىنعان حابار دەسەك، قاتەلەسپەيمىز. ىشتەگى زاپىران ويلاردى قوزعاساق، ءبىراز شىندىقتىڭ بەتى اشىلادى دەپ ويلايمىن. ەفيردەگى ايتقانىمدى قايتالاۋعا تۋرا كەلىپ تۇر: ءبىز ەسكى، ەستى، كەرەك بولسا، سەستى ءسوزدى دە ايتامىز. ورەكپىگەن ولەرمەننىڭ ءسوزى ەمەس، ءۇمىتىن ۇكىلەگەن كورەرمەننىڭ ءسوزىن سويلەيمىز. ءبارىمىز باي-قۋاتتى بولايىق»!

نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلى. 2019 جىل.

Abai.kz