بۇگىن قالىڭ كوپشىلىككە «اللاجار» ءفيلمى ارقىلى تانىلعان بەلگىلى رەجيسسەر قالدىباي ابەنوۆتىڭ ومىردەن وتكەنىنە ءبىر جىل بولدى. 2020 جىلدىڭ ءدال وسى ۋاقىتىندا كوروناۆيرۋستىق پنەۆمانيا سالدارىنان قايتىس بولعان رەجيسسەردىڭ Abai.kz سايتىنا بەرگەن سوڭعى سۇحباتىن وقىرمان نازارىنا جانە ءبىر مارتە ۇسىنباقپىز. 

- قالدىباي اعا، بار قازاقتىڭ رۋحىن وياتىپ، ساناسىن سىلكىندىرگەن جەلتوقسان كوتەرىلىسى ەكەنى اقيقات. ءسىز سول 1986-نىڭ قاسىرەتتى كۇندەرى قايدا بولدىڭىز؟ 

- مەن 1986 جىلى ماسكەۋدەگى بۇكىل وداقتىق كينەماتوگرافيا ينستيتۋتىنىڭ (ۆگيك) سوڭعى كۋرسىندا وقىپ جۇرگەنمىن. سول جىلى قاراشا ايىندا الماتىداعى "دوم كينودا" مەنىڭ ستۋدەنتتىك فيلمدەرىمنىڭ تۇساۋكەسەرى بولاتىن بولدى. 14 قاراشاعا جوسپارلانعان تۇساۋكەسەرگە مەن ماسكەۋدەن بىرنەشە ءفيلمىمدى الىپ كەلدىم. ول كەزدە كينەماتوگرافيستەر وداعىنىڭ توراعاسى قالتاي مۇحامەدجانوۆ اعامىز بولاتىن.

تۇساۋكەسەردەن كەيىن فيلمدەرىمدى قايتادان ماسكەۋگە اپارىپ تاپسىرۋ كەرەك. ءسويتىپ، مەن الدىن-الا بيلەت الىپ قويدىم. جاقىن كۇندەرگە بيلەت قالماعان سوڭ، ولار ماعان بيلەتتى 17 جەلتوقسان، كەشكى ساعات 6-عا بەردى.

ءبىر ايدان سوڭ، ياعني، 16 جەلتوقسان كۇنى سول "كينو ۇيىندە" مەنىڭ باشقۇرت دوسىم، رەجيسسەر مالىك ياشيمبەتوۆتىڭ دەرەكتى ءفيلمىنىڭ تۇساۋكەسەرى بولدى. ءبىز سول جەردە بارىمىزگە اۋىر تيگەن جاڭالىقتى ەستىدىك. دىنمۇحاممەد قوناەۆتى الىپ تاستاپ، ونىڭ ورنىنا ۋليانوۆسكىدەن كەلگەن گەننادي كولبين دەگەن بىرەۋدى قويىپتى. بۇل جاڭالىق ءاربىر قازاقتىڭ جۇرەگىنە وق بوپ قادالدى. ءاربىرىمىزدىڭ كوكەيىمىزدە قازاق ەلىنە قازاق باسشى تابىلماعانى ما؟!، دەگەن سۇراق تۇردى. ماسكەۋدىڭ بۇل شەشىمىنە مەنىڭ قىرعىز بەن باشقۇرت دوستارىمنىڭ دا ىزاسى كەلدى. ءسويتىپ، تۇساۋكەسەردەن كەيىن "قازاق تەلەفيلم" ستۋدياسىنىڭ ديرەكتورى كارىم تاناەۆ ەكەۋمىز تۇنگى ساعات 11-دە اباي داڭعىلىمەن فۋرمانوۆ كوشەسىنىڭ قيىلىسىنداعى كارىم اعانىڭ جەزدەسىنىڭ ۇيىنە كەلدىك. جەزدەسى كوپ جىل ىشكى ىستەر مينيسترلىگىندە ىستەگەن ەكەن. دارەجەسى پولكوۆنيك. جاقىندا عانا زەينەتكە شىعىپتى. سول كىسىنىڭ ۇيىندە كوپكە دەيىن قازاققا سوققى بولعان وسى جاڭالىقتى تالقىلاپ، نە ىستەيمىز دەگەن كەۋدەمىزدەگى سۇراققا جاۋاپ ىزدەدىك.

جەلتوقسان كوتەرىلىسى كەزىندە اسەكەڭ ماسكەۋدە بولعان. بۇل فاكت!

17-ءسى كۇنى تۇسكە تامان قازىرگى قوناەۆ كوشەسىنىڭ بويىمەن توپتاسقان جاستاردىڭ الاڭعا قاراي بارا جاتقانىن كوردىم. ولارعا ىلەسىپ مەن دە الاڭعا باردىم. ءبىز بارعاندا ءبارى تىنىش بولدى. وندا جينالعان جاستار بەيبىت تۇردە ماسكەۋدىڭ شەشىمىنە قارسى ەكەنىمىزدى ايتامىز دەدى. بىراق، الاڭدا قىرعىن بولادى دەپ ەشكىم ويلاعان جوق.

سوسىن مەن كەشكە ماسكەۋگە ۇشاتىن بولعاندىقتان، ساعات 4-تەردىڭ شاماسىندا چەمودانىمدى الىپ، اەروپورتقا بارۋ ءۇشىن ۇيگە قايتىپ كەتتىم.

اەروپورتتا بەلگىلى اكتەر ءاسانالى ءاشىموۆ اعامىزدى جولىقتىردىم. ول دا ماسكەۋگە "دەرمەنە" دەگەن ءفيلمىن تاپسىرۋعا بارا جاتىر ەكەن. اسەكەڭ ەكەۋمىز سامولەتكە قاتار وتىردىق.

ماسكەۋگە بارعان سوڭ، كەشكى جاڭالىقتاردا "الماتىدا ماسكۇنەم، باسبۇزارلار الاڭعا شىعىپ، بۇزاقىلىق جاسادى" دەگەن اقپارات تاراتىپ جاتتى. ءبىز سەنبەدىك.

ال، مەن 18-ءى كەشكە قايتۋىم كەرەك ەدى. بىراق، بيلەتىمدى اۋىستىرۋعا تۋرا كەلدى. ويتكەنى، ول كۇندەرى ماسكەۋدەن الماتىعا بىردە-ءبىر سامولەت ۇشىرعان جوق. تەك، 24 جەلتوقسان كۇنى عانا الماتىعا قايتۋعا مۇمكىندىك الدىق. ءسويتىپ مەن 24-ءى كۇنى الماتىعا ۇشتىم. ال، اسەكەڭ 25-ءى ۇشاتىنىن ايتتى. مۇندا ەسكەرەتىن ءبىر جايت، سول كەزدە ءاسانالى ءاشىموۆتى جەلتوقساندىقتارعا قارسى قول قويعان دەپ ايىپتاپ جاتتى. بىراق، اسەكەڭ جەلتوقسان كۇندەرى الماتىدا بولعان جوق. سەبەبى، ماسكەۋدەن الماتىعا قايتار ۇشاقتىڭ ءبارى توقتاتىلعاندىقتان، ول كىسى 25-ىنە دەيىن ماسكەۋدە بولدى. بۇل فاكت!

ءسويتىپ مەن تاڭعى 4-تە الماتىعا ۇشىپ كەلدىم. كەلسەك، اەروپورت قاپ-قاراڭعى. اسكەريلەر، وموندار قاپتاپ ءجۇر. ءبىر سۇمدىقتىڭ بولىپ جاتقانىن سەزدىم. سودان باستاپ، جەلتوقسان كوتەرىلىسىن زەرتتەۋگە كىرىستىم. "اللاجارعا" اپاراتىن العاشقى جول وسىلاي باستالدى.

سەگىزباەۆتىڭ قولحاتى مەندە ءالى كۇنگە ساقتاۋلى

 - "اللاجار" دەمەكشى، سول "اللاجاردىڭ” العاشقى ستسەناريى مۇلدە باسقا بولىپتى...

- ءيا، مەن بۇل ءفيلمدى ءاۋ باستا نۇرلان سەگىزباەۆپەن بىرگە تۇسىرەمىن دەپ ويلاعانمىن. ول مەنىڭ جاقسى دوسىم ەدى. ەكەۋمىز، 87-جىلدىڭ اياعىندا ءفيلمنىڭ اتىن شامامەن "اللاجار" دەپ جوبالاپ قويعانبىز. ءسويتىپ، ءبىر كۇنى نۇرلان ەكەۋمىز جولىقتىق. نۇرلان بۇل تاقىرىپقا ستسەناري جازىپ، باستاپ كەتكەنىن ايتتى. مەندە دە ءبىراز ويلار جۇرگەن. بىراق، ءالى باستاماعان ەدىم. ءسويتىپ مەن وعان جازعانىڭدى الىپ كەل دەدىم. ونىڭ ستسەناريىمەن تانىسقان سوڭ، بىردەن "نۇرلان، جەلتوقسان وقيعاسىن بۇلاي باستاۋعا بولمايدى" دەدىم.

- نۇرلان سەگىزباەۆتىڭ ستسەناريى قانداي ەدى؟ قالاي باستالاتىن؟

- وندا اۋىلدان كەلگەن ءبىر جىگىت قالادا جۇمىس ىستەيدى. ءسويتىپ، 17-ءسى كۇنى اراق ءىشىپ الاڭعا شىعىپ، پوليتسەيدىڭ ماشيناسىن ورتەيدى. الاڭدا ءجۇرىپ ورىستىڭ ءبىر ايەلىنە كۇش كورسەتەدى. سودان اۋىلىنا قاشىپ بارادى. وندا دا ءوز ۇيىنە بارا الماي تاۋعا كەتەدى. سوندا قار كوشكىنى بولىپ، الگى جىگىت سوندا ولەدى. قىسقاشا وسىلاي. بىراق، مەن ول جەردەن ەشقانداي جەلتوقساندى كورمەدىم. ويتكەنى مەن الاڭدا بولدىم عوي. سوندىقتان سەگىزباەۆتىڭ پوزيتسياسى ءبىزدىڭ ۇلتقا قارسى بولدى. ونىڭ ۇستىنە نۇرلان "اللاجار" دەگەندى تۇسىنبەي "اللايار" دەپ جازىپتى. مەنىڭ تۇزەتۋىمە "سونىڭ نە كەرەگى بار" دەگەندەي كىجىنە سويلەدى. ورىس ءتىلدى عوي... ودان بولەك، بىرنەشە جەردە ەكەۋمىزدىڭ ۇستانىمدارىمىز سايكەس كەلمەدى. ءسويتىپ، ول "اللاجاردان" باس تارتامىن دەپ قولحات جازىپ بەردى. سەگىزباەۆتىڭ سول حاتى مەندە ءالى كۇنگە ساقتاۋلى.

- سودان كەيىن، ءفيلمنىڭ ستسەناريىن ءوزىڭىز جازدىڭىز... 

- ءيا. مەن ستسەناري جازباس بۇرىن ءلاززات اسانوۆا تۋرالى ەستىگەن ەدىم. سوسىن بىردەن ءلاززات تۋرالى "دولگوە دوروگا دوموي" دەگەن ەسسە جازدىم. سول ەسسە ارقىلى "اللاجاردىڭ" ستسەناريىن باستادىم. ءسويتىپ ماسكەۋدەن الەكساندر لاۆشين دەگەن دراماتۋرگتى شاقىرتتىم.

لاۆشين ەكەۋمىز الماتىنىڭ جوو-لارىن ارالاپ ءجۇرىپ سول كوتەرىلىسكە قاتىسقان قىز جىگىتتەر تۋرالى سۇراستىرا باستادىق. العاش بارعان وقۋ ورنىمىز قازىرگى جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر ينستۋتى ەدى. سول جەردەن ءاسيا دەگەن اكتريسا قىزدى جولىقتىردىق. ول قىز دا الاڭدا بولعان ەكەن. ءسويتىپ ءاسيانىڭ كومەگىمەن بىرنەشە جەلتوقساندىقتاردى تاپتىق. سول تاپقان قىز-جىگىتتەردىڭ ايتقانىن قاز-قالپىندا قاعازعا ءتۇسىرىپ، سونىڭ نەگىزىندە ستسەناري جازىپ شىقتىق.

مۇڭايتپاسوۆا دەگەن اپامىز يۋبكاسىنا تىعىپ كگب-نىڭ ءتورت كاروپكا پلەنكاسىن بەردى

- ءسىز "اللاجاردىڭ" جۇمىسىن باستاعان 1988 جىل. سول كەزدە بيلىك باسىندا جاڭاعى كولبين بولدى. ءفيلمنىڭ جۇمىسىنا كەدەرگى، قىسىم كوپ بولعان شىعار؟

- ءيا. 1989 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا ءارتۇرلى كەدەرگىلەردىڭ سالدارىنان ءفيلمنىڭ جۇمىستارى توقتاتىلدى. بىراق، ءبىز سول ۋاقىتقا دەيىن ەداۋىر جۇمىس ىستەدىك. ءبىراز اقيقاتقا كوز جەتكىزدىك. الاڭدا بولعان وقيعانى تۇسىرگەن كگب-نىڭ بەينە ماتەريالدارىن تاپتىم...

ول كەزدە بارلىق پلەنكالار پلەنكا وڭدەۋ تسەحىندا (تسوپ) بولاتىن. ءبىزدىڭ "قازاقفيلمدەگى" كينوپلەنكالار دا سول تسوپ-تا جاسالادى. ونىڭ باستىعى جاننا مۇڭايتپاسوۆا دەگەن اپامىزبەن جاقسى ارالاساتىن ەدىم. سول كىسى ماعان يۋبكاسىنىڭ اراسىنا تىعىپ  كگب-نىڭ ءتورت كاروپكا كينوپلەنكاسىن بەرگەن.

سول كەزدە كگب الاڭدا بولعان وقيعانى وزدەرى تۇسىرگەن عوي. كەيىن كوپ جاستاردى سول كادرلەر ارقىلى ۇستادى. بىراق، ولار وزدەرى تۇسىرگەنىمەن، پلەنكانى ساقتايتىن، وڭدەيتىن جەر بولماعان سوڭ، تسوپ-قا بەرگەن. سول كادرلەردى الۋ ءۇشىن جاننا اپامىز ماعان ۇلكەن كومەك كورسەتتى. مەن فيلمدە سول كگب-نىڭ ماتەريالدارىن پايدالاندىم.

جاننا اپا مەنىڭ جەلتوقسان تۋرالى كينو باستاعانىمدى بىلەتىن. ونىڭ ۇستىنە مەن سول جىلى "اللاجارمەن" بىرگە شاكارىم تۋرالى دەرەكتى ءفيلمدى قاتار ءتۇسىرىپ ءجۇردىم. ال، جاننا اپامىز سول شاكارىمنىڭ تىكەلەي ۇرپاعى.

مەن ول كىسىنى سوڭعى رەت 2009 جىلى "دوم كينودا" كوردىم.

 اقان ساتاەۆتى 2 مىڭ جىگىتتىڭ ىشىنەن باستى رولگە تاڭداپ الدىم

- ال، وسى فيلمدە باستى ءرولدى ويناعان اقان ساتاەۆ. ايتىڭىزشى، اقان ساتاەۆ بۇل فيلمگە قالاي تاڭدالدى؟  

- ءيا، ول قازىرگى وتە تالانتتى رەجيسسارلاردىڭ ءبىرى. مەن اقاندى "اللاجارعا" ەكى مىڭ جىگىتتىڭ ىشىنەن تاڭداپ الدىم. ول كەزدە كاستينگ دەگەن فوتوپروبا دەپ اتالاتىن. مەن بۇل ءفيلمنىڭ باستى رولىنە اقان مەن "بالكون" فيلمىندە ويناعان جىگىتتى قاتار قويىپ قويدىم. "بالكونداعى" جىگىت وتە مىقتى اكتەر بولدى. بىراق، ونىڭ ءتۇرى مەن ويلاعان كەيىپكەرگە كەلمەدى. ال، اقانعا توقتاۋعا باتا الماي ءجۇردىم. ويتكەنى، ول كەزدە اقان 10-سىنىپتى ەندى بىتىرگەن بالا ەدى. سوسىن ىزدەۋدى جالعاستىرا بەردىم. بىراق، ءبىر جىلدان سوڭ اقان ماعان قايتا كەلدى. ءبىر جىلدا ەداۋىر ەسەيىپ، جىگىت بولعانىن بايقادىم. ءسويتىپ، قايتالاپ ءتۇسىرىپ كوردىم. اكتەرلىعى كەرەمەت. ءسويتىپ بىردەن رولگە بەكىتىپ، سەمكاعا شىعىپ كەتتىك.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ "اللاجاردى" ەكى رەت كورگەن ەكەن

- وسى "اللاجار" ءفيلمىن سول كەزدەگى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ كوردى مە؟

- كوردى. ول بىلاي بولدى. ءبىز 1996 جىلدىڭ 17-مامىرى كۇنى "ارمان" كينوتەاترىنىڭ قوس زالىندا (قىزىل، كوك) "اللاجاردىڭ" تۇساۋكەسەرىن جاسادىق. پرەزەنتاتسيا انشلاگپەن ءوتتى.

سول تۇساۋكەسەردە مەن ءبىرىنشى زالدا اكتەرلاردى تانىستىرىپ جاتقان كەزىمدە، قاسىمداعى كينوتەاتردىڭ ديرەكتورىنا كينومەحانيك كەلىپ، "ەكىنشى زالداعى (كوك زال) پلەنكانى پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنەن ءبىر كىسىلەر سۇراتىپ جاتىر. مۇنى رەجيسسەرعا ايتپاڭىز" دەپتى. الايدا، ديرەكتور ءفيلمنىڭ اۆتورىنا ايتپاساق ۇيات بولادى دەپ، ماعان كينودان شىققاننان كەيىن بولعان جايتتى ەسكەرتتى. مەن ديرەكتورعا كوك زالدا كورسەتىلگەن پلەنكانىڭ ءبىر-ەكى جەرى جىرتىلعانىن ايتتىم. ول بىردەن "سەن يمانعاليمەن حابارلاسىپ پلەنكانى اۋىستىرىپ بەر، ۇيات بولار" دەدى.

سوسىن مەن پرەزيدەنت اپپاراتىنداعىلارمەن بايلانىسىپ، "بۇل پلەنكانى كىم سۇراتتى؟" دەدىم. ولار پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ سۇراتىپ جاتقانىن ايتتى. مەن ولارعا پلەنكانىڭ جىرتىلعانىن ايتىپ، "مەنەن باسقا پلەنكا الىڭىزدار" دەدىم. ولار بىردەن كەلىسىپ، 10 مينۋتتا بارامىز دەدى. مەنىڭ ادرەسىمدى دە سۇراعان جوق. ال، مەن جاڭادان كوشىپ بارعان پاتەردى كوپ ادام بىلمەيتىن. بىراق، پرەزيدەنت اپپاراتىنداعىلار ءدال 10 مينۋتتا ۇيىمە كەلىپ، پلەنكانى الىپ كەتتى.

ول "اللاجاردىڭ" تۇساۋكەسەرىنەن كەيىن، 4-5 ساعاتتىڭ ىشىندە بولعان جاعداي.

- ول كىسى ءفيلمدى قالاي قابىلداعان ەكەن؟ سىزبەن ءوزى كەزدەستى مە؟ ايتپەسە، جاڭاعى اكىمشىلىك ادامدارى ارقىلى حابارلاستى ما؟

- جوق. بىراق، كومەكشىلەرى "اللاجاردى" الىپ كەتكەننەن كەيىن ەكى اي بۇل فيلم ونىڭ كابينەتىندە جاتادى. ول كەزدە نازارباەۆ شەت ەلدە جۇرەدى. ءسويتىپ ەكى ايلىق جۇمىس ساپارىن ءبىتىرىپ كەلگەننەن كەيىن، "اللاجاردى" كورمەك بولادى. كينونىڭ باسشىلارى نازارباەۆتىڭ قاسىنا كەڭەسشى رەتىندە ءوز ادامدارىن جىبەرەدى. تالعات تەمەنوۆ سول كەڭەسشىلەردىڭ ءبىرى بوپ وتىرادى. تاكەڭنىڭ ماعان دەگەن كوزقاراسى دۇرىس ەمەس ەدى. تەمەنوۆتەن بولەك بىرنەشە ادام وتىرادى. بىراق، تالعات مەنىڭ فيلمدەگى قاتەلىكتەرىمدى وتە "ادەمىلەپ" كورسەتەدى. جانە، "ول ۇكىمەتكە قارسى، وپپوزيتسيونەر" دەگەن سياقتى اڭگىمەلەر ايتادى. نۇرەكەڭ ونى تىڭدادى ما، تىڭدامادى ما بىلمەيمىن، بىراق، كورگەننەن كەيىن ول كىسى يمانعاليدى شاقىرىپ الىپ، "مەن "اللاجاردى" ەكى رەت كوردىم. وتە جاقسى تۇسىرىلگەن. بىراق، بۇل فيلمدە ءبىراز قىسقارتاتىن جەرلەرى بار ەكەن" دەيدى. مۇنى ماعان يمانعالي ارنايى كەزدەسكەندە ايتىپ بەردى.

"اللاجاردى" كوتەرۋگە كومەكتەسكەن - يمانعالي تاسماعامبەتوۆ!

- ول كىسىمەن قاشان، قالاي جولىقتىڭىز؟

- سول تۇساۋكەسەردەن ەكى ايدان كەيىن. ءبىز بىشكەككە بارار جولدا، كولدىڭ جاعاسىندا مۇحتار شاحانوۆ اعامىزدىڭ تۋعان كۇنىن تويلاپ وتىرعانبىز. سول جەرگە قارا كولىك كەلىپ توقتادى. كەلە سالىپ: "قالەكە، ءجۇرىڭىز" دەدى ءبىر كىسى. "قايدا" دەپ ەدىم، ء"سىزدى ۆيتسە-پرەمەر يمانعالي تاسماعامبەتوۆ كۇتىپ وتىر" دەدى. مەن: "كەشىرىڭىزدەر، ءبىز مۇندا مۇحاڭنىڭ تۋعان كۇنىن تويلاپ جاتىر ەدىك. مەن قازىر مۇقاڭدى، جەلتوقساندىقتاردى تاستاپ كەتسەم ۇيات بولادى عوي. كەيىنگە قالدىرساق قايتەدى" دەدىم ولارعا وتىنە قاراپ. "ۆيتسە-پرەمەر ءسىزدى جەدەل جەتكىز دەگەن! دايىنسىز با، دايىن ەمەسسىز بە، ءبىز ونى بىلمەيمىز. ءجۇرىڭىز! يمەكەڭ كۇتىپ وتىر" دەدى.

ءسويتىپ، ۇكىمەت ۇيىندەگى يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ كەڭسەسىنە كەلدىم. ەكەۋمىز ستول باسىنا جايعاستىق.

مەن يمانعاليعا:

-يمەكە، كەشىرىڭىز، ءۇستى باسىم شاڭ، بۇگىن سىزبەن جولىعۋعا دايىن ەمەس ەدىم،-دەگەنىمدە، ول:

-وقاسى جوق، سىزدەر ونەر ادامدارىسىزدار عوي، -دەدى.

ءسويتىپ يمانعالي تاسماعامبەتوۆ ماعان:

-قالەكە، ءفيلمىڭىزدى كوپشىلىك جاقسى قابىلداپ جاتىر. بۇل ءفيلمدى كەلەشەكتە مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىنۋ ويىمىزدا بار. پرەزيدەنتىمىز دە "اللاجاردى" جاقسى باعالادى. ءبىر ەمەس، ەكى رەت كورىپ ءفيلمدى ۇناتىپ وتىر. بىراق، بۇل فيلمدە ءبىراز قىسقارتاتىن جەرلەرى بار ەكەن دەيدى.

سوسىن، يمەكەڭ ماعان ءفيلمدى قىسقارتۋ تۋرالى پرەزيدەنتىمىزدىڭ كەڭەسى جازىلعان قاعازدى كورسەتتى.وندا نۇرەكەڭ فيلمدە الىپ تاستاۋعا ءتيىس كادرلەردىڭ ءتىزىمىن بەرىپتى.

مەن قاعازداعى جولداردى قاراپ شىعىپ، ول كىسىگە:

-ءسىز ءوزىڭىز ايتتىڭىز، نۇرەكەڭ ءفيلمدى ۇناتىپ وتىر دەپ. فيلم نەسىمەن ۇتىمدى؟ ويتكەنى، كورەرمەن قۋاناتىن جەردە قۋانادى، مۇڭاياتىن جەردە مۇڭايادى. نامىسى ويانعان كەزدە، رۋحى كوتەرىلەدى ەمەس پە؟! سوندىقتان، يمەكە، قىسقارتۋعا مەنىڭ باتىلىم بارمايدى، دەپ، قىسقارتۋ تۋرالى كورسەتىلگەن قاعازدى يمانعاليدىڭ الدىنا سىرىپ قويدىم.

يمەكەڭ ءبىراز ۇنسىزدىكتەن كەيىن:

-ويلانىپ كورىڭىز...- دەدى ماعان. قاعاز ەكەۋمىزدىڭ ورتامىزدا قالدى.

ال 10 مامىر كۇنى پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ ىشكى سىرتقى ساياساتىنداعىلار مەن كگب مۆد نىڭ ادامدارى كوردى. سول كەزدەسۋدە ءۋاليحان قاليجان اعامىز دا بولدى.

قاجىگەلدين "اللاجارعا" بىردەن قارسى بولعان ادام

شىن مانىندە ماعان "اللاجاردى" كوتەرۋگە كومەكتەسكەن - يمانعالي تاسماعامبەتوۆ. يمەكەڭ سول كەزدە قاجىگەلديننەن كەيىنگى ءۇشىنشى ادام عوي. بىراق، قاجىگەلدين "اللاجارعا" بىردەن قارسى بولعان ادام. ال، يمەكەڭ سول كەزدە قاجىگەلديندى اينالىپ ءوتىپ نازارباەۆقا تىكەلەي شىعىپتى.

جالپى، يمانعالي قازاق ساياساتكەرلەرىنىڭ اراسىنداعى ەلىنە جاناشىر ازامات. ءوزىم ونىڭ ەڭبەگىن جوعارى باعالايمىن. ول 2006 جىلى جەلتوقسانعا 20 جىل تولعاندا دا، بىزگە كوپ كومەگىن تيگىزدى.

ارينە، سول جىلى بولعان شاڭىراق وقيعاسى يمەكەڭنىڭ ۇلكەن قاتەلىگى بولدى. مەن ول كەزدە يمانعاليعا تىكەلەي قارسى شىقتىم. سول وقيعادا مەنىڭ دوسىم ارون اتابەك سوتتالدى عوي. مەن ونىڭ قوعامدىق قورعاۋشىسى بولدىم. بىراق، سول قارسى شىققانىمدا كومەكشىسى ايدا بالاەۆا ء"سىز بەكەر ىستەدىڭىز. ول كىسى ءسىزدى جاقسى كورەدى" دەدى.

رەسەيدىڭ تۇپكى ماقساتى - بۇكىل تۇركى مەملەكەتتەرىن قۇرتۋ!

- قازىر ءبىز سول جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ ءمان-ماڭىزىن ەگجەي-تەگجەيلى تۇسىنە الىپ ءجۇرمىز بە، وسى؟

- 1986 جىلى ماسكەۋ كولبيندى تاققا اكەلۋ ارقىلى شىن مانىندە قازاقسىزداندىرۋ ساياساتىنا تىكەلەي كىرىستى. مەنىڭشە، رەسەيدىڭ ارىدەگى تۇپكى ماقساتى - بۇكىل تۇركى مەملەكەتتەرىن قۇرتۋ. سەبەبى ولار پانتۇركيزمنەن قورىقتى.

ويتكەنى مۇنىڭ الدىندا كسرو قۇرامىنداعى تۇركى ەلدەرىنە ەكسپەريمەنت جاساپ كورگەن بولاتىن. ءسويتىپ، "ۋزبەكسكوە دەلو",  "كىرگىزسكوە دەلو" باستالىپ كەتكەن ەدى. ەندى ولار بىرتىندەپ قازاق مەملەكەتىنە شابۋىلدى باستادى. بىراق، وعان قازاقتار باسقاشا مىنەز كورسەتتى.

مەنىڭ ويىمشا، جەلتوقسان كوتەرىلىسى دەگەندە وسى ءبىر تۇپكى مانىنە بويلاساق، بۇل كوتەرىلىستىڭ ماڭىزى بۇرىنعىدان دا ارتا تۇسەدى. سوندىقتان ءبىز بۇل كوتەرىلىستىڭ تۇركىلىك ءتۇپ تامىرىنا ءالى بويلاي قويعان جوقپىز.

- ءسىزدىڭ ومىرلىك ۇستانىمىڭىز قانداي؟

- ەڭ اۋەلى ءوز ارىمنىڭ الدىندا تازا بولعىم كەلەدى. ەكىنشىدەن، ەر ازامات بولعاننان كەيىن نامىس دەگەن ۇعىم مەن ءۇشىن وتە قاستەرلى. ءبىزدىڭ قازاقتىڭ ازاماتتارى سەرتىنە بەرىك، باتىل بولعان. ونى جەلتوقساندا كوردىك قوي. سوسىن، ءوز جۇمىسىڭدى تياناقتى ىستەپ، وزىڭنەن كەيىنگى ۇرپاققا جاقسى ءىز قالدىرۋ.

بولاتحان تايجان اعامدى ساعىنامىن

- كىمدەردى ساعىناسىز؟

- مەن قازاقتىڭ بەلگىلى تۇلعالارىمەن كوپ ارالاستىم. بولاتحان تايجان دەگەن اعامىز بولدى. ارى تازا، ساياساتتا الدىڭعى قاتاردا جۇرگەن تۇلعالارىمىزدىڭ ءبىرى ەدى. ول كىسى وسى ۇيدە تالاي قوناق بولدى. ماعان كوپ اقىل-كەڭەسىن ايتقان. مەن كەيدە سول كىسىنى ساعىنام.

سوسىن ماسكەۋدە ءبىلىم بەرگەن ۇستازىم يۋري نيكولاەۆيچ وزەروۆتى ساعىنامىن. ول كىسى ماعان اكەمدەي جاناشىر بولدى. ءبىر قىزىعى ول كىسىنىڭ ايتقانىنىڭ ءبارى مەنىڭ ومىرىمدە تۋرا كەلدى. بىراق، مەن ۇستازىمنىڭ اقىلدارىن اسا تىڭدامادىم.

ءوز تىلىندە سويلەمەگەن ادام رۋحاني مۇگەدەك!

- ءسىز كەشىرىمشىلسىز بە؟

- مەن ەشكىمگە رەنجىمەيمىن. ءبارىمىز ادام بالاسىمىز. وكىنىشكە قاراي، قازاق كينوسىندا جۇرگەن كەيبىر كىسىلەردىڭ ماعان جاساعان كەدەرگىلەرى كوپ بولدى. ولارعا ارىپتەس رەتىندە رەنجيتىنىم راس. بىراق، ادام رەتىندە ول ازاماتتاردى دا تۇسىنەمىن.

- تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ جاستارىنىڭ بويىنان سوناۋ جەلتوقسان جاستارىنىڭ قايراتىن كورەسىز بە؟

- وكىنىشكە قاراي، قازىر قازاق تىلىنە قىرىن قارايتىن جاستاردى بايقاپ قالامىن. ءوزىنىڭ تىلىندە سويلەمەگەن ادام رۋحاني مۇگەدەك بولادى. ولاردان ەشتەڭە كۇتە المايسىڭ.

بىراق، ءبىزدىڭ قازىرگى ءۇمىتىمىز ديماش قۇدايبەرگەن سياقتى جاستار بولىپ تۇر. ديماش ءبىزدىڭ رۋحىمىزدى كوتەرىپ، ابىرويىمىزدى اسقاقتاتىپ جاتىر. مەن وسىنداي ەلىن سۇيەتىن جاستارعا سەنەمىن!

Abai.kz