ومىردە وزىڭە-ءوزىڭ سەنىمدى بولىپ جۇرگەنگە نە جەتسىن! بىراق ادام تاعدىرى توسىن سىيلار مەن سىناقتارعا تولى عوي. اسىرەسە، بولجاۋى قيىن بولاشاق، ادام كوڭىلىنە ءارى ءۇمىت ءارى كۇدىك ۇيالاتاتىنى بەلگىلى. دەگەنمەن قاي زاماندا بولماسىن، ادامدار بولاشاققا سەنىممەن قاراۋعا تىرىسادى. ال بۇگىندە كوڭىلگە سەنىم ۇيالاتار قۇرالداردىڭ ءبىرى – اقشا ەكەنى داۋسىز.

اقشا – كەز كەلگەن تاۋار مەن قىزمەتتىڭ قۇنىن بىلدىرەتىن، ايىرباس قۇرالى قىزمەتىن اتقاراتىن، جالپىعا بىردەي بالاما تاۋار.

«اقشا ساناعاندى جاقسى كورەدى»، - دەگەن ءسوز بار. شىنىندا دا اقشا ادامدى ومىرگە ەسەپپەن قاراۋعا بەيىمدەيدى. اقشانى ۇنەمدەپ، ەسەپپەن جۇمساي بىلەتىن ادام ونى جيناي دا بىلەدى.

مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ءاربىر ادام ايلىق تابىسىنىڭ 10-20 پايىزىن بولاشاققا دەپ جيناپ وتىرۋى ءتيىس. بۇل رەتتە اقشا جيناۋدىڭ ەڭ قاراپايىم جانە قولجەتىمدى ءادىسى - بانك سالىمى.

ارينە، قولدا بار اقشانى ينۆەستيتسيالاۋدىڭ باسقا دا جولدارى جەتىپ ارتىلادى. مىسالى، بيرجا ارقىلى اكتسيا، وبليگاتسيا ساتىپ الۋعا بولادى. بۇل قارجى قۇرالدارىنىڭ تابىستىلىعى ەداۋىر جوعارى بولۋى مۇمكىن. بىراق تاۋەكەلى دە جوعارى بولاتىندىعى ءسوزسىز. سوندىقتان فورۆارد، فيۋچەرس، سۆوپ سەكىلدى قارجى قۇرالدارىن ايتپاعاننىڭ وزىندە، اكتسيا مەن وبليگاتسيالاردى ساتىپ الۋ ۇلكەن بىلىكتىلىكتى، قارجىلىق ساۋاتتىلىقتى تالاپ ەتەدى.

اقشانى ءار ءتۇرلى ۆاليۋتا ساتىپ الۋ ارقىلى جيناۋعا دا بولادى. بىراق مۇنى جاقسى تابىس كوزى دەپ ايتۋ قيىن. ويتكەنى ۆاليۋتا باعامى ءار كەز قۇبىلىپ وتىرادى. سوندىقتان «جەتكىلىكتى ءبىلىم بولماسا، تاۋەكەلگە بارىپ، كۇردەلى قارجى قۇرالدارىنا اقشا جۇمساۋعا بولمايدى»، - دەيدى ماماندار.

اقشانى ۇيدە ساقتاپ، جيناۋعا دا بولادى. بىراق بارىنشا قولجەتىمدى بولعانىمەن، مۇنداي ارەكەتتەن پايدا كورە المايسىز. ۇيدەگى اقشا ينفلياتسيانىڭ سەبەبىنەن بىرتىندەپ قۇنسىزدانا بەرەدى. سول ءۇشىن قاراپايىم ازاماتتار ءۇشىن اقشا جيناۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى – بانك سالىمى بولىپ قالا بەرمەك. قازاقستاننىڭ دەپوزيتتەرگە مىندەتتى كەپىلدىك بەرۋ قورى جەكە تۇلعالاردىڭ دەپوزيتتەرىن قابىلداۋ، بانك شوتتارىن اشۋ جانە جۇرگىزۋ ليتسەنزياسىن العان كەز كەلگەن بانكتەگى دەپوزيتتەرگە كەپىلدىك بەرەدى. تەك يسلام بانكى جۇيەسىندەگى سالىمدارعا قور كەپىلدىگى قولدانىلمايدى.

بۇگىندە وتاندىق بانكتەردە ۇلتتىق جانە شەتەلدىك ۆاليۋتاداعى سالىمدار «مەرزىمسىز»، «مەرزىمدى» جانە «جيناق سالىمدار» بولىپ ءۇش توپقا بولىنگەن. ۇشەۋىنىڭ دە تولىقتىرىلاتىن جانە تولىقتىرىلمايتىن، ياعني ۇستىنەن اقشا سالۋعا بولاتىن جانە بولمايتىن تۇرلەرى بار. بۇل رەتتە تەڭگەلىك سالىمداردىڭ پايىزدىق مولشەرلەمەلەرى شەتەلدىك ۆاليۋتادا اشىلعان سالىمدارمەن سالىستىرعاندا ەداۋىر جوعارى ەكەندىگىن ايتا كەتكەن ءجون.

قولدا بار اقشانىڭ كولەمىنە جانە ونى الداعى ۋاقىتتا جۇمساۋ ماقساتىنا قاراي بەلگىلى ءبىر سالىمدى تاڭداۋعا بولادى. ەگەر اقشا قوماقتى بولسا، ساقتالۋىنا كەپىلدىك بەرىلگەن شەكتى سومادان اسىرماي، ءۇش سالىمعا ءبولىپ سالۋعا، ءتىپتى ءار ءتۇرلى بانكتەرگە ورنالاستىرۋعا مۇمكىندىك بار. ويتكەنى كەپىلدىك ءاربىر بانك بويىنشا جەكە-جەكە جۇزەگە اسىرىلادى.

دەپوزيتتەن كەرەك كەزىندە مەرزىمىنەن بۇرىن اقشا الىپ تۇرۋ ءۇشىن تولىقتىرۋعا جانە مەرزىمىنەن بۇرىن اقشا الۋعا شەكتەۋ قويمايتىن مەرزىمسىز سالىمدى تاڭداعان دۇرىس. ونى كەز كەلگەن ۋاقىتتا تولىقتىرۋعا جانە ودان ازايتىلمايتىن قالدىق شەگىندە اقشا الۋعا بولادى. بۇل سالىم قوماقتى تابىسپەن قامتاماسىز ەتپەسە دە اقشاڭىزدى ينفلياتسيادان قورعايدى. ال سىياقى مولشەرلەمەسى سالىمنىڭ مەرزىمى اياقتالعانشا ساقتالادى.

مەرزىمدى سالىم - پايىزدىق سىياقىسى جوعارى، ۇستىنەن اقشا سالۋعا جانە مەرزىمىنەن بۇرىن اقشا الۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن، ءار ءتۇرلى مەرزىمدەرگە اشىلاتىن وتە يكەمدى تەڭگەلىك سالىم. تەك مەرزىمىنەن بۇرىن جارتىلاي نەمەسە تولىعىمەن الۋ بارىسىندا سىياقىسى تومەندەتىلەدى. بىراق شوت جابىلمايدى.

جيناق سالىم – سىياقى مولشەرلەمەسى ەڭ جوعارى، قىسقا جانە ۇزاق مەرزىمدەرگە اشىلاتىن، مەرزىمىنەن بۇرىن الۋعا بولمايتىن تەڭگەلىك سالىم. ەگەر سالىمشى جيناق سالىمىن بەلگiلەنگەن مەرزiم وتكەنگە دەيiن تالاپ ەتكەن جاعدايلاردا، اقشاسى تولىعىمەن قايتارىلادى، ال سالىم بويىنشا سىياقى تالاپ ەتىلگەنگە دەيىنگى سالىم بويىنشا بەلگىلەنگەن مولشەردە تولەنەدى. بۇل ءۇشىن بانككە الدىن الا ءوتىنىش بەرۋ قاجەت. ءارى قاراي بانك جيناق سالىمىن سالىمشىنىڭ تالابى كەلىپ تۇسكەن كەزدەن باستاپ كۇنتىزبەلىك 30 كۇننەن كەيىن بەرۋگە مىندەتتى. سوندىقتان بۇل سالىم اقشاسىن بانككە بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە سالۋدى جوسپارلاعان جانە ونى ۋاقتىسىنان بۇرىن المايتىندىعىنا سەنىمدى سالىمشىلار ءۇشىن وتە قولايلى. جيناق سالىمدى ناعىز ءتيىمدى ينۆەستيتسيا دەۋگە بولادى. ويتكەنى ەڭ جوعارى سىياقى وسى سالىمدا.

قازاقستاننىڭ دەپوزيتتەرگە كەپىلدىك بەرۋ قورى تاراپىنان كەپىلدىك بەرىلگەن وتەم سوماسى سالىمنىڭ ءتۇرى مەن ۆاليۋتاسىنا تىكەلەي بايلانىستى. ياعني، بۇل شەكتى سوما: شەتەل ۆاليۋتاسىنداعى بارلىق دەپوزيتتەر بويىنشا – 5 ميلليون تەڭگەدەن; تەڭگەدەگى مەرزىمسىز جانە مەرزىمدى سالىمدار، تالاپ ەتىلگەنگە دەيىنگى سالىمدار، شارتتى سالىمدار، تولەم كارتوچكالارى مەن اعىمداعى بانكتىڭ شوتتارداعى اقشالار بويىنشا – 10 ميلليون تەڭگەدەن; تەڭگەدەگى جيناق سالىمدار بويىنشا – 15 ميلليون تەڭگەدەن اسپايدى. بۇل جەردە ءبىر ايتا كەتەتىن ءجايت، شەتەل ۆاليۋتاسىندا اشىلعان سالىمدار بويىنشا وتەمدى قور بانك ليتسەنزياسىنان ايىرىلعان كۇنگى ۆاليۋتا باعامى بويىنشا تەڭگەمەن ەسەپتەپ تولەيدى. سونداي-اق سالىمشىنىڭ ءبىر بانكتە سالىمداردىڭ ءتۇرى مەن قانداي ۆاليۋتادا اشىلعاندىعىنا قاراي ءارتۇرلى دەپوزيتتەرى بار بولسا، ولار بويىنشا قور كەپىلدىك بەرەتىن ەڭ جوعارى جيىنتىق سوما – 15 ميلليون تەڭگە.

بۇگىندە ەلىمىزدە بانك سالىمدارى تۇرعىندار اراسىندا جىلدان جىلعا تانىمال بولىپ كەلەدى. وعان مىنا ستاتيستيكالىق مالىمەت دالەل بولا الادى: 2020 جىلدىڭ باسىندا جەكە تۇلعالاردىڭ وتاندىق بانكتەردەگى دەپوزيتتەرىنىڭ  جالپى كولەمى 9,3 ترلن تەڭگە بولسا، 2021 جىلدىڭ باسىنا قاراي 10,9 ترلن تەڭگە بولدى. ءبىر جىل ىشىندەگى ءوسىم 1,6 ترلن تەڭگەنى نەمەسە 17 پايىزدى قۇرادى.

Abai.kz