كەشە ەل ۇكىمەتى كەزەكتى سەلەكتورلىق كەڭەسىن وتكىزىپ، شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ حال-احۋالىن تالقىعا سالدى. ونىڭ اياسىندا كوكتەمگى ەگىس جۇمىستارى دا پىسىقتالدى. بىراق كۇنى كەشە عانا قىمباتتاپ كەتكەن جانار-جاعارماي ماسەلەسى قوزعالمادى. بىراق كەڭەستەن كەيىن جۋرناليستەردىڭ «قولىنا تۇسكەن» مينيستر مىڭباەۆ مىرزا بارلىق جاعدايدى ءتۇسىندىرىپ بەردى. ال اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى بولسا، ەگىس جۇمىستارىنا جەڭىلدەتىلگەن جانار-جاعارمايدىڭ تەك 20-25 پايىزىن عانا جەتكىزىپ ۇلگەردى.

كەشە ەل ۇكىمەتى كەزەكتى سەلەكتورلىق كەڭەسىن وتكىزىپ، شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ حال-احۋالىن تالقىعا سالدى. ونىڭ اياسىندا كوكتەمگى ەگىس جۇمىستارى دا پىسىقتالدى. بىراق كۇنى كەشە عانا قىمباتتاپ كەتكەن جانار-جاعارماي ماسەلەسى قوزعالمادى. بىراق كەڭەستەن كەيىن جۋرناليستەردىڭ «قولىنا تۇسكەن» مينيستر مىڭباەۆ مىرزا بارلىق جاعدايدى ءتۇسىندىرىپ بەردى. ال اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى بولسا، ەگىس جۇمىستارىنا جەڭىلدەتىلگەن جانار-جاعارمايدىڭ تەك 20-25 پايىزىن عانا جەتكىزىپ ۇلگەردى.

كاسىپكەرلەر «تۇسىنە» قاراي تەكسەرىلەدى

وتاندىق كاسىپكەرلەر ەلىمىزدە بيزنەس ءۇشىن جاسالىپ جاتقان جاعدايعا قاناعاتتانباي جاتىر. «ونى پرەزيدەنتتىڭ اتىنا جانە قۇزىرەتتى مەم­لە­كەتتىك ورگاندارعا كاسىپكەرلەر تاراپىنان ءتۇسىپ جات­قان ارىز-شاعىمداردىڭ سانىنا قاراپ بىلۋگە بو­لادى»، - دەيدى باسەكەلەستىكتى قورعاۋ اگەنتتىگى­نىڭ توراعاسى ءماجيت ەسەنباەۆ. ونىڭ سوزىنە قا­را­عاندا، شەكارادا ءالى كۇنگە دەيىن كەدەندىك زاڭ­بۇ­زۋشىلىقتار بار. وعان قوسا، دەلدالداردىڭ كو­لەڭ­كەلى بيزنەسى كەڭەيىپ، سان الۋان قىلمىستىق توپتار كوبەيىپ كەتتى. وسىنىڭ ءبارى كەدەندىك ءتۇسىم­دەردى ازايتىپ وتىر. بۇگىندە باسەكەلەستىكتى قورعاۋ اگەنت­تىگى بۇل جاعدايدى تۇزەتۋ ءۇشىن شەكارا ايما­عىن­دا باقىلاۋ ورگاندارى مەن ءتيىستى تەكسەرۋ قۇ­جات­تارىن بارىنشا قىسقارتۋدى ۇسىنادى. «بىزدە ءتيىس­تى قۇجاتتار دايىن. ۇكىمەت قولدايتىن بولسا، ءبىز بارلىق ءىس-شارانى اتقارۋعا ءازىرمىز»، - دەيدى م.ەسەنباەۆ مىرزا. وسىعان وراي، كەدەندىك بەكەتتەردىڭ سانى دا قىسقارتىلماق. قازىرگى كەزدە ەلىمىزدەگى 107 بەكەتتىڭ 25-ءى شەكارادا ورنالاس­قان. الداعى ۋاقىتتا ءاربىر بەكەتتىڭ جەكە تولقۇ­ج­ا­تى (پاسپورتى) ەنگىزىلىپ، سول جەردە جۇمىس ىستەيتىن ءاربىر كەدەنشىنىڭ ناقتى مىندەتى ايقىن­دالاتىن بولادى.

وسى جۇمىس بارىسىندا ءتيىمسىز كەدەندىك بەكەتتەردى قىسقارتۋ جوسپارلانىپ وتىر. ال كاسىپكەرلەردى «تۇسىنە» قاراي تەكسەرۋ كوز­دەلگەن. «سىرتقى ەكونوميكالىق ءىس-ارە­كەتكە قاتىساتىنداردى ءۇش توپقا بولەدى. بۇل - الەمدىك تاجىريبە. ءبىز دە كاسىپ­كەرلەر­دى «جا­سىل»، «سارى» جانە «قىزىل» توپقا ءبول­دىك. «جا­سىلدار» ارا-تۇرا تەكسەرىلسە، «سارى­لار» مەر­زىمدى تۇردە باقىلانادى. ال «قى­زىلدار» تۇراقتى تۇردە تەكسەرىلە­تىن بولادى»، - دەيدى باسەكەلەستىكتى قور­عاۋ اگەنت­تى­گىنىڭ باسشىسى. ونىڭ سوزىنە قارا­عان­دا، جوس­پار بويىنشا اتقارىلاتىن جۇ­مىس­تىڭ ار­قاسىندا وتاندىق كەدەن سالا­سى­نىڭ الە­ۋەتىن ەكى ەسە ءوسىرىپ، بيۋدجەت تابى­سىن ارت­تى­رۋ­عا بولادى. بۇگىندە ۇكىمەت اگەنت­تىك­تىڭ بار­لىق ۇسىنىسىن قولداپ وتىر.

ايتا كەتكەن ءجون، م.ەسەنباەۆ «قورعاس» جانە «قورداي» بەكەتتەرىندە قالىپتاسقان جاعدايعا الاڭداۋلى. «بۇگىندە قازاقستان - قىتاي شەكاراسىندا شامامەن 50-60 ادام بار. ولار سول جەردەگى جاعدايدى ۋشىق­تى­رىپ وتىر. مەنىڭ قولىمدا ول ادام­دار­دىڭ تولىق ءتىزىمى بار. ولاردىڭ اربىرە­ۋى­نە ءتيىستى تولقۇجاتتار مەن قىزمەتتىك ۆيزالار بەرىلگەن ەكەن. ءبىزدىڭ كونسۋلدىق قىزمەت وسى جاعدايدى ءجىتى باقىلاۋعا الىپ، بارلىق ءمان-جايدى تەكسەرىپ شىعۋى ءتيىس»، - دەگەن م.ەسەنباەۆ مىرزا، وكىنىشكە قاراي، اتالعان ادامداردىڭ نەمەن اينالىساتىنىن نەمەسە نە سەبەپتى جاعدايدى ۋشىقتىرىپ وتىر­عانىن ناقتىلاپ جاتپادى.

سونداي-اق ول قازاقستان مەن قىر­عىز­ستان شەكاراسىندا ورنالاسقان «قور­داي» بەكەتىن دە سىنعا الدى. ول جاقتان قىتاي مەن تۇركيانىڭ زاڭسىز تاۋارىن قازاقستانعا زاڭسىز جەتكىزۋ بۇگىندە تۇراقتى «بيزنەسكە» اينالىپ كەتكەن.

جانار-جاعارماي قىمباتتادى، ال ەگىستىك جۇمىستارى ءالى اياقتالعان جوق

جاقىندا «قازاقستان تەمىرجولى» كومپانياسى جول ءجۇرۋ بيلەتتەرىنىڭ باعاسىن 10 پايىزعا كوتەردى. باعا كوتەرۋدى «ەير استانا» كومپانياسى جالعاستىرىپ، بيلەت قۇ­نىن بىردەن 16 پايىزعا شارىقتاتىپ جىبەردى. ەندى، مىنە، قىمباتشىلىقتىڭ تولقىنى جا­نار-جاعارمايعا دا جەتتى. وتكەن اپتانىڭ سوڭىندا تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ اگەنتتىگى رەسپۋبليكاداعى جانار-جاعارماي­دىڭ شەكتى باعاسىن كوتەردى. وعان ءساي­كەس، «اي - 92» - 112 تەڭگە، «اي - 80» - 91 تەڭ­گە، ال ديزەل 95 تەڭگە تۇراتىن بولدى. مۇناي جانە گاز ءمينيسترى ساۋات مىڭ­باەۆ­تىڭ مالىمدەۋىنشە، بۇل - تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ اگەنتتىگىنىڭ شەشىمى. «ءازىر­شە بۇل شەشىمنىڭ كەرى اسەرى جوق: جانار-جاعار­ماي كەلىپ جاتىر، جاعداي تۇراقتى. ەندى بىزدە جانار-جاعارمايدى يم­پورت­تاۋدىڭ ورتاق ءبىر جۇيەسى جوق قوي. سون­دىق­تان تىركەۋدەن وتكەن كەز كەلگەن مۇ­ناي ءونىم­دەرىن جەتكىزۋشى ول يمپورتتى اكە­لىپ جاتادى. بۇگىندە ءاربىر وبلىس وزىنە قا­جەتتى جانار-جا­عارماي كولە­مىن بىلەدى. ەگەر جەتپەي قال­سا، مۇناي ءونىم­دەرىن تاسىمالداۋ­شىلار ونى جەتكىزىپ بەرەدى. ارينە، ونىڭ كوممەر­تسيا­لىق جاعى قيىنداپ جاتسا، ءبىز ول ماسە­لەنى تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ اگەنتتىگى جانە ەكونوميكا مينيسترلىگى­مەن بىرلە­سىپ شەشەتىن بولامىز»، - دەيدى س.مىڭباەۆ.

جانار-جاعارماي قىمباتتادى. ال ەگىس­تىك ناۋقانىنا تيەسىلى جەڭىلدەتىلگەن وتىن­نىڭ تەك 20-25 پايىزى عانا جەتكىزىلگەن ەكەن. جالپى، بيىل اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن وندىرۋشىلەرگە 360 مىڭ توننا جەڭىل­دە­تىلگەن جانار-جاعارماي قاراستى­رى­لىپ وتىر. ونىڭ باعاسى - 81 تەڭگە. بۇل نا­رىق­تىق باعادان 10-15 پايىزعا تومەن. «ءسا­ۋىردىڭ 6-سىنا دەيىن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن وندىرۋشىلەرگە 96 مىڭ توننا جەتكىزىلدى»، - دەيدى ا.مامىتبەكوۆ. ءدال سول كۇنى تابي­عي مونوپوليالاردى رەتتەۋ اگەنتتىگى جانار-جاعارمايدىڭ شەكتى باعا­سىن كوتە­رۋدى ۇيعاردى. سوعان سايكەس ديزەل وتى­نى­نىڭ قۇنى 95 تەڭگەگە دەيىن ءوستى. مۇ­ناي جانە گاز مينيسترلىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، بيىل كوكتەمگى ەگىستىك ناۋقانىنا ار­نال­عان ديزەل وتىنىنىڭ باعاسى كوتە­رىل­مەيدى. ول سول قالپىندا 81 تەڭگە/ليتر بولىپ قالا بەرمەك. دەگەنمەن بۇگىندە ونى تاسى­مال­داۋ قيىن­عا سوعىپ وتىر. ەگەر «قازاق­ستان تەمىرجولى» تاسىمال قىز­مەتىنىڭ باعا­سىن كوتەرە­تىن بولسا، جەڭىل­دە­تىلگەن جانار-جاعارماي­دىڭ باعاسى دا ءوسۋى ابدەن ءمۇم­كىن.

ارمان اسقار

«الاش ايناسى» گازەتى