جاقىن بولاشاقتا ەلىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىنە اسەر ەتەتىن باستى قاتەردىڭ ءبىرى – سۋ تاپشىلىعى بولۋى مۇمكىن.

دۇنيەجۇزىلىك بانك ساراپشىلارىنىڭ پىكىرىنشە، 2030 جىلعا قاراي قازاقستانداعى سۋ رەسۋرستارىنىڭ كولەمى 90-نان 76 كم³ دەيىن تومەندەيدى.

سونىمەن بىرگە، سۋ شارۋاشىلىعى سەكتورى ينفراقۇرىلىمىنىڭ توزۋ كولەمى 70%-دان اسادى. ناتيجەسىندە رەسپۋبليكادا سۋارۋ جۇيەسىنىڭ پايدالى اسەر كوەففيتسيەنتى تەك قانا 0,45-0,55 ، ياعني سۋدىڭ 40%-زى پايدالانىلماي ىسىراپ بولىپ جاتىر.

قازىرگى ۋاقىتتا بىزدە اۋىلشارۋاشىلىعى جەرلەرىنىڭ تەك قانا 4% زاماناۋي تامشىلاتۋ تاسىلىمەن سۋارىلادى، بۇل بار بولعانى 62 مىڭ گا.

ءبىز جاقىندا تۇركىستان وبلىسىندا اگرارلىق ماسەلەلەر، تابيعاتتى پايدالانۋ جانە اۋىلدىق اۋماقتاردى دامىتۋ كوميتەتىنىڭ كوشپەلى وتىرىسىن وتكىزدىك. قازىردىڭ وزىندە ءوڭىردىڭ بارلىق جەرىندە سۋاراتىن سۋدىڭ تاپشىلىعى قاتتى بايقالۋدا.

حالىقارالىق ساراپشىلار اتاپ وتكەندەي، ءبىزدىڭ باستى پروبلەمامىز – سۋدى جوسپارلاۋ، باقىلاۋ جانە پايدالانۋ جۇيەسىنىڭ تيىمسىزدىگىندە. ياعني ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى سۋ داعدارىسى ەڭ الدىمەن باسقارۋداعى داعدارىستىڭ سالدارىنان بولىپ وتىر.

بىرنەشە مىسال كەلتىرەيىن. سۋ رەسۋرستارى كوميتەتىنىڭ وزىندە قىزمەتكەرلەردىڭ كوپشىلىگىنىڭ سالالىق جۇمىس تاجىريبەسى جوق، 38 ادامنىڭ 18-ءى نەمەسە تەك 40%-ى – سۋ شارۋاشىلىعى ماماندارى. جالپى «قازسۋشار» كاسىپورىن جۇيەسىندە قىزمەتكەرلەردىڭ تەك جارتىسى عانا ءتيىستى كاسىبي بىلىمگە يە، ولاردىڭ كوبىسى زەينەتكە دەيىنگى جاستا. 761 وزەن، 529 كول، 71 سۋ قويماسى ورنالاسقان بالقاش-الاكول باسسەيندىك ينسپەكتسياسىندا بار بولعانى 21 مامان جۇمىس ىستەيدى. ءتورت وبلىستىڭ اۋماعىن قامتيتىن جايىق-كاسپي باسسەيندىك ينسپەكتسياسىندا قىزمەتكەرلەردىڭ جالپى سانى – 12-اق ادام.

اتالعان سۋ شارۋاشىلىعىندا ينجەنەر-گيدروتەحنيكتەر، سالالىق ينجەنەر-قۇرىلىسشىلار، گيدروگەولوگتار، گيدرولوگتار جانە گلياتسيولوگتار (مۇزدىقتار جونىندەگى ماماندار) مۇلدەم جەتىسپەيدى. ولاردىڭ كوبىسى، ءتىپتى، ۋنيۆەرسيتەتتەردەگى ماماندىقتاردىڭ كلاسسيفيكاتورىندا دا جوق. ال بۇل سالانى وزگەرتۋ ءۇشىن بىزگە سۋ ونىمدەۋ جانە تسيفرلىق تەحنولوگيالاردى مەنگەرگەن زاماناۋي كادرلار كەرەك.

جوعارى وقۋ ورىندارىندا سۋ ماماندارىن دايارلاۋ ساپاسىن ارتتىرۋ، جامبىل گيدرومەليوراتيۆتىك ينستيتۋتىن قالپىنا كەلتىرۋ، قازاقستاندا سۋ پروبلەمالارى بويىنشا الەمدەگى جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ فيليالىن اشۋ، سۋ شارۋاشىلىعى عزي-نىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋ، ءبىلىمدى ارتتىرۋ جانە مامانداردى قايتا دايارلاۋ جونىندەگى وڭىرلىك ورتالىقتاردى قۇرۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى كوپتەگەن جىلدار بويى ايتىلىپ كەلەدى. بىراق بۇل ماسەلەلەر بۇگىنگە دەيىن شەشىلمەدى. سۋدىڭ دا سۇراۋى بار ەمەس پە؟

سۋ وبەكتىلەرىنىڭ كوپشىلىگىندە كازىرگە دەيىن گيدرولوگيالىق بەكەتتەر جوق، سوندىقتان ءبىز ەلىمىزدە قانشا سۋ قورى بار ەكەنىن ناقتى بىلمەيمىز. ترانسشەكارالىق وزەندەر تۋرالى حالىقارالىق كەلىسسوزدەردە ءبىز عىلىمي نەگىزدەمەلەرىمىزدىڭ السىزدىگىنەن جانە كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ ءجيى وزگەرىپ وتىرۋىنان ۇتىلىپ جاتامىز. اتاپ ايتقاندا، وسى باعىتتا ءبىز قىتايلىق ارىپتەستەرىمىزدەن ەداۋىر ارتتا قالىپ وتىرمىز. بۇل – ءبىزدىڭ كورشىلەرىمىزبەن سۋ ءبولىسۋ ماسەلەسىندە ءالسىز تۇسىمىزدىڭ ءبىرى.

وسىلايشا، ەلىمىزدە ستراتەگيالىق ماڭىزى بار سۋ شارۋاشىلىعى سالاسىن كادرلىق جانە عىلىمي قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى تولعاعى جەتكەن سۇراققا اينالدى.

ەكىنشىدەن، اگرارلىق عىلىمدى دامىتۋ ماسەلەسى بويىنشا.

قازىر ءبىز سالانى عىلىمي قامتاماسىز ەتۋدەگى ارتتا قالۋشىلىقتان اگرارلىق ءوندىرىستىڭ قانداي شىعىنعا ۇشىراپ جاتقانىن ءوز كوزىمىزبەن كورىپ وتىرمىز.

قارجى مينيسترلىگى عىلىمدى جەتكىلىكسىز قارجىلاندىرۋدى بيۋدجەت تاپشىلىعىمەن تۇسىندىرەدى. بىراق جىل سايىن 7 ملرد. تەڭگەگە جۋىق بيۋدجەت قاراجاتى شەتەلدىك سەلەكتسيا تۇقىمدارىن سۋبسيديالاۋعا جۇمسالادى. ال اسىل تۇقىمدى مالدى شەتەلدەن ساتىپ الۋعا 500 ملن. اقش دوللارىنان استام قاراجات كەتتى. ولاردىڭ ءبىر بولىگى مەملەكەتتىك سۋبسيديالار بولىپ تابىلادى.

اگرارلىق عالىمدارىمىز جارتى جىلدان بەرى مەملەكەتتىك قارجىلاندىرۋدان تىس قالىپ وتىرعان جاعدايدا، اگرارلىق عىلىمدى دامىتۋعا قاتىستى قانداي ءسوز ايتا الامىز.

ءبىز اگرارلىق عىلىمي زەرتتەۋلەردى ۇيىمداستىرۋدىڭ جاڭا، ءتيىمدى فورماتىن ۇسىنامىز.

بىرىنشىدەن، اۋىلشارۋاشىلىق ءوندىرىسىنىڭ سۇرانىسىن وتەي المايتىن «شيكى» عىلىمي ازىرلەمەلەردىڭ پايدا بولۋ سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى – اگرارلىق زەرتتەۋلەردى جۇرگىزۋ مەرزىمىنىڭ ءۇش جىلمەن شەكتەلۋى. وسىنداي قىسقا ۋاقىت ىشىندە الەمدە ەش جەردە جاڭا سورتتار مەن اگروتەحنولوگيالار جاسالمايدى. سوندىقتان اگرارلىق سالادا العا قويىلعان مىندەتتەرگە بايلانىستى جانە عىلىمي ازىرلەمەلەردى وندىرىسكە ەنگىزۋدى ەسكەرە وتىرىپ، 5-15 جىلعا ارنالعان ۇزاق مەرزىمدى عىلىمي-تەحنيكالىق باعدارلامالار ەنگىزۋدى ۇسىنامىز.

ەكىنشىدەن، مۇنداي زەرتتەۋلەردىڭ تاقىرىبىن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن وندىرۋشىلەردىڭ ۇسىنىستارىن نەگىزگە الا وتىرىپ انىقتاۋ قاجەت، ولار سالانىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزدى مىندەتتەرىن شەشۋگە باعىتتالىپ، كونكۋرستان تىس، ياعني كونكۋرسسىز ىسكە اسىرىلۋى ءتيىس.

قۇرمەتتى ءاليحان اسحانۇلى، ءبىز اگرارلىق عىلىمدى دامىتۋداعى جوعارىدا اتالعان كەدەرگىلەردى الىپ تاستاپ، جاقىن ارادا اگروونەركاسىپ كەشەنىن عىلىمي قامتاماسىز ەتۋدى قالپىنا كەلتىرە الاتىنىمىزعا سەنىمدىمىز.

قورىتىندىلاي كەلە، مەن ەسەپ كوميتەتىنىڭ ءتورايىمى ناتاليا نيكولاەۆنا گودۋنوۆاعا جۇگىنگىم كەلەدى.

قازىر ءبىزدىڭ قوعامداعى ەڭ باستى ماسەلە – ازىق-تۇلىكتىڭ قىمباتتاۋى، قاراپايىم حالىق كۇندەرىن ارەڭ كورۋدە. وسىدان تۋرا 9 اي بۇرىن سەناتورلار توبى سىزگە ساۋدا سۋبەكتىلەرى ارقىلى ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ باعاسىن تۇراقتاندىرۋ تەتىگىنىڭ تيىمدىلىگى تومەن ەكەنىن ايتقان بولاتىن، مۇنىڭ ناقتى سەبەپتەرىن كەلتىرە وتىرىپ، وسى سحەماداعى قۇرامداس سىبايلاس جەمقورلىقتى دا كورسەتىپ بەردى.

الايدا قيسىنسىز جاعداي ورىن الىپ وتىر، ويتكەنى ونداعان ميلليارد تەڭگە مەملەكەتتىك قاراجاتتان ساۋدا ورتالىقتارىن قارجىلاندىرۋعا جۇمسالادى، ال باعا ءوسۋىن توقتاتار ەمەس. دەپۋتاتتار مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارىنىڭ كەمشىلىكتەرىن كورسەتكەنمەن، ەشكىم بيۋدجەت قاراجاتىنىڭ الەۋمەتتىك-ماڭىزدى جوباعا قالاي جۇمسالىپ جاتقانىن ءادىل ءارى ناقتى انىقتاي المايدى، ونداعى زاڭ بۇزۋشىلىقتاردى دا جارىققا شىعارا الماي وتىر.

اقىلبەك كۇرىشباەۆ، سەناتور

Abai.kz