ەلباسى جانە ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى
ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىق مەرەيتويى اياسىنداعى ەرەكشە تاريحي داتانىڭ بىرەگەيى – ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 25 جىلدىعى. راسىندا، ازاتتىق الماساق، جاڭا استانا بولماس ەدى. سونداي-اق ەلوردا الماتىدان ارقا توسىنە كوشىرىلمەسە، ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى دە ومىرگە كەلمەسى انىق.
ءبىر-بىرىمەن بايلانىستاعى وسى تاۋەلسىزدىكتىڭ جەڭىستەرى مەن جەمىستەرى ەلدىگىمىزدى باياندى ەتىپ، قازاقستان جولىنىڭ جاڭاشىل ءبىلىم-عىلىم مازمۇنىن بايىتىپ تۇر. راس، ءبىلىم دە، عىلىم دا – ەل ازاتتىعىنىڭ سەنىمدى تىرەگى، مىزعىماس وزەگى. بۇل رەتتە ەلباسى: «تاۋەلسىزدىكتىڭ تۋىن تىگۋگە قانشالىقتى قاجىر-قايرات كەرەك بولسا، ونى قۇلاتپاي ۇستاۋعا سونشالىقتى قاجىر-قايرات كەرەك» دەپ جازعان ەدى. ويلانا قاراساق، قوعامعا، اسىرەسە جاس بۋىنعا وسى اقيقاتتى ياكي ەلدىكتىڭ ءمانىن تۇسىندىرەتىن – ءبىلىم جۇيەسى. سونىڭ ىشىندە جوعارى مەكتەپ پەن عىلىم وتكەن مەن بۇگىننىڭ تاجىريبەسىن سالماقتاپ، بولاشاقتىڭ ءجون-جوباسىن انىقتايدى. قاتەلىكتەردى تۇزەتۋ مەن بۇرىنعىدان ساباق الۋدىڭ امالىن، قاعيداتىن قاراستىرادى. ەلوردا كوشەر الدىندا تۇڭعىش پرەزيدەنت ن.ءا.نازارباەۆ: «تاريحىمىزدىڭ جالعاسى، ومىرشەڭ ىستەرىمىزدىڭ ارناسى بۇدان بىلاي دا جاڭا استانادا جالعاسىن تابا بەرۋى ءتيىس» دەگەن ەدى. ۇلت كوشباسشىسىنىڭ ايتقانى اينىماي كەلىپ، كەشەگى استانا، بۇگىنگى نۇر-سۇلتان قالاسىنان وڭىرلەرگە دەيىن تارايتىن ومىرشەڭ ىستەردىڭ ءبىلىم-عىلىم باعىتى كوشباسىندا ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەت ءجۇردى. ەڭبەكپەن ابىرويى ارتتى، تۇلەكپەن بەدەلى ءوستى.
بۇگىن 25 جىلدىق مەرەيلى بەلەسكە كوتەرىلگەن ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ شيرەك عاسىرلىق شەجىرەسىن وسى وقۋ ورنىنىڭ ءار جىلدارداعى رەكتورلارى ا.قۇسايىنوۆ (1996-2000), م.جولداسبەكوۆ (2000-2004), س.ءابدىماناپوۆ (2004-2008), ب.ءابدىرايىم (2008-2011), ە.سىدىقوۆ (2011 جىلدان بەرى) تالداپ-تارازىلايدى.
امانگەلدى قۇسايىنوۆ،
تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،
پروفەسسور
ۋنيۆەرسيتەت ىرگەتاسى
ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى – ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ جەمىسى. سونىمەن بىرگە بۇل وقۋ ورنى – كەڭەستىك جوعارى مەكتەپ پەن جاڭا زامان جوعارى مەكتەبىنىڭ ۇشتاسقان، ساباقتاسقان بەلەسى. ونىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە سەبەپشى - حالىقتىڭ ارمانى، ەلباسىنىڭ كورەگەندىگى، زيالىلاردىڭ نيەتى.
دەگەنمەن، كەز كەلگەن تاريحي وقيعانىڭ، قۇبىلىستىڭ العىشارتى، ءوز جۇيەسى، ىشكى جانە سىرتقى فاكتورلارى بولادى.
ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى ەكى بۇلاقتان قۇرالعان وزەن بولسا، ونىڭ ءبىر قاينارى - تسەلينوگراد پەداگوگيكالىق ينستيتۋتى، ەكىنشى قاينارى - تسەلينوگراد قۇرىلىس ينجەنەرلەرى ينستيتۋتى.
كەيبىرەۋلەر كەشەگى تاريحتى ۇمىتىپ جاتادى. مىسالى، ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنە دەيىن ءوڭىر تاريحىندا تۇڭعىش رەت اقمولا ايماقتىق ۋنيۆەرسيتەتى بولدىق. بىزگە ينستيتۋتپەن بىرگە بىرنەشە سالالىق تەحنيكۋم مەن ۋچيليششە قوسىلدى. قازىرگى ەۇۋ-عا نەگىز بولعان – وسى ايماقتىق ۋنيۆەرسيتەت.
مەن 1992 جىلى 2 ساۋىردە تسەلينوگراد پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ رەكتورى بولىپ تاعايىندالدىم. ەرتەڭىنە بۇرىنعى رەكتور ن.ۆ.الەكسەەنكونى شاقىرىپ، رەكتورات وتكىزدىك. سوندا نيكولاي ۆلاديميروۆيچكە راحمەتىمدى ايتا وتىرىپ، ۇجىمعا: «بۇل كىسى ەستىسىن دەيتىندەرىڭىز بولسا، ءدال بۇگىن كوزىنشە ايتىڭىزدار. ەرتەڭنەن باستاپ بۇرىنعى باسشىنى جامانداپ كەلەتىن بىردە-ءبىر ادامدى قابىلدامايمىن. الماتىدان كوماندامەن كەلمەيمىن، بىرلەسىپ جۇمىس ىستەيمىز. بىرلەسىپ جاڭا مامانداردى قابىلدايمىز. كازگۋ-دەگى پرورەكتورلىق تاجىريبەم بار، ۇجىمداسىپ ينستيتۋتتى كوتەرەمىز. ويىمىز دا، ارمانىمىز دا تەك وسى وقۋ ورنىن ودان ءارى دامىتۋ بولادى»،- دەدىم.
90-جىلداردىڭ اسا قيىن كەزەڭىن ءبىزدىڭ ينستيتۋت تا باسىنان كەشىردى. ول ۋاقىتتا وقىتۋشىلار - جالاقى، ستۋدەنتتەرگە ستيپەنديا الا الماي، جىلۋ مەن ەلەكتر قۋاتى جەتپەي، ءتىپتى تولەماقىعا قارجى تابىلماي جاتتى. تسەلينوگرادتا ءتورت ينستيتۋت بولسا، سونىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعىنان ءالجۋازى پەدينستيتۋت ەدى. ويتكەنى نارىق پەن شارۋاشىلىق پەداگوگيكانى اينالىپ وتەتىن.
الدىمەن ءتارتىپ پەن تازالىقتان باستادىق. ول كەزدە ينستيتۋتتا بار-جوعى ەكى عىلىم دوكتورى، جيىرماداي عىلىم كانديداتى بار ەدى. ەڭ كۇردەلى ماسەلە - مامانداردى باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ بولاتىن. ءبىرىنشى كۇننەن قاڭىراپ بوس تۇرعان ءبىر جاتاقحانانى كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىپ، جاس ماماندارعا بەردىك. جاتاقحانا مەن وقۋ كورپۋستارىنىن نەگىزسىز جەكە ساۋدا ورىندارىنان، جەكەمەنشىك اۆتوتۇراقتاردان تازارتتىق.
بارلىق ماماندىقتا قازاق ءتىلىنىڭ ساعاتىن 120-دان 300-گە دەيىن كوبەيتىپ، عىلىمي كەڭەس قاۋلىسىمەن مىندەتتى مەملەكەتتىك ەمتيحان ەتىپ بەكىتتىك. تالانتتى جاستاردى الماتىعا جىبەرىپ، كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا جازۋىنا قولايلى جاعداي تۋعىزدىق. ينستيتۋت باسپاسىن قۋاتتاندىرىپ، عىلىمي جۋرنال، وقۋ قۇرالدارىن شىعارا باستادىق. رەسەيدىڭ باس قالالارى مەن ءسىبىر شاھارلارىنداعى عىلىمي ورتالىقتارمەن بايلانىس ورناتىپ، وقىتۋشىلارىمىزدى تاعىلىمداماعا جىبەردىك.
از جىلدا پەدينستيتۋتتىڭ نەگىزىندە ايماقتىق اقمولا ۋنيۆەرسيتەتىن قۇرۋعا قول جەتكىزدىك. بۇل تاريحي ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ەرەكشەلىگى - بارلىق ماماندىقتا قازاق تىلىمەن قاتار شەت ءتىلىن وقىتۋدى قولعا الۋى ەدى. شەت ءتىلىن ەكىنشى ماماندىق ەتىپ وقىتۋ، وسىعان وراي وقۋ-ادىستەمەلىك بىرلەستىك (ۋمو) اشۋ، تۇلەكتەرگە ديپلومىنا ەكىنشى ماماندىق رەتىندە «شەتەل ءتىلىنىڭ مامانى» كۆاليفيكاتسياسىن بەرۋ يدەيامىدى مينيسترلىك قولدادى.
ول زاماننىڭ ءوز كوممۋنيكاتسياسى ياعني جاڭالىقتى تەز حابارلاۋ مۇمكىندىگى بولدى. وسى ساپامىز، تالپىنىسىمىز ءبىلىم مينيسترلىگىنە، ۇكىمەتكە، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە جەتىپ، ءبىزدىڭ بازامىزدا ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىن قۇرۋ جوباسى جۇزەگە استى. بۇل – ەلباسىنىڭ مەملەكەت استاناسىن سولتۇستىككە كوشىرۋ، ەل مەن جەر تۇتاستىعىن ساقتاۋ يدەياسىمەن ۇندەستى. بولاشاق ەلوردانىڭ ينتەللەكتۋالدىق قازىعى اقمولا ايماقتىق ۋنيۆەرسيتەتى قۇتحاناسىنا قادالعانىنا ۇجىم بولىپ قاتتى قۋاندىق.
1996 جىلى 23 مامىردا تۇڭعىش پرەزيدەنت جارلىعىمەن ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى بولىپ قايتا جاڭعىرعانىمىزدا، العاشقى كۇننەن قولعا العان ءىسىمىز – بولاشاق جاڭا استاناداعى جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءبىلىم-عىلىم-مادەنيەت باعىتىنداعى كونتسەپتسياسى دايارلاۋ ەدى. ونى قابىلداعان سوڭ، «ەۋرازيا» عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىن مەن شىعىستانۋ، حالىقارالىق قاتىناستار ماماندىعىن اشۋدى قولعا الدىق. وسى ماقساتتا تاجىريبەلى باسشى، كورنەكتى فولكلورتانۋشى-عالىم سەيىت قاسقاباسوۆتى قىزمەتكە الدىق. جاپون تىلىنەن ارنايى توكيو ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەگى يدزۋمي توميتا حانىمدى، اراب ءتىلى ماماندىعى بويىنشا كازگۋ-ءدىڭ تۇلەكتەرى شاقىرىلدى. جاس ماماندارعا جاتاقحانادان ارنايى بولمە دايارلاپ، ءۇش جىل كوممۋنالدىق تولەمنەن بوساتتىق.
تاريحي 1996 جىلى الماتىدان باستاپ جەر-جەردەن عىلىمي دارەجەسى بار بىلىكتى ماماندار شاقىردىق. ەرىنبەي اربىرىنە ءوزىم تەلەفون شالدىم. جاڭا مارتەبە العان وقۋ جىلى-اق وتىزدان اسا عىلىم دوكتورىن، قىرىققا جۋىق عىلىم كانديداتىن قابىلداپپىز.
تاعى ءبىر قولعا العان جۇمىسىمىز – سپورت پەن سالاماتتىلىق. سپورت فاكۋلتەتى جۇمىسىن جاقسارتۋ ماقساتىندا ينستيتۋتقا جەڭىل اتلەتيكادان ەلىمىزدىڭ ەكى دۇركىن چەمپيونى ۆ. كونونوۆ، بوكستان رەسپۋبليكا چەمپيونى س.گۋششين، ۆولەيبولدان رەسپۋبليكاعا ەڭبەگى سىڭگەن جاتتىقتىرۋشى ي.تيتوۆ شاقىرىلدى. فاكۋلتەتكە رەسپۋبليكالىق جارىستاردىڭ جۇلدەگەرلەرى، وبلىس جارىستارىنىڭ جەڭىمپازدارىن ەمتيحانسىز قابىلداۋ ماسەلەسىن شەشتىك. ۆولەيبولدان جوعارى ليگادا وينايتىن قىزداردىڭ «ۋنيۆەرسيتەت» كومانداسى قۇرىلدى. كوماندا كاپيتاندىعىنا ءبىر كەزدە الماتىداعى ادك كومانداسىندا ويناعان، كسرو قۇراما كومانداسىنىڭ بەلسەندى ويىنشىسى ە.بەسپاەۆا شاقىرىلدى. بۇل كوماندا 1996-1999 جىلدارى رەسپۋبليكالىق جارىستاردا توپ باستادى. قالا ورتاسىندا بوساعان ءبىر عيماراتتان «ەۋرازيا» سپورت كەشەنىن جاساقتادىق.
مۋزىكا فاكۋلتەتى بازاسىندا اقمولا ءوڭىرىنىڭ ونەر ساڭلاعى قۇلتۋما اتىنداعى فيلارمونيا دۇنيەگە كەلدى. ونىڭ باسشىلىعىنا قازاقستاننىڭ ەڭبەگى سىڭگەن ءارتىسى كەنجەعالي مىرجىقبايدى، ال ۇجىمىنا تانىمال ونەر تۇلعالارىن شاقىردىق. اكادەميالىق ورىس حالىق حورى، قازاق حورى، «شالقىما» فولكلورلىق ءانسامبلى، قىزداردىڭ ۇرمەلى اسپاپتار وركەسترى، حالىق اسپاپتار وركەسترى، ورىس حالىق اسپاپتار وركەسترى قۇرىلدى. تۇراقتى كورمە زالىن اشتىق.
اقمولا ۋنيۆەرسيتەتىندە استانا كوشىپ كەلگەنگە دەيىن ىستەلگەن ىستەردىڭ ناتيجەلەرىنە ءادىل باعا بەرۋ حالىقتىڭ ساناسىندا، تاريحتىڭ ۇلەسىندە.
استانانى الماتىدان اقمولاعا رەسمي كوشىرۋ شاراسى كەزىندە ۇلكەن جۇك ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ موينىنا ءتۇستى. ەلوردا كوشكەن ءبىرىنشى لەكتە 300-دەي مەملەكەتتىك قىزمەتكەردى قابىلدادىق. تۇڭعىش پرەزيدەنت 1998 جىلى استانانى كوشىرىسۋگە اتسالىسقانىم ءۇشىن مەنى ارنايى ماراپاتتادى.
1997 جىلى 9 ساۋىردە ەلباسى مەن قىرعىزستان پرەزيدەنتى اسقار اقاەۆتى قابىلدادىق. سول جولى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى تىكۇشاقپەن ەلوردا ۇستىنەن ۇشىپ، مارتەبەلى قوناققا ورتالىقتىڭ دامۋ كەلەشەگىن كورسەتكەنىن ايتتى. بۇل كەزدە قالامىزدىڭ اتى ءالى اقمولا بولاتىن. وسىعان قاتىستى تولعامىن دا جەتكىزىپ، «ەلوردانىڭ اتىن «قازاقستان» دەپ قويساق قالاي قارايسىزدار؟» دەپ، ۋنيۆەرسيتەت ۇجىمىنا وي تاستادى. ەلباسى سول كەزدەگى جەتى قاباتتى باس عيمارتتىڭ عىلىمي كەڭەس زالى مىنبەرىنەن: «ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى قازاقستاننىڭ گارۆاردى بولۋعا مۇمكىندىگى بار. سىزدەردى جاڭا استانانىڭ عىلىمى مەن مادەنيەتىنىڭ كوشباسشىسى رەتىندە كورگىم كەلەدى!» دەگەنى دە ەسىمىزدە.
وسىدان سوڭ اسا مارتەبەلى قوناقتاردىڭ ۋنيۆەرسيتەتىمىزگە كەلىپ، جاستارمەن كەزدەسۋى داستۇرگە اينالدى. تەز ارادا لاۋازىمدى قوناقتاردى قابىلدايتىن سالتاناتتى زال، ارنايى سۇحبات بولمەسىن جاساپ ۇلگەردىك. مۇندا رۋمىنيا پرەزيدەنتى ە.كونستانتينەسكۋدى، پولشا پرەزيدەنتى ا.كۆاسنەۆسكيدى، بەلارۋس پرەزيدەنتى ا.لۋكاشەنكونى، ۋكراينانىڭ پرەزيدەنتى ل.كۋچمانى قابىلداپ، ۇجىممەن كەزدەستىردىك.
ەلباسى مەن ۇكىمەت توراعاسىنىڭ قابىلداۋىندا بولىپ، ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنە جاڭا باس كورپۋس سالۋ ماسەلەسىن ورايلى شەشتىك. ۋنيۆەرسيتەت جانىنان پروفەسسور-وقىتۋشىلارعا ارناپ پاتەر سالۋ ماسەلەسى دە ماقۇلداندى. سالا باسشىلىعى مەن ۇكىمەتكە «ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى قالاشىعى» اتتى كەشەندى ساۋلەت-قۇرىلىس جوباسىن ۇسىندىق.
عىلىم سالاسىندا «جوعارى ءبىلىم پروبلەماسى»، «پراكتيكالىق پسيحولوگيا جانە سوتسيولوگيا»، «قۇرىلىس ماتەريالدارىن سەرتيفيكاتتاۋ» جانە «بيوتەحنولوگيا» زەرتحانالارىن اشتىق. تۇڭعىش رەت «ەۋرازيا عىلىمي فورۋمىن» وتكىزدىك. سالالىق «حابارشى» جۋرنالدارىن شىعاردىق. تاريحي تۇلعالارعا (شوقان، اباي، ىبىراي، ا.پۋشكين، ل.تولستوي، ا.بايتۇرسىنۇلى، م.جۇماباەۆ، ج.ايماۋىتۇلى، ك.كەمەڭگەرۇلى، م.اۋەزوۆ، ي.بايزاقوۆ، م.ماقاتاەۆ ت.ب.) بايلانىستى عىلىمي كونفەرەنتسيالار، تانىمدىق شارالار وتكىزدىك. قازىرگى ش.شاياحمەتوۆ اتىنداعى «ءتىل-قازىنا» ورتالىعى ءاۋ باستا ءبىزدىڭ بازامىزدا اشىلدى. ۋنيۆەرسيتەت كىتاپحاناسىن وڭىرلىك عىلىمي-ادىستەمەلىك ورتالىق دەڭگەيىنە كوتەردىك. ءتورت سالا بويىنشا تۇڭعىش رەت ديسسەرتاتسيالىق كەڭەس اشىپ، عىلىمي مەكتەپتەر قالىپتاستىرا باستادىق.
بۇل ءتىزىمدى ءارى قاراي دا جالعاستىرا بەرۋگە بولادى. مىسالى، پرەزيدەنت اكىمشىلىگى، ۇكىمەت پەن پارلامەنت جاڭا ەلورداعا كوشىپ كەلگەن جىلدارى ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى شىن مانىندە ەلدىڭ وركەنيەتتى دەڭگەيىن كورسەتەتىن تاجىريبە الاڭىنا اينالدى. موينىمىزعا قانشاما جوسپارلى-جوسپارسىز تاپسىرمالار جۇكتەلدى. مۇنىڭ ءبارىن ابىرويمەن اتقاردىق. سوندىقتان دا حالىق «جاڭا استانا ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنەن باستالدى» دەپ بەكەر ايتپايدى. ەلباسىنىڭ بىرنەشە كىتابىندا ءبىزدىڭ وقۋ ورنىمىز تۋرالى جىلى سوزدەر ايتىپ، ءادىل باعا بەرگەن.
مىرزاتاي جولداسبەكوۆ،
مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى
جاۋاپتى كەزەڭدە
ەلدىڭ جاڭا استاناسىنداعى بىرەگەي جوعارى وقۋ ورنى - ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنە رەكتور بولىپ تاعايىندالۋىم جاڭا ەلوردا قالىپتاسۋىنىڭ اسا جاۋاپتى كەزەڭىنە سايكەس كەلدى. راسىندا، استانا يدەياسىنىڭ اۆتورى تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز ن.ءا.نازارباەۆ مىڭ سان جۇمىسىنا قاراماي، وسى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ودان ءارى دامۋىن ءجىتى باقىلاپ وتىردى. مەن كەلگەندە، ەلباسى قامقورلىعىمەن جاڭا باس عيمارات پايدالانۋعا بەرىلگەن ەدى. ەندى ۇكىمەت الدىنا جاڭا وقۋ-زەرتحانا عيماراتىن جانە زاماناۋي جاتاقحانالار تۇرعىزۋ ماسەلەسىن قويدىم. وسىعان دەيىن سول ۇكىمەتتە ۆيتسە-پرەمەر بولعان تاجىريبەم بار، بىرنەشە مينيسترلىك باسشىلىعىندا شاكىرتتەرىم بار – بۇل ماسەلە وڭىنان شەشىلە باستادى.
ارينە، كەز كەلگەن استانادا ۋنيۆەرسيتەت – سول ەلدىڭ مادەني-ينتەللەكتۋالدىق قايماعى جينالعان ورىن. وسىنى ەسكەرىپ، باردى بايىتۋ قامىمەن جان-جاقتان بىلىكتى مامانداردى، ۇلتتىڭ ءسوزىن ۇستاعان تۇلعالاردى شاقىردىم. 2000 جىلدىڭ سوڭىندا «ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 2001-2005 جىلدارعا ارنالعان دامۋ تۇجىرىمداماسىن» ازىرلەپ، جاۋاپتى دا ماڭىزدى جۇمىسقا كىرىسىپ كەتتىك. اتالعان ستراتەگيالىق قۇجات ءىزاشار ىستەرگە مۇرىندىق بولدى.
فاكۋلتەتتەردى ىرىلەندىرىپ، سالا-سالاعا جيناقتاپ، ينستيتۋت دەپ قايتا جاساقتادىق. التى ءىرى ينستيتۋت مىنالار: جاراتىلىستانۋ-تەحنيكالىق ينستيتۋتى، گۋمانيتارلىق ينستيتۋت، حالىقارالىق قاتىناستار ينستيتۋتى، قۇقىق ينستيتۋتى، ەكونوميكا ينستيتۋتى، ءبىلىم بەرۋ ينستيتۋتى. قاجەتتى ەلۋ ەكى كافەدرا انىقتالدى. سۇرانىسى جوق ماماندىقتاردى قىسقارتىپ، ەل مەن ەلورداعا قاجەتتى ينفورماتيكا، قولدانبالى ماتەماتيكا، مەحانيكا، راديوفيزيكا، ەلەكترونيكا ت.ب. جاڭا ماماندىقتاردى اشتىق. ۇكىمەتتىڭ 2000 جىلى 24 قازانداعى قاۋلىسىمەن ديپلوماتيالىق اكادەميا استاناعا كوشىرىلىپ، ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنە قوسىلدى. بۇل ۇدەرىس تە وقۋ ورنىنىڭ بەدەلىن كوتەردى. قازىر الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە جۇرگەن ديپلوماتتار – ءبىر كەزدەگى ءبىزدىڭ ءۇمىت ۇكىلەگەن شاكىرتتەرىمىز.
قازاق «اتار تاڭعا جۇرسەڭ دە، باتار كۇنگە جۇرمە» دەيدى. بىرلىكتى ۇجىم، بىلىكتى عالىمدار دەڭگەيى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ۇلتتىق مارتەبە الۋىن تەزدەتىپ، مەملەكەتتىڭ ەرەكشە كوڭىل بولۋىنە ىقپال ەتتى. باسشى رەتىندە وسى ەلدىك ءىستى ۇيلەستىرۋ، بيلىكتەگى ورتا بۋىنعا ۇلت ءبىلىمى مەن مادەنيەتىنىڭ تالاپ-تىلەگىن جەتكىزۋ ماعان بۇيىردى.
وسى كەزەڭدە ەلباسىمەن بىرنەشە رەت كەزدەسىپ، ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىن دامىتۋ تۋرالى كەڭەس الدىم. شىنىن ايتايىن، ۋنيۆەرسيتەتكە ۇلتتىق مارتەبە بەرىلۋى – نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ ەلوردا جوعارى مەكتەبىنە دەگەن ايرىقشا قامقورلىعى. استانا تۇرىپ جاتقان شاقتا ەلباسى شارشاۋ دەگەندى بىلمەدى، كۇنى-ءتۇنى وسى قالانىڭ ءار ىرگەتاسى، ءار كىرپىشى، ءار عيماراتى تۋرالى ويلادى دەسەم، ارتىق ايتقاندىق ەمەس. باس قالانىڭ باس جوسپارىن تالقىلايتىن جيىن اي سايىن ءوتىپ جاتاتىن.
ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە مەملەكەتتىك قىزمەت، ەكونوميكا، الەۋمەتتىك سالالاردىڭ كاسىبي ساپالى ماماندارىن دايارلاۋ مىندەتى قويىلدى. وتاندىق ءبىلىم مودەلىنىڭ دامۋ ينديكاتورى رەتىندە ۇلگىلى قۇرىلىمعا اينالۋ تاپسىرىلدى.
تۇڭعىش پرەزيدەنت ءداستۇرلى عىلىم مەن ءبىلىمدى دامىتۋمەن بىرگە جاستاردى شىنايى ازاماتتىق پەن وتانشىلدىققا تاربيەلەۋ، ۇلت ءداستۇرى مەن ادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى قۇرمەتتەۋ، جاڭا باعىتتاردى يگەرۋ سىندى قاداۋ-قاداۋ تاپسىرما بەردى.
بۇگىندە نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى ءبىلىم-عىلىم سالاسىندا قانداي جەتەكشى ءرول اتقارسا، 2000 جىلداردىڭ باسىندا ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى سونداي كوشباسشى قىزمەتكە يە بولدى.
وسىنىڭ بارلىعى الەمدىك دەڭگەيدەگى عىلىم مەن ءبىلىم كەڭىستىگىنە شىعۋعا قابىلەتتى قازاقستان جاستارىن دايارلاۋ تۋرالى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ جوسپار-جوباسى بويىنشا ورىندالدى. ول كىسى اركەز: «ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىن الەمدەگى باسەكەگە قابىلەتتى وقۋ ورنىنا اينالدىرۋ قاجەت. جاستار بويىندا سەنىم، وجەتتىلىك، تاباندىلىق قاسيەتتى قالىپتاستىرىڭدار. تمد مەن ورتالىق ازيا عانا ەمەس، ەۋرازيا كەڭىستىگى كولەمىندە الدىڭعى قاتارلى وقۋ ورنىنا اينالۋدى تەمىرقازىق ەتىپ الىڭدار!» دەپ، ءبىزدى جىگەرلەندىرەتىن.
پرەزيدەنت بەلگىلەگەن بۇل نەگىزگى مىندەت نەگىزىندە شەشۋشى قادامدار جاسالعانى كوپشىلىككە ايان. جاڭا تيپتەگى استانالىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ الدىنا قويىلعان ميسسيا – قازاقستاننىڭ ءبىلىم جولىنىڭ اۋىر دا بولسا ابىرويلى بولاتىنىن كورسەتتى.
2000 جىلدان باستاپ ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى ايماقتىق قانا ەمەس، ۇلتتىق جانە حالىقارالىق ماڭىزى بار جوعارى وقۋ ورنىنا اينالدى. بىزگە اپتا سايىن، كەيدە اپتاسىنا بىرنەشە مارتە ءتۇرلى مەملەكەت باسشىلارى، حالىقارالىق ۇيىمدار جەتەكشىلەرى ساپارلاپ كەلەتىن. بۇل دا ەلباسىنىڭ كورەگەندىگى ەكەن. جاستار ەشكىمنەن قايمىقپاي، پرەزيدەنتتەر مەن پرەمەر-مينيسترلەردى، اتىنان ات ۇركەتىن تۇلعالاردى كورە بەرسىن، ولارمەن سۇحباتتاسا بەرسىن دەگەن نيەتى ەكەن-اۋ. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارى مەن قۇرىلىمدارى باسشىلارى ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىمەن تىكەلەي بايلانىستا بولدى. تانىمال وتاندىق جانە شەتەلدىك عالىمداردى جۇمىسقا شاقىرۋدى جۇزەگە اسىردىق. ءبىز جوسپارلانعان كلاسسيكالىق ۇلگىدەگى جوعارى ءبىلىم ورتالىعى ورداسى رەتىندە، الەمدىك ۇزدىك ۋنيۆەرسيتەتتەر قاتارىنا ەنەتىن وقۋ ورنى رەتىندە تانىلا تۇستىك. ويتكەنى ءبىز حالىقارالىق دەڭگەيدەگى كلاسسيكالىق ۋنيۆەرسيتەت باعىتىن ۇستاندىق.
بىزگە تالاي ەل باسشىلارى كەلدى. سونىڭ ىشىندە سولتۇستىك كورشىمىز – رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى ب.ن.ەلتسين دە، جاڭا پرەزيدەنتى ۆ.ۆ.پۋتين دە كەلدى. ىنتىماقتاستىقتان دا لايىقتى ناتيجە شىعارۋ كەرەك، ەلباسىنىڭ قولداۋىمەن، عىلىمي قاۋىمنىڭ نيەتىمەن 2001 جىلى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيليالىن اشتىق. ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى نەگىزىندە ممۋ فيليالىنىڭ اشىلۋى جوعارى ءبىلىمنىڭ ودان ءارى ىرگەرىلەۋىنە ىقپال ەتتى. ەۋرازيالىق عىلىمي-ءبىلىم كەڭىستىگى اياسىندا رف توم ۋنيۆەرسيتەتىمەن، بەلارۋس مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىمەن ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە قول قويدىق. كەشىكپەي حالىقارالىق جوعارى ءبىلىم عىلىمدارىنىڭ اكادەمياسىنىڭ، ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ەۋرازيالىق قاۋىمداستىعىنىڭ مۇشەلىگىنە وتتىك. بىرىنەن سوڭ ءبىرى وننان اسا ەلدىڭ پرەزيدەنتى، يسپانيا كورولى، ريم پاپاسى، حالىقارالىق ۇيىمدار باسشىلارى، ناتو باس حاتشىسى، مينيسترلەر مەن ەلشىلەر ءدارىس وقىپ، ءبىزدىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورىمىز رەتىندە ىقپالداستىققا اتسالىستى.
يسپانيا، رەسەي، جاپونيا، كورەيا، تۇركيا، بەلارۋس، گوللانديا، گەرمانيا، فرانتسيا، دانيا جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتەرىمەن تىعىز بايلانىس ورناتتىق. حالىقارالىق ءبىلىم دەڭگەيىنە جەتۋ وڭاي ەمەس. سوندىقتان عىلىمي الەۋەتتى كوتەرۋ مىندەتى تۇردى. سول سەبەپتى قازاقستاننىڭ ءار ايماعىنان جانە باسقا ەلدەردەن جەتەكشى عالىمدار شاقىرىپ، دايەكتى كادرلىق ساياسات جۇرگىزدىك. ناتيجەسىندە تانىمال عىلىم دوكتورلارى مەن كانديداتتارىن شاقىرىپ، جاڭا عىلىمي مەكتەپتەر قالىپتاستىردىق.
عىلىم باعىتىندا دا ايانىپ قالمادىق. «ەجەلگى تۇركى وركەنيەتى: جازۋ ەسكەرتكىشتەرى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي فورۋم وتكىزىپ، الەم تۇركولوگتارىن جينادىق. ەلباسىنىڭ قولداۋىمەن قازاق ەلى استاناسىنىڭ قاق تورىنە - ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىندە كونە تۇركى قولباسشىسى كۇلتەگىن ەسكەرتكىشىنىڭ عىلىمي كوشىرمەسىن ورناتتىق. ەسكەرتكىشتىڭ اشىلۋى ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ جارقىن بەلەسى رەتىندە اتالىنىپ ءوتتى. ەندى كەلگەن پرەزيدەنتتەر مەن كوشباسشىلاردىڭ ءبارى «قازاق ەلىنىڭ تاريحى تەرەڭ ەكەن. سان عاسىرلىق جازۋى، جىرى بار ەكەن!» دەپ، ەلىنە تامسانىپ قايتاتىن بولدى.
نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ ارقاسىندا ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە تمد ەلدەرىنىڭ بىرنەشە حالىقارالىق ساياسي فورۋمى ءوتتى. اتاۋىمىزدا ەلباسى بەرگەن ايگىلى لەۆ گۋميلەۆتىڭ ەسىمى تۇر، شىعىس پەن باتىس عالىمدارىنىڭ باسىن قوسقان «ەۋرازيا عىلىمي فورۋمىن» وتكىزۋدى داستۇرگە اينالدىردىق. ەلباسىنىڭ «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىن ورىنداۋعا ايانباي اتسالىستىق.
ساياسي جيىندار مەن باسقوسۋلاردى ەسەپتەمەگەندە، 2000-2004 جىلدارى ەلباسى ۋنيۆەرسيتەتىمىزگە ارنايى ءتورت رەت كەلىپتى. ءبىرتۋار كەمەڭگەر تۇلعانىڭ ءاربىر كەلۋى – ۇجىم مەن ستۋدەنت-جاستار ءۇشىن ايتۋلى مەرەكە، زور قۋانىش بولدى. نۇرەكەڭنىڭ جاستى دا، كارىنى دە، جاپپاي جۇرتتى باۋراپ الاتىن قاسيەتى بار. ۇلت كوشباسشىسىنىڭ ءار سۇحباتى، اڭگىمەسى، ويى، جاۋابى – ەلدىكتىڭ مىنبەرى، الەمدىك دەڭگەيدەگى قايراتكەردىڭ شەبەرلىك سىنىبى بولدى دەۋگە تولىق نەگىز بار.
نۇرسۇلتان ءابىشۇلى – ەل كوشباسشىسى، ۇلت نامىسىنىڭ قامشىگەرى. الەمدىك ساياساتتى يگەرۋدە، ەكونوميكانى ەڭسەرۋدە، ءوز حالقىنىڭ تاريحىن، ءتىلىن، مادەنيەتىن بىلۋدە تۇڭعىش پرەزيدەنت زامانداستارىنا دا، جاس ۇرپاققا دا ونەگە كورسەتتى. ەۋرازيا كىندىگىندە ۇلت پەن ۇلىستى سۇتتەي ۇيىتىپ، كەلىسىم مەن بىرلىكتىڭ شامشىراعىن جاققان قارقاراداي ەلباسى ەڭبەگى قازاقستان دامۋىنىڭ جاڭا كەزەڭىندە – ادىلەتتىك پەن ساباقتاستىقتى تەمىرقازىق ەتىپ العان پرەزيدەنت قاسىم-جومارت كەمەلۇلى تۇسىندا ۇيلەسىممەن جالعاسۋدا.
سارسەنعالي ءابدىماناپوۆ،
پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،
ماتەماتيكا پروفەسسورى
ايرىقشا قامقورلىق
ل.ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى – ەلوردانىڭ عانا ەمەس، ەلىمىزدىڭ جاڭا تاريحىنداعى ءمانى دە، ماڭىزى دا ەرەكشە جوعارى وقۋ ورنى. ويتكەنى ونىڭ نەگىزىن قالاعان تۇلعا – قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى، الەمدىك دەڭگەيدەگى ساياساتكەر، ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، «قازاقستان-2030»، «قازاقستان-2050» ستراتەگيالارىنىڭ اۆتورى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.
ەلباسىنىڭ مىنانداي تاماشا قاناتتى ءسوزى بار: «ازاتتىق الۋمەن ءىس بىتپەيدى. تاۋەلسىزدىكتى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن زامانعا ساي امالىڭ بولۋى كەرەك». بىزدىڭشە، ەگەمەندىك العان جىلدارى دۇنيەگە كەلگەن كيمەپ (قازاق مەنەدجمەنت ۋنيۆەرسيتەتى), ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى، كبتۋ (قازاق-بريتان ۋنيۆەرسيتەتى), نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى سەكىلدى ءىرى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبارى دە – نۇرسۇلتان ءابىشۇلى كوكەيىندەگى تاۋەلسىزدىكتى باياندى ەتۋدىڭ امالى ەدى دەپ، سەنىممەن ايتا الامىز.
ارينە، وسىنىڭ ىشىندە ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءجونى بولەك. ول جاڭا استانانىڭ ءبىلىم-عىلىم الەۋەتىنە نەگىز بولۋ ءۇشىن اشىلدى. تاعدىرىمنىڭ ەڭ ءبىر تاماشا كەزەڭى وسى وقۋ ورنىمەن بايلانىستى. مۇندا ءتورت جىل ءبىرىنشى پرورەكتور، ءتورت جىل رەكتور بولدىم.
جالپى جوعارى مەكتەپتەگى ەڭبەك جولىمدى ايگىلى اكادەميك، قاراعاندى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تانىمال رەكتورى ە.ا.بوكەتوۆتىڭ تىكەلەي باسشىلىعىمەن باستادىم. 90-جىلدارى وسىندا رەكتور ج.س.اقىلباەۆ قاراماعىندا ءبىرىنشى پرورەكتورعا دەيىن ءوسىپ، تاجىريبە جينادىم.
2004 جىلى 10 اقپاندا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى جاريالاعان بايقاۋدىڭ ناتيجەسىنە ساي ل.ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى بولىپ تاعايىندالدىم. ونىڭ الدىندا 4 جىل وسىندا ءبىرىنشى پرورەكتور قىزمەتىن اتقارعانمىن.
سالا باسشىلىعى مەنىڭ الدىما وقۋ ورنى قۇرىلىمدىق بولىمشەلەر مەن ءبىلىم ۇدەرىسىن اقپاراتتاندىرۋ، ءبىلىم الۋشىلار ساپاسىن ارتتىرۋ، حالىقارالىق ىقپالداستىقتى دامىتۋ، ەۋرازيا كەڭىستىگى ۋنيۆەرسيتەتتەرىمەن تىعىز بايلانىس ورناتۋ مىندەتىن جۇكتەدى. وسىنىڭ ءبارى ەلباسىنىڭ سول كەزدەگى ءبىلىم-عىلىم سالاسىنداعى كونتسەپتۋالدى تاپسىرمالارىنا سايكەس كەلدى.
مامانداردى ساپالى دايارلاۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ وقۋ-زەرتحانالىق بازاسىن جاڭارتۋعا، جاڭا وقۋلىقتار مەن وقۋ قۇرالدارىن ساتىپ الۋعا، يننوۆاتسيالىق عىلىمي جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا قوماقتى قارجى ءبولىندى. ءبىز ءسات سايىن ەلباسىنىڭ قامقورلىعىن سەزىنىپ وتىردىق.
ۋنيۆەرسيتەتتىڭ كادرلىق قۇرامىن ساپالاندىرۋ جۇمىستارى ودان ءارى بەلسەندى جالعاستىرىلدى. قازاقستاننىڭ ءتۇرلى وڭىرلەرىنەن تەحنيكالىق جانە جاراتىلىستانۋ باعىتىنداعى جەتەكشى عالىمدار شاقىرىلدى. ءبىلىم الۋشىلار ىشىندە «التىن بەلگى» يەگەرلەرى بويىنشا رەسپۋبليكادا ءبىرىنشى ورىنعا شىقتىق.
وقىتۋشىلار مەن ستۋدەنتتەردىڭ وسىنداي ساليقالى كونتينگەنتىنە يە بولعان سوڭ، باسشىلىق الدىندا ولارعا قولايلى جاعدايلار جاساۋ مىندەتى تۇردى. ۋنيۆەرسيتەتتى دامىتۋ جوسپارىنا سايكەس، ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازامىزدى ايتارلىقتاي نىعايتتىق. بۇل بويىنشا جازعان ۇسىنىستارىمىزدى، مينيسترلىك الدىنا قويعا ماسەلەلەرىمىزدى ەل باسشىلىعى ورنىمەن جانە كەزەڭ-كەزەڭمەن شەشىپ بەردى.
2000-جىلداردىڭ باسىندا ستۋدەنتتەر جاتاقحاناسى جەتىسپەدى. شاقىرىلعان پروفەسسورلاردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەسىن شەشۋ مىندەتى تۇردى. سوندىقتان شۇعىل تۇردە پروفەسسورلارعا ارناپ 60 پاتەرلىك تۇرعىن ءۇي كەشەنىن سالدىق، سونداي-اق رەسمي رۇقسات الىپ، تاعى ءبىر 9 قاباتتى پروفەسسورلار ءۇيىنىڭ ىرگەتاسىن قالادىق. قىسقا مەرزىمدە م.جۇماباەۆ كوشەسى بويىنان «ستۋدەنتتەر ءۇيىن» تۇرعىزىپ، پايدالانۋعا بەردىك.
ەلباسىنىڭ جاڭا استانانىڭ تۇرعىزۋ بويىنشا باتىل شەشىمدەرىن قولداپ، ءبىز دە الدىمىزعا امبيتسيالىق مىندەتتەر قويدىق.
قازاقستان مەن بۇكىل تمد-دا العاش رەت «ەليتالىق ۋنيۆەرسيتەتتىك ءبىلىم بەرۋ تۇجىرىمداماسىن (2005-2015 جىلدار)»، «2006-2010 جىلدارعا ارنالعان ل.ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىن دامىتۋدىڭ كەشەندى باعدارلاماسىن» سىندى قوماقتى قۇجاتتاردى قابىلداپ، ەلەۋلى جۇمىستاردى اتقاردىق.
قاي باستامادا بولسىن، قاي ەلدىك-اعارتۋشىلىق ىستە بولسىن سۇيەنەرىمىز دە، قولداۋشىمىز بار – تۇڭعىش پرەزيدەنت ەدى.
2005-2007 جىلدارى شەتەلدىك تانىمال ارىپتەس-ۋنيۆەرسيتەتتەردى تارتا وتىرىپ، ەلىمىزدە العاش رەت زاماناۋي ماگيسترلەر مەن PhD دوكتورلارىن دايارلاۋدىڭ يننوۆاتسيالىق باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىردىق. ۇلىبريتانيادان، جاپونيادان، ارگەنتينادان، اقش-تان، گەرمانيادان، شۆەتساريادان 40-تان استام پروفەسسور ىسساپارمەن كەلىپ، PhD باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىراتىن مەموراندۋمعا قول قويدى.
ۋنيۆەرسيتەتتىڭ العاشقى 10 جىلدىق مەرەيتويىن – وتاندىق جوعارى مەكتەپتىڭ جاڭاشىل بەلەسى رەتىندە اتاپ ءوتۋ ءبىزدىڭ تۇسىمىزدا وتكەنى دە – تاريحي جانە تاعىلىمدى وقيعا بولدى. بۇل ەلدىك شارانىڭ بيىك دەڭگەيدە اتقارىلۋىن ۇلت كوشباسشىسى – نۇرسۇلتان ءابىشۇلى ءوزى تىكەلەي باقىلاۋىنا الدى. استانا ءبىلىمنىڭ ۇلى تاريحى كوز الدىمىزدا ءوتتى. وعان قاتىسىمىز بولعانىنا ءوزىمىزدى باققىتتى سانايمىز.
2006 جىلى 26 مامىردا ەلباسى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جاڭا وقۋ-زەرتحانالىق عيماراتىنىڭ 940 ورىندىق ۇلكەن زالىندا ەلىمىزدەگى جانە شەتەلدەردەگى قازاقستان جاستارىنا ارناپ «يننوۆاتسيالار مەن وقۋ-ءبىلىمدى جەتىلدىرۋ ارقىلى – ءبىلىم ەكونوميكاسىنا» اتتى تاريحي ءدارىس وقىدى. ارادا 15 جىل وتسە دە بۇل ءدارىس ءالى كوكەيكەستى. ۇلت كوشباسشىسى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىن «وتاندىق جوعارى ءبىلىم فلاگماندارىنىڭ ءبىرى» دەپ باعالاي وتىرىپ، جاستارعا بىلاي دەگەن ەدى: «ارقايسىلارىڭنىڭ جانارىڭنان جاڭانى بىلۋگە، جاسامپازدىققا دەگەن قۇمارلىقتى، دامۋعا دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتى مويىنعا الۋدى كورگىم كەلەدى. قازاقستاننىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگى ماتەريالدىق بايۋعا عانا ەمەس، ۇلتتىڭ رۋحاني بايۋىنا جەتكىزۋى ءتيىس ەكەنىن تۇسىنسەڭدەر دەيمىن. ءبىلىم سالاسى – ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىزدىڭ قۇرامداس ءبىر بولىگى».
تاريحي ءدارىستى جاستارمەن بىرگە ءبىلىم-عىلىم سالاسىنىڭ بارشا جاۋاپتى ازاماتتارى دا تىڭدادى. مارتەبەلى قوناقتى قارسى الۋشى مەكەمەنىڭ باسشىسى رەتىندە نۇرسۇلتان ابىشۇلىمەن بىرنەشە مارتە سۇحباتتاستىم. سوندا ەلباسى ساليقالى دا بايىپتى قالىپپەن: «ون جىلدىق مەرەيتويدىڭ تاعىلىمى 100 جىلدىق مەرەيتويدىڭ تاعىلىمىنداي ءوتۋى كەرەك. بۇكىل قازاقستان سەندەرگە قاراپ وتىر. سوندىقتان ەلدىك جاۋاپكەرشىلىكتى ءاربىر وقىتۋشى-پروفەسسور، ءاربىر ستۋدەنت سەزىنۋى كەرەك» دەگەن ەدى.
ءبىز تاريحي ساتتەردى «ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى جانە ەۋرازيا الەمى»، «پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ جانە ل.ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى» اتتى كىتاپتاردا حاتتاپ كورسەتتىك.
ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى عىلىمنىڭ جاڭا اسۋلارىن يگەرۋگە بەت تۇزەدى. «جەردى قاشىقتىقتان زوندتاۋ جانە گەوگرافيالىق اقپاراتتىق جۇيەلەر» باعىتى بويىنشا عارىشتىق تەحنولوگيالار ماگيسترانتتارىن دايارلاۋ ءۇشىن عارىشتىق مونيتورينگ ورتالىعىن اشتىق. گەواقپاراتتىق مودەلدەۋ زەرتحاناسى مەن عىلىمي-ادىستەمەلىك زەرتحانا نەگىزىندە م.ۆ. لومونوسوۆ اتىنداعى ممۋ (رەسەي) عالىمدارىمەن، عارىشتىق جانە زەرتتەۋ ينستيتۋتىمەن (قازاقستان), «Radarsat International, Inc» (كانادا) كومپانياسىمەن بايلانىس ورناتتىق. ەلباسى قولداۋىمەن پانارالىق عىلىمي-زەرتتەۋ كەشەنىن اشىپ، عالىم-فيزيك، نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى ج.ي. الفەروۆتىڭ جوعارى باعاسىن الدىق. سونداي-اق فيزيكا بويىنشا نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتتارى ستيۆەن چۋ (اقش), ۆولفگانگ حەنش (گەرمانيا), ماساتوشي كوشيبا (جاپونيا), كلود كوەن-تانۋدجي (فرانتسيا), حيميا بويىنشا نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى احمەد زەۆايل (اقش) ت.ب. ءبىزدىڭ باستامامىزدى قولداپ، الەمدىك ىقپالداستىعىمىزدى ارتتىردى.
نيۋ-مەكسيكو ۋنيۆەرسيتەتىمەن (اقش) بىرلەسىپ «قورشاعان ورتانى قورعاۋ سالاسىنداعى باتىس مودەلى» ماگيسترلىك باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىردىق. ۋنيۆەرسيتەت جانىنان كونفۋتسي ينستيتۋتى اشىلدى. «گۋميلەۆ وقۋلارى» مەن «ەۋرازيا عىلىمي فورۋمىن» داستۇرگە اينالدىرىپ، ل.ن. گۋميلەۆتىڭ ماسكەۋدەگى تاريحي كابينەتىن تولىقتاي ۋنيۆەرسيتەتىمىزگە الدىردىق. الەم ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ تانىمال عالىمدارىن شاقىرىپ، قازاقستاننىڭ ءبىلىم-عىلىمى مەن مادەنيەتىن ناسيحاتتادىق.
تۇتاستاي العاندا، ەلباسى ەلىمىزدىڭ اتى مەن زاتىن الەمگە قالاي تانىمال ەتسە، ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دە بەدەلىن ارتتىرۋعا، ستۋدەنت-جاستارىمىزدىڭ يننوۆاتسيالىق جوبالارعا بەت بۇرۋىنا سونداي ىقپال ەتتى.
باقىتجان ءابدىرايىم،
ۇعا قۇرمەتتى اكادەميگى،
زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،
پروفەسسور
مەملەكەتشىلدىك جولمەن
2008 جىلى ەلباسى ءبىزدى، ۇلتتىق جەتى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ رەكتورىن ارنايى وكىممەن تاعايىنداعان سالتاناتتا: «قازاقستان سىزدەرگە ۇلكەن ءۇمىت ارتادى. الەمدىك قاتال باسەكەلەستىكتە جاستاردى جاڭاشىل ءبىلىم مەن عىلىمعا جۇمىلدىراتىن دا، عالىمداردان ساپالى قىزمەت پەن ءدارىستى تالاپ ەتەتىن دە – ۋنيۆەرسيتەتتەر. سوندىقتان، ۇلتتىق دەگەن اتقا لايىق بولىڭدار. جۇيەلى، تاباندى، تابىستى ەڭبەك ەتىڭدەر. بۇل - حالىقتىڭ اماناتى جانە مەنىڭ تاپسىرمام!» دەگەن ەدى. مۇنى مەملەكەت باسشىسىنىڭ جوعارى مەكتەپكە ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، زور سەنىم ارتقاندىعى دەپ قابىلدىدىق.
ەلباسى وزىمە ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەت باسشىلىعىن سەنىپ تاپسىرعان مەرزىمدە سەنىم ۇدەسىنەن شىعۋعا تىرىستىم. تاپسىرىلعان مەملەكەتشىل جۇمىستاردى ۇجىممەن بىرلەسىپ اتقارىپ شىقتىق. عىلىمي كەڭەستە بىلىكتى عالىمداردىڭ باسىن قوسىپ، اقىلداسا وتىرىپ، جوسپار-جوبا قابىلدادىق. مۇنىڭ ءبارى ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىن جاڭا ساپاعا جەتكىزۋگە، ءبىلىم جانە وقۋ-ادىستەمەلىك باعدارلامالار مەن ىشكى قۇرلىمداردى الەمدىك وزىق تاجىريبەلەرگە ساي جۇيەلەۋگە باعىتتالاتىن.
ءبىرىنشى كەزەكتە زامان سۇرانىسىنا وراي جاڭا فاكۋلتەتتەر مەن كافەدرالار، عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى اشۋدى، ءبىلىم بەرۋ مەن عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارىن زاماناۋي ارناعا ءتۇسىرۋدى قولعا الدىق.
ەلباسى – مەملەكەتتىڭ كوشباسشىسى. سوندىقتان ول ەلدىڭ ستراتەگيالىق باعىتىن ايقىنداپ وتىرادى. ۋنيۆەرسيتەت – ساياسي بيلىك قۇرىلىمى ەمەس، بىراق ول – مەملەكەتتىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك-مادەني دامۋى تۇراقتىلىعىنىڭ بىرەگەي كەپىلى. ءبىز وسىنى مىقتاپ باسشىلىققا الىپ، ۇجىمنىڭ باسەگەگە قابىلەتتى بولۋىنا، شىنايى وتانشىل-مەملەكەتشىل باعىت ۇستانۋىنا كوڭىل بولدىك.
ۋنيۆەرسيتەتكە الەمگە تانىمال قوعام قايراتكەرلەرى مەن عالىمداردى، مادەنيەت تۇلعالارىن شاقىرىپ، جۇزدەگەن ماڭىزدى باس قوسۋلار، جيىندار وتكىزدىك. كەشە عانا اۋىلدان اسپاعان بالا نوبەل سىيلىعى لاۋرەاتتارىنىڭ، ۋنيۆەرسيتەتتە قىزمەت ەتەتىن اسا تانىمال تۇلعالاردىڭ ءدارىسىن تىڭداي باستادى.
وقۋ ورنى ساپالانىپ، جاڭارۋى ءۇشىن وقىتۋشى-عالىمداردىڭ ءوزى ساپالانىپ جاڭارۋ كەرەك. وسىنى ەسكەرىپ، قوسىمشا قارجى كوزدەرىن تاۋىپ، ماماندارىمىزدى لەك-لەگىمەن دامىعان ەلدەردىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرىنە، عىلىمي ورتالىقتارىنا ىسساپارعا، تاعىلىمداماعا جىبەردىك. الەم قازاق ەلىن، ونىڭ مادەني-رۋحاني مۇراسىن تانىسىن دەپ، ازەربايجان، ارمەنيا، بەلارۋس، يوردانيا، تۇركيا، رەسەي ەلدەرىندە «اباي ورتالىعىن» اشتىق.
ساپالاندىرۋ جۇمىسىن ۋنيۆەرسيتەت كىتاپحاناسىنان باستادىق. جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، قاجەتتى كىتاپتاردى ەۋروپا ەلدەرىنەن دە الدىرتتىق. بۇرىن كىتاپحاناعا وقىتۋشىلار مەن ستۋدەنتتەر تەك كىتاپ وقۋعا، ساباققا دايارلانۋعا بارسا، ءبىز ونى كونفەرەنتسيا، تاعىلىمدى كەش، عىلىمي پىكىرتالاس وتكىزەتىن الاڭعا اينالدىردىق. ءسويتىپ كىتاپحانا مارتەبەسى ارتىپ، كەلۋشىلەر كۇرت ارتا باستادى.
زاڭدىق نەگىزدە مامانداردى ساپالاندىرۋدىڭ بايقاۋىن وتكىزىپ، جالاقىنى كوبەيتتىك. ىنتالاندىرۋ ماقساتىندا قازاقستاندا تۇڭعىش رەت الەمدىك يمپاكت-فاكتورلى جۋرنالدارعا ماقالا جاريالاعان عالىمدارعا سىياقى تولەپ تۇردىق. وسى جىلدارى عىلىمنان تۇڭعىش رەت مەملەكەتتىك سىيلىق العان م.وتەلباەۆ، ۋ.ومىرباەۆ، پروفەسسورلار ر.بەرسىمباي، ر.ويناروۆ، ر.مىرزاقۇلوۆ، ە.نۇرسۇلتانوۆ ت.ب. كوش باستادى.
قازاق تىلىندەگى وقۋلىقتاردىڭ سانىن ارتتىرۋ ءۇشىن بايقاۋ ۇيىمداستىرىپ، اۆتورلارىنا ارنايى قالاماقى بەلگىلەدىك. ءدال وسىلاي ءبىلىم الۋشىلاردىڭ عىلىمي جۇمىستارىن ىنتالاندىراتىن تەتىك تە تاپتىق.
قوس ديپلوم باعدارلاماسىن دا قولعا الدىق. رەسەي حالىقتار دوستىعى ۋنيۆەرسيتەتىمەن، شانحاي ىنتىماقتاستىعى ۇيىمى وقۋ ورىندارىمەن كەلىسىمگە وتىرىپ، وسى باعدارلامانى جۇزەگە اسىردىق،
جۇمىس بەرۋشىلەردى تارتىپ، «قازمۇنايگاز»، «ۇلتتىق بانك»، «قازاقستان تەمىر جولى»، «كەGOC» ت.ب. ءىرى كومپانيا باسشىلارىمەن مەموراندۋمعا قول قويىلىپ، وزدەرىنە قاجەتتى مامانداردى تاڭداپ الۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزدىق. بۇل كومپانيالار ءبىزدىڭ باسقا دا جوبالارىمىزدى قولدادى.
ءبىلىم وردامىزدىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىنىڭ نىعايۋعا دا ەرەكشە كوڭىل ءبولىندى. قازىرگى زامان تالاپتارىنا ساي ەلەكتروندى قۇرال-جابدىقتار ساتىپ الىنىپ، اۋديتوريالار مەن زەرتحانالارعا ورناتىلدى. «التىن بەلگى» اتتى ستۋدەنتتەر ءۇيىن، 9 قاباتتى تۇرعىن ءۇيدى پايدالانۋعا بەردىك. بارلىق وقۋ عيماراتىن ساپالى جوندەۋدەن وتكىزىپ، اۋماعىمىزدى اباتتاندىردىق.
2010 جىلى كۇزدە قازاقستانداعى ەۋروپا وداعى وكىلدىگىنىڭ باسشىسى، ەلشى نوربەر جۋستەنمەن كەزدەسىپ، ەلشىلەر ءدارىسى تۋرالى كەلىسىمگە كەلدىك. بۇل – جوعارى ءبىلىم تاريحىندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان جوبا ەدى. ەۋرووداققا كىرەتىن 17 ەلدىڭ مارتەبەلى ەلشىسى ۋنيۆەرسيتەتىمىزگە كەلىپ، ءتالىمدى ءدارىس وقىدى. «ەو جانە ەۇۋ - دوستاستىق كوپىرى» اتالىناتىن جوبا ەلباسىنىڭ حالىقارالىق ساياسي ۇستانىمىن قولداۋعا جانە سالالاندىرۋعا باعىتتالدى.
ەلباسى – ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى ءۇشىن ءرامىزدى تۇلعا. سوندىقتان باس عيراتتىڭ ۇلكەن اكت زالىنا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى اۋديتورياسى» دەگەن جاڭا اتاۋ بەرىپ، مازمۇنىنان ساي تولىق جاڭادان جاساقتادىق. ونىڭ سىرتقى قابىرعاسىنا ەۇۋ-عا كەلىپ ءدارىس وقىعان الەم كوشباسشىلارىنىڭ ەسىمىن، كەلگەن كۇنىن التىن ارىپتەرمەن جازىپ قويدىق.
پرەزيدەنت اۋديتورياسىندا اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى حيللاري كلينتون، يران پرەزيدەنتى ماحمۇد احمەدينەجاد، كورەيا پرەزيدەنتى لي مەن باك، «بوبەك» قايىرىمدىلىق قورىنىڭ جەتەكشىسى س.ا.نازارباەۆا، ەقىۇ استانا ورتالىعى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ج.كلەتتسەر، قۇران كارىمدى ورىس تىلىنە اۋدارعان ءدىنتانۋشى ۆ.پوروحوۆا ت.ب. ءدارىس وقىدى. ورايلى كەلىسىمنىڭ ناتيجەسىندە ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دەكاندارى مەن كافەدرا مەڭگەرۋشىلەرى دە بىزگە كەلىپ، ساباق جۇرگىزىپ تۇردى.
ەلباسىن ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىمەن بايلانىستىراتىن تاعى ءبىر تاريحي وقيعا – 2009 جىلى 10 ناۋرىزدا ەلوردادا ءبىز ۇيىمداستىرعان ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ەۋرازيالىق اسسوتسياتسياسىنىڭ ءحى سەزى. بۇل تمد مەن الەمگە بەدەلدى ۇيىمنىڭ فورۋمىنىڭ قازاقستاندا تۇڭعىش ءوتۋى ەل ابىرويىن كوتەردى. وعان 200-گە جۋىق رەكتور قاتىسىپ، ەلباسى ن.نازارباەۆ پەن مگۋ رەكتورى ۆ.ءسادوۆنيچيدىڭ تاريحي باياندامالارىن تىڭدادى. سول جولى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى: «ىقپالداستىقتى تەك ساياساتكەرلەرگە عانا سەنىپ تاپسىرۋعا بولمايدى. قازىرگى ماڭىزدى ءىس – ەۋرازيالىق ىقپالداستىقتىڭ مادەني-گۋمانيتارلىق ولشەمى. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – باي ينتەللەكتۋالدىق مۇرانى دامىتۋ جانە جيناقتالعان ءبىلىمدى بارلىق ايماقتىڭ جەمىستى وركەندەۋىنە پايدالانۋ. ... ءبىز ۋنيۆەرسيتەتتەرىمىزدە تمد حالىقتارىنىڭ تىلدەرىن وقىتۋدى نەگە باستاماسقا؟ بۇل – ەۋرازيالىق كەڭىستىك مادەنيەتىنىڭ ەڭ ءبىر باي قاتپارى عوي»،- دەگەن ەدى.
تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ ارنايى ۋنيۆەرسيتەتكە كەلۋى، الەم جوعارى وقۋ ورىندارى باسشىلارىمەن ەركىن سۇحباتتاسۋى، ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىنا قامقورلىق كورسەتۋى، ەۋرازيا ءوڭىرىن تولعاندىرعان پروبلەمالاردى ورتاعا سالۋى – شەتەلدىك ارىپتەستەرىمىزدىڭ كوز الدىندا قازاقستان كوشباسشىسىنىڭ عانا ەمەس، ەلدىڭ ابىرويىن كوتەردى.
ءبىز ەندى الەمدىك جانە ەۋرازيالىق كەڭىستىك اياسىندا باتىل جوبالاردى جۇزەگە اسىرا باستادىق. قازاقستان مەن ورتا ازيادا ءبىرىنشى بولىپ ۋنيۆەرسيتەتىمىزدى الەمدىك «Times Higher Education – QS World University Rankings» باسەكەسىنىڭ الدىنا شىعاردىق. ءبىز بۇل رەيتينگتەن جۇلدەلى ورىن العاندا، كوپ وقۋ ورنى QS-ءتىڭ نە ەكەنىن دە بىلمەيتىن...
ەلباسىنىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ەۋرازيالىق اسسوتسياتسياسى ءحى سەزىندە ايتقان ءبىر ويى – وقۋ ورىندارىندا «ەۋرازيالىق زەرتتەۋلەر» كافەدراسىن اشۋ تۋرالى ۇسىنىس ەدى. ءبىز مۇنى 2009-2010 وقۋ جىلى اشتىق.
تۇڭعىش پرەزيدەنت ەل جاستارىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولدى. ولاردىڭ جان-جاقتى جەتىلىپ، الەم جاستارى كوشىنەن قالماۋىن باسا ايتاتىن. وسى رەتتە ءبىز «الەم قۇراماسى» مەن «ەۇۋ قۇراماسى» دەپ اتاپ ەكى كوماندا قۇرىپ، عىلىمي سايىس وتكىزۋدى قولعا الدىق. ەۋروپا، رەسەي، تۇركيا، قىتاي ت.ب. جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقيتىن 50 ۇزدىك ستۋدەنتتى قارجىسىن تولەپ شاقىردىق. اسكەري كافەدرا قۇرىپ، جاۋىنگەرلىك رۋحتى دا سەرپىلتۋگە ىقپال ەتتىك. بۇل باعىتتا توپجارعانداردى ءۇندىستان اسكەري وقۋ ورىندارىنا تاجىريبە الماسۋعا جىبەردىك. ستۋدەنتتەرىمىزدىڭ مادەني-ۇلتتىق «قىز جىبەك»، «ەر جىگىت» بايقاۋلارى ەلوردا عانا ەمەس، ەل كولەمىندە جاقسى رەزونانس تۋدىردى.
مەملەكەتىمىزدىڭ ۇلتتىق جەتەكشى جوعارى وقۋ ورنى – عىلىم، ءبىلىم، مادەنيەت سالالارىنىڭ توعىسقان جەرى، ەل مەن الەمنىڭ اراسىن جالعاستىرعان ينتەللەكتۋالدىق التىن كوپىر. سوندىقتان ەلباسى ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنە وسىدان 25 جىل بۇرىن ايرىقشا ميسسيا جۇكتەدى. ول بۇل مىندەتتى ابىرويمەن اتقاردى جانە اتقارا دا بەرمەك. وتكەن شيرەك عاسىرلىق جولى، جەتكەن جەتىستىگى – تاعىلىمدى دا ونەگەلى ەكەنى راس، ال ەندى الدا الار اسۋى بۇرىنعىدان دا بيىك بولسىن.
ەرلان سىدىقوۆ،
ۇعا اكادەميگى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،
پروفەسسور
ينتەللەكتۋالدىق بەلەس
بيىل تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعى مەن ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 25 جىلدىعىنىڭ سايكەس كەلۋىن ءبىر-ءبىرىن تولىقتىراتىن تاريحي داتالار رەتىندە قاراۋ قيسىندى. ەل ازاتتىعى – ەلدىكتىڭ بويتۇمارى، ەلوردا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى – ينتەللەكتۋالدىق جاڭعىرۋ ءرامىزى.
ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى كۇنىنەن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق قيىندىقتارعا قاراماستان ءبىلىم مەن عىلىمعا ەرەكشە كوڭىل ءبولدى. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قالىپتاسۋى جاڭا الەمدەگى جاڭا قازاقستان جولىنىڭ قالىپتاسىپ دامۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى.
ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى قۇرىلعان 1996 جىلدى ەسكە ءتۇسىرىپ كورىڭىزدەرشى. 90-جىلدارداعى ەكونوميكالىق قيىندىقتار مەن گەوساياسي احۋالدىڭ كۇردەلى كەزەڭىندە ەل استاناسىن ارقا توسىنە كوشىرۋ باستاماسى، شەكارانى شەگەندەۋ مەن قۇراق كورپەدەي ەتنوستار بەرەكە-بىرلىگىن ساقتاۋ – ەلباسىنىڭ 1994 جىلى ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتىندە كوتەرگەن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق يدەياسىنىڭ ينتەللەكتۋالدىق پلاتفورماسىن ءومىر جۇزىنە شىعاردى. بۇل – ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى ەدى. مۇنىڭ دا اۆتورى، نەگىزىن قالاۋشى – نۇرسۇلتان ءابىشۇلى.
ەلباسى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ نەگىزىن قالاي وتىرىپ، استانانى اقمولاعا اۋىستىرعان كەزدەگى ويى – جاستار كەلەشەگىنىڭ قامى، وڭىرلەردىڭ تەپە-تەڭدىكتە دامۋىنا قامقورلىق دەسەك قاتەلەسپەيمىز. بولاشاق ەلوردا ءبىلىمدى، اقىلدى، زيالى قالا بولۋى كەرەك، وسىنىڭ ءبارى ايرىقشا ميسسيالى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ توڭىرەگىنە توپتاسقانى ءجون دەگەن ەلباسى يدەياسى اينىماي جۇزەگە استى. نۇرسۇلتان ءابىشۇلى «ەۋرازيا جۇرەگىندە» اتتى كىتابىندا ل.ن.گۋميلەۆ ۋنيۆەرسيتەتىن: «استانانىڭ جوعارى ءبىلىم جۇيەسىندە تاعى ءبىر ماڭىزدى قادام جاسالدى. قازىرگى دۇنيەدە قاجەتتى ءبىلىمدى مەڭگەرىپ قانا قويماي، سول بىلىممەن جەڭىپ شىعۋعا بولاتىنىن ءبىز ءتۇسىنبەگەندە كىم تۇسىنبەك. ءبىلىم عانا ءدۇنيەنىڭ قوزعاۋشى كۇشى بولا الماق» دەپ سيپاتتاۋىنىڭ ءمانى وسىندا.
ەلباسى جاڭا ەۋرازياشىلدىقتىڭ جولىن عىلىمي-پراكتيكالىق تۇرعىدان ورىستەتۋدە ساياسات پەن بىلىمگە قاتار يەك ارتتى. سونىڭ ناتيجەسىندە كەشەگى استانا، بۇگىنگى نۇر-سۇلتان قالاسى دا، ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى دە ۇلانعايىر كەڭىستىكتىڭ، ءتۇرلى مەملەكەتتەر توعىسىنىڭ ورتاسىندا وڭىرلىك تۇراقتىلىق پەن گۋمانيتارلىق ۇيلەسىمدىلىكتىڭ ارقاۋى بولا ءبىلدى.
بۇگىندە ل.ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەت – جاراتىلىستانۋ، تەحنيكالىق جانە گۋمانيتارلىق عىلىمدار سالالارى بويىنشا ىرگەلى، قولدانبالى جانە يننوۆاتسيالىق زەرتتەۋلەرگە زور ينتەللەكتۋالدىق الەۋەتىن جۇمىلدىرعان جوعارى وقۋ ورنى. قازىر ەۇۋ-دىڭ 13 فاكۋلتەتىندە باكالاۆرياتتىڭ - 106, ماگيستراتۋرانىڭ - 105, دوكتورانتۋرانىڭ 51 ءبىلىم باعدارلاماسى جۇرگىزىلەدى. وسى وقۋ جىلى ءبىلىم الۋشىلار سانى – 20 مىڭعا جەتتى. مەملەكەتتىك ءبىلىم گرانتىن يەگەرلەرىنىڭ تاڭداۋى بويىنشا دا ەلىمىزدە كوش باستاپ تۇرمىز. بۇلاردىڭ باسىم بولىگى - «التىن بەلگى» يەگەرلەرى مەن رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق وليمپيادا جەڭىمپازدارى. ۋنيۆەرسيتەتتە ءۇش اسكەري-وقۋ باعىت بويىنشا زاپاستاعى قارۋلى كۇشتەر ماماندارى دايارلانادى. بولاشاق عىلىمي-زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتى مارتەبەمىزدىڭ ىرگەتاسىن 31 عىلىمي قۇرىلىم (ينستيتۋت، ورتالىق، زەرتحانا) كەزەڭ-كەزەڭمەن قالىپتاستىرۋدا. ءبىز شەت ەلدە (يران، قىتاي، تۇركيا، پاكىستان ت.ب.) ەۇۋ-دىڭ 12 ورتالىعىن، 1 فيليالىن (وزبەكستان) اشتىق.
دامۋ ستراتەگياسى بويىنشا ەۇۋ - شىن مانىندە قازاقستاننىڭ ءىرى ءبىلىم جانە عىلىمي ورتالىعى. بۇگىندە وقۋ ورنىنىڭ الەۋەتىن قر ۇعا اكادەميكتەرى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ، «دوستاستىق جۇلدىزى» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتتارى باستاعان تاجىريبەلى پروفەسسور-وقىتۋشىلارى قۇرايدى. كەلىسىم-شارت نەگىزىندە يتاليا، يسپانيا، يران، وڭتۇستىك كورەيا، تۇركيا، اقش، جاپونيا ت.ب. ەلدەردىڭ پروفەسسورلارى ءدارىس وقيدى.
ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە شەت ەل مەملەكەت باسشىلارى، نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتتارى كەلىپ، ءبىلىم الۋشىلار مەن وقىتۋشىلار الدىندا ءدارىس وقۋى دا داستۇرگە اينالعان. مۇنداي كەزدەسۋلەر ستۋدەنتتەر مەن وقىتۋشىلاردىڭ جالپى مادەني، ينتەللەكتۋالدىق جانە ساياسي دەڭگەيىن ارتتىرىپ، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ حالىقارالىق بەدەلىن كوتەرەدى.
يسپاندىق Laboratorio de Internet جوعارى باعالاعان ۋنيۆەرسيتەت عىلىمي كىتاپحاناسى - 1,6 ميلليوننان استام كىتاپ قورى بار ورتالىق ازيا جەتەكشى مادەني ورتالىق.
شيرەك عاسىرداعى ءبىلىم مەن عىلىم، مامان دايارلاۋ پەن قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنداعى جەتىستىگىمىز 2012 جىلى پرەزيدەنتتىڭ «التىن ساپا» سىيلىعىمەن، تمد-نىڭ «ۇزدىك قىزمەت» سىيلىعىمەن ماراپاتتالدى.
بۇگىندە ءبىز - QS Top 50 Under رەيتينگىنە ەنگەن قازاقستان مەن تمد-داعى جالعىز جوعارى وقۋ ورنىمىز. ال، ايگىلى QS World University Ranking رەيتينگىندە الەمنىڭ ۇزدىك ۋنيۆەرسيتەتتەرى اراسىندا توپ-300 قاتارىندامىز. جوعارى وقۋ ورىندارى ۆەبسايتتارىنىڭ الەمدىك «Webometrics» رەيتينگىندە دە قازاقستان بويىنشا الدىڭعى ورىندامىز. Academic University Ranking Performance ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىن ورتالىق ازياداعى جەتەكشى وقۋ ورنى قاتارىنا قوستى.
الەمنىڭ كوپتەگەن جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتەرىمەن اراداعى قارىم-قاتىناسىمىز جىلدان-جىلعا ارتىپ كەلەدى. اكادەميالىق ۇتقىرلىق، باسقا دا ءتۇرلى باعدارلاما اياسىندا ءبىلىم الۋشىلارىمىزدىڭ شەت ەلگە بارۋى پاندەمياعا دەيىن قالىپتى جاعداي بولاتىن. قازىر ول ونلاين جۇيەدە جالعاسىپ جاتىر.
ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى – ەلدىڭ دە، ەلوردانىڭ دا ينتەللەكتۋالدىق ورتالىعى. استانا - نۇر-سۇلتان قالاسىندا وتكەن ءىرى فورۋمدار (استانا ەكونوميكالىق فورۋمى، ەۋرازيا مەديا فورۋمى، الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ سەزى، ەۋرازيا عىلىمي فورۋمى ت.ب.), ەلدىك كونفەرەنتسيالاردىڭ عىلىمي-كونتسەپتۋالدىق جۇمىستارىن ءبىزدىڭ عالىمدارىمىز اتقاردى. سونداي-اق ەل تاريحىندا التىن ارىپپەن جازىلعان ەكسپو-2017 حالىقارالىق كورمەسىنىڭ عىلىمي-مادەني-ءبىلىمي دانەكەرلىك ء(تىپتى اۋدارماشى، ەرىكتىلەرگە دەيىن) شارالارىنىڭ جۋان ورتاسىندا ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى ءجۇردى.
ۋنيۆەرسيتەت – قاشاندا مەملەكەتتىڭ عىلىمي جانە مادەني الەۋەتى. ەلباسى يدەياسىمەن دۇنيەگە كەلگەن «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ جوبالىق ءوفيسى باستاپقى كەزەڭدە ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيەتى جانىندا ورنالاستى. «تۋعان جەر» باعىتىنىڭ تەڭ توراعاسى بولۋ ماعان جۇكتەلگەندىكتەن، عىلىمي-اعارتۋشىلىق توپتى ۇيلەستىرىپ، قازاقستاننىڭ سولتۇستىك، ورتالىق، شىعىس وڭىرلەرىندە كەشەندى جۇمىستار اتقاردىق.
ۇلت كوشباسشىسى ءوزى قۇرىپ، قالىپتاستىرعان ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دامۋ كەلەشەگىنە ارقاشان قامقورلىقپەن قارايدى. ءوز باسىم تۇڭعىش پرەزيدەنت وكىمىمەن رەكتور بولىپ تاعايىندالعان 2011 جىلدان بەرى وقۋ ورنىمىزعا دەگەن وسى ىزگى نيەتتىڭ تالاي رەت كۋاسى بولدىم. استانا تورىندەگى العاش كەزدەسكەنىمدە ۇلت كوشباسشىسى: «ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى مەن ءۇشىن دە، ەل ءۇشىن دە ىستىق. ويتكەنى ونى زور ۇمىتپەن اشتىم. قازىر استانامەن بىرگە كوركەيىپ كەلەدى. جاڭاشىل ۋنيۆەرسيتەت ۇزدىكسىز العا جىلجىپ، جاستاردى قاتاڭ باسكەگە دايارلاۋى كەرەك. سول ءۇشىن وقىتۋشى-عالىمداردىڭ دەڭگەيىنە جاۋاپتى بولىڭدار!» دەگەن ەدى.
نۇرسۇلتان ءابىشۇلى ەكسپو كورمەسىنىڭ ۇيىمداستىرۋ شاراسىنا اتسلىسقانىمىز ءۇشىن ۇجىمىمىزعا ايرىقشا العىسىن ءبىلدىرىپ: «بۇل – مەملەكەتىمىزدىڭ بەدەلىن كوتەرگەن الەمدىك شارا. ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى وسىندا سىناق پەن تاجىريبەدەن ابىرويمەن ءوتتى»،- دەپ تۇجىرىمدادى. ال، سول 2017 جىلى جەكە قابىلداۋىندا بولعانىمدا، ەلباسى: «ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى جاعدايىن ارقاشان سۇراپ-ءبىلىپ وتىرامىن. زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتى بولامىن دەگەن تالاپتارىڭدى تولىق قولدايمىن. يننوۆاتسياسىز ەشتەڭە جوق. عىلىمدارىڭدى وسىعان جۇمىلدىر!» دەپ، ىزگى تىلەگىن جەتكىزگەن-ءدى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ مۇنداي سوزدەرى ءبىزدى، ارينە، جىگەرلەندىرە ءتۇستى. «ەۇۋ-دىڭ 2015-2020 جىلدارعا ارنالعان دامۋ ستراتەگياسىن» ءساتتى ورىنداپ، ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىندا قوماقتى تابىستارعا جەتتىك. جوعارى رەيتينگتىك جۋرنالداردا عىلىمي ماقالا جاريالاۋدان ەل ۋنيۆەرسيتەتتەرى اراسىندا توپ باستادىق. ءبىلىم باعدارلامالارىن ساپالاندىرۋ مەن اككرەديتتەۋ بويىنشا دا جوسپارىمىزدى ورايىمەن ورىندادىق. عىلىمي جوبالارىمىزدى قارجىلاندىرۋ كولەمى ۇلعايىپ، 2020 جىلى 1,8 ملرد. تگ قۇرادى. ماتەريالدىق بازانى نىعايتۋعا كەلسەك، سوڭعى جىلدارى ءبىز 1 شاعىن شاعىن وتباسىلىق تۇرعىن ءۇيدى، 1 ستۋدەنتتەر جاتاقحاناسىن، 1 وقۋ عيماراتىن پايدالانۋعا بەردىك. مەرەيتوي قارساڭىندا مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك نەگىزىندە 2.500 ورىندىق ستۋدەنتتەر جاتاقحاناسى قۇرىلىسىن باستاپ، تاياۋدا زاماناۋي «سپورت كەشەنىن» اشقالى وتىرمىز.
ال، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ 2021-2025 جىلدارعا ارنالعان دامۋ ستراتەگياسىندا ءبىلىم مەن عىلىم ساپاسىن ودان ءارى ارتتىرۋ، يننوۆاتسيا، اقپاراتتاندىرۋ، تسيفرلاندىرۋ، حالىقارالىق ينتەگراتسيا، الەۋمەتتىك سەرىكتەستىك، قوعاممەن، بيزنەسپەن، كاسىپورىندارمەن ناتيجەلى ديالوگ ورناتۋ ماسەلەسىن كۇن تارتىبىنە قويدىق. تەحنولوگيالار كوممەرتسياليزاتسياسى مەن ترانسفەرتى دە، يننوۆاتسيالىق ەكوجۇيە، حالىقارالىق باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى جەتىلدىرۋ دە ۇمىتىلمادى.
مەملەكەتتىڭ ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنە قامقورلىعىن پرەزيدەنت ق.ك.توقاەۆ ۇيلەسىمدى جالعاستىردى. 2020 جىلى جەكە قابىلداۋىندا بولعانىمدا، قاسىم-جومارت كەمەلۇلى ەۇۋ-عا 2025 جىلعا دەيىن 20 مىڭ شارشى مەترلىك پانارالىق وقۋ-زەرتحانا كەشەنىن، 5 مىڭ شارشى مەترلىك عىلىمي كىتاپحانا عيماراتىن تۇرعىزۋعا ۇكىمەتكە تاپسىرما بەرەتىنىن ايتتى. اباي مەرەيتويىن قورىتىندىلاۋ شاراسىندا ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ينتەللەكتۋالدىق ەڭبەگىن جوعارى باعالادى.
Abai.kz
