وسى مەن ويلايمىن، جالپى كەڭەس وداعىنان ءبولىنىپ شىققان قازاقستان باياعى قالپىندا قالعاندا، بۇدان الدە قايدا جاقسى بولار ەدى دەپ. شەتتەن قازاقتار قالاي كەلدى، ەل ءىشى الاتايداي ءبۇلىندى: سابەت وداعىنىڭ، ءتىپتى الەم تاريحىندا بولماعان جەمقورلىق باستالدى. قازاق ءتىلىنىڭ ماسەلەسى دەگەن پالە شىقتى. كەڭ بايتاق جەر تارلىق ەتە باستادى. كوشىپ كەلگەن قازاقتارمەن بىرگە لاڭكەستەر قاپتادى.

ەندى وسى جانە وسىلارعا ۇقساس جايتتاردى ءتىزىپ ايتايىق.

ورالمانداردىڭ كەلۋى مۇڭ ەكەن قازاقتىڭ سانى تىم ارتىپ، 70 پايىزعا ءبىر-اق شىعىپ كەتتى. قازاقتاردىڭ ۇلەس سالماعى 70 پايىزعا جەتىپ جىعىلعانى 2009 جىلعى حالىق ساناعىنان كەيىن بەلگىلى بولىپ، بيلىك الەۋمەتتىك ماسەلەلەردىڭ كۇردەلەنە تۇسكەنىن قاپسىز اڭعاردى. سوندىقتان كوشى-قوننىڭ توقتالعانى وتە دۇرىس شەشىم بولدى!

قازاق كوشى، راس، مۇلدەم توقتاپ قالعان جوق. بىراق كۆوتا قىسقارىپ، وتكەن جىلعى قابىلدانعان «حالىقتىڭ كوشى-قون» زاڭى بويىنشا، قازاقتارعا ازماتتىق بەرۋ ءىسى توقتاتىلدى. ءسويتىپ «داعدارىسقا قارسى ۇكىمەت» اتانعان ءماسىموۆ ۇكىمەتى مەملەكەت قاراجاتىن ۇنەمدەپ، قاۋىپسىزدىگىمىزدى قامتاماسىز ەتە الدى. ايتكەنمەندە، قاۋىپ سەيىلمەي تۇر. ول قاۋىپتىڭ باسى رەتىندە «جاڭاوزەن وقيعاسىن»  قاداپ ايتقىمىز كەلەدى. جاڭاوزەن وقيعاسىنا ورالمانداردىڭ كىنالى ەكەنىن بيلىك اسا قىراعىلىقپەن بايقاپ، جالپاق جۇرتقا جاريا ەتكەنىن ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك.

وسى مەن ويلايمىن، جالپى كەڭەس وداعىنان ءبولىنىپ شىققان قازاقستان باياعى قالپىندا قالعاندا، بۇدان الدە قايدا جاقسى بولار ەدى دەپ. شەتتەن قازاقتار قالاي كەلدى، ەل ءىشى الاتايداي ءبۇلىندى: سابەت وداعىنىڭ، ءتىپتى الەم تاريحىندا بولماعان جەمقورلىق باستالدى. قازاق ءتىلىنىڭ ماسەلەسى دەگەن پالە شىقتى. كەڭ بايتاق جەر تارلىق ەتە باستادى. كوشىپ كەلگەن قازاقتارمەن بىرگە لاڭكەستەر قاپتادى.

ەندى وسى جانە وسىلارعا ۇقساس جايتتاردى ءتىزىپ ايتايىق.

ورالمانداردىڭ كەلۋى مۇڭ ەكەن قازاقتىڭ سانى تىم ارتىپ، 70 پايىزعا ءبىر-اق شىعىپ كەتتى. قازاقتاردىڭ ۇلەس سالماعى 70 پايىزعا جەتىپ جىعىلعانى 2009 جىلعى حالىق ساناعىنان كەيىن بەلگىلى بولىپ، بيلىك الەۋمەتتىك ماسەلەلەردىڭ كۇردەلەنە تۇسكەنىن قاپسىز اڭعاردى. سوندىقتان كوشى-قوننىڭ توقتالعانى وتە دۇرىس شەشىم بولدى!

قازاق كوشى، راس، مۇلدەم توقتاپ قالعان جوق. بىراق كۆوتا قىسقارىپ، وتكەن جىلعى قابىلدانعان «حالىقتىڭ كوشى-قون» زاڭى بويىنشا، قازاقتارعا ازماتتىق بەرۋ ءىسى توقتاتىلدى. ءسويتىپ «داعدارىسقا قارسى ۇكىمەت» اتانعان ءماسىموۆ ۇكىمەتى مەملەكەت قاراجاتىن ۇنەمدەپ، قاۋىپسىزدىگىمىزدى قامتاماسىز ەتە الدى. ايتكەنمەندە، قاۋىپ سەيىلمەي تۇر. ول قاۋىپتىڭ باسى رەتىندە «جاڭاوزەن وقيعاسىن»  قاداپ ايتقىمىز كەلەدى. جاڭاوزەن وقيعاسىنا ورالمانداردىڭ كىنالى ەكەنىن بيلىك اسا قىراعىلىقپەن بايقاپ، جالپاق جۇرتقا جاريا ەتكەنىن ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك.

سىرتتان كەلگەن قازاقتارمەن بىرگە كوپۇلتتى، كوپ ءدىندى ەلىمىزدە ۇلتتىق ماسەلەلەر، سونىڭ ىشىندە ءتىل ماسەلەسى ءورشىپ كەتتى. وسى ماسەلەنى شاحانوۆ سياقتى ۇلتشىلدار ساياسي ويىنعا اينالدىرىپ، ەل ءىشىنىڭ بەرەكەسىن كەتىرۋگە ەنتىگە كىرىستى. وسى دۇرىس پا، اعايىن، ايتىڭدارشى؟ «ءۇي وزىمدىكى دەمەگىن ءۇي سىرتىندا كىسى بار» دەپ دانا بابالارىمىز  بەكەرگە ەسكەرتتى عوي دەيسىڭدەر مە؟ قازىر قيت ەتسە، كوممۋنيستەر بيلىگىندەگى ورىس وتارشىلدىعىن ايتىپ ويبايلايتىن بولدىق. ال، شىندىعىنا كەلسەك،  ورىس حالقىنان نە زيان كوردىك؟ ورىس ۇلتى بىزگە ءبىلىم جارىعىن ءتۇسىردى، قالالار سالىپ بەردى. كوزىمىزدى اشتى. ءبىز دەگەن جاسىراتىنى جوق، سار دالادا ساعىم قۋىپ، سار قىمىزدى ساپىرىپ ءىشىپ، كەرەگەنىڭ كوزىنەن قوي باققان حالىق ەدىك قوي. ورىستىڭ ارقاسىندا مىنە، جالعاندى جالپاعىنان باسىپ جۇرگەن جوقپىز با؟ بۇگىنگى الەم تانىعان زامانۋي قازاقستاننىڭ قازىرگىدەي دەڭگەيگە جەتۋىنە ورىس حالقىنىڭ ەڭبەگى زور. ونى ەشقاشان ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.

ورالمانداردىڭ ورالۋى قازاقستاننىڭ كوپۇلتتىلىعىنا كولەڭكەسىن ءتۇسىردى. قازاقستاندا قازىر ەكىنىڭ ءبىرى قازاق بولىپ كەتتى. ءتىل ماسەلەسىندە دە قازاقتاردىڭ باسىمدىعى ايقىن بايقالا باستادى. بىزگە كەرەگى بۇل ەمەس. 50-60 جىلدان بەرى رەسمي تىلدە سويلەپ كەلگەن، سول تىلدە ەل باسقارعان ازاماتتاردى از جىلدىڭ اۋانىندا قازاقشا سويلەتۋ الدىمەن مۇمكىن ەمەس، ەكىنشىدەن، ولارعا، ولاردىڭ ءۇرىم-بۇتاعىنا وبال. نەگە وبال-ساۋاپتى ويلاپ قويمايمىز وسى؟!. ماسەلەن الەم ميللياردەرلەرىنىڭ قاتارىنان ورىن العان تيمۋر قۇلىباەۆقا قالاي قازاقشا سويلە دەپ تالاپ قويۋعا بولادى؟ تيمۋر سياقتى التىن باستى ازاماتتارعا قىسىم جاساي بەرسەك، ءبىر كۇنى شامدانىپ، شامادانىن ارقالاپ شەتەلگە كەتىپ قالادى عوي. سوندا قايتپەكپىز؟ بىزگە وسى كەرەك پە؟ سوندىقتان شەتتەن كەلەتىن قازاقتاردىڭ كوشىن توقتاتىپ، ەسەسىنە توقسانىنشى جىلدارداعى قيىن-قىستاۋ زاماندا تاريحي وتاندارىنا كوشىپ كەتكەن بۇرىنعى وتانداستارىمىز - وزگە ۇلت وكىلدەرىن قايتارىپ الۋىمىز كەرەك. ولاردىڭ الدىڭعى لەگى كەلىپ تە جاتىر. ول كوش تۋرالى باق، سونىڭ ىشىندە ەل گازەتى «ەگەمەن» ەرەكشە ەكپىنمەن جازۋدا. مەن ەل گازەتى «ەگەمەن قازاقستاننىڭ» وتانداستارىمىز تۋرالى جازعان ماقالالارىن ەمىنىپ وتىرىپ وقيمىن. بارلىقتارىڭ سونى وقىڭدار! «قازاقستان»  مەن «حابار» سياقتى مەملەكەتشىل ارنالار دا ادامنىڭ جانىن سۇيسىندىرەتىن حابارلار بەرۋدە. تۇرىك، كارىس سەريالدارىن قىسقارتىپ، كوشى-قوننىڭ وسى ءتۇرىن، ياعني وتانداستار كوشىن بۇدان ارى دارىپتەي تۇسكەنىمىز ابزال.

ءسوزىمىزدىڭ توق ەتەرىندە ايتارىمىز: ەلىمىزگە تىنىشتىق كەرەك. الەۋمەتتىك تۇرمىسىزدىڭ جاقسارا تۇسكەنى كەرەك. جەمقورلىقتىڭ تيىلعانى كەرەك. ول ءۇشىن سىرتتان كەلەتىن قازاقتاردىڭ كوشىن تۇبەگەيلى توقتاتۋ كەرەك. كوشىپ كەلىپ، قونىستانعانداردى، قونىستانىپ قانا قويماي جوعارىدا ايتىلعان ماسەلەلەردى قوزدىرىپ جۇرگەندەردى كەلگەن ەلدەرىنە كەرى قايتارۋىمىز كەرەك. كوشتىڭ تامىرى تىم تەرەڭدە. قۋا بەرسەك قاتەلىكتىڭ باسى - حرۋششەۆ پەن قوناەۆتا. حرۋششەۆ پەن قوناەۆتىڭ زامانىندا قىتايدان جۇمىس كۇشى رەتىندە 200 مىڭعا جۋىق قازاق وتباسى كوشىپ بەرى قاراي ءوتىپ كەتكەن ەكەن. سونداي  كوشتىڭ لەگىندە كەلگەن، قازىر كوزى ءتىرى، قازاققا ءسوزى ءجۇرىپ، قوعامدىق پىكىرگە ۇلتشىلدىق ماسەلەسىندە ىلعي ىقپال ەتەتىن   قابدەش ءجۇمادىلوۆ، قاجىتاي ءىلياس سياقتىلاردى دا قحر-نا قايتارۋىمىز كەرەك. سول كەزدە ەلباسىمىزدىڭ كەمەل ساياساتىن كەدەرگىسىز ءتۇسىنىپ، ىلگەرى باسىپ، قارىشتاپ داميتىن ەل بولامىز.

P.S. قۇرمەتتى وقىرمان، قاتە ءتۇسىنىپ قالماڭىزدار، بۇل مەنىڭ ەمەس، ءماسىموۆ ۇكىمەتىنىڭ جانە «قارا ورىس» اتانعاندارىنا ءماز قازاقتارىمىزدىڭ ويى مەن ارمانى. ءبىز سونىڭ ءبارىن «حاتقا ءتۇسىرىپ» ينتەرنەت يىرىمىنە جولدادىق.

«اباي-اقپارات»