اتاقتى عيباداتحانا ورتەۋشiلەر

كونە گرەك تاريحىندا مىنانداي بiر وقيعا بار: باعزىدا گەروسترات دەگەن بiرەۋ بولىپتى. ارينە، كوپتiڭ بiرi. اقىلىمەن دە، ەرلiگiمەن دە ەشكiمنەن ەرەكشەلەنبەگەن. تiپتi اتىمتاي جومارتتاي شەكتەن تىس قايىرىمدىلىق iس جاساپ تا كوپتiڭ كوزiنە تۇسە قويماعان. قۇداي «اپىرىم-اي، مىناۋ نە دەگەن كورiكتi جان» دەپ كورگەن پەندەنiڭ ءبارi تامسانار اناۋ ايتقان سۇلۋ ءوڭ دە، الىپ تۇلعا دا بەرمەگەن وسى بايعۇستىڭ بiر-اق ارمانى بار ەدi. ونىسى قالايدا ادامزاتتىڭ ءبارiن تاڭقالدىرىپ، تاريحتىڭ بەتiنەن ماڭگiلiككە ويىپ ورىن الىپ بەرەر بiر توسىن ارەكەت iس جاساۋعا ساياتىن. ءيا، بiزدiڭ گەروسترات ناقىز قىزىلكوز اتاققۇماردىڭ ءوزi ەدi. ول ارى ويلاندى، بەرi ويلاندى، بiراق مي قاۋاشاعى جۇرتتى ەلەڭ ەتكiزەر ەشقانداي نارسەنi ويلاپ تابا المادى. ال ءومiر بولسا ءوتiپ بارا جاتىر. مiنە، وسىلاي، باسىن تاۋعا دا، تاسقا دا ۇرىپ جۇرگەن كوپ كۇندەرiندiڭ بiرiندە ايتەۋiر ۇلى ارمانىن iسكە اسىرۋدىڭ جولىن تاپقانداي بولدى-اۋ. بiراق بۇل ويلاپ تاپقان امالى سۇمدىق ەدi. ول وسى ءوڭiردiڭ اتاعىن بۇكiل ەللاداعا، شىن مەن مىسىرعا دەيiن ايگiلەگەن اتاقتى ارتەميدا عيباداتحاناسىن ورتەۋگە بەل بايلاعان بولاتىن.

بiزدiڭ قازاق، شاماسى، وسى «اتىڭ شىقپاسا، جەر ورتە» دەگە ءسوزدi سول گەروستراتتىڭ تاريحىن بiلiپ بارىپ ايتقان سەكiلدi. الدە قازاقتىڭ دا جاڭاعىداي ءسوزدiڭ دۇنيەگە كەلۋiنە سەبەپشi بولعان ءوز گەروستراتتارى بولدى ما ەكەن؟ ءيا، گەروستراتتار قازاقتا دا بولعان، ءالi دە بار.

اتاقتى عيباداتحانا ورتەۋشiلەر

كونە گرەك تاريحىندا مىنانداي بiر وقيعا بار: باعزىدا گەروسترات دەگەن بiرەۋ بولىپتى. ارينە، كوپتiڭ بiرi. اقىلىمەن دە، ەرلiگiمەن دە ەشكiمنەن ەرەكشەلەنبەگەن. تiپتi اتىمتاي جومارتتاي شەكتەن تىس قايىرىمدىلىق iس جاساپ تا كوپتiڭ كوزiنە تۇسە قويماعان. قۇداي «اپىرىم-اي، مىناۋ نە دەگەن كورiكتi جان» دەپ كورگەن پەندەنiڭ ءبارi تامسانار اناۋ ايتقان سۇلۋ ءوڭ دە، الىپ تۇلعا دا بەرمەگەن وسى بايعۇستىڭ بiر-اق ارمانى بار ەدi. ونىسى قالايدا ادامزاتتىڭ ءبارiن تاڭقالدىرىپ، تاريحتىڭ بەتiنەن ماڭگiلiككە ويىپ ورىن الىپ بەرەر بiر توسىن ارەكەت iس جاساۋعا ساياتىن. ءيا، بiزدiڭ گەروسترات ناقىز قىزىلكوز اتاققۇماردىڭ ءوزi ەدi. ول ارى ويلاندى، بەرi ويلاندى، بiراق مي قاۋاشاعى جۇرتتى ەلەڭ ەتكiزەر ەشقانداي نارسەنi ويلاپ تابا المادى. ال ءومiر بولسا ءوتiپ بارا جاتىر. مiنە، وسىلاي، باسىن تاۋعا دا، تاسقا دا ۇرىپ جۇرگەن كوپ كۇندەرiندiڭ بiرiندە ايتەۋiر ۇلى ارمانىن iسكە اسىرۋدىڭ جولىن تاپقانداي بولدى-اۋ. بiراق بۇل ويلاپ تاپقان امالى سۇمدىق ەدi. ول وسى ءوڭiردiڭ اتاعىن بۇكiل ەللاداعا، شىن مەن مىسىرعا دەيiن ايگiلەگەن اتاقتى ارتەميدا عيباداتحاناسىن ورتەۋگە بەل بايلاعان بولاتىن.

بiزدiڭ قازاق، شاماسى، وسى «اتىڭ شىقپاسا، جەر ورتە» دەگە ءسوزدi سول گەروستراتتىڭ تاريحىن بiلiپ بارىپ ايتقان سەكiلدi. الدە قازاقتىڭ دا جاڭاعىداي ءسوزدiڭ دۇنيەگە كەلۋiنە سەبەپشi بولعان ءوز گەروستراتتارى بولدى ما ەكەن؟ ءيا، گەروستراتتار قازاقتا دا بولعان، ءالi دە بار.

قىسقاسى، گەروسترات ءار بۇرىشىنا ءشوپ-شالام ءۇيiپ ءجۇرiپ، ايگiلi ارتەميدا عيباداتحاناسىن بiر تۇندە ورتەپ جiبەرەدi. باعزى گرەكتiڭ سۇلۋ ارحيتەكتۋراسى، وسىلايشا، الەمنiڭ جەتi الدە وتىز جەتi كەرەمەتiنiڭ بiرiنەن سانالاتىن ءوزiنiڭ ۇلى ونەر تۋىندىسىنان ايىرىلادى. وسى بiر سوراقى iسiنەن كەيiن گرەك ابىز اقساقالدارى گەروستراتتىڭ ەسiمi بۇل وقيعا اڭگiمەلەنەتiن جەرلەردiڭ ەشبiرiندە اۋىزعا الىنىپ، قاعازعا تۇسiرiلمەسiن دەگەن شەشiم قابىلداپتى دەگەن ءسوز دە بار.

امال قانشا، دۋالى اۋىز اقساقالداردى تىڭدايتىن تاريح بار ما، ءالi كۇنگە دەيiن شەكتەن تىس اتاققۇمارلىق تۋرالى اڭگi­مە قوزعالا قالسا، الدىمەن تiلگە وسى گەروستراتتىڭ ەسiمi ورالا كەتەدi. ياعني، ادامزات باردا گەروستراتتى دا بiرگە جاساي بەرەدi دەمەسكە لاج جوق. اسىلى، ول تۋرالى، ول تۋرالى ەمەس، ول سەكiلدiلەر جايلى تالاي-تالاي كوركەم شىعارما­­لار­دىڭ سيرەك تە بولسا دۇنيەگە كەلiپ جاتۋى - گەرو­سترات­شىلىقتىڭ ادامزات جاراتىلىسىنىڭ، ادام بولمىسىنىڭ ماڭگi ولمەس، تiرi پەندە باردا بiرگە جۇرە بەرەر بiر بولشەگi ەكەنiن دالەلدەيتiندەي.

سوزiمiزگە دالەل رەتiندە گەروسترات پەن گيتلەردi الايىق. مىسالى، وسى ەكەۋiنiڭ جان دۇنيەسiندە قانداي دا بولسىن ايىرماشىلىق بار ما؟ ەگەر تەرەڭ پسيحولوگيالىق تالداۋ جاساپ كورسەڭiز، ەكەۋi دە ەكi ءداۋiردiڭ ۇلى بولعانىمەن، ءوزارا ۇقساستىقتارى وتە كوپ ەكەندiگiن اڭعارار ەدiڭiز، تiپتi وسى ەكەۋiن ءار كەزدە دۇنيەگە كەلگەن بiر ادام دەۋگە دە بولاتىنداي.

ءيا، گيتلەر دە كوپتiڭ بiرi ەدi. بiرiنشi دۇنيەجۇزiلiك سوعىستى قاتارداعى كوپ ەفرەيتوردىڭ بiرi بولىپ اياقتادى. ەگەر ەرەكشە قولباسىلىق قابiلەتi بار بولسا، سوعىستى جوعارىلاۋ شەندە ءتامامداۋىنا بولاتىن.

سونداي-اق ونىڭ قاتارداعى كوپ سۋرەتشiنiڭ بiرi بولعاندىعى دا بەلگiلi. بiلەتiندەر ادولف شيماي-شاتپاقتارىن سۋرەت ساۋداسىمەن شۇعىلداناتىندارعا تيىن-تەبەنگە ساتىپ، كۇندەلiكتi وزەك جالعار ناپاقاسىن زورعا تاباتىن ەدi دەگەن اڭگiمە ايتادى. گيتلەردiڭ سۋرەتشiلiگiنە قاتىستى، ونىڭ سۋرەتiن قارا باقىرعا ساتىپ الىپ، ەلدەن ەرەك تالانتىن مويىنداماعانداردىڭ دەنi جەبiرەي قاۋىمىنان ەدi, گيتلەردiڭ كەيiن قولىنا بيلiك تيگەندە، بۇل حالىققا ازiرەيiلدەي شۇيلiگۋiنiڭ سەبەبi وسىندا دەگەن ءسوزدi دە ەستiگەنبiز. قىسقاسى، گيتلەردi دە قاتارداعى كوپتiڭ بiرi بولىپ قالماي، قالايدا داڭققا قولىمدى جەتكiزەمiن دەگەن ارمان كەيiن ەۋروپانىڭ «قانقۇمار قاساپشىسىنا» اينالدىردى دەۋiمiزگە بولادى. گەروستراتتاردىڭ بiرi ارتەميدا عيباداتحاناسىن كۇلگە اينالدىرسا، ەندi بiرi بۇكiل ەۋروپانى وت-جالىنعا ورادى.

ەندi ءسال ويلانىپ كورەيiكشi. وسى بiز گەروستراتشىلىقتىڭ قالاي پايدا بولاتىندىعىنىڭ سىرىن تۇسiنە الدىق پا؟ ونىڭ فەنومەنiن شەشۋگە تالپىنىپ كوردiك پە؟ بالكiم، بiز ويلاعانداي گەروسترات دەگەندەرiڭ تەك داۋاسىز اتاققۇمار ادامدار ەمەس شىعار. ايتپەسە، تاريحتاعى گەروستراتتىڭ نەمەن شۇعىلدانعانىن كiم بiلگەن، سۋرەتشi گيتلەردiڭ، اقىنجاندى، ونەرگە جاقىن ادولفتiڭ سونشالىقتى قانقۇيلى تاريحي تۇلعاعا اينالۋىنا نە سەبەپ؟ اتاقتى اقىنىمىز جازعانداي ەمەس، سۋرەتشiلەر ۆان گوگ، سەزانن، گوگەن مەن انري رۋسسو تاعدىرلارىن وتە جاقسى بiلەتiن بوزبالا ادولفتiڭ گەتە پوەزياسىندا وتە تاماشا وقىعاندىعىنا كۇمان كەلتiرە المايسىز. ال باستاپقىدا وسى ونەردi ءومiرiمنiڭ وزەگi دەپ بiلگەن جاننىڭ ۋاقىت وتە كەلە ناعىز iبiلiستiڭ وزiنە اينالۋى، بۇل ەندi كەز كەلگەن ادام ساناسى زەردەلەۋگە شاماسى كەلە بەرمەيتiن كۇردەلi مەتامورفوزا، توسىن قۇبىلۋ. دەگەنمەن ارامىزدا اراكiدiك بولسا دا وسى مەتامورفوزانىڭ قۇپياسىن شەشۋگە تالپىنعان ەرجۇرەك جاندار دا كەزدەسiپ قالادى. سولاردىڭ بiرi ءھام بiرەگەيi, حح عاسىرداعى جاپون ادەبيەتiنiڭ ەڭ كورنەكتi وكiلدەرiنiڭ بiرi يۋكيو ميسيما دەسەك ەش قاتەلەسپەيتiندەيمiز. بiز وسىعان دەيiن اڭگiمە ەتكەن گەروسترات تا (جاپون بوزبالاسى ميدزوگۋتي، «التىن عيباداتحانا» رومانى), گيتلەر دە («مەنiڭ دوسىم گيتلەر» دراماسى) ونىڭ شىعارمالارىنىڭ باستى كەيiپكەرلەرiنە اينالدى.

جاپون گەروستراتى جانە شىڭعىس حان

دوستوەۆسكيدiڭ، ءوزiنiڭ اتاقتى «زالال مەن زاۋال» رومانىنىڭ يدەياسىن گازەتتەگi كوپ قىلمىستىق حرونيكا­لار­دىڭ بiرiنەن العانى بەلگiلi. مiنە، وسىنداي ادەبي تاسiلگە «التىن عيباداتحانا» رومانىن جازۋعا كiرiسكەندە جاپون قالامگەرi يۋكيو ميسيما دا جۇگiنەدi.

1950 جىلى بۋددا iلiمiن ۇيرەنۋشi شاكiرتتەردiڭ بiرi اقىل-ەسiن جوعالتقان قوس-ۇرەيلi ساتiندە جاپوننىڭ كونە استاناسى كيوتونىڭ ەڭ ءماشھۇر ساۋلەت جادiگەرلەرiنiڭ بiرi كينكوكۋدزي عيباداتحاناسىن ورتەپ جiبەرگەن بولاتىن. وسى قىلمىستىق وقيعا جازۋشىنىڭ جان دۇنيەسiنە كەرەمەت اسەر ەتتi. ول قىلمىسكەر شاكiرتتiڭ بولمىسىن تەرەڭدەپ زەردەلەۋ ارقىلى گەروستراتشىلىقتىڭ قۇپياسىن اشۋعا تالپىندى. ەگەر بiز، قاتارداعى پەندە، وسىنداي بiر وقيعانى ەستiسەك، «ە-ە، نە بولىپتى، جىندىمەن جىندى بولامىز با، ورتەگەن ەكەن، ول ناقۇرىستان نە جاۋاپ سۇراي الامىز؟» دەپ جابۋلى قازان جابۋلى كۇيiندە قويا سالار ەدiك، بiراق يۋكيو ميسيما ماسەلەنi بۇلاي تۇيىقتاي سالمادى، بار ىنتا-شىنتاسىمەن جاڭا رومانىنا وتىردى. 1956 جىلى جازىلعان قالامگەردiڭ وسى «التىن عيباداتحانا» رومانىن بۇگiندە ونىڭ شىعارماشىلىعىنداعى عانا ەمەس، حح عاسىرداعى ەڭ ۇزدiك رومانداردىڭ قاتارىنا جاتقىزۋعا بولادى.

بىلاي قاراعاندا رومان جەلiسi ونشالىقتى كۇردەلi ەمەس سەكiلدi. قاراپايىم بوزبالا ەكiنشi دۇنيەجۇزiلiك سوعىس ءجۇرiپ جاتقان كۇندەردiڭ بiرiندە كينكوكۋدزي عيباداتحاناسىنا كوپ ساباق تىڭداۋشىلاردىڭ بiرi بولىپ ورنالاسادى. العاش­­قى­دا ونىڭ وقۋ ۇلگەرiمi دە اناۋ ايتقانداي اسا جامان بولا قوي­ماعان. بiراق ۋاقىت وتە كەلە ونىڭ وسى كينكوكۋدزي عيبا­داتحاناسىنا، ونىڭ اسەم ارحيتەكتۋراسىنا دەگەن شەكسiز ماحابباتى ويانادى. بالا عيباداتحانانى جاڭبىرلى كۇزدە دە، قارلى قىستا دا، توڭiرەك گۇل اتىپ قۇلپىرعان كوكتەمدە دە باقىلايدى. بۇل عيباداتحانانىڭ عاجايىپ سۇلۋلىققا يە ەكەنiن تۇيسiنەدi. بالانىڭ عيباداتحانامەن بiرگە ولگiسi كە­­لە­دi, «امەريكان ۇشاقتارىنىڭ بومباسى مەن وسى عيبادات­­حا­نانىڭ iشiندە وتىرعاندا توبەمiزگە ءتۇسiپ، ەكەۋمiز بiرگە كۇل-توزاڭعا اينالساق» دەپ قيالدايدى. بالانىڭ مۇنداي ادام سەنگiسiز ارمانعا بەرiلۋiنە نە سەبەپ بولعانىن جازۋشى شاكiرتتiڭ باسىنان وتكiزگەن وقيعالارى ارقىلى سۇلبالايدى.

ءيا، بالا قاراپايىم بالا، بiراق ول باسقا قۇربى-قۇرداس­تا­رىنداي ەمەس، تiلi كەكەش ءارi, ءوزi تىريعان ارىق. دەنەسiندەگi مۇنداي كەمشiلiكتەردiڭ ءبارi ونىڭ كوپشiلiكتەن بولەكتەنۋiنە، وڭاشاعا ۇيiرسەك بولۋىنا اكەلiپ سوقتىرعان. كوڭiل تۇكپiرiندە نازiك جىنىسقا دەگەن قۇمار وياناتىن جاسقا كەلiپ قالعانىمەن، ول ءوزiن، وسى كەمباعال بەيشارا حالiندە ولاردىڭ قۇرمەتiنە، قايسىبiرiنiڭ ىنتىزارلىعىنا بولەنۋگە لايىق ەمەسپiن دەپ سانايدى. سوسىن ايەل جىنىسىنان، وسى بiر نازiك ايەل سۇلۋلىعى دەگەننەن كوڭiلi قالعان كەزدەرi دە از ەمەس. تiپتi ونى ايەل سۇلۋلىعىن مويىندامايدى دەۋگە دە بولادى.

بالا كەزiنەن ەسiندە قالعان ەمiس-ەمiس ەلەستەردiڭ بiرi - اناسى اكەسiنiڭ كوزiنە ءشوپ سالىپ، ۇيگە كەلگەن قوناقپەن توسەكتەس بولۋى. وسى وقيعاعا كەزدەيسوق كۋا بولىپ قالعان بالا، بۇل كۇنالi ءتۇننiڭ بار جاي-جاپسارىن تەك بۇل ەمەس، اكەسi دە بiلەتiنiن اڭعارادى. كوك جوتەلدەن ابدەن ارىپ، قاجىعان اكەسiنiڭ السiزدiگiنە، جار توسەگiن بىلعاعان شەشەسiنە ۇندەي الماعانىنا iشتەي قىجىلى كەلەدi. نەگە شەشەمە داۋىس كوتەرمەدi, نەگە شىقپىرتىپ سابامادى دەپ رەنجيدi. وسى ساتتەن بالانىڭ ايەل قاۋىمىنا دەگەن جاۋىعۋى باستالادى. تiپتi شەشەسiنە قىرسىعىپ ساباق وقىماي قوياتىن ونى اكەسiنiڭ كەگiن الۋشى دەۋگە دە بولاتىنداي. ال بۇل عاشىق قىزدىڭ باسقا بiرەۋمەن ءجۇرiپ، ودان ەكiقابات بولىپ قالۋى، كەيiنiرەك سوعىستان قاشقان جاڭاعى بوسقىن كوڭiلدەسiن جاندارمدارعا ۇستاپ بەرiپ، ونىڭ اجالىنا سەبەپ بولۋى دا بالا كوكەيiندە ايەل تابيعاتىنا دەگەن كۇدiكتi ويدىڭ تۇمانىن قويۋلاتا تۇسەدi. ول ءۇشiن مىنا الەمدە بار ادامداردىڭ ءبارi دە كۇناھار، كۇناھار ەمەس تەك كينكوكۋدزي عيباداتحاناسى، ونىڭ عاسىرلاردان عاسىرلارعا مۇرا بولىپ كەلە جاتقان اسەم سۇلۋلىعى. تابيعاتپەن تىلسىم بايلانىسقا ءتۇسiپ، جاراسا بiلگەن، ءوزiنiڭ پاك قالپىن ساقتاعان وسى عيباداتحانا عانا. تiپتi وسى عيباداتحانادا دiن جولىندا جۇرگەندەردiڭ وزدەرi دە كۇناعا بەلشەسiنەن باتقاندار. عيباداتحانا باسشىسى قولى بوس كۇندەرi جەزوكشەلەرمەن كوڭiل كوتەرۋگە قالاعا اسىقسا، مۇنداعىلار ونسىز دا قارنى اش، سوعىس ابدەن تيتىقتاتقان قاراپايىم حالىقتىڭ ەسەبiنەن كۇن كورiپ جاتقان، جاتىپ iشەر جالقاۋ ماسىلدار ەكەنiن بالا جاقسى بiلەدi. مiنە، وسىنداي كۇنا تورلاعان الەمنەن سۇلۋلىق سيمۆولى كينكوكۋدزيدi قۇتقارۋ - بالانىڭ تالايىنا جازىلعان iس. بالا كينكوكۋدزيدi قۇتقارۋدىڭ بiر-اق جولى بار، بۇل ونى ورتەپ جiبەرۋ دەپ شەشەدi.

روماننان گەتە «فاۋستىمەن» پاراللەل جەلiنi اڭعارۋ قيىن ەمەس. بالانىڭ پەرiشتەسi ءرولiن ومiردەن قىرشىن كەتكەن شاكiرت دوسى تسۋرۋكاۆا اتقارسا، ونىڭ جاندۇنيەسiنە ەنiپ، ونسىزدا قالت-قۇلت ەتiپ تۇرعان سەنiمiن ءبۇلدiرۋشi سايتان بەينەسi تاعى دا بiر عيباداتحانا شاكiرتi كاسيۆاگي وبرازىندا كورiنiس تابادى. بۇل قامىت اياق ءازازiلدiڭ ايەل جان دۇنيەسi, ونىڭ ءالسiز تۇستارى جايلى بiلمەيتiنi جوق. ەڭ بiر كورiكتi, ەڭ بiر اقىلدى دەگەن قىزداردىڭ وزدەرiن دە شىرماۋىنا ەش قينالماي تۇسiرە الادى. ومiردەن وسىعان دەيiن جيناعان مول تاجiريبەسiن ميدزوگۋتيدiڭ الدىندا تۇگiن قالدىرماي جايىپ سالعان ونىڭ ناعىز iبiلiستiڭ ءوزi ەكەندiگiنە شاراسىز سەنەسiڭ.

«كەكەشتiگiڭ مەن دەنەڭنiڭ قوراشتىعى، كەرiسiنشە، سەنiڭ ايەل قاۋىمىن جاۋلايتىن ەڭ باستى قارۋىڭ، وسى قارۋلارىڭدى تيiمدi پايدالان» دەيدi بۇل سايتان ەش قىسىلماستان.

جوق، فاۋست-ميدزوگۋتي iبiلiسپەن شايقاستا جەڭiپ شىعادى. بiراق ونى سوڭعى ساتiندە ءومiردiڭ ءوزi, ونىڭ سۇراپىل شىندىعى سىندىرىپ جiبەرگەن. ونىڭ الدەبiر جەردەن، الدەبiر شاتىر بيiگiنەن سوعىسقا كەتiپ بارا جاتقان عاشىعىنا وشپەس ماحابباتىنىڭ بەلگiسi رەتiندە ءوزiنiڭ ومىراۋىن ساۋىپ، ءسۇتiن iشكiزگەن بويجەتكەننiڭ انارىن كورiپ قالعانى بار-دى. وسى بiر انار ول ءۇشiن كينكوكۋدزيمەن پارا-پار سۇلۋلىق سيمۆولى ەدi. ول ءالi دە ماحابباتقا ادال، قىرىق جىل قىرعىن بولسا دا جارىن كۇتە الاتىن نازiك جىنىستىنىڭ بارلىعىنا سەنەتiن. مiنە، امەريكان وفيتسەرiمەن عيباداتحانانى تاماشالاۋعا كەلگەن جەزوكشە جاپون قىزى، جو، جوق، مۇنىڭ قامىت اياق دوسى ازعىرعان، ءتانiن بىلعاعان جەسiر ايەل، ءتان ءلاززاتىنا اڭسارى اۋعان ايەل وسى قوس اناردىڭ، بۇل قيالىندا قۇدايدىڭ جەردەگi بەينەسiندەي تابىنىپ جۇرگەن سۇلۋلىقتىڭ يەسi بولىپ شىقتى. مۇنىڭ ءتاڭiرياسى - جەزوكشە، ءتانiن اقشاعا ساتاتىن سالداقى ەكەن. بوزبالانىڭ سوڭعى ءۇمiتi قيراپ، اقىرعى قورعانى قۇلاپ ءتۇستi. ول ەندi كينكوكۋدزيدi تەزiرەك ورتەۋ كەرەك ەكەنiن، ونى مىنا الەمنiڭ وپاسىز ورتاسىنان قۇتقارۋ كەرەك ەكەنiن تۇيسiنگەن. ايتپەسە ول دا كەزدەيسوق كۇناعا باتۋى مۇمكiن.

رومان فينالىندا لاۋلاپ جانىپ جاتقان عيباداتحاناعا قاراپ تۇرعان ميدزوگۋتي ءوزiنiڭ الدەبiر ەڭسەسiن باسىپ، ساناسىن تۇمشالاعان تىلسىم كۇشتەن قۇتىلىپ، جەڭiلدەنiپ قالعانىن تۇيسiنەدi. Iشكi جاندۇنيەسi سەنi كۇناھار جولدان قورعاپ كەلگەن ادەمiلiك ەندi جوق، نە iستەيمiن دەسەڭ دە ءوز ەركiڭدە دەيتiندەي. كiم بiلەدi, وسى بiر ساتتە دۇنيەگە، بالكiم، ەشتەڭەنi قادiر تۇتپايتىن، سۇلۋلىقتىڭ وزiنەن سايتاننىڭ سۇلباسىن اڭعارعان جان، بولاشاق گيتلەر دۇنيەگە كەلگەن بولار. ءبارi مۇمكiن. ەڭ باستىسى، كەيiپكەر تiرi قالدى. ول ءوزiنiڭ مىنا تىم قاتال ومiرمەن كۇرەستەگi ەڭ العاشقى ءسوزiن ايتا الدى. ونى iسپەن دالەلدەدi. رومان «ول تاعى بiر گيتلەر بولا ما، الدە ادامزاتتىڭ رۋحاني تازالىعى ءۇشiن كۇرەسكەرگە اينالا ما، بۇل جاعى ەندi بولاشاقتىڭ، سiز بەن بiزدiڭ وعان دەگەن قارىم-قاتىناسىمىزعا بايلانىستى، بۇعان دەيiن دە بiز ونىڭ جان-جۇرەگiن از جارالاعان جوقپىز، ەندi اباي بولايىق» دەگەن ساۋالدى پالسافامەن اياقتالادى. جازۋشى ساۋالدى بۇلاي اشىق تاستاماسا دا، كەيiپكەردiڭ ەڭ سوڭعى «ءومiر جالعاسادى» دەگەن ءسوزiنiڭ استارىنان وسىنداي وي ۇشقىنىن اڭعارامىز.

ميسيمانىڭ وسى كەيiپكەرiمەن ونىڭ تاعى بiر كەيiپكەرi - گيتلەردiڭ، تiپتi تاريحي گيتلەردiڭ اراسىندا جiپسiز بايلانىس بار. بالكiم، بۇل تۇيسiنگەن، سۋرەتiن سالعان سۇلۋلىقتى جەبiرەي ساۋداگەرلەرi قارا باقىرعا باعالاپ جاتقاندا، بوزبالا ادولف تە شاكiرت ميدزوگۋتيدiڭ جاندۇنيەسiندەگi قوپارىلىستاردى باسىنان كەشiرگەن بولار. ال بiرiنشi دۇنيەجۇزiلiك سوعىستان ول ىنتا-شىنتاسىمەن سۇيەتiن گەرمانيانىڭ جەڭiلiس تاپقان مەملەكەت رەتiندە شىعۋى ەفرەيتوردى قانشالىقتى ەسەڭگiرەتتi ەكەن، بۇل جاعى تاعى قۇپيا.

بiزدiڭشە، ايگiلi جاھانگەر بابامىز شىڭعىس حان جايلى ونىڭ تاعدىرىمەن توقايلاس، تەرەزەسi تەڭ روماندى قانى جاپون بولسا دا وسى ميسيما جازا الار ەدi. قالاي دەگەنمەندە، اكەسi ءولiپ جەتiم قالعان، بiر شاڭىراقتىڭ تiرشiلiگi تۇگەل وزiنە قاراعان، تۋعان-تۋىسى الاپەستەي كورiپ ايدالاعا تاستاپ كەتكەن، ءالi جەتكەندەر ناپاقاسىن تارتىپ الۋعا دەيiن بارعان بالا تەمۋجiننiڭ جاندۇنيەسiندەگi ءجۇرiپ وتكەن دۇربەلەڭ ونىڭ حح عاسىرداعى جاپون ارiپتەسiنiڭ باسىنان كەشكەندەرi مەن ولاردان ورگەن وي سوراپتارىنان ارتىق بولماسا، بiردە كەم ەمەس ەكەنi انىق. ال بiز، ورەسiز ۇرپاعى، ۇلى بابامىزدى قانمەن ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاسار الدەبiر بار-جوعى بەلگiسiز جاۋىزدىق گەنiنiڭ قۇربانى قىلىپ ءجۇرمiز. ميسيما بولسا ەشقانداي گەننiڭ جوقتىعىن، بارiنە سiز بەن بiز كiنالi ەكەنiمiزدi جازار ەدi-اۋ. وسىندايدا، اتتەڭ، بiزگە دە بiر ميسيما كەرەك-اۋ دەيسiڭ.

يۋكيو ميسيما. شاعىن ءومiربايان

جاپونيادا 1925 جىلى 25 قازاندا دۇنيەگە كەلگەن بولاشاق ايگiلi جازۋشىنىڭ شىن ەسiمi كيميتاكە حيراوكا. ءالجۋاز، اۋرۋشاڭ بولىپ وسكەن ول ون بەس جاسىندا-اق ادەبيەتكە قابiلەتi زور ەكەنiن اڭعارتادى. ەۋروپا مەن ازيانىڭ ارعى-بەرگi ادەبيەتiن پiستەدەي شاعاتىن، ءسوز ونەرiنiڭ وزiنە دەيiنگi بارلىق اعىمدارىنان جاقسى حاباردار ميسيما ءوز بiلiم-بiلiگiن كەيiن، ادەبي شىعارمالارىندا دا جاقسى پايدالاندى. حيراوكانىڭ جiگiتتiك شاعى جاپونيانىڭ ەكiنشi دۇنيەجۇزiلiك سوعىسقا ارالاسقان مەزگiلiمەن تۇسپا-تۇس كەلگەن. ەلiنiڭ پاتريوتى رەتiندە ول دا جاۋىنگەرلiك ساپتا، الدىڭعى شەپتە مايدانعا كiرۋدi سۇراندى. بiراق مۇنىڭ دەنساۋلىعىن تەكسەرگەن اسكەري دارiگەرلiك كوميسسيا سوعىسقا جiبەرۋگە جارامسىز دەپ شەشكەسiن، ەل الدىنداعى اسكەري بورىشىن ەڭبەك باتالونىندا تىلدا وتەۋiنە تۋرا كەلدi. مۇنىڭ ءبارi ءتانi ءالجۋاز بولسا دا، رۋحى ءور حيراوكاعا تiكەندەي قادالعان. ونىڭ ءومiرiن عۇمىر بويى الاسۇرۋمەن، ءوزiن-ءوزi تاربيەلەۋمەن، ءارتۇرلi سىناقتارعا سالۋمەن وتكiزۋiنiڭ بiر سەبەبi وسىنداي.

ون التى جاسىندا ميسيما ءوزiنiڭ العاشقى قوماقتى دۇنيەسiن، رومانتيكالىق «گۇلدەنگەن ورمان» حيكاياتىن دۇنيەگە كەلتiردi. بۇل پوۆەستە سۇلۋلىق، شابىت جانە ءولiم ءوزارا پاراپار، دەڭگەيلەس ۇعىمدار رەتiندە سۋرەتتەلدi. سوعىستىڭ دا بوزبالانىڭ جاندۇنيەسiنە اسەرi از بولعان جوق. كەيiنiرەك ميسيما بىلاي دەپ جازدى: «بوزبالادان جiگiتتiككە وتەر شاققا ءتان نارتسيسسيزم ء(وزiن-ءوزi ۇلىق ساناۋ) وزiنە قاي نارسەنi بولسىن سiڭiرiپ الۋعا بەيiم. تiپتi بۇكiل الەمنiڭ كۇيرەۋiن دە. جيىرما جاسىمدا مەنi ءوزiمدi كiمنiڭ ورنىنا قويىپ قيالدامادى دەيسiز. ءومiرi قىرشىنان قيىلار كەمەڭگەرiڭiز دە مەن بولدىم. ءداستۇرلi جاپون مادەنيەتiنiڭ ەڭ سوڭعى وكiلi دە مەن ەدiم. دەكادەنتتەر عاسىرىنىڭ يم­پەرا­تورى، دەكادەنتتەردiڭ دەكادەنتi دە مەن ەدiم. تiپتi سۇلۋلىق ەسكادريلياسىنىڭ ۇشقىش-كاميكادزەسi دە مەن بولدىم!»

ءيا، مۇنداي عاجايىپ مول قيالمەن ۇلكەن ادەبيەتكە كەلمەۋ، عاجايىپ تۋىندىلار جازباي قالۋ مۇمكiن ەمەس. سولاي بولدى دا.

ءالجۋاز بالا ءوزiن باتىر بەينەسiندە كورگiسi كەلەتiن. مۇنداي قيالىندا ءارتۇرلi قاندى قىرعىندارعا كiرiپ، ولاردان جەڭiمپاز بولىپ شىعۋدى عانا ويلايتىن بالانىڭ پسيحيكاسى بۇزىلماي قالمايتىندىعى انىق. 1948 جىلى ميسيمانىڭ بىلاي دەپ جازعانى بار: «مەنiڭ الدەكiمدi ولتiرگiم، ادامنىڭ القىزىل قانىن كورگiم كەلەدi دە تۇرادى. الدەكiم ايەلدەردەن جولى بولماعاندىقتان ماحاببات تۋرالى جازادى، ال مەن بولسام وزiمە كەسiلەتiن اجال ۇكiمiن بiر ساتكە بولسا دا الىستاتا ءتۇسۋ ءۇشiن عانا روماندار جازۋمەن الەكپiن».

ءوزiنiڭ قىرىق بەس جىلدىق عۇمىرىندا ول قىرىق رومان، ون سەگiز پەسا، ونداعان اڭگiمەلەر مەن ەسسەلەر جيناعىن جازدى. ون بەس رومانى بويىنشا كوزi تiرiسiندە كينوفيلمدەر تۇسiرiلسە، پەسالارى جاپون، امەريكا جانە ەۋروپانىڭ ساحنالارىندا قويىلىپ جاتتى. ونىڭ ەسiمi ءۇش رەت نوبەل سىيلىعىنا لايىقتى دەلiنگەن قالامگەرلەردiڭ قاتارىندا اتالدى. ميسيمانىڭ قايعىلى قازاسىنان كەيiن بۇل سىيلىقتى جاپون جازۋشىلارىنان ەڭ العاشقى بوپ ياسۋناري كاۆاباتانىڭ العانى بەلگiلi. ميسيماداي اجالدى ەمەس، عۇمىر بويى ءومiردi جىرلاپ وتكەن كاۆاباتا دا سىيلىقتى يەمدەنگەسiن كوپ ۇزاماي ايگiلi جەرلەسi سەكiلدi وزiنە-ءوزi قول سالىپ، گازعا ۋلانىپ ءولدi. كاۆاباتانىڭ بۇل قادامىن جازۋشىنىڭ سوڭعى كۇندەرiنە كۋاگەر كەيبiرەۋلەر «كاۆاباتا ءوز دارىنىنىڭ ميسيمادان تومەن ەكەنiن بiلەتiن، بۇعان دەيiن نوبەل سىيلىعىنا تەك ميسيما لايىق دەپ كەلگەن ول ءوز ارى مەن ۇياتىنىڭ قۇربانى بولدى» دەپ تۇسiندiرەدi. كiم بiلەدi, بۇلاي بولۋى دا ابدەن مۇمكiن. دەگەنمەن ۇياتتان ولگەن ادامنىڭ مولاسىن كورمەگەنiمiز جانە راس.

ال سونشالىقتى تالانتتىلىعىنا قاراماي ميسيماعا نوبەل سىيلىعىنىڭ بەرiلمەۋiنە سەبەپتەر جەتكiلiكتi ەدi. ول ءوزiن ەڭ العاش الەمگە ايگiلەگەن «بەتسiرiنiڭ اعىنان جارىلۋى» رومانىندا گوموسەكسۋاليزمگە بەيiم ءجاسوسپiرiم تۋرالى جازعان بولاتىن. تiپتi ميسيمانىڭ ءوزiنiڭ دە گوموسەكسۋاليزمنەن كەتارى ەمەس ەكەنi تۋرالى اڭگiمەلەر جيi ايتىلاتىن. (ميسيما گوموسەكسۋال ەمەس، بيسەكسۋال بولعان ءتارiزدi. ويتكەنi, جار قۇشىپ ەكi بالا سۇيگەن. ال گوموسەكسۋالدىققا يكەمدەلۋiنە سامۋراي داستۇرiنە بەرiكتiگi سەبەپشi بولعانداي. ويتكەنi, سامۋرايلىق ورتادا ماحاباتتىڭ وسىنداي ءتۇرi دارiپتەلەتiن). مۇنداي ادامعا نوبەل سىيلىعىن بەرۋ ادامزاتتىڭ ۇستازى رەتiندە iبiلiستi ماراپاتتاۋمەن بiردەي ەمەس پە!

قاي-قاي شىعارماسىندا بولسىن، وقىرماندى ەسiنەن تاندىرۋعا قۇمار ميسيمانىڭ تاعدىرى راسىندا دا وتە قىزىق تاعدىرلاردىڭ بiرi. از عانا عۇمىرىندا ول تەك جازۋشى، دراماتۋرگ ەمەس، ۇشاقتىڭ شتۋرۆالىنا وتىرىپ ۇشقىش تا بولدى، الەمدi بiرنەشە رەت ارالاعان ساياحاتشى اتاعىن دا يەمدەندi, اكتەر، كينورەجيسسەر، سپورتشى رەتiندە دە تانىلدى. كەشەگi ءالجۋاز بالا كەندو («قىلىش جولى» - جاپوننىڭ ۇلتتىق قىلىشتاسۋ ونەرi), كاراتە، اۋىر اتلەتيكادان جوعارى تابىستارعا قول جەتكiزدi. ءومiر ءسۇرۋ ءتاسiلi رەتiندە جاپوننىڭ ورتاعاسىرلاردا اسكەري الەۋمەتتiك توبى بولعان سامۋرايلاردىڭ جولىن ۇستاندى. گوموسەكسۋاليزمگە ەندi اسكەري عۇرىپ-ءداستۇردi دارiپتەۋ كەلiپ قوسىلسا، مۇنداي جازۋشىنىڭ قانشالىقتى كەمەڭگەر بولعانىمەن نوبەل سىيلىعىنىڭ توبەسiن كورە المايتىندىعى بەلگiلi. قىسقاسى، نوبەل سىيلىعىن ۋىسىنا ءتۇسiپ تۇرعان جەردەن كەرi ىسىرعان ميسيمانىڭ ءوزi, ونىڭ كۇردەلi تاعدىرى ەدi. ەگەر سپورتپەن شۇعىلدانۋعا ول 1952 جىلى، گرەكياعا ساپارى كەزiندە وسىنداعى انتيكالىق مۇسiندەردi كورiپ تاماشالعاننان كەيiن دەن قويسا، جازۋشى جاندۇنيەسiندەگi سامۋرايلىقتىڭ رۋحى تەرەڭدە جاتقان بولاتىن. ول ەكiنشi دۇنيەجۇزiلiك سوعىستى جەڭiلگەن دەرجاۆالار قاتارىندا اياقتاعان جاپونيانى قايتادان گۇلدەندiرۋدiڭ بiردەن بiر جولى بابالار داستۇرiنە، سامۋرايلاردىڭ جاۋىنگەرلiك كودەكسiنە قايتا ورالۋ دەپ پايىمدادى. دامۋدىڭ ەندiگi جاپونيا ۇستانعان امەريكالىق نۇسقاسىنا بۇكiل جان-تانiمەن قارسى بولدى.

جازۋشىنىڭ سامۋرايلىققا بەرiلگەنi سونشالىق، وزiمەن نيەتتەس جانداردىڭ وتريادىن قۇرىپ، ولاردى 1970 جىلدىڭ 25 قازانىندا كوتەرiلiسكە باستاپ شىقتى. ەڭ سەنiمدi ءتورت جولداسىمەن استاناداعى يتيگايا اسكەري بازاسىنىڭ شتابىنا باسىپ كiرگەن ول تۇتقىنعا تۇسكەن گەنەرالدان وزiنە جاۋىنگەرلەر الدىندا ءسوز سويلەۋگە رۇقسات بەرۋiن سۇرادى. بۇلاردى جۋاسىتىپ، قاماۋعا الماق بولعان اسكەريلەردiڭ شابۋىلى كاراتە جانە كەندومەن ناعىز شەبەرلiك دەڭگەيiنە دەيiن اينالىسقان جازۋشىنىڭ باتىل قيمىلىنان كەيiن ءساتسiز اياقتالدى. سۋرەتi كۋلتۋريزم جۋرنالىنىڭ مۇقاباسىنا باسىلعان بiر كەزدەگi ءالجۋاز بوزبالا ءوزiنiڭ بۇل كەزدەرi قاھارلى جاۋىنگەرگە اينالعانىن دالەلدەي الدى. ايتسە دە، گەنەرال جازۋشىنىڭ جاۋىنگەرلەر الدىندا ءسوز سويلەۋiنە رۇقسات بەرگەنiمەن، بۇل تالپىنىس ساتسiزدiككە ۇشىرادى. الاڭعا جينالعان جاۋىنگەرلەر جازۋشىدان ءوز گەنەرالدارىن بوساتۋدى، ال ءوزiنiڭ تابانىن جالتىراتۋىن سۇراعان. وسى بiر تۇستا ەڭ سوڭعى ءۇمiتiنiڭ ۇزiلگەنiن اڭعارعان جازۋشى بۇدان كەيiن ءوزiنiڭ ەڭ اقىرعى شەشiمiن قابىلداپ، سامۋراي داستۇرiمەن ءوز قارنىن اقتارۋعا، ياعني، حاراكيري جاساۋعا بەل بايلايدى. اقىرى سولاي بولدى دا. الدىمەن وزiنە-ءوزi حاراكيري جاساعان، سوسىن ارiپتەستەرiنiڭ بiرi قانسىراپ جاتقان جەرiندە باسىن قىلىشپەن كەسكەن ۇلى جازۋشى وسىلايشا دۇنيەدەن ءوتتi.

ول ءوزiنiڭ «پاتريوتيزم» اڭگiمەسiنiڭ جەلiسiمەن تۇسiرiلگەن كينوفيلمدە كەلiنشەگiمەن بiرگە وزiنە-ءوزi حاراكيري جاسايتىن وتىز جاسار جاپون وفيتسەرiنiڭ رولiن سومداعان بولاتىن. ءوزiنiڭ تاعدىرى دا تۇپكi ناتيجەسiندە سول شىعارماسىنداعىداي بولىپ شىقتى.

(جالعاسى بار)

"اباي-اقپارات"