DEMOSCOPE قوعامدىق پىكىرگە جەدەل مونيتورينگ جۇرگىزۋ بيۋروسى قازاقستان ازاماتتارى اراسىندا «قازاقستاندىقتاردىڭ نەگىزگى قوعامدىق قۇندىلىقتارى» تاقىرىبىندا ساۋالناما جۇرگىزدى. 

وعان 2021 جىلى 25 ماۋسىم جانە 3 شىلدە ارالىعىندا 14 وبلىس پەن رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالاردا (نۇر-سۇلتان، الماتى، شىمكەنت) تۇراتىن، 18 جاستان اسقان 1100 ادام قاتىستى.قاتىسۋشىلاردىڭ 53%-ى ەر ازامات، 47%-ى ايەل. زەرتتەۋدە قازاقستان بويىنشا ستاتسيونارلىق تەلەفون نومەرلەرىنىڭ ابونەنتتىك قورى پايدالانىلدى. ىرىكتەۋ ىقتيمالدىعى 95%، ستاتيستيكالىق كورسەتكىش قاتەلىگىنىڭ شەكتى مولشەرى 3%-دان اسپايدى.

DEMOSCOPE ساۋالناماسى مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، تۇراقتىلىق پەن وتباسى – قازاقستان حالقى اراسىندا جوعارى باعالانادى. قازاقستاندىقتاردىڭ ۇشتەن ءبىرى ءۇشىن قاۋىپسىزدىك پەن قوعامدىق ءتارتىپ (33%), ۇلتتىق جانە وتباسىلىق داستۇرلەر (33%), ءبىلىم، عىلىم جانە مادەنيەت (33%) ماڭىزدى.

نەگىزگى قۇندىلىقتار قاتارىندا: اينالاداعى ادامداردىڭ قولداۋى مەن ءوزارا كومەك  (24%); الەۋمەتتىك ادىلەتتىك پەن قۇقىقتاردىڭ تەڭدىگى; ىنتىماق پەن پاتريوتيزم (22%); ءدىني جانە رۋحاني قۇندىلىقتار;  ەڭبەكقورلىق پەن قوعام الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىك (22%) سەكىلدى نۇسقالار دا اتالدى.

ساۋالناما قاتىسۋشىلارىنىڭ 14%-ى جەتىستىك، مانساپ جانە توقشىلىقتى ءبىرىنشى ورىنعا قويادى.

«زەرتتەۋ قورىتىندىسىنا قاراپ، پاندەميا كەزىندە حالىق قاۋىپسىزدىكتى  وتباسىلىق قۇندىلىقتارمەن قاتار جوعارى باعلايدى دەگەن قورىتىندى جاساۋعا بولادى. 

2020 جىلى جازداعى قاتاڭ كارانتين شارالارى كەزىندە، ەلدە ءدارى-دارمەك جەتپەي حالىق دۇربەلەڭگە تۇسكەن قىسىلتاياڭ شاقتا، بارلىق ايماقتا دەرلىك كوممەرتسيالىق ەمەس قوعامدىق ۇيىمدار، ەرىكتىلەر، بەلسەندى ازاماتتار جۇمىلا كىرىستى. رەسپوندەنتەردىڭ 65%-ى پاندەميا كەزىندە دارىگەرلەر مەن مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ قوعامعا سىڭىرگەن ەڭبەگى ەلەۋلى بولدى دەيدى. سونىمەن قاتار، 26% قازاقستاندىقتىڭ پىكىرىنشە، ۇەۇ، ەرىكتىلەر مەن جاناشىر ادامداردىڭ اتقارعان ەڭبەگى قىرۋار بولدى. 22% ازامات مەملەكەت پەن جەرگىلىكتى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ جۇمىسىن اتاپ ءوتتى»،- دەلىنگەن زەرتتەۋ قورىتىندىسىندا.

ال، نەبارى 6% قاتىسۋشى بيزنەستىڭ جاساعان جاقسىلىعىن ەسكە الدى.

«قازاقستاندىقتاردىڭ ءوزارا كومەك كورسەتۋدى دە باسىم قۇندىلىقتار قاتارىنا جاتقىزعانى بەكەر ەمەس. 44% قاتىسۋشى پاندەميا كەزىندە ەرىكتى بولىپ، كومەككە مۇقتاج جاندارعا قول ۇشىن بەرۋگە ءازىر. ولاردىڭ 12%-ى اۋرۋدى جۇقتىرىپ الۋ قاۋپى تومەن بولسا، ەرىكتى بولۋدان باس تارتپاس ەدىم دەپ جاۋاپ بەردى. قاتىسۋشىلاردىڭ تورتتەن ءبىر بولىگى ەرىكتى بولعىسى كەلمەيدى. سەبەبىن ولار دەنساۋلىعىن قاتەرگە تىگە المايمىز دەپ ءتۇسىندىردى. سونىمەن قاتار، 16% قاتىسۋشى ەرىكتى بولۋعا ۋاقىتىم جوق دەدى. ال، 9% ازامات الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى مەملەكەت شەشۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن دەپ جاۋاپ بەردى»،- دەدى بيۋرو.

زەرتتەۋ اياسىندا قازاقستاندا ازاماتتىق قوعامنىڭ قاي ينستيتۋتى باسقالارعا قاراعاندا ءونىمدى جۇمىس جاسايتىنى دا انىقتالدى.

«ساۋالناما قاتىسۋشىلارىنىڭ بەستەن ءبىرى ەرىكتىلەر قوزعالىسىن، 16% باق-ڭ قوعامداعى ءرولىن، 10% ساياسي پارتيالاردى اتادى. سونىمەن قاتار، 7%  كاسىپوداققا داۋىس بەرسە، 6% ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ (ۇەۇ), 3% باستاماشىل توپتاردىڭ قىزمەتىن تاڭدادى. قاتىسۋشىلاردىڭ 40%-ى بۇل سۇراققا ناقتى جاۋاپ بەرە المادى. سەبەبى، حالىقتىڭ كوبى ازاماتتىق قوعام ۇيىمدارىنىڭ قىزمەتىنەن حابارسىز»،- دەيدى. 

سونىمەن قاتار، رەسپوندەنتتەردەن قازاقستاندا ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋىنا نە كەدەرگى ەكەنى تۋرالى دا ساۋال قويىلدى.

«ۇشتەن ءبىرى ەكونوميكالىق تۇراقسىزدىقتى نەگىزى كەدەرگى دەپ سانايدى. 22% حالىق ازاماتتىق قوعام تۋرالى بىلمەيدى دەپ جاۋاپ بەردى. مەملەكەت پەن قوعام اراسىندا سەرىكتەستىك قارىم-قاتىناستاردىڭ بولماۋى (12%), مەملەكەتتىڭ ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىن باقىلاۋدا ۇستاۋى (7%) ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى»،- دەلىنگەن بيۋرو حابارلاماسىندا.

ال،  6% رەسپوندەنت ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىن مەملەكەتكە تونگەن قاتەر رەتىندە كورسەتەتىن ىشكى ناسيحاتتى كىنالادى.

«DEMOSCOPE ساۋالناما قورىتىندىسىن تۇيىندەسەك، حالىق تاۋەلسىز دەموكراتيالىق، ءبىرتۇتاس مەملەكەتتى دامىتۋدىڭ نەگىزى سانالاتىن ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنىڭ ءرولى تۋرالى جەتىك بىلمەيدى.  قازاقستاندىقتاردىڭ ءوزارا كومەك پەن قولداۋ، الەۋمەتتىك ادىلەت پەن قۇقىقتاردىڭ تەڭدىگى، ىنتىماق پەن پاتريوتيزم سەكىلدى قۇندىلىقتارى ازاماتتىق قوعامنىڭ نەگىزگى يدەيالارىمەن سايكەس كەلەدى» ،- دەيدى مونيتورينگ جۇرگىزۋ بيۋروسى.

ايتا كەتەيىك، 2017  جىلى جۇرگىزىلگەن «دۇنيەجۇزى بويىنشا قۇندىلىقتاردى زەرتتەۋ» دەرەكتەرىنە سايكەس، قازاقستاندىقتاردىڭ 93,5%-ى وتباسىن ءبىرىنشى ورىنعا قويعان. ەكىنشى ورىندا – جۇمىس (49,2%).

Abai.kz