ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىك الىپ، اياعىنان تۇرىپ، ءوز تاعدىرىن ءوزى شەشە باستاعانىنا دا وتىز جىل ۋاقىت ءوتىپتى. سول ۋاقىتتىڭ ىشىندە ەلىمىز قانداي جەتىستىككە جەتتى، حالقىمىزدىڭ بولشاعىنا، قوعامىمىزدىڭ دامۋىنا ەرەكشە اسەر ەتەتىن قانداي ماسەلەلەردى شەشە الدى دەگەن سۇراق ءاربىر، ۇلتىنا شىن جانى اشيتىن پاتريوتتى ويلاندىراتىنى ءسوزسىز. ارينە وسى ۋاقىت ىشىندە ەكونوميكا سالاسىندا، الەۋمەتتىك ماسەلەلەر بويىنشا كوپ ءىستىڭ اتقارىلىپ، بىرقاتار جەتىستىكتەرگە جەتكەنىمىز ءسوزسىز. ول جەتىستىكتەردى كۇندەلىكتى بيلىك وكىلدەرى دە، ءتيىستى سالالاردىڭ ماماندارى دا ايتىپ ءجۇر. بۇگىنگى ماقالادا ولاردىڭ ءبارىن ايتىپ، قايتالاپ جاتۋ ارتىق نارسە. ونىڭ ورنىنا ءبىز بۇگىنگى كۇنى قوعامىمىزدى، ونىڭ ءاربىر مۇشەسىن تولعاندىراتىن جانە وسى وتىز جىل ىشىندە ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرگە جەتە الماعان، قايتا ەگەمەندىككە دەيىنگى دەڭگەيىمىزدەن ايرىلىپ قالعان،  پروبلەمالىق ماسەلەردىڭ ءبىرىن كوتەرۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز.  ول بۇگىنگى كۇنگى مەكتەپتىڭ، جالپى ەلدەگى ءبىلىم بەرۋدىڭ جاعدايى، ونىڭ ساپاسىنىڭ تومەندەپ كەتۋى.

قوعامدا وسى مەكتەپ ماسەلەسى بويىنشا، ءبىلىم بەرۋدىڭ ساپاسى جونىندە اڭگىمە كوتەرىلگەندە، كوبىنەسە بۇگىنگى كۇننىڭ جاعدايىن وتكەن كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندەگى جاعدايمەن سالىستىرۋعا قۇمار. سالىستىرا وتىرىپ، كوپشىلىگىمىز سول باياعى كەڭەس ۇكىمەتى كەزەڭىنىڭ ءبىلىم بەرۋ ساياساتىنىڭ دۇرىستىعىن، سول كەزدەگى ءبىلىم ساپاسىنىڭ جوعارى بولعاندىعىن ايتىپ جاتادى. ءتىپتى كەيبىرەۋىمىز سول كەزدەگى ءبىزدىڭ ءبىلىم بەرۋدىڭ دەڭگەيى الەمدە الدىڭعى قاتاردا بولدى دەپ ماقتانىشپەن دە، ساعىنىشپەن دە ەسكە الىپ جاتادى. مۇمكىن ول ءسوزدىڭ دە جانى بار شىعار، سول جەتپىسىنشى جىلداردىڭ مەكتەپ ءبىتىرۋشىسى رەتىندە مەن ءوزىم دە ول پىكىرگە ءىشىنارا قوسىلا الامىن. بىراق سول جىلدارى كەڭەس ۇكىمەتى كەڭىستىگىنىڭ باتىس ەلدەرىمەن سالىستىرعاندا عىلىم جەتىستىكتەرى بويىنشا، تەحنيكالىق پروگرەسس بويىنشا 40-50 جىلداي ارتتا قالعانىن ەسكەرسەك، ءبىز ءوزىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن باعالاۋدا ارتىقتاۋ كەتكەنىمىزدى مويىنداۋىمىز قاجەت. بىراق قانشا دەگەنمەن ول كەزدەگى ەلىمىزدە ءبىلىم بەرۋدىڭ بەلگىلى ءبىر، تۇراقتى دا ناتيجەلى جۇيەسى بولعانى ءسوزسىز. ول كوپ جىلدار بويى سىناقتان وتكەن، ءوزىنىڭ ومىرشەڭدىگىن ءبىزدىڭ قوعامىمىزدىڭ جاعدايىندا دالەلدەگەن ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى بولاتىن. سول جۇيەگە سايكەس ەلىمىزدە مۇعالىم كادرلارىن دايىندايتىن جوعارعى وقۋ ورىندارى جۇمىس جاسايتىن. ول وقۋ ورىندارى رەسپۋبليكاداعى مۇعالىم كادرلارىنا دەگەن سۇرانىستى تولىعىمەن قامتاماسىز ەتىپ وتىراتىن، سونىمەن قاتار ەلدە باسى ارتىق، جۇمىسسىز جۇرگەن مۇعالىمدەردى دە بايقاعان ەمەسپىز. ويتكەنى ول كەزدە جوسپارلاۋ ورگاندارى ونىڭ ءبارىن رەتتەپ وتىراتىن. مۇعالىمدەردىڭ جالاقىسى ايتارلىقتاي جوعارى بولدى دەپ ايتا المايمىز، بىراق لايىقتى دەڭگەيدە بولاتىن. ەڭ باستىسى ول كەزەڭدە قوعامدا مۇعالىمدەردىڭ بەدەلى جوعارى بولاتىن. مۇعالىمنىڭ ايتقانى شاكىرت ءۇشىن دە، اتا-انالار ۇشىندە زاڭ بولاتىن. ءبىز جەتپىسىنشى جىلداردىڭ وقۋشىلارى بۇگىنگى كۇنى اۋىلىمىزعا كەلگەندە، اتا-انامىزعا سالەم بەرگەننەن كەيىن ءبىرىنشى كەزەكتە مەكتەپكە سوعىپ، ۇستازدارىمىزعا باس ءيىپ، سالەم بەرىپ، بەرگەن ءبىلىم-تاربيەلەرى ءۇشىن راحمەتىمىزدى ايتىپ شىعامىز. وتكەن ۋاقىتتى ەسكە الا وتىرىپ ءبىز سول كەزدەگى ۇستازداردىڭ تەك قانا ءپان مامانى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار پسيحولوگيالىق تۇرعىدان تاربيەشى دە بولعانىن اتاپ وتكىمىز كەلەدى. جەتىستىكتەرىمىزدى ماقتايتىن، ال ءتارتىپ بۇزعاندا، شەكتەن شىققان كەزدە، سازايىمىزدى دا تارتتىراتىن. ءبىز ءوز كەزەگىمىزدە ۇيگە كەلگەندە اتا-انامىزعا ۇستازدارىمىزدىڭ ۇستىنەن ارىز ايتپايتىنبىز. ويتكەنى ارىز ايتا قالساق اتا-انامىزدان ەكىنشى قايتارا تاياق جەيتىنبىز. اتا-انالارىمىز دا ەشقاشاندا مەكتەپكە بارىپ مۇعالىمدەرمەن «رازبوركا» جاسامايتىن. مۇمكىن مەن ءبىزدىڭ كەزىمىزدەگى مەكتەپتەگى ۇستازدار مەن شاكىرتتەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى تىم اسىرەلەپ جىبەرگەن بولارمىن، ارينە ءبىرلىم-جارىم جوعارىدا ايتىلعانداي رامكاعا سايكەس كەلمەيتىن جاعدايلار دا ورىن الاتىن كەزدەر بولعان شىعار. بىراق ونداي احۋالدار ول كەزدەرى وتە سيرەك كەزدەسەتىن. تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جاي ول كەزدەرى مەكتەپتىڭ وزات بىتىرۋشىلەرى مۇعالىم ماماندىعىن الۋعا تىرىساتىن. شاماسى كەلگەندەر جوعارعى وقۋ ورىندارىنا، ءوز دەڭگەيىمەن ساناساتىندار پەداگوگيكا ۋچيليششەلەرىنە باراتىن. بىراق ول ۋاقىتتا اتالعان وقۋ ورىندارىنا قابىلداۋ تالاپتارى وتە جوعارى بولاتىن. ءبىر كلاستاعى 25-30 ءبىتىرۋشىنىڭ بەس-التاۋى جوعارعى وقۋ ورىنىنا تۇسسە، ول وتە جوعارى ناتيجە دەپ ەسەپتەلەتىن. ناتيجەسىندە جوعارى بىلىممەن مەكتەپكە جوعارى ساپالى مامان ورالاتىن. مەكتەپكە جۇمىسقا كەلگەن جاس مامانعا سول كەزدەگى ءتارتىپ بويىنشا مەكتەپتە كوپتەن ىستەيتىن تاجىريبەلى ۇستازداردىڭ ءبىرى تالىمگەر رەتىندە بەكىتىلەتىن. تالىمگەر ۇستاز جاس ماماندى كوپ جىلدار بويى ءوزى جيناقتاعان جۇمىس تاجىريبەسىمەن، ۇستاز ماماندىعىنىڭ قىر-سىرىمەن تانىستىراتىن. ۇستازدىڭ كلاستاعى وقۋشىلار الدىندا ءوزىن قالاي ۇستاۋ كەرەكتىگىن، قانداي جاعدايلاردا شاكىرتتەردى قولپاشتاپ، ال قانداي جاعدايلاردا ولاردى ۇرىسىپ الۋ قاجەتتىگىن، شاكىرتتەردىڭ اتا-انالارىمەن قانداي قارىم-قاتىناستا بولۋ كەرەكتىگىن، ناقتى ۇلگىلەرمەن ءتۇسىندىرىپ وتىراتىن. سونىڭ ارقاسىندا ول كەزدەگى مۇعالىمدەر بۇگىنگى جاس مۇعالىمدەردىڭ تاراپىنان جىبەرىپ جۇرگەن قاتەلىكتەردەن اۋلاق بولاتىن.

ال ەندى، ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ بۇگىنگى كۇنگى احۋالىنا كەلەتىن بولساق، ول كوڭىل كونشىتەرلىكتەي ەمەس. ونداي جاعداي ءبىر كۇندە نەمەسە ءبىر جىلدا قالىپتاسقان جوق. بۇل احۋال كوپ جىلدار بويى ۇكىمەت تاراپىنان، مەملەكەتتىك وكىلەتتى ورگان – ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى تاراپىنان جىبەرىلگەن جۇيەلى قاتەلىكتەردىڭ ناتيجەسى دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس. ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ وسىنداي جاعدايعا كەلۋىنىڭ سەبەپتەرى وتە كوپ. وسى ماقالادا ءبىز ولاردىڭ ىشىنەن بىرنەشە نەگىزگىلەرىن عانا اتاپ كورسەتەتىن بولامىز.

ءبىرىنشى سەبەپ نەمەسە قاتەلىك – ول وكىلەتتى مينيسترلىك باسشىلارىنىڭ ءجيى اۋىسۋى جانە سوعان بايلانىستى وسى سالانىڭ دامۋىنا باعىتتالعان، ءار ءمينيستردىڭ كەزىندە قابىلدانعان، باعدارلامالار مەن رەفورمالاردىڭ قاراما-قايشىلىقتارى. ءار جاڭادان كەلگەن مينيسترلىك باسشىسى ءوزىنىڭ قىزمەتىن بۇعان دەيىنگى قالىپتاسقان جۇيەنى بۇزىپ، سالانى قايتادان رەفورمالاۋدان باستاۋدى ادەتكە اينالدىردى. ارينە بەلگىلى ءبىر مولشەردە رەفورما جۇرگىزۋ قاجەت تە شىعار، ءبىزدىڭ ورىس اعايىندارىمىز ايتقانداي «نەت پرەدەلا سوۆەرشەنستۆۋ». بىراق رەفورما دەگەندى اۋەلى بىرنەشە ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسىندە نەمەسە اۋماقتا، پيلوتتىق رەجيمدە، ەكسپەريمەنت ەسەبىندە جۇرگىزۋ قاجەت ەمەس پە. سونىمەن قاتار ول رەفورمانى ىسكە اسىرۋ باعدارلاماسى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جاريالانىپ، ونى تالقىلاۋعا بۇكىل رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعى، ونىڭ ىشىندە ءبىرىنشى كەزەكتە قاراپايىم مۇعالىمدەر قاتىسۋى ءتيىس ەمەس پە. قانداي دا ءبىر رەفورمانىڭ ىسكە اسۋىنىڭ باستى كەپىلدىگى – ول رەفورمانىڭ اتقارىلۋىنا قاجەتتى قارجىلىق جانە ماتەريالدىق رەسۋرستارمەن قامتاماسىز ەتىلۋى. سوڭعى جىلدارى جۇرگىزىلگەن رەفورمالاردى ىسكە اسىرۋ بارىسىندا وسى ايتىلعانداردىڭ كوبىسى ەسكەرىلمەدى نەمەسە فورمالدى تۇردە، جابىق نەگىزدە وتكىزىلدى. ءبىر عانا مىسال رەتىندە قازىرگى كەزدە جالپى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە ەنگىزىلىپ، پايدالانىلىپ جۇرگەن، حالىق اراسىندا «وبنوۆلەنكا» اتالعان جاڭا وقۋ جۇيەسىنىڭ ىسكە اسىرىلۋ تاجىريبەسىن ايتساق جەتكىلىكتى. سوناۋ ۇلىبريتانيا ەلىندە نەمەسە سينگاپۋردا قالىپتاسقان وقۋ باعدارلامالارىن نەمەسە جۇيەلەرىن اكەلىپ، ءبىزدىڭ جاعدايىمىزعا يكەمدەتپەي، سول كۇيىندە، قولدانىسقا ەنگىزۋ ۇلكەن قاتەلىكتەرگە ۇرىندىرارى ءسوزسىز. ونىڭ ۇستىنە بىزدە كەز-كەلگەن جاڭا نارسەنى قاجەتتى جاعدايلارمەن قامتاماسىز ەتپەي، جارىم-جارتىلاي قولدانىسقا ەنگىزۋ ادەتكە اينالعان. مەكتەپتە كوپ جىلدار بويى ىستەپ كەلە جاتقان پراكتيك مۇعالىمدەردىڭ پىكىرىنشە  «وبنوۆلەنكا» جالپى نەگىزى جاقسى وقۋ جۇيەسى، بىراق ول جۇيەنى قولدانىسقا ەنگىزۋمەن قاتار، ونىڭ ماتەريالدىق، باسقا دا رەسۋرستارمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرىن شەشپەسە، ول ءتيىستى ناتيجە بەرمەيدى، قايتا ول جاڭا وقۋ جۇيەسىنە دەگەن سەنىمسىزدىك تۋعىزادى. ول جۇيە مۇمكىن رەسپۋبليكادا تالانتتى بالالار وقيتىن «نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىندە»، «ميراس»، «دارىن»، «ءبىلىم يننوۆاتسيا ليتسەيى» سەكىلدى وقۋ ورىندارىندا جاقسى ناتيجە بەرۋى مۇمكىن. بۇل وقۋ ورىندارى بارلىق وقۋعا قاجەتتى قارجىلىق-ماتەريالدىق رەسۋرستارمەن، ەڭ باستىسى جوعارى بىلىكتى مۇعالىم ماماندارىمەن جاساقتالعان. ءار وقۋ كلاسىندا وقۋشىلار سانى 20 بالادان اسپايدى. پروفيلدىك پاندەر بويىنشا كلاستار گرۋپپالارعا بولىنەدى جانە ساباق جۇرگىزۋگە مۇعالىممەن قاتار، ونىڭ كومەكشىسى نەمەسە ترەنەر قاتىسىپ وتىرادى. ال بۇگىنگى كۇنگى جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكتەپتەرىندە وسىنداي جاعدايلار بار ما؟ كلاستارداعى وقۋشىلار سانىنىڭ شامادان تىس تولىقتىعى (30-35 بالادان), ءۇش اۋىسىممەن وقۋ رەجيمى، قارجىلىق-ماتەريالدىق رەسۋرستارمەن جەتكىلىكتى قامتاماسىز ەتىلمەۋى، مۇعالىم كادرلارىنىڭ بىلىكتىلىگىنىڭ تومەندىگى، وسىنىڭ ءبارى جيناقتالا كەلە كەز-كەلگەن رەفورمانى جوققا شىعارادى. قاي سالادا بولماسىن، قانداي دا ءبىر جاڭالىق ەنگىزىلەردە ءبارىمىز بىلەتىن مەديتسينالىق قاعيدات «نۇقسان كەلتىرمە» (نە ناۆرەدي) نەگىزگە الىنۋى قاجەت. سونىمەن قاتار، سوڭعى جىلدارى جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكتەپتەرىندە ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ەنگىزىلگەن. ناتيجەسىندە مەكتەپتەردە قالىپتى بالالارمەن قاتار ەرەكشە سيپاتتاعى بالالار، ناقتىلاپ ايتساق اقىل-وي قابىلەتى كەنجەلەپ قالعان بالالار، قاتار وقيدى. وقۋ جۇيەسىن رەفورمالاۋ بارىسىندا وسى فاكتورلاردىڭ ءبارى جەتكىلىكتى دەڭگەيدە ەسكەرىلمەگەنىن باسا ايتا كەتكەن ءجون.

جالپى وسى وقۋ پروتسەسسىن رەفورمالاۋ كەزىندەگى عىلىم جانە وقۋ مينيسترلىگىنىڭ كەيبىر ماعىناسىز شەشىمدەرىن قاراي وتىرىپ، ونىڭ اۆتورلارىنىڭ جاۋاپتىلىققا قابىلەتتىلىگىنە كۇماندانا قارايسىن. سونداي شەشىمدەردىڭ ءبىرى – ول مەكتەپ شەڭبەرىندە ءۇش تىلدىلىك ءپرينتسيپتى ەنگىزۋگە بايلانىستى كەيبىر پاندەردى اعىلشىن تىلىندە جۇرگىزۋ ماقساتىندا، فيزيكا، حيميا، تاعى دا باسقا پاندەردىڭ مۇعالىمدەرىن ءۇش ايلىق دايىندىق كۋرستارىنان وتكىزۋ. اعىلشىن ءتىلىن تەك قانا تۇرمىستىق دەڭگەيدە ۇيرەنۋ ءۇشىن، ونى جىلداپ وقۋ كەرەك، ال جوعارىدا اتالعان پاندەردەن اعىلشىن تىلىندە ساباق بەرۋدى ۇيرەتۋ ءۇشىن قانشا ۋاقىت كەرەك؟ بۇل نە، مينيسترلىكتىڭ «جاۋاپتى» قىزمەتكەرلەرىنىڭ كەزەكتى «جاۋاپسىز» ءىس-قارەكەتى مە، الدە ەلدەگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىن رەفورمالاۋ جۇمىستارىن جوققا شىعارۋعا باعىتتالعان قاسكۇنەمدىك پە؟ مۇعالىمدەردى وسى سەكىلدى كۋرستاردا وقىتۋعا جانە ودان كەيىن ول مۇعالىمدەردىڭ جالاقىسىنا قوسىمشا اقى تولەۋگە مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن بىرنەشە جۇزدەگەن ميلليون تەڭگە قاراجات جۇمسالاتىنىن ەسكەرسەك، بۇل شەشىمنىڭ نەگىزىندە تەك قانا جاۋاپسىزدىق ەمەس، قىلمىستىق نيەت تە جاتقانىن اڭعارۋ قيىن ەمەس.

ەل مەكتەپتەرىندەگى ءبىلىم بەرۋ ساپاسىنىڭ قۇلدىراۋىنىڭ تاعى ءبىر باستى سەبەبى – ول مەكتەپكە جوعارعى وقۋ ورىندارىن ءبىتىرىپ كەلىپ جاتقان جاس مامانداردىڭ كوپشىلىگىنىڭ ءبىلىم دارەجەسىنىڭ ناشارلىعى. ونىڭ نەگىزگى سەبەبىنىڭ ءبىرى پەداگوگيكالىق جوعارعى وقۋ ورىندارىندا مۇعالىم ماماندىقتارىنا قابىلداۋ تالاپتارى ابدەن تومەندەگەنى. بۇگىنگى كۇنى مۇعالىم ماماندىعىن كىم تاڭدايدى - كىم ەكونوميكا، زاڭ سالاسى ماماندىقتارىنا، تىم بولماسا ينجەنەرلىك ماماندىقتارعا وتە الماعاندار، بىرىڭعاي ۇلتتىق تەستىلەۋدە تومەن بالل العاندار نەمەسە تەستىلەۋ تابالدىرىعىنان وتە الماعاندار. گرانت الا الماعاندارعا كوممەرتسيالىق بولىمدەردىڭ ەسىگى ايقارا اشىق، اقشا تولەگەن كەز-كەلگەن تالاپكەر، ءبىلىم دەڭگەيىنە قاراماستان، ستۋدەنت مارتەبەسىنە يە بولا الادى. ناتيجەسىندە  جاس مامان-مۇعالىمدەردىڭ باسىم كوپشىلىگى بىلىكتىلىگى بويىنشا دا، پسيحولوگيالىق تۇرعىدان دا، ۇستاز دەگەن جوعارى مارتەبەگە ساي كەلمەيدى. بۇگىنگى كۇنگى جاس مامانداردىڭ كوبىسى وزدەرىن ۇستاز ەسەبىندە سەزىنبەيدى، اتقارىپ جۇرگەن قىزمەتىن تەك جالاقى الاتىن، كۇنكورىس كوزى رەتىندە عانا قابىلدايدى. ىستەپ جۇرگەن جۇمىستارى كوڭىلدەرىنە جاقپاعاندىقتان، ولار ىزدەنبەيدى، وقۋ پروتسەسسىن جاقسارتۋعا، قىزىقتى وتكىزۋگە تىرىسپايدى جانە ەڭ باستىسى وقۋشىلارمەن قاجەتتى قارىم-قاتىناس ورناتا المايدى. ءبىزدىڭ باقىلاۋىمىزعا جانە وقۋشىلاردىڭ پىكىرىنە سۇيەنسەك، جاس مۇعالىمدەردىڭ كوپشىلىگى ساباق وتكىزۋ كەزىندە سىنىپقا تاپسىرما بەرىپ قويىپ، وزدەرى ۇيالى تەلەفوندارىنا شۇقشيىپ وتىرادى نەمەسە شىعىپ كەتىپ، وزدەرى سياقتى ارىپتەس مۇعالىمدەرمەن اڭگىمە سوعىپ تۇرادى. تاعى دا ەرتەرەكتەگى، الپىسىنشى-جەتپىسىنشى جىلدارداعى ۇستازداردىڭ جۇمىس تاجىريبەسىن ەسكە تۇسىرسەك، ول كەزدەگى مۇعالىمدەر 45مينۋت بويى ساباقتى اياقتارىنان تىك تۇرىپ وتكىزەتىن. پارتا قاتارلارىنىڭ اراسىمەن ءارلى-بەرلى ءجۇرىپ، وقۋشىلاردىڭ تاپسىرمانى قالاي ورىنداپ جاتقانىن تەكسەرىپ، بىرىمىزگە ەسكەرتۋ جاساپ، ءبىرىمىزدىڭ باسىمىزدان سيپاپ، ايتەۋىر ارقايسىمىزعا تيەسىلى كوڭىل اۋدارىپ وتىراتىن. وسى ايتقاندى قورىتىندىلاي كەلە تۇيگەنىمىز، ول بۇگىنگى كۇنگى جاس مامان-مۇعالىمدەردىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ بىلىكتىلىك دەڭگەيىنىڭ تومەندىگى، وزدەرىنىڭ اتقارىپ جۇرگەن قىزمەتىنە دەگەن قىزىعۋشىلىقتىڭ جوقتىعى، ولاردىڭ ۇستاز اتتى جوعارى مارتەبەگە سايكەس كەلمەۋى، ەلىمىزدەگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ مۇشكىل جاعدايعا كەلۋىنە اكەلىپ سوعۋدا.

وسىنداي جاعدايدىڭ قالىپتاسۋىنىڭ تاعى ءبىر باستى سەبەبى – ول رەسپۋبليكاداعى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ ماتەريالدىق بازاسىنىڭ ناشارلىعى، مەكتەپتەردىڭ جانە وقۋشى ورىندارىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى. جوعارىدا ايتىپ كەتكەندەي ەلىمىزدەگى جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ كوپشىلىگى وقۋشىلارعا شامادان تىس تولى، مەكتەپتەردىڭ باسىم كوپشىلىگى ءۇش اۋىسىمدى رەجيمدە جۇمىس ىستەيدى. جەرگىلىكتى اتقارۋ ورگاندارى وسى باعىتتاعى جۇمىستاردى الدىن الا جوسپارلاي المايدى، ال جوسپارلاعان كۇننىڭ وزىندە بۇگىنگى كۇنى ەلىمىز باسىنان كەشىرىپ جاتقان «بەببي بۋم»  مەن ميگراتسيا پروتسەسستەرى ەسكەرىلمەيدى. ناتيجەسىندە ەلىمىزدە مەكتەپ جاسىنداعى بالالار سانى گەومەتريالىق پروگرەسسيا بويىنشا وسۋدە، ال مەكتەپتەر مەن وقۋشى ورىندار سانى وعان ىلەسە الماي، كەنجە قالىپ وتىر. قالا نەمەسە ءىرى ەلدى مەكەندەردى سالۋدىڭ باس جوسپارى بەكىتىلەردە، ونىڭ قۇرامىندا بارلىق الەۋمەتتىك باعىتتاعى نىساندار (مەكتەپتەر، بالا باقشالار، اۋرۋحانالار، ت.ب.) كورسەتىلۋى ءتيىس. قالاداعى ادام سانىنىڭ وسۋىنە بايلانىستى باس جوسپارعا ءالسىن-ءالسىن ءتيىستى وزگەرتۋلەر ەنگىزىلۋى قاجەت. ءىس جۇزىندە وسى تالاپتار ورىندالا ما؟ باسقا قالالاردا قالاي ەكەنى بىزگە بەلگىسىز، ال ءبىز تۇراتىن اقتاۋ قالاسىندا جاعداي مۇلدەم باسقاشا. ناقتىلاپ ايتساق اقتاۋدا قالا حالقىن مەكتەپ ورىندارىمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىمەن ەشكىم اينالىسپايتىن سىڭايلى. ولاي دەيتىنىمىز، قالانىڭ ءىرى-ءىرى سەگىز شاعىن اۋدانىندا مەكتەپ اتىمەن جوق. مىسالى، قالاداعى ەڭ ءبىر ءىرى جاڭا 17-شاعىن اۋدانىندا، شامامەن ءتورت مىڭنىڭ ۇستىندە مەكتەپ جاسىنداعى بالالار بار. مەكتەپتىڭ جوقتىعىنا بايلانىستى وسى بالالار قىستىڭ قاتىمىر ايازدارىندا قالانىڭ باسقا اۋداندارىنا تەنتىرەپ، قاتىناۋعا ءماجبۇر. بۇعان قالاداعى اۆتوبۋس قاتىناسىنىڭ سىن كوتەرمەيتىندىگىن ەسكەرسەك، قانشالىقتى بالالاردىڭ اۋىر جاعدايدا ەكەنىن كوز الدىڭىزعا ەلەستەتۋگە بولادى. وبلىس جانە قالا باسشىلىقتارىنا وسى جاعداي تۋرالى ايتقاندا، ولار وسى شاعىن اۋداندا سالىنىپ جاتقان مەكتەپ تۋرالى ءۋاج ايتادى، بىراق ول مەكتەپتىڭ، بىرىنشىدەن – بار بولعانى ءۇش ءجۇز بالاعا ارنالعانىن، ەكىنشىدەن – ول مەكتەپتىڭ اعىلشىن تىلىندە وقىتاتىنىن، ال ۇشىنشىدەن – مەكتەپتىڭ جەكە ينۆەستوردىڭ قارجىسىنا سالىنىپ جاتقانىن، ايتپايدى. مىنەكەي، وسىلاي ناقتى ءىستىڭ ورنىنا كوزبوياۋشىلىق، يميتاتسيا. ال قالاداعى وسىنداي قيىن جاعدايدىڭ قالىپتاسۋىنىڭ شىن مانىسىندەگى سەبەبى – ول قالا ىشىندەگى جەرلەردىڭ ءبارىنىڭ جەكە مەنشىككە ساتىلىپ كەتۋى. مەكتەپ سالۋعا جەر جوق، ال سوڭعى جىلدارى قالادا «حالىق اسسامبلەياسى»، «ءا. كەكىلباەۆ اتىنداعى مۇراجاي»، «ق. سىديىقوۆ اتىنداعى وبلىستىق كىتاپحانا» سەكىلدى، ارقايسىسى جارتى شاعىن اۋداننىڭ اۋماعىن الىپ جاتقان جانە سمەتالىق قۇنى تورت–بەس مەكتەپ سالۋعا جەتەتىن، كەرەمەت عيماراتتار سالىنىپ، ىسكە قوسىلدى. مارمارمەن اپتالىپ، حرۋستالمەن كۇپتەلگەن وسى الاپات مادەنيەت جانە ءبىلىم وشاقتارىنا ادام بارا ما، بۇگىنگى كۇنى ولار قانشالىقتى قاجەت اقتاۋ تۇرعىندارىنا؟ بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن وقىرمان ءوزى ويلاپ تابا جاتار. تەك ءبىر عانا ايتارىمىز، سونداي كەرەمەت ءىرى كىتاپحانانىڭ ورنىنا ءار مولتەك اۋداننان ون شاقتى شاعىن كىتاپحانا سالعاندا، وتە ءتيىمدى، ءارى پايدالى بولار ەدى.

ءبىلىم بەرۋ ساپاسىنىڭ بۇگىنگى كۇنى سىن كوتەرمەيتىن اۋىر جاعدايعا كەلۋىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى – ول جەرگىلىكتى ءتيىستى دەپارتامەنتتەر مەن بولىمدەر تاراپىنان مەكتەپتەردەن وقۋشىلاردىڭ جوعارى ۇلگەرىمىن نەگىزسىز تالاپ ەتۋ بولىپ تابىلادى. ءوز كەزەگىندە مەكتەپ باسشىلارى دا قاراپايىم مۇعالىمدەردەن تەك قانا جوعارى كورسەتكىشتەردى، كوپ جاعدايلاردا وقۋشىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنە سايكەس كەلمەيتىن، ادىلەتسىز باعالار قويۋدى تالاپ ەتۋ، ادەتكە اينالعان. ال ونداي جاعدايعا كونگىسى كەلمەيتىن، ادىلەتتى، ءپرينتسيپتى مۇعالىمدەر كوبىنەسە  اكىمشىلىكتىك پرەسسينگكە ۇشىراپ جاتادى. ارينە جوعارى ۇلگەرىمدى تالاپ ەتۋ قاجەت، بىراق سونداي جاقسى كورسەتكىشتەرگە جەتۋدىڭ دۇرىس، ادىلەتتى جولى قانداي. بۇگىنگى كۇنى مەكتەپ باسشىلارى وسى پروبلەمانى شەشۋدىڭ ەڭ وڭاي جولىن تاڭداعان سىڭايلى. ءبىزدىڭ ويىمىزشا مەكتەپتەردىڭ ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيىن انىقتايتىن رەيتينگتىڭ باستى ولشەمى (كريتەري) ول مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ءارتۇرلى وليمپيادالار مەن ءبىلىم سايىستارىنا قاتىسىپ، ولاردا جەڭىمپاز اتانۋى دەپ ەسەپتەيمىز.

ۇستازداردىڭ مارتەبەسى تۋرالى كوپ اڭگىمەلەۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ويلايمىز. ويتكەنى بۇل ماسەلە جاقىن ارادا عانا قوعامنىڭ ءجىتى نازارىندا بولىپ، ۇلكەن تالقىلاۋدان ءوتتى. تالقىلاۋ بارىسىندا كوپتەگەن قاجەتتى، پايدالى ۇسىنىستار، كەڭەستەر ايتىلدى. بىراق وكىنىشكە وراي ولاردىڭ كوبىسى قابىلدانعان زاڭنان ءوز ورىندارىن تاپپادى. سوعان قاراماستان، ۇستازدار زاڭنامالىق نەگىزدە ارنايى مارتەبەگە يە بولدى. وسىنىڭ ءوزى ۇستازدار ءۇشىن ۇلكەن جەتىستىك دەپ ەسەپتەيمىز. ەندىگى ءبىر ۇكىمەت تاراپىنان، عىلىم جانە ءبىلىم مينيسترلىگى تاراپىنان كۇتىلەتىن ۇلكەن شارۋا، ول وسى زاڭنىڭ تالاپتارىن ىسكە اسىرۋ. ويتكەنى تالاي جاقسى-جاقسى زاڭنامالىق قۇجاتتاردىڭ قاعاز جۇزىندە قالىپ قويعانى ءبىزدىڭ جادىمىزدا. قازىر ۋاقىتتى بوسقا جىبەرمەي سول زاڭعا ىلەسىپ جۇرەتىن، زاڭدى ورىنداۋعا قاجەتتى ەرەجەلەردى قابىلداۋ قاجەت. ءبىز تەك وسى زاڭنىڭ قانشالىقتى ۇستازدار ومىرىنە جاقسى دا جاعىمدى وزگەرىستەر اكەلەتىنىن ۇمىتتەنە كۇتەمىز. ءبىر عانا قوسىمشا ايتارىمىز، ول - ءازىر ۇستاز قوعامدا ءوزىنىڭ لايىقتى مارتەبەسىنە يە بولماي، تەك قانا ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا عانا ەمەس، بۇكىل قوعامداعى جاعداي جاقسى جاعىنا وزگەرمەيدى. اپاتقا ۇشىراپ جاتقان ۇشاقتار، سالىنىپ بىتپەي جاتىپ قيراپ جاتقان تۇرعىن ۇيلەر، دارىگەردىڭ قاتەلىگىنەن وتا ستولىندا ومىردەن كەتىپ جاتقان قىرشىندار، وسىنىڭ ءبارى ەلدەگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ قۇلدىراۋىنىڭ ناتيجەسى. وسىنى ارقاشاندا ۇكىمەت باسشىلارى، جەرگىلىكتى اكىمدەر، ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ باسشى قىزمەتكەرلەرى ەستە ۇستاسا ەكەن دەگەن تىلەك.

بايقوڭىروۆ سامەت ىقلاسۇلى

ماڭعىستاۋ وبلىسى، اقتاۋ قالاسى

Abai.kz