بۇگىن ءبىز وقىرمان نازارىنا قىرعىزدىڭ بەلگىلى كينوگەرى ءھام قوعام قايراتكەرى سادىق شەر-نياز مىرزامەن بولعان سۇحباتتى ۇسىنعالى وتىرمىز. اۋەلى «Abai.kz» سپيكەرى تۋرالى از-كەم اقپاراتقا كوز جۇگىرتىڭىز...

سادىق شەر-نياز كىم؟

جاسى 52-دە. قىرعىزستاننىڭ مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، كينوگەر. «ايتىس» قورىنىڭ، «ايتىش فيلم» كينوستۋدياسىنىڭ، لوس-اندجەلەستەگى ازيا كينولارى فەستيۆالىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى. قىرعىزستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قايراتكەرى.

ساياسي قىزمەتى:

قىرعىزستاننىڭ جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى (پارلامەنت) بولعان. قىرعىزستاننىڭ مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى، قىرعىز رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جانىنداعى كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ مۇشەسى قىزمەتتەرىن اتقارعان.

سادىق شەر-نيازدى قازاق جۇرتى «قۇرمانجان داتقا» ءفيلمى ارقىلى تانيدى. اتالعان كينوتۋىندىنى قازاق كورەرمەندەرى جوعارى باعالاپ، كينوسىنشىلار: «فيلم وتە ءساتتى تۇسىرىلگەن، قىرعىزدىڭ كەرەمەت جەرى مەن ءومىرىن كورسەتىپ قانا قويماي، ەلدى بىرلىككە ۇندەيتىن شىعارما ەكەن»، - دەپ جاتتى.

سادىق مىرزا شەر-نياز تۇسىرگەن «قۇرمانجان داتقا» ءفيلمىن قازاق پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ تا بىرنەشە مارتە ءسوز ەتتى. قازاق كينوگەرلەرىنە ۇلگى ەتتى. «از عانا قاراجاتقا تاماشا تاريحي كينوتۋىندى تۇسىرۋگە بولاتىنىنىڭ دالەلى»، - دەپ سويلەدى.

سونىمەن سۇحبات...

مەن قازاققا، قازاق ماعان بوتەن ەمەس...

- اۋەلى اڭگىمەمىزدى ءسىزدى قۇتتىقتاۋدان باستايىق. جۋىردا عانا قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن «دوستىق» وردەنىمەن ماراپاتتالدىڭىز...

- نۇرگەلدى باۋىرىم، كوپ راقمەت! قازاق باۋىرلارىم بار عوي مەنىڭ. قازىر ويلاپ وتىرمىن، ءابىش كەكىلباەۆ اعام، فاريزا وڭعارسىنوۆا اپالارىم بار بولعاندا، ولار دا مەن ءۇشىن قۋاناتىن ەدى عوي.

قازىرگى مىرزاتاي جولداسبەكوۆ، ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆ، ءجيى سويلەسىپ، حابارلاسىپ جۇرگەن مۇحتار شاحانوۆ اعالارىم بار. ولجاس سۇلەيمەنوۆ اعامەن دە تىعىز بايلانىستامىن. كينوشىلار – ساتىبالدى نارىمبەتوۆ، ءاسانالى ءاشىموۆ، نۇرجۇمان ىقتىمباەۆ سەكىلدى اعالارىمىز بار، ەرمەك تۇرسىنوۆ، قانات تورەباەۆ، ارمان اسەنوۆ سياقتى ىنىلەرىم بار. ونان سوڭ، قازاق پەن قىرعىزعا قاتار قىزمەت قىلىپ جۇرگەن دارحان قىدىرالى دەگەن ۇلكەن ازامات بار. وسى ازاماتتاردىڭ مەنىڭ كينومدى كورىپ، ءوز جاقىندارىنا ايتىپ، ناسيحاتتاپ جۇرگەنى دە ماعان ۇلكەن جاردەم بولدى عوي دەيمىن. قازاق پرەزيدەنتىنىڭ قۇلاعىنا جەتىپ، ءوزى دە سول ءفيلمدى كورىپ، كوپ جىلى پىكىرىن بىلدىرگەنى مەن ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش بولدى. وردەنگە ەمەس، وسى كىسىلەردىڭ ايتقان ءسوز، بىلدىرگەن كوڭىلدەرىنە سۇيىنەدى ەكەنسىڭ.

- بۇل قازاقستاننان العان العاشقى ماراپاتىڭىز با؟

- دۇرىس ايتاسىڭ، بۇل ءبىرىنشى ماراپاتىم. جالپى قازاقتىڭ اقىندارىن قىرعىزعا تانىستىرىپ، قوس بايگە تىگىپ، 20 جىلدان بەرى ايتىس وتكىزىپ كەلەمىز. ءبۇتىن قازاقتىڭ مىقتى اقىندارى كەلىپ، قىرعىزدان باس بايگە العان. مەن قازاققا، قازاق ماعان بوتەن ەمەس...

پرەزيدەنت توقاەۆ مىرزامەن جەكە تانىستىعىمىز جوق

- «قۇرمانجان داتقا» تۋرالى ءسوز قوزعاساق. قازاق پرەزيدەنتى ءبىر ەمەس، بىرنەشە مارتە وسى ءفيلمدى قازاق كينوگەرلەرىنە ۇلگى ەتتى... جالپى قاسىم-جومارت توقاەۆ بۇرىن پارلامەنتتە دەپۋتات بولعان ادام. ءسىز دە قىرعىز جوعارعى كەڭەسىندە دەپۋتات بولدىڭىز. توقاەۆ مىرزامەن جۇزبە-ءجۇز جولىعۋلار بولىپ پا ەدى؟

- مەن دە وسى سۇراقتى ويلاندىم. جوق. جولىقپاپپىز. بالكىم، كەيبىر جەرلەردە جولىققان دا شىعارمىز. بىراق، ءبىر-بىرىمىزگە كوڭىل بولمەگەن شىعارمىز. استاناعا بارىپ، ءتۇرپا-دا كوميتەت باسشىسى بولىپ قىزمەت جاسادىم. سول كەزدەرى مەنىڭ كەيبىر سوزدەرىمدى ەستىگەن دە شىعار دەپ ويلايمىن.

«قۇرمانجان داتقا» ءفيلمى سىزدەردە مەملەكەتتىك تەلەارنالاردان كورسەتىلدى عوي. قازاق ەلى بۇل ءفيلمدى جاقسى قابىلدادى. مۇمكىن سول تولقىن جەتكەن شىعار. جوعارىدا مەن اتاپ وتكەن اعا-باۋىرلارىم ءبىر جەردە بولماسا، ءبىر جەردە ايتقان شىعار: «مىناۋ قىرعىز باۋىرلار جاقسى تاريحي فيلم ءتۇسىرىپتى»، - دەپ...

ءبىز موسكۆادان جوعارعى رەجيسسەرلىق كۋرستى وقىدىق. حوتينەنكو ۆلاديمير يۆانوۆيچ دەگەن كىسى ماعان جەتەكشى بولدى. فيلمدە ءبىرىنشى پلان بۇل – جالپى جۇرتقا جاعاتىن پلان بولسا، ونان سوڭ ءۇشىنشى، ءتورتىنشى پلاندارى تاعى بار عوي. كەز كەلگەن شىعارما تەرەڭ بولۋى كەرەك، وي بەرۋى كەرەك. ال ونداعى كىشكەنە دەتالدەردى ءبىر كورگەندە بايقاماي قالاسىز. مىسالى، قوقاندىقتار كەلىپ جاتقاندا، كەشتەتىپ جۇرتقا ات شاپتىرىپ، قاشىڭدار دەپ ايتتىرادى عوي. ءدال سول جەردە ارتقى پلاندا ءبىر نارەستە تۋىلىپ جاتىر. مىنە، سول قۇرمانجان مەملەكەتتىك ىسكەر بولىپ، جاڭادان تۋىلىپ جاتىر دەگەن وي عوي. ول قاراپايىم ايەل، انا زاتىنان مەملەكەتتىك ىسكەر بولىپ، قايتا تۋىلىپ جاتىر.

«قىرعىزستان – ورتالىق ازياداعى دەموكراتيانىڭ بيىك شوقىسى»

- ورتالىق ازياداعى قىرعىز ساياسي جۇيەسى وزگەشە ەكەنى ءمالىم. قىرعىزستاندى «دەموكراتيا ارالى» دەپ تە اتايتىنى بەلگىلى. سىزدەردە سايلاۋ ءوتتى. كونستيتۋتسيا اۋىستى، مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسى اۋىستى. پارلامەنتتىك باسقارۋدان پرەزيدەنتتىك جۇيەگە وتتىڭىزدەر...

- بىرىنشىدەن، نۇرگەلدى ءىنىم، مىناۋ «دەموكراتيا ارالى» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى دۇرىس ەمەس دەپ ويلايمىن. ارال دەگەن نە؟ ءبىز كورشى مەملەكەتتەردەن وقشاۋلانىپ، تۇيىق قالىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز با؟ جوق! سوندىقتان ارال دەگەن ءسوز ساياسي جاعىنان قاتە ءسوز. مەن، «قىرعىزستان – ورتالىق ازياداعى دەموكراتيانىڭ بيىك شوقىسى»، - دەپ اتار ەدىم. نەگە؟ سول شوقىعا قاراپ، جول تۇزەيدى. ەل-جۇرت سوعان قارايدى. كورىنىپ تۇرادى. ارال دەگەن الشاقتانىپ، بولەكتەنىپ جاساۋ دەگەن ءسوز. بىرتۋعان قازاقستان، تۇركىمەنستان، وزبەكستان قاسىمىزدا تۇرعاندا ارال بولىپ جاساۋ دۇرىس ەمەس.

قىرعىزدا ەشقاشان ءبىرتۇتاس حان بولعان جوق

دەموكراتيا. بۇل بىزدە مەنتاليتەت بويىنشا قانىمىزعا سىڭگەن نارسە. تاريحقا قاراڭىزشى. وزبەكستاندى الىپ قاراڭىز. حيۋا بولسىن، بۇقار مەن قوقان بولسىن، ول جەرلەردە حاندىق بيلىك بولعان. قازاقستاندى قاراساڭىز دا سولاي. شىڭعىسحاننان قالعان اق وردا، التىن وردا، كوك وردا بولىپ، وسى سيستەما ءومىر ءسۇرىپ كەلدى. ال قىرعىزدار ءوزىنىڭ گەوساياساتىندا رۋ-رۋ بولىپ ءومىر سۇرگەن. ەركىندىك، دەموكراتيا قانىنا ءسىڭىپ قالعان. قىرعىزدا ەشقاشان ءبىرتۇتاس حان بولعان جوق. ءاردايىم ءبولىنىپ، ءار جەردەن بي شىعىپ، حان شىعىپ، ماناپ شىعىپ، ءومىر ءسۇرىپ كەلگەن. سوندىقتان وسى جول قازىرگى قىرعىزستاننىڭ گەوساياسي جولىنا باس بولىپ، تامىر بولىپ تۇر. بۇل نارسە قانمەن بىرگە جۇرە بەرەدى.

ەرتەڭ قالاي بولادى؟ پارلامەنتتىك باسقارۋ جۇيەسىنەن پرەزيدەنتتىك باسقارۋ جۇيەسىنە كوشتىك قوي. پرەزيدەنتتىك باسقارۋ ەنگىزىلگەن سوڭ، ەرتەڭ توتاليتارلىق نەمەسە ديكتاتۋرالىق سيستەما ورناپ قالماي ما دەگەن سۇراق تۋادى. بىراق، ولاي بولمايدى. نەگە؟ ويتكەنى، حالىقتىڭ ساناسى جۇزدەگەن جىلدار بويى سولاي قالىپتاسقان. ول ەلەمەنتتەر ەرتەڭ شىعا بەرەدى. بۇل ءبىزدىڭ گەوپوليتيكالىق، تاريحي جولىمىز. مۇنى قابىلداۋ كەرەك.

باسقا ەلدەردىڭ جولى بىزگە ۇلگى ەمەس

قاراڭىز، بىزدە دە يلليۋزيا بولدى. «ءبىز شۆەيتساريا بولامىز»، - دەدىك. ونان سوڭ: «وي، بولمايدى ەكەن. ءبىز ازياداعى الپاۋىتتتار - سينگاپۋردىڭ، گونگ-كونگتىڭ، مالايزيانىڭ جولىنا تۇسەيىك»، - دەگەن يدەولوگيا بولدى. ونىڭ بارلىعى قاتە! قىرعىزدىڭ ءوز جولى بار. ول جول تاريحپەن، سالتپەن، داستۇرمەن كەلگەن جول. سول بىزگە جول بولۋى كەرەك. ەگەر ءبىز بۇگىنگى تەحنولوگيا قارىشتاپ دامىپ كەلە جاتقان زاماناۋي قوعامدى سول قانىمىزعا سىڭگەن تاريحىمىزبەن سينتەزدەپ، ساباقتاستىرىپ جاساماساق، وندا بىزدە ءالى دە پروبلەمالار بولا بەرەدى.

بىزدەگى پروبلەمالاردىڭ بارلىعى شەشىلدى دەگەن ءسوز وتىرىك. بىزگە ءالى كوپ ءوسۋ كەرەك. مىسالى، ءاربىر مەملەكەتتىڭ ءوز جولى بار. رەسەيدى مىسال رەتىندە ايتار بولساق، ولاردىڭ ءوسىپ، وركەندەپ، كەمەلىنە جەتكەن ۋاعى دەپ يۆان گروزنىيدىڭ، پەتر I-ءشىنىڭ جانە ءستاليننىڭ ۋاعىن ايتامىز. سول توتاليتارلىق ديكتاتۋرا كەزىندە رەسەي كۇش الىپ، بۇكىل دۇنيەجۇزىنەن ءوزىنىڭ ويىپ تۇرىپ ورنىن الدى. بۇل پراكتيكا دا قىرعىزعا اق جول ەمەس!

سوت مارتەبەسى پرەزيدەنتتەن دە بيىك بولۋى كەرەك

قىرعىزعا مەنتەليتەتى بويىنشا، تاريحي جولى مەن گەوساياساتى بويىنشا بىردەن-ءبىر كەرەگى – اقيقات! قىرعىز اقيقاتپەن، شىندىقپەن جۇرگەن حالىق. ال سول اقيقاتتى جاسايتىن – بۇل سوت سيستەماسى! وسى سوت سيستەماسىن رەتتەمەي، اقيقات جولىنا اكەلمەي، قىرعىزدا ءالى كوپتەگەن داۋ، كوپتەگەن پروبلەما بولۋى ابدەن مۇمكىن. ارينە، قۇداي مەن پايعامباردان كەيىن ەڭ ءبىرىنشى ادىلەتشى – ول سوت بولۋى كەرەك. پرەزيدەنت تە، سپيكەر دە، مينيستر-دەپۋتاتتار دا ەمەس، سوت! سوت قىرعىزستانداعى ءبىرىنشى دارەجەگە شىعارىلۋى كەرەك. بىزگە ءالى باسىپ وتەتىن ساياسي جولىمىز ۇزاق. قىرعىزدىڭ باسىندا ءالى كوپتەگەن سىناقتار تۇر.

ال مىناۋ رەۆوليۋتسيالاردىڭ بولعانى، بيلىكتىڭ الماسۋى – بۇل وا-داعى قىرعىزستاندا العا سۇيرەپ كەلە جاتىر دەپ ويلايمىن. سەبەبى، حالىق، ساياساتشىلار، ەل باسشىلارى سودان ساباق الىپ جاتىر. ەگەر راسىمەن دە وسى وتكەن جولىمىزدان، تاريحىمىزدان ساباق الاتىن بولساق، بۇل جاقسى. ال ەگەر ساباق الماساق، وندا قىرعىزدى ءالى كوپ سىناق كۇتىپ تۇر دەپ ويلايمىن.

- «پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا قاتىسامىن» دەپ مالىمدەدىڭىز. كەيىن جاپاروۆ مىرزامەن جولىعىپ شىعىپ، كانديداتۋراڭىزدى الدىڭىز. سەبەبىن: «ءبىز كومپروميسكە كەلدىك. مەن ايتقان تالاپتاردى جاپاروۆ ەسكەرەدى»، - دەدىڭىز. ودان كەيىن كونستيتۋتسيا وزگەردى. ءسىز بىلتىر، «كونستيتۋتسيانى وزگەرتۋ – بۇل ءبىر ادامنىڭ بيلىكتى مەنشىكتەپ الۋ، ديكتاتۋرا ورناتۋ ارەكەتى»، - دەپ سويلەدىڭىز...

- راس، مەنىڭ پرەزيدەنتتىككە ءتۇسۋىمنىڭ نەگىزگى سەبەبى – بىزدە ساياسي كوتەرىلىس، استاڭ-كەستەڭ توپالاڭ بولعاندا، بيلىك اۋىسقاندا ت.ب. مادەنيەت جايلى ەشقانداي ءسوز بولمايدى دا، مادەنيەت ادامدارى شەت قالىپ جاتادى. قاشان دا بولسا، بارلىعىن ساياساتشىلار شەشىپ، مادەنيەتتەگىلەر جايلى ءبىر اۋىز ءسوز ايتپاي، مادەنيەتتەگى ادامدارمەن اقىلداسپاي، بارلىعىن وزدەرى شەشىپ، بيلەپ-توستەپ كەتەدى. سودان سوڭ، مەن ءوز كانديداتۋرامدى ۇسىنىپ، سايلاۋدىڭ شەڭبەرىندە سادىر جاپاروۆتى ناقتى دالەلدەرمەن سىنادىم. سودان كەيىن جاپاروۆ جاقتان ءبىر ەمەس بىرنەش مارتە «سويلەسەيىك»، دەگەن ۇسىنىس ءتۇستى. جولىقتىق، سويلەستىك. مەن ءوز ويىمدى، ۇسىنىستارىمدى ايتتىم. وسەم دەگەن مەملەكەت ءبىرىنشى مادەنيەتتەن باستاۋ كەرەكتىگىن، ءبىرىنشى مادەنيەتتى كوتەرۋ كەرەكتىگىن ايتتىم. سادىر جاپاروۆ مىرزا ءوز ءسوزىن، ۋادەسىن بەردى. سوزىمە قۇلاق ءتۇردى. مەنىڭ بۇل تالابىممەن كەلىستى.

ەكىنشى سوت سيستەماسى بويىنشا ءسوز بولدى. وعان قاتىستى دا كەلىسىمگە كەلدىك. الداعى ۋاقىتتا سوت رەفورماسى جاسالاتىنىنا ۋادەلەستىك.

«پرەزيدەنتتىككە تۇسۋدەن نەگە باس تارتتىم؟»

ءۇشىنشى كونستيتۋتسياعا كەلگەندە تالاستىق. ول – «پرەزيدەنتتىك باسقارۋ» دەدى. مەن – «پارلامەنتتىك باسقارۋدى» جاقتادىم. سودان: «ەلگە سالايىق. قاي باسقارۋ سيستەماسى كەرەكتىگىن حالىق ءوزى شەشسىن»، - دەدىك. بىزدە رەفەرەندۋم بولدى عوي. حالىق ءوزى شەشتى. حالىق شەشكەن سوڭ قايدا باراسىڭ؟..

ساياسات دەگەن كومپروميس جولى. دەمەك، كومپروميسكە كەلۋ كەرەك. ەل سول كونستيتۋتسيانى قولداپ تۇرعان سوڭ، ەلگە قارسى شىعىپ، «وزىمدىكى دۇرىس» دەپ وتىرا بەرگەن دە ءجون ەمەس قوي؟.. ەل ءوزى سول كونستيتۋتسيانى تاڭدادى. كوپشىلىك ايتقان سوڭ، يلانۋ كەرەك.

ەكىنشى جاعىنان، مىناۋ پرەزيدەنتتىك سايلاۋ كەزىندە ەل-حالىقتىڭ كوڭىلى شىنىندا سادىر جاپاروۆقا اۋىپ تۇرىپ الدى. مەنىڭ دە ەل اراسىندا ابىرويىم بار، بىراق، مەنى سىيلاعان ادامداردىڭ ءوزى ماعان لەگ-لەگىمەن حات جازدى. «سادىق مىرزا، ءسىزدى سىيلايمىز، ارداقتايمىز. ءسىزدىڭ اتىڭىز قىرعىز تاريحىندا التىن ارىپتەرمەن جازىلادى. مادەنيەتكە ولشەۋسىز ەڭبەك سىڭىرگەن ادامسىز. بىراق مەن سادىر جاپاروۆتى قولدايمىن»، - دەيدى. وسىنداي حاتتاردىڭ كۇن سايىن ونشاقتىسى كەلىپ جاتتى. سودان مەن «ءوز ەلىمە قارسى ءتۇسىپ وتىرمىن با»، دەپ ويلاندىم. جالپى وسىنداي سەبەپتەردىڭ بارلىعىن سارالاي كەلە، مەن ءوز كانديداتۋرامدى الدىم.

ال ەندى پارلامەنتتىك رەسپۋبليكا يدەياسىنا قاتىستى ايتار بولسام، سايلاۋ كەزىندە مەن ءوز يدەيامدى ەلگە ناسيحاتتادىم. بىراق، ەل مەن ايتقان جولدى ەمەس، پرەزيدەنتتىك جولدى تاڭدادى. «جىعىلعان كۇرەسكە تويمايدى»، - دەگەندەي، قايتا شىعىپ، الاشاپقىن بولۋدىڭ كەرەگى جوق دەپ ءتۇسىندىم.

ءۇش رەۆوليۋتسيا قىرعىزعا ءوسۋ بەردى!

- قىرعىزدىڭ بەدەلدى ساياساتكەرى ومىربەك تەكەباەۆپەن سۇحباتتاسقاندا مەن ول كىسىگە:  «ءۇش رەۆوليۋتسيا قىرعىز حالقىنا نە بەردى»، - دەپ سۇرادىم. ەندى وسى سۇراقتى سىزگە دە قويعىم كەلەدى...

- بۇل قالاي بولعاندا دا – قىرعىزستان حالقىنا ءوسۋ بەردى. سەبەبى – جاڭالانۋ بولادى. ەڭ ماڭىزدىسى – ەركىندىك دەگەن ويدى، تۇسىنىكتى، بيىك اسۋدى قىرعىز جۇرتى كوكىرەگىنە بەكەمدەدى. بۇل بيىك. بۇل – رۋح. ال رۋحى جوق حالىق – ەل بولمايدى. رۋحى جوق ادام – ادام بولمايدى. رۋحى جوق قوعام – قوعام بولا المايدى. بۇل ءبىر!

مەيلى، قازاق بولسىن، قىرعىز بولسىن، قىتاي نەمەسە ورىس بولسىن، ءاربىر ادامنىڭ باسىنان وتكەن نارسە – سونىڭ اقىلىنا اقىل قوسادى. تاجىربيە جينايدى، كوزى اشىلادى.

ريم يمپەرياسى دا، سوۆەتتەر وداعى دا – جاڭالانۋ بولماعاندىقتان قۇلادى

بىلەسىز عوي، ريم يمپەرياسى 2-3 مىڭ جىل جاسادى. سول كەزدە دۇنيەنىڭ اقىلدى بولىگى دەپ ايتاتىن -ەۋروپانى باسقارىپ، دۇنيەنى شايقاپ تۇردى. سويتكەن ريم يمپەرياسى دا قۇلادى. نەدەن قۇلادى؟ وزگەرىس بولماعاننان،  جاڭالانۋ بولماعاننان. بيلىك، بايلىق ولاردىڭ ويىن تەرەڭدەتپەي، تۇرالاپ قالعاننان قۇلادى. سول سەكىلدى سوۆەتتەر وداعى نەدەن قۇلادى؟ كوممۋنيستىك پارتياداعى جاڭالانۋدىڭ بولماۋىنان. سوندىقتان، وزگەرىس كەرەك.

بىراق، سول وزگەرىستىڭ تەز بولعانى دا قاۋىپتى. ويتكەنى، مەملەكەتتى، ەلدى ەمەس، ءوز اينالاسىنداعى ادامداردىڭ عانا مۇددەسىن ويلايتىندار بيىككە كەلۋى مۇمكىن. بىراق، قالاي دەگەندە دە بۇل جولدى مىندەتتى تۇردە ءجۇرىپ ءوتۋ كەرەك. ونى ءوز باستارىنان وتكەرمەيىنشە، كورمەيىنشە، قوعام دا، مەملەكەت تە، ادام دا كەيىنگى قادامدارعا تاجىربيەسىز بارادى. سوندىقتان ءاربىر نارسەنىڭ جاقسى جاعىن دا قاراۋ كەرەك.  بۇل – قىرعىزستانداعى ەركىندىكتىڭ، ادام قۇقىعىنىڭ جەڭىسى بولدى دەسەك تە بولادى.

ساياساتتا ءوزىڭ ءوسۋ ءۇشىن بىرەۋدىڭ اياعىنان شالۋعا ءماجبۇرسىڭ...

- ءسىز جوعارعى كەڭەستە دەپۋتات بولدىڭىز. كەيىن ءوز مانداتىڭىزدى ومىربەك تەكەباەۆقا ءوز ەركىڭىزبەن تاپسىرىپ بەردىڭىز. نەگە؟ ساياساتتان شارشادىڭىز با؟

- نەگىزى ساياساتتان شارشادىم دەگەن ءسوز دۇرىس ەمەس ەكەن. بارلىعى دا ساياسات قوي. ساياساتتان كەتسەڭىز، مادەنيەتكە كەلەسىز. مادەنيەتتىڭ ءوز ساياساتى بار. ودان كەتىپ، ۇيىڭە كەلسەڭ، ايەلىڭمەن سويلەسۋدىڭ ءوزى ساياسات قوي. سوندىقتان ساياساتتان كەتەم دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى دۇرىس ەمەس.

بىراق، كەيدە ساياساتتا كىر دۇنيە كوپ بولىپ كەتەدى. مىنە، وسى نارسەلەردىڭ مەنىڭ جۇرەگىمە تيگەنى راس. نەگە دەگەندە، قىرعىزدىڭ ساياساتىندا ءوزىڭ ءوسۋىڭ ءۇشىن بىرەۋدى جىعىپ بەرۋ، بىرەۋدىڭ اياعىنان شالۋ، بىرەۋدى جامانداۋ، جالا جابۋ سەكىلدى دۇنيەلەر جوق ەمەس. وسى ماعان ۇناماعانى راس.

مىنا قازاق، قىرعىز، وزبەكتى الىپ قاراڭىزشى، بىرتۋعان ەلدەرمىز. ورتاسىنا شەكارا قويىپ، كولىك وتكىزبەي، جولدى توسىپ وتىرامىز. بالكىم باسقا ولكەلەر، باسقا ەلدەر ءبىزدى وسىلاي بولۋگە ادەيى جۇمىس جاساپ جاتقان شىعار؟.. ال ءبىز سولاردىڭ لاس ساياساتىنا يلانىپ، ءبىر-بىرىمىزگە قىلىش شاۋىپ وتىرعانىمىز مەنىڭ كەيدە كۇلكىمدى كەلتىرسە، كەيدە جىلاعىم كەلەدى.

قازاقتىڭ قانشا مىقتىسى بار؟.. قىرعىزدىڭ قانشا مىقتىسى بار؟.. نەگە ءبىر كەزدەگى ءسۇيىنباي مەن توقتاعۇلداي، جامبىل مەن حالىقتاي، اۋەزوۆ پەن شىڭعىستاي قازاق-قىرعىز ەلدەرىنىڭ مىقتىلارى جوق، بۇگىن؟ قاراڭىزشى، ساياسات نە قىلىپ تۇر؟ سوندىقتان بۇل ساياسات مەن ءۇشىن مايدا كورىندى. ساياساتتان دا بيىك دۇنيەلەر بار عوي.

ساياساتشىلار دۋال قۇرادى، مادەنەت ادامدارى كوپىر سالادى

ءبىزدىڭ ايماقتان (وا-دان) قانداي مىقتا ادامدار شىقتى؟ يبن سينانىڭ جازعاندارىن ەۋروپا 300 جىل كونسپەكتىلەپ وقىدى. ءال-ءفارابيدى دا ءۆينچيدىڭ ءوزى وقىعان. ماتەماتيك ۇلىقبەكتى ايتساڭىز دا، قاشقاري مەن ياسساۋيدەي اسىلدارىمىزدى ايتساڭىز دا، نيزامي مەن ومار حايامدى ايتساڭىز دا، سول. قانشاما مىقتى ادامداردى تۋدىردى بۇل توپىراق. ال بۇگىن شە؟ پالەنشەنى قىزمەتكە ورنالاستىرۋ كەرەك، تۇگلەنشەنى ءسويتۋ كەرەك... وسى ما ساياسات؟ مۇمكىن ودان دا بيىك ساياساتتار بار شىعار؟..

- ەل مەن ەلدىڭ بىرىگۋىنە الدەبىر كۇشتەردىڭ ماقساتتى تۇردە توسقاۋىل قويۋى تۋرالى ايتتىڭىز عوي. بۇگىنگى تۇركى حالىقتارىندا ورتاق ساياسي ينتەگراتسيا جوق. سول ساياسي ينتەگراتسيا قاشان بولادى؟

- ءدىنى ءبىر، ءتىلى ءبىر، ءدىلى ءبىر حالىقتار – ولار بىرتۋعان حالىقتار. ساياساتىڭ ىقپالىنان ءبىر-بىرىنەن ءبولىنىپ-جارىلىپ جۇرگەن حالىقتار. بۇل بيىك ساياساتتى كورە الماعاندىقتان دەپ ويلايمىن. نۇرگەلدى ءىنىم، مەنىڭ: «ساياساتشىلار دۋال قۇرادى، مادەني ينساندار كوپىر سالادى»، - دەگەن ءسوزىم بار.

مادەني بىرىگۋ بولماي - تۇركى حالىقتارى شىنايى كۇشكە اينالا المايدى

ساياساتكەرلەر ەگەر شىنىمەن ساياسي تۇلعالار بولاتىن بولسا، الدىمەن وسى ەلدەردىڭ ىشىنەن مادەنيەت ادامدارىن كوتەرىپ شىعۋى كەرەك. ءبىرىنشى قادام سودان باستالۋى كەرەك. حالىق ءوزىن-ءوزى تاۋىپ الادى. بىزدە 2010 جىلى وش وقيعاسى بولعاندا، ءبىر اۋىلدا 1-2 ءۇي قىرعىز بار ەكەن، قالعاندارى وزبەكتەر ەكەن. سول وزبەكتەر سول قىرعىزداردى جاسىرىپ قالدى. سونداي جاعدايلار قىرعىز اۋىلدارىندا دا بولدى. قىرعىزدار 1-2 وزبەك وتابسىن جاسىرىپ، امان ساقتاپ قالدى. حالىق ءاردايىم ءبىر. ءبىزدىڭ مىناۋ قازاق پەن قىرعىزدىڭ ورتاسىندا شەكارا تۇرعانىمەن، ءبىز ءبىر حالىق ەكەنىمىزدى بىلەمىز عوي. ءبىز قۇداسۇيەكپىز، تويعا بارامىز، ءبىر-ءبىرىمىزدى قۇشاقتايمىز. سول سياقتى وزبەكپەن دە. بىراق، كەيبىر ساياسي ويىندارعا بايلانىستى ساياساتشىلار ءبىزدى ءبولىپ تۇرادى. ال ەندى شىنىمەن ساياسات قۇرامىز دەسەك، ءبىرىنشى مادەني ورتاقتاسۋدان باستاۋىمىز كەرەك. تۇرىكتىڭ جازۋشىسىن ءبىز ءبىلۋىمىز كەرەك. نازيم حيكمەتتەن باسقا كىمدى ايتاسىز؟ ازەربايجاننىڭ مىقتى جازۋشىسىن، مىقتى سۋرەتشىسىن، مىقتى رەجيسسەرىن ءبىلۋىمىز كەرەك. قازاقتىڭ جازۋشىسىن قىرعىز، قىرعىزدىڭ ادامىن تۇركىمەن ءبىلۋى كەرەك. وسى باعىتقا قاراي قادام باسپاي، انىق بىرىگۋ بولمايدى. ايتپەسە، قالعانى قۇرى ءسوز، پروتوكول. ال شەكارامىز جابىق. قاراپايىم حالىق سول شەكارادان قينالىپ ءوتىپ جاتىر. ەۋروپانىڭ باسى جەتكەن. ولار ءبىر-بىرىنە ەمىن-ەركىن وتە الادى. مىنە، ناعىز ساياساتشىلار وسىلاي بىرىگۋى كەرەك.

مەنىڭ ءبىر رەنجيتىنىم – بىزدە قىرعىزستان مەن وزبەكستاننىڭ اراسىندا پويىز جولى تۇر. بىراق، پويىز قاتىناعان جوق. وزگە جۇرت ميللياردتاعان اقشا قۇرتىپ، تەمىر جول سالىپ جاتىر. بىزدە سول تەمىر جول تۇر. بىراق پويىز جۇرمەيدى. ادامدار قاتىنامايدى. مۇنى قالاي تۇسىنسەڭىز بولادى؟ بۇل نەعىلعان بىرتۋعاندىق؟

مىنە، ءبىزدىڭ ساياساتكەرلەر وسىنى ويلاپ، وسىنى شەشكەندە عانا، ءبىر جىلىمىق بولماق. بىراق، قازىر قوعامنىڭ ءرولى كۇشتى. الەۋمەتتىك جەلىلەر بار، ينتەرنەت بار. مىنە، وسى الاڭداردى پايدالانىپ، ساياساتشىلارعا جاۋتەڭدەمەي-اق، ءوز بىرلىگىمىزدى كورسەتۋىمىز كەرەك. ءىرى-ءىرى تۇلعالار ارقىلى ءبىز جوعارىداعى ساياساتشىلارعا ۇلگى كورسەتۋىمىز كەرەك.

ەل باسقارعان ادام ءار سوزىنە اباي بولۋى كەرەك

- ساياساتشىلاردىڭ جەكە امبيتسياسى دەگەن دە قاۋىپتى دۇنيە عوي. اناۋ اتامباەۆتىڭ كەزىندەگى داۋدى بىلەسىز. فاكتىسى سول – سول كەزدە ەكى ەل اراسىنداعى شەكارا جابىلىپ قالدى. كەيىن بيلىك اۋىستى، ساياسي ادامدار اۋىستى. دەسە دە، سونىڭ سالقىنى الىگە دەيىن سەزىلەتىنى راس.

- راس، جەكە امبيتسيانىڭ كورىنىستەرى بولمادى دەي المايمىن، بولدى. بىزدە مىسالى، بىرنەشە مارتە بيلىك الماستى. ءار كەلگەن ادامنىڭ ءوز ماقسات-مۇددەسى بولادى ەكەن. بىراق مەن ونى ەمەس، سودان كەيىنگى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءسوزىن تىڭدادىم. سول ءسوزى ارقىلى مەن نازارباەۆقا اقساقال قاتارلى باعا بەردىم. ول: «بەتەگە كەتەر، بەل قالار، بەكتەر كەتەر، ەل قالار. كەرەك بولسا، ءبىز كەتەمىز، قىرعىز بەن قازاق قالادى»، - دەگەندى ايتتى. شىن عوي. مەنىڭ دە، ءسىزدىڭ دە تۋىستارىڭىز بار. سول تۋعانداردىڭ ىشىندە ۇلكەنى ارقاشان ءبىرىنشى قول ۇسىنۋى كەرەك. ۇلىلىق دەگەن سول. قاراپايىم عانا، ءوز وتباسىمىزدا قانداي دا ءبىر داۋ تۋسا، مەن اۋلەتتىڭ ۇلكەنى رەتىندە ءبىرىنشى بولىپ كەشىرىم بەرىپ، ءبىرىنشى بولىپ قول ۇسىنامىن. ويتكەنى، ول وتباسىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى مەندە. ال ەندى تۇركى مەملەكەتتەرى دە ءوز الدىنا ۇلكەن ءبىر وتباسى دەسەك، ونداعى اقساقالدار دا ءبىرىنشى بولىپ قول ۇسىنۋى كەرەك.

ارينە، ەل باسقارىپ تۇرعان ادام – جاڭاعىداي اشۋلى سوزدەردەن ساقتانۋى كەرەك. سەن ەل باسقارىپ تۇرعان ادامسىڭ. سەنىڭ ءسوزىڭ مەملەكەتكە قاۋىپتى بولۋى مۇمكىن. ويلانباي ايتىلعان ءسوز ءبۇتىن ەكى مەملەكەتتىڭ ورتاسىنا وت جاعۋى مۇمكىن. سوندىقتان، ەل باسىندا تۇرعان ادامدار جەتى ولشەپ، ءبىر كەسۋى كەرەك.

ايتىس – قازاق پەن قىرعىزعا عانا ءتان

- اعا، ءسىز قانشاما جىل قازاق پەن قىرعىزدىڭ ورتاسىندا ايتىس ۇيىمداستىرىپ ءجۇردىڭىز. قازىر پاندەميا، داعدارىس ت.ب. كەدەرگىلەر بار. قازاق-قىرعىز ايتىسىنىڭ توقتاپ قالۋىنا وسى دا سەبەپ شىعار. ال كەلەشەكتە بۇل ءىس جالعاسا ما؟

- ال ەندى وسى قوس بايگە تىگىپ، ايتىس وتكىزۋ – بۇل ەندى ءبىز جاقتىڭ بيىكتىگى دەسەم دە بولار. مىنا دۇنيە انىق – ەشقاشان قىرعىز قازاققا بارىپ، باس بايگە المايدى. سول سەكىلدى قىرعىزدا دا سولاي. قازاقتان اقىن كەلىپ، ايتىسىپ جاتسا، مۇنداعى جۇرت قىرعىز جەڭسىن دەپ تۇرادى ەكەن. قىرعىزدىڭ اقىنى قازاققا بارسا، قازاقتار قازاق جەڭسىن دەپ تۇرادى. بۇل ءبىزدىڭ ورتاق اۋرۋىمىز.  مەن وسىنى ويلاندىم.

ايتىسقا قوس بايگە تىگۋ – قىرعىزدىڭ بيىكتىگى

ايتىس – قازاق پەن قىرعىزعا عانا ءتان، قۇداي بەرگەن ەرەكشەلىك. ءبىز وسىنى اتا-بابامىزدان امان ساقتاپ قالدىق. ال ەندى ونى مايدا، ترايباليستىك پيعىلدارمەن لاستاپ جاتقانىمىز، ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ اقىندارىمىزدىڭ اياعىنان شالىپ، ءوز اقىندارىمىزعا كوتەرمەلەپ باعا قويىپ، ۇساقتىق جاساپ جۇرگەنىمىز جانە شىندىق. مەنىڭ وسىعان كوزىم ابدەن جەتتى. سودان كەيىن قوس بايگە قويۋ تۋرالى شەشىمگە كەلدىم. مەنى سىناعاندار دا كوپ بولدى. «سەن نەگە قىرعىزدىڭ اقشاسىن قازاققا بەرەسىڭ. ولار بىزگە ەشقاشان باس بايگە بەرمەيدى»، - دەگەن اڭگىمەلەر كوپ بولدى. مەن: «ەي، بيىك بولايىق. ۇلگى كورسەتەيىك»، - دەپ كەلدىم. مەنىڭ قۋانعانىم، بيىل قازاقستان دا قوس بايگە تىگىپ، ايتىس وتكىزەيىك دەپ جاتىرمىز دەدى. اقىرى 15 جىل وتسە دە، جەڭدىك. ەلدىڭ ىنتىماعى جەڭدى. بيىك وي جەڭدى.

قازىر پاندەميا بولسا دا، ءبىز 31 تامىزدا جامبىل جاباەۆتىڭ 175 جىلدىعىنا ارناپ ايتىس وتكىزبەكپىز، قازاق پەن قىرعىز اقىندارىن جيىپ، قوس بايگە تىگىلەدى. دارحان قىدىرالىنى باس جيۋري ەتىپ شاقىرماقپىز.

قازاقتار 20 جىلدا قىرعىز اقىنىنا باس بايگە بەرگەن جوق

- قايسىبىر جىلى قىرعىز اقىنى جەڭىسبەك جۇماقادىردىڭ قازاقستاندا وتكەن ايتىستان وكپەلى قايتقانى بەلگىلى. قازاق ايتىسىنىڭ كوشىن سۇيرەپ كەلە جاتقان ءجۇرسىن ەرماننىڭ سوزىنەن ەكىارادا رەنىش تۋدى. ءسىز: «قاجەت بوسلا، سول اقشانى ەكى ەسەلەپ اۋدارىپ جىبەرەيىك»، - دەپ اشۋلاندىڭىز... كەيىن ءجۇرسىن اعا ءوز ءسوزىن ءتۇسىندىردى. ەندى ارادا وكپە تارادى ما؟

- ءجۇرسىن ەرمان اعامىز كەشىرىم سۇرادى. قىرعىز ەلىنەن، سول ەلدىڭ ىشىندە مەن دە بارمىن. اعامىزدىڭ بۇل ءىسى وتە دۇرىس بولدى. مەن وسى ءجۇرسىن اعا سەكىلدى اعالاردان ءاردايىم بيىكتىك كۇتەمىن. ءبىز ول كىسىلەردەن جاسپىز. وسى كىسىلەردەن اۋەزوۆتەردىڭ جولىن جالعايدى دەپ كۇتەدى ەكەنسىڭ.

كىم-كىمگە وكپەلەيدى؟ بىرتۋعان ءوز باۋىرىنا وكپەلەيدى. بوتەن بىرەۋگە وكپەلەمەيسىڭ عوي، دۇرىس پا؟.. سول سيتۋاتسيادا سول پىكىردى جازۋعا تۋرا كەلدى. سول كەزدە مەنىڭ اشۋىم كەلگەنى راس. مەن دە 20 جىلدان بەرى ايتىس وتكىزىپ كەلەمىن. وسى 20 جىلدا بىردە-ءبىر قىرعىزدىڭ اقىنى قازاققا بارىپ باس بايگە الماسا، ال سەن 10-15 قازاققا باس بايگە بەرىپ تۇرساڭ، سوندا: «ءاي، مىناۋ قىرعىزدىڭ بەلدى اقىنى جەڭىسبەك ارنايى بارعاندا، سونى قادىرلەپ، قولپاشتاپ، جاقسى بايگە بەرىپ قويسا بولار ەدى-اۋ»، دەپ ويلايدى ەكەنسىڭ. مىنە، وسىنداي سەبەپتەرمەن مەن جازدىم. ارينە، ءبىز ءبىر-ءبىرىمىزدى كەشىرەمىز. ءبىر-ءبىرىمىزدى تۇسىنەمىز.

ءجۇرسىن اعامەن جەكە جاۋلىعىم جوق. قاشان دا قول بەرۋگە ءازىرمىن

ءبىز ءجۇرسىن اعامەن تىعىز بايلانىستا ەمەسپىز. ءجۇرسىن اعانىڭ ءوز ماقساتتارى بار. وندا بار ماقسات مەندە دە بار. جەكە جاۋلىعىم جوق. مەن ءاردايىم ءجۇرسىن اعاعا قول بەرۋگە دايارمىن. ءبىزدىڭ تاريحىمىز سولاي. مىڭداعان جىلدار بويعى قازاق پەن قىرعىزدىڭ تۋىستىعىن، اقىندارىنىڭ بايلانىسىن، تاريحى مەن مادەنيەت، ادەبيەتىن جيىپ سالىپ، ەكى ەلدى جاۋلاستىرماق مەندە دە، ءجۇرسىن اعادا دا جوق ەكەنى انىق قوي.

- قازاق پەن قىرعىزدىڭ كوپ اقىنى ءبىر-بىرىمەن جاقىن بايلانىستا، ارالاس-قۇرالاس ەكەنى بەلگىلى. جەڭىسبەكتەردىڭ، مارقۇم ەلميربەكتەردىڭ قازاق اقىندارىمەن دوستىعى ءوز الدىنا. ال ەندى قازاق پەن قىرعىزدىڭ ايتىسى دەپ الەۋمەتتىك جەلىگە جازا قالساڭىز، ارادا نەشەمە جىل وتسە دە، كولبەڭدەپ شىعا كەلەتىنى – رينات پەن االىنىڭ ايتىسى...

- ول دا كەرەك شىعار. ول كەزەڭدەر ەكەۋىنىڭ دە جاس، قاندارى قايناپ تۇرعان كەزدەرى عوي. اقىندار نە ايتسا دا، مەن ولاردى جاقسى كورەم. بۇل اقىندار – قۇدايدىڭ كوزى تۇسكەن ادامدار. ولارعا قۇداي ەرەكشە ونەر بەرگەن.

رينات پەن االى ايتىسى تاريحتا: «ەكى حۋليگاننىڭ ايتىسى» دەگەن اتپەن قالادى

ال ەندى سول ەكەۋى قازىر ايتىساتىن بولسا، مەنىڭشە ولار باسقاشا ايتىس جاسار ەدى. سەبەبى ەكەۋى دە اقىل توقتاتتى، تاجىربيە جينادى. ەكەۋى دە قازاق پەن قىرعىزعا دوستىق كەرەكتىگىن ءتۇسىندى. ول ايتىس تاريحتا – ەكى حۋليگاننىڭ ايتىسى دەگەن اتپەن قالۋى كەرەك.

- ءبىزدىڭ قازاق قوعامىندا «قىتاي ەكسپانسياسى» دەگەن ۇلكەن قاۋىپ بار. سوڭعى جىلدارى قىتاي قىرعىزستانعا دا كوپتەپ كومەك كورسەتىپ، ينۆەستيتسيانى كوبەيتىپ جاتىر. سىزدەردىڭ ەلدە قىتاي ينتەگراتسياسى جايلى پىكىر قانداي؟

- بۇل فوبيا دا، ۆاكتسينا دا، ينۆەستيتسيا دا ۋاقىتشا دۇنيەلەر. ستراتەگيالىق جاعىنان ويلانايىقشى. قىرعىزستان دا، قازاقستان دا ەكى دەرجاۆانىڭ ورتاسىندا تۇرعانى فاكت. ءبىرى – رەسەي، ەكىنشىسى – قىتاي. مەيلى، 30 جىل ءوتسىن، 50 جىل ءوتسىن، ساياساتتا وزگەرىس بولادى. تەرريتوريالىق پريتەنزيالار بولسا دا، ەكونوميكالىق سۇراۋلار بولسا دا، ول قىرعىزساتان مەن قازاقستاندى اينىلىپ وتپەيدى. سوندا، ستراتەگيالىق سەرىكتەستەردى قىرعىز بەن قازاق ءوزى تاڭداپ الاتىن كۇن كەلەدى. بۇل بۇگىنگى دۇنيەلەر، ەرتەڭ ۇلكەن سۇراۋلارعا اينالادى. سول ءبىزدىڭ ويىمىزدا ءجۇرۋى كەرەك. سوعان دەيىن قازاق، قىرعىز، جالپى تۇركى حالىقتارى كۇش بىرىكتىرىپ، ۇلكەن ساياسي كۇشكە اينالىپ ۇلگەرسە، وندا بۇل قيىندىقتاردى جەڭۋ وڭايىراق بولادى. ال ەندى ولاي بولماسا، بۇگىنگىدەي ءبىر-بىرىمىزگە ەسىگىمىزدى جاۋىپ، جان-جاققا تارتقىلاپ، ءبىر-بىرىمىزدەن الىستاي بەرسەك، قازاق تا، قىرعىز دا جەم بولىپ كەتەدى.

قىرعىزدى ساقتاپ كەلە جاتقان – پرەزيدەنتتەرى ەمەس، قىرعىزدىڭ ماناسى!

مەن بەكەردەن-بەكەر مەملەكەتتى ساقتايتىن مادەنيەت دەپ ايقايلاپ جۇرگەن جوقپىن. ەگەر ءبىز تۇركى حالىقتارىنىڭ ورتاق مادەنيەت ادامدارىن توبەمىزگە كوتەرىپ، دۇنيەگە تانىلا الساق، ەرتەڭ سول ادامداردىڭ اتى ساقتايدى.

قىرعىزدى قىرعىز قىلىپ ساقتاپ كەلە جاتقان – پرەزيدەنت، پرەمەرلەرى ەمەس جانە وعان دەيىن بولعان ءبىرىنشى سەكرەتارلار ەمەس، قىرعىزدىڭ ماناسى. قىرعىزدىڭ ءتىلى. قىرعىزدىڭ شىڭعىس ايتماتوۆ سەكىلدى مادەني ادامدارى. وسىلاردىڭ اتتارى ءبىزدىڭ مەملەكەتكە تىرەۋىش بولىپ، ساقتاپ كەلەدى. ال ەندى ءبۇتىن تۇركى دۇنيەسىنەن وسىنداي ادامداردىڭ اتىن شىعارا الساق، مىنە، سول ساقتايدى ءبىزدى.

ءبىز كورپەندە ساياساتتىڭ شەڭبەرىنەن شىعا الماي ءجۇرمىز

قازىر ءبىز كورپەندە ساياساتتىڭ شەڭبەرىنەن شىعا الماي ءجۇرمىز. كەلەشەكتى ويلاۋ كەرەك. قازاق كىمگە كۇشىن كورسەتپەك؟ قىرعىز كىمگە كۇشىن كورسەتپەك؟ ەشكىمگە! سوندىقتان، ءبىز كۇش بىرىكتىرۋىمىز كەرەك. مەن جەتەكتەپ جۇرگەن «ايتىس» فوندى وسى جۇمىستى 15 جىل بۇرىن باستاپ قويعان. بۇل مادەني بىرلەسۋ باعىتىنداعى جۇمىستار ءبۇتىن تۇركى دۇنيەسىندە قازىر قارقىندى جاسالۋى كەرەك. ىنتىماعى مىقتى ەلدى ەشقانداي سۋپەردەرجاۆا الا المايدى. مادەنيەت، ادەبيەت بار جەردە – رۋح بولادى. رۋحى بار ەلدى كىم الا الادى؟ ال سول رۋحتى كوتەرەتىن كىمدەر؟ مادەنيەت ادامدارى! مىنە، وسى باسىمىزعا جەتكەندە عانا ءبىز كۇش بىرىكتىرە الامىز.

- قىرعىز بەن تاجىكتىڭ ورتاسىندا بولعان جانجال تۋرالى ايتپاي كەتۋگە بولمايدى...

- ول شەشىلمەيدى. شەشىلەدى دەپ ويلاساڭىز قاتەلەسەسىز. ول ءارتۇرلى ساياسي كۇشتەردىڭ جان-جاققا تارتقىلاپ، كەلىسىمگە كەلە الماعانىنىڭ ناتيجەسى عوي. ول ماسەلە قاشان شەشىلەدى؟ ەلدىڭ، ازاماتتاردىڭ رۋحى وسكەندە عانا. قازىر ءبىز قايتىپ رۋحىمىز بيىك دەي الامىز؟ بالالارىمىز قانداي كينو كورىپ ءجۇر؟ قاي تىلدە سويلەپ ءجۇر؟ ولار نە ويلاپ ءجۇر؟ قازاق پەن قىرعىزدىڭ بالالارى اتامەكەنىمدى قورعايمىن دەپ، اسكەري بورىشتارىن وتەۋگە اسىعىپ جاتىر ما؟ الدە اسكەردەن قاشىپ ءجۇر مە؟ مەنىڭشە، قازاقتا دا وسى پروبلەما وزەكتى.

ءبىز رۋحتى ەمەس، كوردۇنيەنى، بايلىق پەن بيلىكتى، تەك ماعان عانا بولسىن دەگەن پيعىلدى عانا ءوسىرىپ كەلەمىز. مۇنىڭ كەسىرى بىزگە ءالى كوپ تيەدى. كەشەگى قىرعىز-تاجىك اراسىنداعى داۋ دا سول كوپ كەسىردىڭ ءبىرى.

قازاق پەن قىرعىزدىڭ اراسى سۋىسا – وعان ەل باسشىلارى كىنالى

- قازاق پەن قىرعىزدىڭ كەشەگىسى مەن بۇگىنگىسىن كوردىك، كورىپ كەلەمىز. ەندى ەرتەڭگى دوستىعى تۋرالى پىكىرمەن سۇحباتتى تۇيىندەسەك...

- ەگەر قازاق پەن قىرعىزدىڭ اراسى سۋىسا، وعان ەڭ ءبىرىنشى كىنالى – ەل باسشىلارى بولادى. مىڭداعان جىلدار بويى قاتار جاساپ، قاتار ءجۇرىپ كەلگەن ەكى ەلدىڭ اراسىن سۋىتىپ، ەلدى ءبىر-بىرىنەن الشاقتاتسا – وعان جاۋاپتى ەل باسشىلارى بولادى. ەگەر سولاي بولا قالسا، وندا ول ەل باسشىلارىن ەل دە، تاريح تا، سالت تا كەشىرمەيدى. ولاردىڭ ەسىمى تاريحتا قارا داق بولىپ جازىلادى.

ءيا، ەكى ارادا تالاس بولاتىن شىعار، وكپە بولاتىن شىعار. بىراق، ەكى ەلدىڭ اراسىن ەشقاشان، ەشكىم بولە المايدى. سەبەبى – بۇل بىزگە قۇداي بەرگەن جول. ەكى ەلدى سوعىستىرعان ەل باسشىلارىن ارۋاق كەشىرمەيدى! سوندىقتان ءبىز بىرگە جاساۋعا مىندەتتىمىز.

- سۇحباتىڭىزعا كوپ راحمەت، اعا. پاندەميا اياقتالىپ، ەل اراسىندا قاتىناۋ وڭايلانعان كەزدە جۇزبە-ءجۇز جانە جولىعامىز، بۇدان دە كەڭىرەك سۇحبات قۇرامىز دەپ سەنەمىن...

- سولاي بولادى. سوعان سەنەيىك. سىزگە دە كوپ راحمەت.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz