18-مامىردا نۇراتادا، وزبەكستاننىڭ ناۋايى وبلىسىندا ايتەكە ءبيدىڭ مۇراجايى، مەشىتى اشىلۋى سالتاناتى بولىپ، وعان ارنالىپ اس بەرىلەدى. اسقا بارۋعا نيەت ەتكەن ادامدارعا ارنالىپ 17-مامىردا شىمكەنت قالاسىنان تاڭەرتەڭگى ساعات 6-دا اۆتوبۋس شىعادى. ەرتە شىعۋ سەبەبى - تاشكەنت وبلىسىنىڭ شىناز كەنتى جانىنا كەدەننەن ەرتەرەك ءوتۋ ءۇشىن جانە سامارقان قالاسىنا ەرتەرەك جەتۋ ءۇشىن. قوناقتار سول كۇنى سامارقاندى ارالايدى، قالانى 40 جىلداي بيلەپ، ونىڭ كوركەيۋىنە ايگىىل ءامىر-تەمىردەن كەم ەڭبەك سىڭىرمەگەن ءجالاڭتوس ءباھادۇر كەسەنەسىنە زيارات ەتەدى.

ەرتەسىنە تاعى دا تاڭعى نامازدان سوڭ 300 شاقىرىم جەردەگى نۇراتاعا جولعا شىعادى. كەش تۇسە قايتادان شىمكەنتكە شىعادى.

18-مامىردا نۇراتادا، وزبەكستاننىڭ ناۋايى وبلىسىندا ايتەكە ءبيدىڭ مۇراجايى، مەشىتى اشىلۋى سالتاناتى بولىپ، وعان ارنالىپ اس بەرىلەدى. اسقا بارۋعا نيەت ەتكەن ادامدارعا ارنالىپ 17-مامىردا شىمكەنت قالاسىنان تاڭەرتەڭگى ساعات 6-دا اۆتوبۋس شىعادى. ەرتە شىعۋ سەبەبى - تاشكەنت وبلىسىنىڭ شىناز كەنتى جانىنا كەدەننەن ەرتەرەك ءوتۋ ءۇشىن جانە سامارقان قالاسىنا ەرتەرەك جەتۋ ءۇشىن. قوناقتار سول كۇنى سامارقاندى ارالايدى، قالانى 40 جىلداي بيلەپ، ونىڭ كوركەيۋىنە ايگىىل ءامىر-تەمىردەن كەم ەڭبەك سىڭىرمەگەن ءجالاڭتوس ءباھادۇر كەسەنەسىنە زيارات ەتەدى.

ەرتەسىنە تاعى دا تاڭعى نامازدان سوڭ 300 شاقىرىم جەردەگى نۇراتاعا جولعا شىعادى. كەش تۇسە قايتادان شىمكەنتكە شىعادى.

ايتەكە - قازاقتىڭ ايگىلى ءۇش ءبيىنىڭ، ءۇش تىرەگىنىڭ ءبىرى، سەيىتقۇل اۋليەنىڭ نەمەرەسى، ءامىر-تەمىردىڭ باس كەڭەسشىسى بولعان وراز قاجىنىڭ شوپشەگى. ازان شاقىرىلىپ قويعان شىن ەسىمى اقىن، تاريحشى جارىلقاسىن بورانبايدىڭ ايتۋىنشا - ايتمۇحاممەد. وسى قيسىنعا كەلەدى. ايتەكە تۋىس اتاسى ءجالاڭتوس باھادۇردەن بالا كۇنىندە تاربيە كورەدى، ءدارىس الادى. 25 جاسىنان كىشى ءجۇزدىڭ باس ءبيى سايلانىپ، تاۋكە حان تۇسىندا 1684 جىلى «جەتى جارعىنى» جازۋعا قاتىسادى. قوجابەرگەن جىراۋ «ەلىم-اي» داستانىندا «بىلتىرعى جىل ايتەكە ومىردەن ءوتتى، بولارىن وسى اپاتتىڭ ايتىپ كەتتى» دەپ، ونى 1922 جىلى قايتىس بولدى دەگەن مالىمەت قالدىرادى. «ايتىپ كەتتى» دەمەكشى، ايتەكە زاماننىڭ باعىتىن ءتۇسىنىپ، «تۇراقتى اسكەر (ارميا) ۇستايىق» دەپ ۇسىنىس ايتادى. ونىڭ وزىق ويىن زامانداستارى تۇسىنە المايدى. سوندا «وندا ەڭ بولماسا بار مالىمىزدى ساتساق تا مىلتىق جينايىق» دەيدى. كەلەسى جىلى قازاق قازىبەك بەك ايتقانداي «ۇيرەنىسكەن قالماق نە قىلا قويار دەيسىڭ دەپ، كورىپ-ءبىلىپ وتىرىپ، قامسىزدىقتان قىرىلدىق».

ايتەكەنىڭ ارتىندا قالعان عيبرات سوزدەر بارشىلىق. سونىڭ ءبىر-ەكەۋىن عانا اتايىق.

«ەلدى باي بيلەمەۋى كەرەك، ەلدى بي بيلەمەۋى كەرەك، ەلدى باتىر بيلەۋى كەرەك».

«جىگىتتىڭ جاقسىسى وزگەنىڭ سوزىنە توقتاعان، ءوزى دە وزگەنى سوزىنە توقتاتا العان جان».

«تۋىسپاۋ كەرەك، تۋىسقان سوڭ وكپە قۋىسپاۋ كەرەك».

ەندى قازاق بيلەرىنىڭ قارا قىلدى قاق جارعان ادىلدىگىنىڭ، ەردىڭ قۇنىن ەكى اۋىز سوزبەن شەشكەن دانىشپاندىعىنىڭ ۇلگىسى رەتىندە ءبىر مىسال كەلتىرسەك ارتىق بولماس.

ەل بولعان سوڭ، ۇلى ءجۇز جاعى كىشى ءجۇزدىڭ ءبىر جىگىتىن ءولتىرىپ قويادى. جانە قۇن تولەۋگە كەلىسپەي، داۋ اياعى وزىلىپ كەتەدى. ءبىر كۇنى كىشى اقساقالدارى جيىلىپ، «ارىسىمىز وسىلاۋ سۇراۋسىز كەتە بەرە مە» دەپ، ايتەكەگە سالماق سالادى. جاستاردىڭ ىشىنەن جۇتىنىپ شىعاتىن بىرەۋى بولعانىن كۇتىپ جۇرگەن، بىراق، ءازىر ونىڭ اۋلى الىستاۋ ەكەنىن كورگەن ايتەكە ءبىر توپ بيىمەن تولە ءبيدىڭ اۋلىنا جولعا شىعادى. ول زاماننىڭ «ۇزىنقۇلاعى» بۇگىنگى ۇيالى تەلەفوننان جامان ىستەمەسە كەرەك، تولە بي ءبىر كوش جەردەن ارىپتەسىن ءوزى كۇتىپ الادى. سالەمدەسىپ، قۇشاقتاسقان كەزدە تولە:

-ايىبىمىز - موينىمىزعا، قۇشاعىمىز - قوينىڭىزعا، - دەيدى. ايتەكە:

-بي، مويىن بۇرماس پا ەكەنسىز؟- دەگەندە، تولە:

-جارلىق - سىزدەن، جابدىق - بىزدەن، - دەپ جاۋاپ بەرەدى. ءبىر ساتتىك قانا بۇل ديالوگتى بىرەۋى ەستىپ، بىرەۋ ەستىمەي دە قالادى.

بيلەر تولەنىڭ اۋلىندا ءبىر اپتاداي ارمانسىز قوناق بولادى. سودان ءبىر كۇنى ايتەكە «قايتامىز، جينالىڭدار» دەيدى. ول ۋاقىتتا ۇلكەننىڭ ايتقانى، اسكەردەگى سەكىلدى، تالقىلانبايتىن، ورىندالاتىن زامان، «كەرەمەت داۋ بولادى، تولە مەن ايتەكەنىڭ تەڭدەسسىز ايقاسىن كورەمىز، كوپ نارسەنى ۇيرەنەمىز» دەپ دامەلەنىپ كەلگەن ءبيدىڭ بىرەۋى دە «نەگە؟» دەپ جاق اشپايدى. تولە بي قوناقتارىن تاعى دا قوزى كوش جەرگە شىعارىپ سالىپ، قيماي قوشتاسادى. سودان بىلاي شىققاسىن بارىپ، بيلەردىڭ ىشىندەگى جاسى ۇلكەنى:

-نە ءۇشىن كەلدىك، نە ءۇشىن قايتتىق؟- دەمەي مە. سوندا ايتەكە جوعارىداعى ءسوزدىڭ ءمانىن ءتۇسىندىرىپ بەرەدى.

-تولەنىڭ ول ايتقانى: «بىزدىكى - بۇرىس، سىزدەردىكى - دۇرىس ەدى، تەك ءسوزىن تاۋىپ ايتاتىن ادامى كەلمەي، سوزىلىپ جۇرگەن جايى بار ەدى، داۋدى ايتىسپاي-اق شەشەيىك، ايىبىمىزعا جاساۋىمەن قىز بەرەمىز» دەگەنى. مەن «اسىعىس ايتىپ قالعان جوقسىز با، كەيىن اينىپ قالمايسىز با» دەگەن يشاراما «جوق، مەنىكى تۇپكىلىكتى، ءپىسىپ، ويلانىپ ايتىلعان شەشىم» دەپ جاۋاپ قايتاردى. ارتىمىزدان ءۇش توعىز ايىبىمەن جاساۋلى قىز اكەلىپ بەرەدى.

مىنە، وسىنداي ەل قامىن ويلاپ وتكەن ەرلەر ءبىرى ايتەكە بابامىز ەدى عوي.  جاتقان جەرى ءجانناتتا بولسىن! اسقا بارامىن دەگەن ازاماتتاردىڭ ساپارى وڭىنان بولعاي!

«اباي-اقپارات»