«...ول – مۇقاعالي عوي، اكاۋ!»
مۇقاعالي – 90
ەستەلىك
ەڭ ءبىرىنشى باقىتىم – حالقىم مەنىڭ،
سوعان بەرەم ويىمنىڭ التىن كەنىن.
ول بار بولسا، مەن بارمىن، قور بولمايمىن،
قىمباتىراق التىننان نارقىم مەنىڭ.
ال ەكىنشى باقىتىم – ءتىلىم مەنىڭ،
تاس جۇرەكتى تىلىممەن تىلىمدەدىم.
كەي-كەيدە دۇنيەدەن تۇڭىلسەم دە،
قاسيەتتى تىلىمنەن تۇڭىلمەدىم.
باقىتىم بار ءۇشىنشى – وتان دەگەن،
قۇداي دەگەن كىم دەسە، «وتان!» دەر ەم.
...وتى سونگەن جالعاندا جان بارسىڭ با،
ويلانباي-اق كەل داعى، وت ال مەنەن.
ءتۇتىن تۇتەت.
ءوس، ءوربى، كوگەرە بەر:
نەمەرەلەر كوبەيسىن، شوبەرەلەر.
جادىڭدا ۇستا:
جاقسىلىق كۇتپەگەيسىڭ،
وت ەمەس، وق سۇراساڭ ەگەر مەنەن!..
مۇقاعالي ماقاتاەۆ.
(«ءۇش باقىتىم» ولەڭىنەن)
كسرو جازۋشىلار وداعى ادەبي قورىنىڭ قازاق بولىمشەسىنە ديرەكتورلىققا تاعايىندالعان كەزىم. 1974-جىلدىڭ اياق شەنى. ءبىر كۇنى بولمەمنىڭ ەسىگى شالقالاي اشىلىپ، الىپ دەنەلى مۇقاعالي ءتىسى اقسيىپ كىرىپ كەلدى. ۇشىپ تۇرىپ، سالەم بەرىپ، قارسى قابىرعا ىرگەسىندەگى ديۆانعا جايعاسۋىنا يشارا جاسادىم. ول ديۆانعا ەمەس، ۇستەلىمدى جاناي تۇرعان بيىك ارقالىقتى ورىندىققا وتىردى. ۇستىندە - قوڭىرقاي جىلى كۇرتەشەسى، باسىندا - قاۋقيعان سارى مالاقايى. ءوڭى جۇدەۋ. انشەيىندە جىميىسىن جاراسىمدى ەتىپ ءتۇراتىن بەت شۇڭقىرى سۋالىڭقى جاعىنا ءسىڭىپ كەتكەندەي. ىرگە جاقتاعى ورىندىقتاردىڭ ءبىرىن الىپ، مۇقاڭمەن دىزە تۇيىستىرە بەرە:
- مۇقا، حال-احۋالىڭ قالاي؟ - دەدىم.
مۇقاڭمەن تانىستىعىمنىڭ باستاۋى 1970-جىلدا، مەن "قازاق ادەبيەتى" گازەتىنىڭ رەداكتسياسىندا قىزمەت ىستەپ جۇرگەن تۇستا جاتقان جانە، قالايشا ەكەنىن بىلمەيمىن، مەن ءاۋ دەسكەننەن-اق "سەن" دەپ كەتكەنمىن-ءدى.
- ديۆانىڭا وتىرماعانىما سەن رەنجىمە، قىزتالاقتىڭ جۇمساعىن دا، قاتتىسىن دا كورىپ ءجۇرمىن عوي، اۋرۋحانادان كەشە شىقتىم، جارايدى، ونى قويشى، ساعان كەلگەن سەبەبىم: سەنىڭ اناۋ بۇعالتىرىڭ بار عوي، سول مەنىڭ "كوكقاعازىمدى" كورسە-اق جامان شوشيدى، ەي! سوعان ايتارىندى ايتشى! - دەدى ول. بويىنان الدەبىر تانىس ءدارى ءيىسىن سەزگەنمىن، بىراق ءمانىسىن سۇراعىم كەلمەگەن.
- شوشىعانى قالاي؟ - دەدىم، ەشتەڭە تۇسىنبەي.
- وزىنەن سۇرا، - دەپ ءسال جىميدى دا، مالاقايىن الىپ ديۆانعا تاستاي سالدى. قوبىراعان شاشىن قوس قولدىڭ ساۋساعىمەن ارتقا قاراي سالالاپ-سالالاپ تارادى. كەڭ ماندايى جارقىراي اشىلدى.
- قازىر سۇرايىن، - دەپ ورىنىما باردىم دا، بۋحگالتەرياعا تەلەفون شالىپ، باس بۋحگالتەر فاريدا مينيكەەۆانى شاقىردىم. مۇقاڭ:
- قىزىق، - دەدى.
- نە "قىزىق"? قاي سۇلۋ ەسىڭە ءتۇستى؟ - دەدىم، ازىلدەسە بەرەتىن ادەتىممەن. سول ارەدىكتە كەلىپ كىرگەن فاكەڭ نە ءۇشىن شاقىرىلعانىن اڭعارسا كەرەك، قولىنداعى "كوكقاعازدى" - ەڭبەككە جارامسىزدىق جونىندەگى بيۋللەتەندى ماعان ۇسىنا جاقىنداپ، مۇقاعاليعا قاراپ: - بۇلارىڭا اقشا تولەۋگە پراۆومىز جوق دەسەم، مىنا تەنتەك ۇقپايدى، - دەدى.
- "پراۆومىز جوعىڭىز" قالاي؟ - دەدىم. "كوكقاعاز" ەكەۋ ەكەن.
- ليتفوندتىڭ مۇشەلىگىنەن شىعارىلعان، وزىنە ايتقانمىن.
- "شىعارىلعانى" قالاي؟! - دەدىم، ەرىكسىز تاندانىپ.
- پوستانوۆلەنيەنى الىپ كەلەيىن، كورىڭدەر، - دەپ فاكەڭ بۇرىلىپ جونەلە بەردى.
- ايتتىم عوي، "قىزىق" دەپ؟! - دەدى مۇقاڭ، ءتيىستى اقشاسىن ساناپ العان كىسىشە جىلى كۇلىپ.
- "قىزىعىڭ" بار بولسىن! - دەدىم. "كوكقاعازدارىنا" قاراسام: بىرەۋى جاقىندا عانا بەرىلىپتى، ەكىنشىسى ءتورت اي مولشەرى بۇرىندا جازىلعان.
فاكەڭ قايتادان كەلىپ، ءبىر پاراقتى الدىما قويدى. بولىمشەنىڭ رەسمي بلانكىسىندە "پوستانوۆلەنيە پراۆلەنيا" دەپ ورىس تىلىندە سايراپ تۇرعان قاۋلىنىڭ تۇجىرىمى: "مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ سسسر جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەلىگىنەن شىعارىلعانى سسسر جازۋشىلار وداعى ادەبي قورىنىڭ مۇشەلىگىنەن دە شىعارىلعانى بولىپ تابىلادىنى" ايتىپ ايقۇلاقتانعان. بولىمشە ديرەكتورى قول قويىپ، ءمور باسقان.
- مىناۋ قاتە. اناۋ جولعى كاسىپوداق ۇيىمىنىڭ قيسىنسىز ۋ-شۋى سياقتى بىردەڭەنى مالدانىپ جازعانسىزدار عوي؟! - دەپ فاكەڭە ورىنسىز رەنجىگەنىمدى اڭعارماي دا قالدىم. فاكەڭ:
- عابباس، سەن قىزىقسىڭ عوي، مەن ديرەكتورعا باعىناتىن بۋحگالتەر عانا ەمەسپىن بە؟ - دەپ ورىندى كەيىدى.
- ءيا، قىزىق! - دەيدى مۇقاڭ، جايباراقات سويلەپ. ونىڭ ءسوزى قيتىعىما ءتيىپ:
- مىنا قاۋلىنى ماسكەۋ بەكىتىپ قويسا، "قىزىق" سوندا بولادى، "قىزىقتىڭ" كوكەسىن سوندا كورەمىز! مۇقا، سەن تىرپ ەتپەي وتىر، مەن قازىر كەلەمىن، - دەدىم دە، ءانۋار الىمجانوۆقا بارىپ كەلەتىنىمدى ايتىپ، ەسىككە بەتتەدىم.
- ءبىرىنشى سەكرەتارعا باراسىڭ با؟ ول شەشەر مە ەكەن؟ - دەدى فاكەڭ، ماعان ىلەسە شىعىپ. ۇندەمەدىم.
ءانۋار تۇرلىبەكۇلى ءالىمجانوۆ - جازۋشىلار وداعىنىڭ باسشىسى - بولمەسىندە وڭاشا ەكەن. سالەمدەستىم دە، ءمان-جايدى ايتىپ، الگى قاۋلىنى ۇسىندىم:
- مۇقاعاليدى وداق مۇشەلىگىنەن شىعارعاندارىڭىز راس پا؟ قاشان بولدى؟ سەكرەتارياتتا شەشىلىپ پە ەدى؟ - دەپ سۇراقتى شۇبىرتتىم. انەكەڭنىڭ قاباعى ءتۇيىلىپ، كوزى وتكىرلەنە قالدى. باسىن شايقاپ:
- اكاۋ، (انەكەننىڭ "اكاۋ" دەيتىن سوزسىرالعىسى بار-دى، - ع.ق.), ءبىر رەت سىرتىنان اقىلداسقانبىز ونىڭ ماسەلەسىن. ءبىرىمىز: "وداقتان شىعارايىق!" دەپ، ءبىرىمىز: "مۇشەلىگىن ءبىر جىلعا توقتاتىپ، شارتتى جازا قولدانايىق!" دەپ تالقىلاعانبىز. مەن ول ەكى ۇسىنىسقا دا كەلىسىم بەرگەن جوقپىن، ۇيات بولادى عوي! ول مۇقاعالي عوي، اكاۋ! ايتپاقشى، كاسىپوداق مۇشەلىگىنەن شىعىپ قالعان مۇقاعاليدىڭ ماسەلەسىن قاراپ، ءبىزدىڭ جىگىتتەر ۇياتقا قالىپتى عوي، وزدەرى وسى قىزىق! - دەپ يىعىن كۋجىڭ ەتكىزدى.
-"قىزىق" كوبەيدى، اقىرى قايىرلى بولسىن، ال انداعى قاۋلىنى زاڭسىز دەپ ماسكەۋگە حات جىبەرەمىن دە، و جاقتىڭ جاۋابىن توسپاي-اق بيۋللەتەندەرىنىڭ اقشاسىن تولەپ بەرەمىز، - دەدىم. انەكەڭ قاۋلىنى ماعان قايىرىپ:
- دۇرىس، دۇرىس! - دەدى. مەن ۇستەلگە قاۋلىنى اۋدارىپ توسەدىم:
- انەكە، وسى ايتقاندارىڭىزدى مىنانىڭ سىرتىنا قازىر جازىپ قويامىن، - دەدىم.
- ءسويت، مەن قول قويىپ بەرەيىن، - دەدى ول.
بولمەمە ورالسام - مۇقاڭ جوق! بۋحگالتەريا بولمەسىنە باس سۇقسام، الدەنەنى ايتىپ، قىز-كەلىنشەكتەردى ءماز-ءمايرام ەتىپ سوندا وتىر!
- فاكە، "تەنتەگىڭىزدىڭ" وداق مۇشەلىگىنەن شىعارىلعانى بەكەر، مىنا قاۋلىلارىڭىز كۇشىن جويدى، ەندى بيۋللەتەندەرىنىڭ اقشاسىن تەز تولەپ بەرىڭىز! - دەدىم.
- ماعان ءبارىبىر، - دەدى فاكەڭ، "قاۋلىلارىڭىز" دەگەنىمدى تاعى ۇناتپاي.
- ال، مۇقا، اقشاندى ەرتەڭ الاسىڭ، سەن ەندى اۋىرعاندى قوي، ۋادەندى بەر، اكەل قولىندى! - دەپ ازىلدەدىم. ول قولىمنان ۇستاپ كۇلىمدەپ وتىردى دا:
-ءاي، عابباس، اۋىلدا سەنىمەن جاستى ءىنىم بار، اتى - توقتارباي، مەنەن ءتورت جاس كىشى، ەكەۋىڭ تۇيدەي قۇرداس ەكەنسىندەر، ەكەۋىندى ءالى تانىستىرامىن، - دەپ ورنىنان تۇرىپ، يىعىمنان ءبىر قاقتى دا، ماڭقيىپ شىعىپ كەتتى. مەنىڭ كوز الدىما مۇقاڭمەن جاستى اعام قادەستىڭ (وسكەمەندە تۇرادى) كەلبەتى كەلە قالدى.
ەرتەڭىندە تۇستەن كەيىن بولمەمنىڭ ەسىگى تاعى كەڭ اشىلىپ، مۇقاعالي ماڭ-ماڭ باسىپ كىرىپ كەلە جاتتى. تۋسىرتىنان بايبىشەسى - لاشىن جەڭگەمىز كورىندى. سالەم بەرە كوتەرىلدىم. مۇقاڭ مەنى قۇشاقتاپ:
- باۋىرىم، كوپ راحمەت، راحمەت! جەڭگەڭ اقشاسىن، انە، قالتاسىنا سيعىزا الماي تۇر. اي، بايبىشە! - دەپ جەڭگەمىزگە بار دەنەسىمەن بۇرىلا قارادى دا: - سەن مىنا عابباستىڭ ۇيىندەگى كەلىنگە شۋبا اپەر، ۇقتىڭ با؟ وبيازاتەلنو اپەر، اقشا جەتەدى قىزتالاق! - دەدى، كوڭىلى تاسي اڭقىلداپ سويلەپ. جەڭگەمىز جىميىپ باسىن يزەدى.
- مۇقا، سەن ەندى اۋرۋدى ۇمىت، كەلىنىڭە كيگىزگەن شۋباڭ سول بولسىن، اۋىرما، امان ءجۇر! - دەدىم.
- جارايدى! - دەپ قارقىلداپ كۇلىپ، قولىن ۇسىندى.
مۇقاعاليمەن جازۋشىلار وداعىندا عانا ەمەس، اندا-مۇندا دەگەندەي، كەزدەسىپ، قىسقا-ۇزاق سويلەسىپ-اڭگىمەلەسىپ جۇردىك. دۇرىس ساتىندە دە، "بۇرىس" ساتىندە دە. "بۇرىس" دەپ وتىرعانىم - قىزۋ جۇرەتىن ساتتەرى. ول بالاشا اڭقىلداپ ءجۇردى، كوڭىلشەك، سەنگىش بولدى. كەيدە "اتتەڭ" بولىپ قالاتىنى، سونداي-اق، ۇلكەن-كىشىگە ەركەلەنە مايدا سويلەپ ءجۇرىپ، بازبىردە ەرەگەسە كەسەك سويلەي سالاتىنى دا سول جاراتىلىسىنان ەدى.
ءانۋار ءالىمجانوۆتىڭ مۇقاعاليدى دا، توقاش بەردياروۆتى دا "بۇرىس" ساتتەرىندە كەلگەندەرىندە دە قالايدا ءازىل-قالجىڭ ايتا قارسى الىپ: "اكاۋ، جارايدى دەدىم عوي، جارايدى ەندى، ەرتەڭ كەلشى، ءبارى بولادى، ەرتەڭ كەل!" دەپ، ارقالارىنان قاعىپ، شاعىن دەنەسى سەلكىلدەي كۇلىپ شىعارىپ سالاتىن. ەكەۋىن ەرەكشە سيلايتىن. سيلاماسا، ادالدىعىنا، اقجۇرەكتىلىگىنە سەنبەسە، ءبىرىنشى باسشىنىڭ اتى - ءبىرىنشى باسشى، مىسالى، ەكەۋىن جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەلىگىنەن شىعارۋعا تىرىسقانداردى جاقتاي سالاتىن ەدى، استە قارسى بولماس ەدى، قورعاماس ەدى.
مۇقاعالي دا، توقاش تا جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەلىگىنەن شىعارىلعان ەمەس، "شىعاردى" دەپ الدەكىمدەر الىپقاشتى ءسوز تاراتىپ جىبەرىپتى. ال ەكى اقىننىڭ قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ سول جىلدارداعى قۇرىلتايلارىنىڭ بارىنە كادىمگى رەسمي دەلەگات بوپ قاتىسقاندارى انىق .
وسى ءتۇستا مىنا ءبىر ءجايتتى دە ءمالىم ەتەيىن. ءانۋاردىڭ ء"بىزدىڭ جىگىتتەر قىزىق" دەگەنى ءبىزدىڭ كاسىپوداق ۇيىمىمىزدىڭ جينالىسىنا قاتىستى. ءبىر كۇنى وداقتىڭ كاسىپوداق كوميتەتى جالپى جينالىسىن شاقىردى. قارالماق ءۇش-ءتورت ماسەلەلەنىڭ سوڭعىسى – "اقىن مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ ءتارتىبى". جينالىستى باسقارمانىڭ ادەبي بايلانىستار جونىندەگى حاتشىسى ولجاس سۇلەيمەنوۆ اشتى. نەگىزگى ماسەلەلەر بويىنشا باياندامالار جاسالىپ، تالقىلاۋ، شەشىم بولدى. مۇقاعالي ماقاتاەۆ ماسەلەسىنە كەزەك كەلدى. ولجاس مۇقاعاليدىڭ جينالىستا بار-جوعىن انىقتاماستان وعان بىردەن شۇيىلە، ادەتىنشە ورىس تىلىندە ەكپىندەپ سويلەپ: "ماقاتاەۆ ماسكۇنەمدىگىن قويماي ءجۇر! قويۋعا سوڭعى ءسوزىن بەرسە دە، قويمادى! كاسىپوداقتىڭ مۇشەلىگىنەن شىعارۋ كەرەك!" دەپ توتەلەدى. "جازۋشىلار وداعى مۇشەلىگىنەن شىعارىلعان" دەگەندەي بىردەڭە دەدى. مىنبەرگە شىققان ءبىر-ەكى جازۋشى قوستادى. سول قىلىقتارىنا شىداي الماي، مىنبەرگە شىعىپ: - مۇقاعاليدىڭ اندا-ساندا ماساڭداۋ جۇرەتىنى راس، بىراق، ەشكىمنىڭ باسىن جارعان جوق، كوزىن شىعارعان جوق. ودان كوپ ىشەتىندەر بار، بىراق ولار كوز تۇسپەيدى، ال اڭعال مۇقاعالي كوزگە ءتۇسىپ قالادى. ساكەنىنەن، ءىلياسىنان، بەيىمبەتىنەن، مۇحتارىنان، سابيتىنەن، باسقا دا ۇلكەن-كىشى تۇلعالارىنان ايىرىلعان قازاق ادەبيەتىنە ەندى جەتپەي تۇرعانى مۇقاعاليدى كۋىپ تاستاۋ ما؟! ول بولمايدى! مەن قارسىمىن! - دەدىم. مەنى: ورازبەك سارسەنباەۆ، بەكسۇلتان نۇرجەكەەۆ جانە بىرنەشە اقىن-جازۋشى قوستاپ شىقتى (جازۋشى ءابىلماجىن جۇماباەۆتىڭ "كۇندەلىكتەر" دەپ اتالعان ەستەلىگىندە ول وقيعا ناقتى ايتىلىپتى).
و تۇستان، بۇ تۇستان داۋىس شىعا باستادى:
- مۇقاعالي كاسىپوداقتىڭ مۇشەلىك جارناسىن ۋاقتىلى تولەپ ءجۇر مە، سونى ايتسىنشى ءوزى!
- پارتبەلەتىن جوعالتىپ، پارتيادان شىعىپ قالعان!
مۇقاعالي زالدىڭ ورتا شەنىندە وتىرعان-دى. ءجۇرت: ء"يا، ءيا، ايتسىن!" دەسىپ، مۇقاعاليعا جالت-جالت قاراستى. ول ءتىسى اقسيا كۇلىپ وتىر. قولىن سىلتەيدى. جانە بىرەۋ: "ونىڭ ايتقىسى كەلمەسە، كوميتەتتىڭ جارنا جيناۋشىسى كىم ەدى، سول ايتسىن!" دەپ تالاپ ەتتى. كوميتەت توراعاسىنىڭ تۇرمىس ماسەلەلەرى جونىندەگى ورىنباسارى بۋحگالتەر فاريدا مينيكەەۆا ەدى، سول كىسى ورنىنان تۇردى دا: مۇشەلىك جارناسىن ءۇش جىل بويى تولەمەگەندىگى سەبەپتى ماقاتاەۆ جولداس مۇشەلىكتەن الدىڭعى جىلى شىعىپ قالعان بولاتىن، - دەدى. قارق-قارق كۇلكى زالدى جارىپ جىبەرە جازدادى. قىزىل شەكە بولا باستاعان كوپشىلىك سول كۇلگەن بويى تاراپ كەتە باردى. ء"بىزدىڭ جىگىتتەردىڭ قىزىعى" - سول!
ەندى مىنا ءبىر حاتقا ۇڭىلەيىك:
"ءانۋار!
ايىپ ەتپە، سەنىڭ الدىڭا بارىپ بارلىق جاعدايىمدى ايتۋعا ارلانىپ وتىرعانىم جوق. سەن قابىلدامايدى، تىڭدامايدى دەگەن دە ويدان اۋلاقپىن. سەنىڭ قازىرگى جۇمىسىڭ قاۋىرت، ونى دا تۇسىنەم. سوندىقتان مەنىڭ جاڭا جىلدان بەرگى جاعدايىمدى ءوزىڭ بىلەسىڭ بە، جوق پا دەپ حات جازۋىما تۋرا كەلدى. مەنىڭ، سەميامنىڭ قازىرگى ءحالى وسىعان مويىن ۇسىندىردى مەنى. ۇيىڭە بارىپ جولىعۋدى ۇيات كوردىم. تاعى دا وتىنەم، ايىپقا بۇيىرما.
وزىڭە بەلگىلى بولار، بيىلعى جىل (1973) ماعان ونشاما قۋانىش اكەلە قويعان جوق ازىرشە. "جۇلدىزدان" مەنى بوساتقان، ول كەزدە سەن وار جاققا كەتكەن ەدىڭ. سەنىڭ كەلىسىمىڭ بولدى ما، جوق پا، ول جاعى ماعان ءالى بەلگىسىز. ءوزىم دە كىنالىمىن، ارينە، دەگەنمەن دە، ءدال جاڭا جىل كەلگەندە، بالالارىمنىڭ جەپ وتىرعان قورەگىنەن اجىراتاتىنداي ەشكىمگە ەشنارسە ىستەي قويعان جوق ەدىم...
جاسىراتىنى جوق، بايقايمىن، سەن ماعان سۋىق قارايسىڭ. سەن مەنى، مەنىڭ بولمىسىمدى تانيتىن سياقتى ەدىڭ عوي. تۇسىنبەيمىن، قانداي عانا وسەكشىنىڭ تىلىنە ەردىڭ؟! ارامدىق، ادامعا دەگەن جاۋىزدىقتان بويىن اۋلاعىراق ۇستايتىن ءبىر ادام مەندەي-اق بولار (وسىلاي دەۋگە ۇيالمايمىن!). ەگەر مەن تاراپىنان كوبىك ەزۋ بىرەۋلەر ساعان بىردەڭە دەپ جەتكىزسە، ونىڭ ءبارى جالعان ەكەندىگىن ءتۇسىنۋىڭدى وتىنەم.
ال الگى دەرت، ىشىمدىك ماسەلەسىنە كەلەتىن بولساق، ەندى ونىڭ ءيىسىن سەزدىرىپ، ءىزىن دە بىلدىرمەۋگە بەل بايلاعام. ەسىڭدە بولسىن، بۇل – مەنىڭ ازاماتتىق ءسوزىم!
ادامنىڭ ءبارىن دوس ساناپ، كوڭىلدەرىن جىقپاي، كولگىرسىپ كەلىپپىن. بايقاسام، مەندە دوس جوق ەكەن. دۇشپانىم بار ما، جوق پا – بىلەيمىن. مەندەگى بار ايىپ – جەككورەتىن، قۇلقىم سۇيمەيتىن ادامعا جەككورەتىنىمدى، قۇلقىم سۇيمەيتىندىگىن سول ادامنىڭ الدىندا وپ-وڭاي ءبىلدىرىپ الاتىندىعىم (ىشسەم دە، ىشپەسەم دە).
ءانۋار! بۇگىننىڭ قىزىعىنان، راحاتىنان، بايشىلىق-بارشىلىعىنان قانشاما بەزىنىپ، بولاشاق ءۇشىن، قاۋىم ءۇشىن، بولاشاقتىڭ ادەبيەتى ءۇشىن ءومىر سۇرەيىن دەسەم، مەنىڭ قازىرگى بولمىس-تۇرمىسىم سونشاما ەزىپ، جانشىپ، جۋاسىتىپ بارادى. ءوزىم جارىق دۇنيەگە اكەلگەن بالالارىمنان ارتىق باقىت جوق ماعان. سولاردى ويلايمىن، قيىنداپ كەتتى...
ءوتىنىش: ەگەر مەنەن ءۇمىتىڭدى ءبىرجولا ۇزبەسەڭ، مەنى ءوزىڭنىڭ قاراۋىڭا جۇمىسقا ال. اقىندىعى دا، تالانتى دا، اتاعى دا قۇرىسىن، بالالارىمنىڭ جوقشىلىقتا بولۋىن كورگىم كەلمەيدى. ءبارى دە ەرجەتىپ، ەستەرى كىرىپ قالىپتى، ۇيالىپ ءجۇرمىن سولاردان... ءوزىڭ بىلەسىڭ، قىرىقتان اتتانىپ بارام عوي، ەندى قانداي بالانىڭ قاراۋىنا بارىپ ادەبي قىزمەتكەر بولماقپىن. نە دە بولسا، ءوز قاراۋىڭا ال، باتىر! قيىنداپ كەتتى. سەنەن العاشقى دا، اقىرعى دا ءوتىنىشىم وسى. قالعانىن ازاماتتىعىڭنان، قۇربىلىعىڭنان كۇتتىم!
سالەممەن، مۇقاعالي.
20. 03. 1973 ج.
پانفيلوۆ، 147, كۆ.95. تەلەف. 27497».
***
بۇل حاتتان كەيىن ەكەۋى جاقسىلاپ اڭگىمەلەسكەن بولار. كوپ كەشىكپەي مۇقاعالي ماسكەۋگە، ادەبيەت ينستيتۋتىنا وقۋعا جىبەرىلگەن. ول ءانۋاردىڭ: مۇنداعى "دوستارىنان" ۋاقىتشا بولسا دا قول ءۇزسىن، ۇلكەن ورتانى كورسىن، وقىسىن، ويلانسىن دەگەن قامقورلىق نيەتى عوي. بىراق مۇقاعالي تياناقتاپ وقي المادى. سول تۋرالى انۋارعا ينستيتۋتتان 1973-جىلعى قاراشادا حات كەلىپتى. جولداعان كىسى اتى-ءجونىن انىق جازباستان يىرلەپ قول قويا سالعان. ول ءبىزدىڭ اقىندى "ستيحينايا ودارەننوست كوتوروگو نەسومنەننا" دەپ باعالاي كەلىپ، وقۋدان شىعارۋعا ءماجبۇر بولعاندارىن وكىنە مالىمدەپتى. ال ءانۋار حات يەسىن ابدەن تانيتىن بولسا كەرەك، جاۋابىن: "ۋۆاجاەمىي الەكساندر پەتروۆيچ!" دەپ باستاپ، مۇقاعاليدى ءوزىنىڭ جوعارى قۇرمەتتەيتىنىن ايتىپ: "...مۇقاعالي ماسكەۋدەن قايتىپ كەلگەندە مەن شەت ەلدە ەدىم، ول ورنىمدا قالعان حاتشىعا: "جازۋشىلار وداعى الدىندا ۇياتتىمىن. ەندى مۇندا جۇرە المايمىن، اۋىلىما كەتىپ بارامىن، جاڭا جىر جيناعىمدى دايىنداپ بولعان سوڭ كەلەمىن", دەپ كەتىپتى... تالانتتى اقىننىڭ وداققا تانىلۋى ءۇشىن كىتابىن ماسكەۋدە ورىس تىلىندە شىعارعىمىز كەلەدى، ءسىز كومەكتەسسەڭىز جارار ەدى", دەپ جازىپتى. كەيىندە اقىنىمىزدىڭ الماتىدا "زوۆ دۋشي" دەگەن اتپەن شىققان (ورىسشالاعاندار –يۋ.الەكساندروۆا مەن م. كۋرگانتسەۆ) ءۇش داستانى مەن 55 ولەڭى ەنگىزىلگەن جيناعىنا العىسوزىن ءانۋار: "...تۆورچەستۆو مۋكاگالي ماكاتاەۆا – ياركايا سترانيتسا كازاحسكوي پوەزي شەستيدەسياتىح-سەميدەسياتىح گودوۆ ناشەگو ستولەتيا", دەپ باستاپ: "پوروي ون بىۆال گرۋستەن، پوروي بەسپوكوەن، زاديريست ۆ سپورە. نو ۆسەگدا وستاۆالسيا جيزنەليۋبوم ي وپتيميستوم... دوبروتوي ناپولنەنى ەگو ستروكي، دوبروتوي ي ليۋبوۆيۋ ك چەلوۆەكۋ", دەپ تۇجىرىپتى. وسىنداي ادال پىكىرلى ءانۋاردىڭ مۇقاعاليعا قاشاندا وڭ كوزىمەن قاراعانىنا بۇل - جانە ءبىر دالەل. ءانۋار بولماسا، ول جازۋشىلار وداعى مۇشەلىگىنەن شىعارىلار ەدى، جيناعى ورىس تىلىندە جارىق كورمەس ەدى.
ءانۋاردىڭ حاتىنداعى الەكساندر پەتروۆيچتىڭ ايگىلى اقىن، اۋدارماشى مەجيروۆ ەكەنىن وتەگەن كۇمىسباەۆتىڭ "ماسكەۋگە سيماعان مۇقاعالي" دەپ جازعان ەستەلىگىنەن ءبىلدىم ("ايقىن" گازەتى، 14-تامىز، 2010-جىل). وتەگەن اقىننىڭ ماسكەۋمەن حوش ايتىسقان ولەڭىنەن مىناۋ جولداردى كەلتىرىپتى:
...ۇيرەنىپ قالعان ۇيامداي،
ماسكەۋدى بارام قيا الماي.
ميلليونداردىڭ ىشىندە
ءبىر باسىم مەنىڭ سيا الماي.
ەڭسەمدى ءبىر ءسات جيا الماي.
نە بەتىمدى ايتتىم، الماتىم،
نە دەيمىن ساعان، ۇيالماي؟!.
تاڭعى شىق.
اياز سورىپ تۇر.
سوعىپ تۇر بوران،
سوعىپ تۇر.
اق قۇسىم، مەنى امان-ساۋ
الماتىممەن جولىقتىر!
مۇقاڭنىڭ انۋارمەن جۇزدەسە الماي، حاتشىسىنا: "اۋىلىما كەتىپ بارامىن" دەگەنى وسى كوڭىل كۇيىنىڭ جالعاسى ەكەن-اۋ!..
قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇراعاتىندا باسقارما حاتشىلارى القاسىنىڭ 1974-جىلعى قاڭتاردىڭ 24-ءى كۇنى وتكىزگەن ءماجىلىسىنىڭ №3 "ا" قاۋلىسى بار. وندا مۇقاعالي ماقاتاەۆتى كسرو جازۋشىلار وداعى مۇشەلىگىنەن شىعارۋعا شەشىم قابىلدانعانى جازىلعان. ول - جالعان قۇجات. سەبەبى: بىرىنشىدەن، سول ماجىلىستە قارالعان نەگىزگى ماسەلە جايىندا بايانداما جاساعان قالاۋبەك تۇرسىنقۇلوۆتان (وداق باسقارماسىنىڭ ءۇشىنشى حاتشىسى) سۇراعانىمدا ول جولى مۇقاعالي تۋرالى ەشقانداي ءسوز بولماعانىن ايتتى. ەكىنشىدەن، قجو باسقارماسىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى ءا. ءالىمجانوۆ ماسكەۋدە ءىسساپاردا جۇرگەن، ال ءبىرىنشى باسشى جوق كەزدە كىمدى بولسىن مۇشەلىكتەن شىعارۋ سياقتى كۇردەلى ماسەلە قارالمايتىنى وزىنەن ءوزى تۇسىنىكتى. ەگەر ءتىپتى ءبىر شۇعىل سەبەپتەرمەن قاراۋ قاجەت بولعان كۇننىڭ وزىندە ءماجىلىستى ءبىرىنشى باسشىنىڭ مىندەتىن ۋاقىتشا اتقارۋشى ەكىنشى باسشى – ءىلياس ەسەنبەرلين وتكىزىپ، شەشىمگە سول قول قويۋعا مىندەتتى ەدى. ولاي بولماعان، ءتورتىنشى حاتشى و. سۇلەيمەنوۆ قول قويىپتى، ەسەنبەرلين وتىرعاندا ونىڭ ءدال سول جولى ويتۋگە قۇقى جوق بولاتىن. ۇشىنشىدەن، قاۋلىنىڭ ءوزىن "ا", ء"ا", "ب"... دەپ نومىرلەۋ ەشقاشان بولعان ەمەس. قوسىمشا ماسەلە قارالعان بولسا، وندا سول قاۋلىنىڭ باپتارىنا قوسىمشا رەتىندە: "ا", ء"ا", "ب"... دەپ تارماق ەنگىزىلەدى. ياعني مىناۋ "№3 "ا" قاۋلى" نە مۇقاعاليدى مۇقاتۋ ءۇشىن، نە ءانۋاردى ارانداتۋ ءۇشىن كەرەك بولعان دا، كەيىن، ماجىلىستەن سوڭ جازىلعان، دەمەك، جالعان قۇجات ەكەنى داۋسىز (كىمگە، نە ءۇشىن كەرەك بولسا دا، - شاتاسقاندىق!). جالعاندىعىنا جانە ءبىر دالەل - ول ماجىلىستە مۇقاعاليدىڭ ءتارتىبى قارالسا، شەشىم قابىلدانباستان بۇرىن تالقىلاۋ، پىكىرلەسۋ بولۋى، شەشىمنىڭ نەشە داۋىسپەن ماقۇلدانعانى ايتىلۋى تالاپ ەتىلەدى عوي، ال جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇراعاتىندا ونداي قۇجات ء(ماجىلىس حاتتاماسى) جوق، پالەنباي ءماجىلىس ءوتتى، تۇگلەنباي شەشىم قابىلداندى دەگەن جارتى پاراق جازبا عانا بار.
قانشاما جىل قىزمەتتەس، جولداس بولىپ جۇرگەنىمدە انەكەڭنىڭ قولاستىنداعى قىزمەتكەرلەردى (بوس ءسوزى كوپ، يگىلىكتى ءىسى از بولعان ءىسلام جارىلعاپوۆ پەن ءابدىراشيت احمەتوۆتەن باسقا) جۇمىستان شىعارماق تۇرعاي، رەنجىتكەنىن دە كورگەن ەمەسپىن. ۇلكەن-كىشىمەن ازىلدەسىپ، قاتار قۇربىسىنداي تەڭ سويلەسەتىن، ولاردىڭ اعاتتىقتارىنا كەشىرىمدى ەدى. "جۇيرىكتىڭ ءتۇبىن بەرىك الادى" بەكەر ايتىلماعان عوي.
مۇقاعاليدى اقىرعى كورگەنىم 1975-جىلدىڭ ورتا شەنىندە. بولمەمنەن شىعا بەرگەنىمدە ونىمەن بەتپە-بەت ۇشىراستىم.
- و، مۇقا، اسسالاۋماعالەيكۋم! - دەدىم، ءسال اڭتارىلىپ.
- ۋاعالەيكۇماسسالام! كابينەتىڭە كىرەيىك، سەندە سروچنىي شارۋام بار، - دەدى. اۋرۋحانا ءيىسى مۇڭكي قالدى.
- سۇلۋ مەدسەسترالارىڭ دارىگە شومىلدىرىپ جىبەرگەن بە، نەمەنە؟ - دەپ قالجىنداي كىردىم بولمەگە. ونىڭ الىپ دەنەسى ءمۇجىلىپ كەتكەنىن كورىپ، كوڭىلىم الابۇرتتى.
- اياۋشى ما ەدى قىزتالاقتار، ايامايدى عوي، - دەگەن مۇقاڭ كەڭ پالتوسىنىڭ تۇيمەلەرىن اعىتىپ جىبەردى دە: - مىنە! - دەدى. پالتوسىنىڭ استى - اۋرۋحانانىڭ تانىس كيىمى: ءتۇسى وڭعان بوزعىلت پيجاما، سارعىش كويلەك.
- ويباي-اۋ، مۇقا-اۋ، توڭىپ كەتكەن جوقسىڭ با؟! مىناۋىڭ نە، بۇل قاي ءجۇرىسىڭ؟!
- بۇل باتشاعاردا توڭاتىن ەشتەڭە قالعان جوق، مىنادان تومەن قاراي، - دەپ ول كىندىك تۇسىنا الاقانىن كولدەنەڭ ۇستادى، - مىنە، مىنادان تومەن قاراي ۋكول سالماق تۇرعاي كەزدىك سۇعىپ الساڭ دا تۇك سەزبەيدى قىزتالاق. تيحي چاستا تىراعايلاپ قاشىپ كەلدىم، باۋىرىم، اعاڭا اقىرعى رەت ءبىر كومەك كورسەت، ءما، ارىزىم، - دەدى دە، بۇكتەلگەن پاراقتى ۇستاتا سالىپ، ديۆانعا بارىپ جانتايدى.
- قاشىپ كەلسەڭ - كەل، تەك "اقىرعى" دەگەن ءسوزىڭدى قايتىپ ال! - دەدىم.
- ايتىلار ءسوزدىڭ ايتىلعانى جاقسى. بۇل اعاڭ ... قاپ، انداعىنى ولەڭمەن جازباعان ەكەنمىن، ەسكەرتكىش بولاتىن.
- قايداعىنى ايتپا! - دەپ تاعى رەنجىدىم دە، ارىزىنا كوز تاستادىم. "دەنساۋلىعىمنىڭ ناشارلاپ بارا جاتقانىن ەسكەرىپ، ماتەريالدىق كومەك كورسەتسەڭىزدەر ەكەن", دەگەن جالعىز سويلەم جازىپتى. قاعازىنان دا ءدارى ءيىسى شىعىپ تۇرعانى ەسىمدە. بۋحگالتەريادان كاسسير قىزدى شاقىرىپ الدىم دا، ارىزدىڭ ەتەگىنە "150 سوم" دەپ جازىپ، تەز الىپ كەلۋدى سىبىرلاپ قانا تاپسىردىم. مۇقاڭا بۇرىلسام، ول تەرەزەگە بەي-جاي قاراپ، جانتايىپ جاتىر ەكەن. قىز شىعىپ كەتكەن سوڭ اقىرىن جوتكىرىندى دە:
- ءومىر-اي، ءومىر دەپ جۇردىك، ءبىر جىلادىق، ءبىر كۇلدىك... سولاي، باۋىرىم، بۇل جامان اعاڭ اۋرۋحانادا اقىرعى ولەڭدەرىن جازىپ جاتىر، قۇدەكەڭ ەندى بىرەر اي مۇرسات بەرسە، سونىسىنا دا شۇكىرشىلىك ەتەرمىن، - دەدى. جۇرەگىم ءدىر ەتتى. كەۋدەمە ءبىر سۋىق قۇيىن سۇڭگي كىرىپ، قايتا شىعۋعا ارپالىسىپ، قۇددى بەيمالىم ءبىر حايۋانشا قۇتىرىنىپ، ىشكى سارايىمدى الدە تىرنالاپ، الدە تىستەلەپ جۇلقىلاعانداي اۋىر كۇي كەشە باستادىم. مۇقاڭا قاراۋعا دا، بىردەڭە دەۋگە دە ءداتىم قالماعانداي. قاعازدارىمدى اۋدارىستىرىپ، اققۇلا جوقتى ىزدەۋگە كىرىستىم. انشەيىندە بەزىلدەي بەرەتىن تەلەفونىم دا تىم-تىرىس.
ەسىك اشىلدى. فاريدا ەكەن.
- فۋھ، ءدارى ساسىپ تۇر عوي! - دەپ سويلەپ كەلىپ، مۇقاعاليعا قاراپ:
- ءا، تەنتەك، حال قالاي؟ - دەدى جىميىپ. مۇقاڭ ماڭقيا بۇرىلىپ، ورنىنان جايلاپ تۇرىپ:
- ە، فاكە، حال دەيتىن حال قالعان جوق، قوشتاسقالى كەلدىم، - دەدى. توبەسىنە جىلجىپ كەتكەن سارى مالاقايىن ميلىعىنا باسىڭقىراپ قويدى.
- ءاي، تەنتەك، جامان ءسوز ايتپا، نە بولدى ساعان؟! بۇ كۇندە كىم اۋىرماي ءجۇر؟! - دەدى فاكەڭ. مەن ول كىسى الىپ كەلگەن 150 سومدى جانە شىعىس وردەرىن مۇقاڭا ۇسىنىپ:
- ازىرشە وسىنى الا تۇر، الگى ماكسيمالنىي مولشەر دەگەنىمىز عوي، كەيىنىرەك تاعى كورەرمىز، - دەدىم. ول اقشانى قويىن قالتاسىنا ء"بىسسىمىلدا" دەپ سالىپ، وردەرگە قولىن قويدى. ءسويتتى دە فاكەندى يىعىنان اقىرىن قۇشاقتاپ، سامايىنان ءسۇيدى. ودان سوڭ مەنى كەڭ قۇلاشىن جايا قۇشاقتاي بەرە بەتىمە قاراپ كىدىردى. كوزىنىڭ قيىعى ۇزارىپ، مۇرنىنىڭ دوڭەسى كوتەرىلىپ كەتكەن ەكەن. كوزىن كوزىمە قاداپ، ماندايىما ماندايىن تىرەپ:
- كوپ جاسا! قوش بول! - دەپ قىستىعا كۇبىرلەدى دە، باياۋ بۇرىلىپ، جىلجىپ كەتە باردى. ونەبويىم ءبىر ىسىپ، ءبىر سۋىپ، مەلشيىپ تۇرىپ قالدىم...
1976-جىلدىڭ قاراشاسىندا تولە بي (كومسومول) جانە امانگەلدى كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى اۋرۋحاناعا ءتۇستىم. ءبىر كۇنى دالىزدە تانىس مەدبيبى بايان كەزدەسىپ، ەكەۋمىز وتكەن-كەتكەن جايىتتەردى ەسكە الا ءبىراز اڭگىمەلەستىك. بايان "لەنينشىل جاس" گازەتىن جىلدا جازدىرىپ الاتىنىن، گازەتتەن ەڭ اۋەلى ولەڭ ىزدەيتىنىن، ال ولەڭ وقىعان سايىن مۇقاعالي اعاسىنىڭ ءبىر قىلىعى ەسىنە تۇسەتىنىن ايتتى. مۇقاڭ اۋرۋحانادا سوڭعى جولى جاتقانىندا ءبىر كۇنى تۇسكى استان كەيىن ىزدەگەندەرىندە تابىلماي، بايان قاتتى ابىرجىپتى. كوپ جۇرۋىنە، دالاعا شىعۋىنا بولمايتىن اۋىر سىرقات ادام تىنىم مەزگىلىندە (تيحي چاس) ورىنىندا جوق. بايان نە ىستەرىن بىلمەيدى، كەزەكشى دارىگەرگە، ءبولىم مەڭگەرۋشىسىنە ايتۋعا باتپايدى. مۇقاڭنىڭ كەشكى اسقا دەيىن، ايتەۋىر، امان-ەسەن كەلۋىن تىلەپ، ىشتەن تىنادى. مۇقاڭ كەشكى اسقا جارتى ساعات قالعاندا كەلىپتى. گازەتكە وراپ قۇشاقتاپ العان نارسەسى بار. قاتتى دەمىككەن. اياعىن ارەڭ باسادى. بايان تۇرا ۇمتىلىپ، قولتىعىنان دەمەپ، پالاتاسىنا اپارادى، توسەگىنە وتىرعىزادى: "اعاتاي-اي، قايدا ءجۇرسىز؟!" دەپ شىرىلدايدى. اعاتايى قۇشاعىنداعى وراۋلى نارسەنى وعان ۇسىنىپ، دەمىگە وتىرىپ ەمىرەنە قاراپ: "اينالايىن قارىنداسىم... قىزىم... اينالايىن، انداعى ساعان... سەندەرگە... وسىنداعى قىزدارعا... اپار، اپار!" دەپتى. باياننىڭ الار سىڭايى جوعىن كورىپ، قاباعىن ءتۇيىپ: ء"تىل ال!.. مەنى رەنجىتپە!.." - دەپتى قاتقىلداۋ ۇنمەن.
- وراۋلى نارسەسىن ەم-دوم بولمەسىنە الىپ بارىپ قاراسام - ءبىر بوتەلكە شامپان، بەس قۇتى ءيىسسۋ، كەمىندە ءۇش كيلوگرامم كىلەڭ قىمبات كونفەتتەر، ەكى تاقتا شوكولاد! - دەدى بايان، سونىڭ ءبارىن تاعى كورىپ تۇرعان جانشا تاندانا سويلەپ. مەن ول ءجايتتىڭ مۇقاعاليدىڭ الگى سوناۋ "تيحي چاستا تىراعايلاپ قاشىپ كەلدىمى" كۇنى بولعانىن ىشتەي تۇسپالداپ ۇلگىردىم. قايران قۇدىرەتتى اعا-اي! ويتپەسەڭ، مۇقاعالي بولارمىسىڭ!
...مەن بۇل ەستەلىكتى جازعاندا مۇقاعاليداي الاتاۋ اقىنمەن جاقسى قارىم-قاتىناستا بولىپ ەدىم، وعان قامقورلىق جاساپ ءجۇرىپ ەدىم دەپ، ء"وزى جوقتىڭ كوزى جوقتىعىن" پايدالانا وڭاي ۇپاي-بەدەل الۋدى، ياعني بەتىمە جاساندى شىراي جيناۋدى ماقسات ەتپەدىم. قايتالاپ ايتسام: مۇقاڭمەن ونىڭ "بۇرىس" كەزىندە دە، دۇرىس كەزىندە ءتۇسىنىسىپ جۇردىك، ەشقاشان قاجاسىپ كورمەدىك. مەن ونى اق كوڭىل، ادال پەيىل ازامات دەپ، شىن مانىندەگى قۇدىرەتتى اقىن دەپ جاقسى كوردىم.
ەڭبەگىمەن ەمەس، ەمپەڭدەۋىمەن ساناتقا قوسىلىپ، وزىنەن ىلگەرىنىڭ سىباعاسىن قاقشىپ كەتەتىندەر قاشان از بولىپ ەدى؟ مۇقاڭ وندايلاردى ءبىلدى دە، كوردى دە. وندايلاردان جيىركەندى ول. وزىندەي تابيعي تالانتقا، كەسەك تۇلعالارعا مىنتاققىشتاردان، قاراداي جاۋىققىشتاردان جانە وندايلاردى قولپاشتايتىن بىتەۋكەۋدە بيلىكشىلدەردەن جيىركەندى، - ەشقايسىسىنا باس يمەدى. تىك ءجۇردى، تىك سويلەدى. بۇل پىكىرىمدى اقيىق اقىن اعانىڭ:
"...ايتەۋىر كىنا تاۋىپ ءبىر جەرىڭنەن،
سىناۋعا تىپتەن قۇمار كىم كورىنگەن.
بىراق تا،
بىلەسىڭ بە، ەي، كىم كورىنگەن،
ايتسىن دەپ اقيقاتتى ءتىل بەرىلگەن!" - دەۋى قۋاتتايدى!..
وكىنىشكە قاراي، بىزدە سوناۋ ءبىر جىلدارى مۇقاعالي جايىندا نەبىر الا-قۇلا سوزدەر ايتىلىپ ءجۇردى. سولاردان ماعان وتە ۇناماعان ءبىر سارىن بولدى. ول – مۇقاعالي ومىردەن وكسىپ ءوتتى، كىتاپتارى شىقپاي، ماتەريالدىق كوپ قيىنشىلىق كوردى، جالپى باقىتتى ادام بولعان جوق دەگەندىك. ونىڭ ءباز-باياعى وسەك ەكەنىنە مۇقاڭنىڭ قاي جىلى قايسى كىتابى شىققانى جونىندەگى مىنا دەرەكتەر دالەل:
- «يليچ»، پوەمالار. 1964 جىل.
- «ارمىسىڭدار، دوستارىم؟!»، 1966 ج.
- «قارلىعاشىم، كەلدىڭ بە؟»، 1967 ج.
- «ماۆر»، 1969 ج.
- «داريعا جۇرەك»، 1972 ج.
- «اققۋلار ۇيىقتاعاندا»، 1974 ج.
- «شۋاعىم مەنىڭ»، 1975 ج.
- «ءومىر - داستان»، تاڭدامالى، 1976 ج.
- «ءومىر - وزەن»، 1976 ج.
دەمەك، 12 جىلدا 9 جيناق! ەكىنىڭ بىرىنە بۇيىرماعان كەڭشىلىك.
مۇقاڭنىڭ اقيىق اقىندىعىن تانىعان اعا-ىنىلەرى - گازەت-جۋرنال رەداكتورلارى، باسپا ديرەكتورلارى قولىن قاققان، جولىن بوگەگەن ەمەس!
عابباس قابىشۇلى
Abai.kz
