حالىقارالىق «Qazaq tili» قوعامى وتكىزگەن شارالارى بويىنشا مىناداي قارارلار قابىلداپ، ونى ءتيىستى ورگاندارعا جىبەردى:

حالىقارالىق «QAZAQ TILI» قوعامىنىڭ پارلامەنت ءماجىلىسى مەن ءماسليحات دەپۋتاتتارى سايلاۋى قارساڭىندا، 2020 جىلدىڭ 18 قاراشاسىندا قابىلداعان قارارى:

قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ جانە ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتتىققا ۇمىتكەر بولاشاق حالىق قالاۋلىلارىنان قازاقستان حالقى ءتىلىن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن ءبىلۋىن تولىق قامتاماسىز ەتۋىن قالىڭ كوپشىلىك اتىنان تالاپ ەتەمىز.

بىزگە مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلىپ قانا قويماي، سول تىلدە ويلايتىن، ساپالى جۇمىس ىستەيتىن، سول ءتىل ارقىلى وزدەرىن ادام، ازامات جانە ۇلت وكىلى سەزىنەتىن، تۇيسىنەتىن دەپۋتاتتار عانا كەرەك!

قازاقستاندا بۇكىل مەملەكەتتىك ىستەردىڭ، قىزمەتتەردىڭ، جۇمىستاردىڭ – قازاق تىلىندە جۇرگىزىلۋىن قىسقا مەرزىمدە قامتاماسىز ەتۋىمىز شارت.

مەملەكەتتىك جۇمىس مەملەكەتتىك تىلدە ىسكە اسىرىلاتىن بولسىن!

ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىزدى، مەملەكەتتىك مۇددەنى، ەل مەن جەر تۇتاستىعىن قارا باسىنىڭ قامىنان جوعارى ۇستايتىن قازاقى، كوكىرەگى وياۋ، كوزى اشىق، حالىق ءتىلىن تولىققاندى مەڭگەرگەن، مەملەكەتتىك ىستەردى مەملەكەتتىك تىلدە اتقاراتىن ازاماتتارىمىز عانا پارلامەنت تورىندە دەپۋتات بولۋىن تالاپ ەتەمىز.

2021 جىلدىڭ 30 ساۋىرىندە وتكەن «لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋ – قازاق ءتىلىنىڭ اۋقىمدى رەفورماسى» اتتى دوڭگەلەك ۇستەلدە قابىلدانعان قارار:

1. ءبىز لاتىن قارىپىنە كوشۋ مەرزىمىن سوڭعى رەسمي اقپاراتتا ايتىلعانداي 2030 جىلعا دەيىن سوزۋعا قارسىمىز. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ 2018 جىلعى  13 ناۋرىزداعى № 27-ر وكىمىمەن بەكىتىلگەن قازاق ءتىلى ءالىپبيىن لاتىن گرافيكاسىنا 2025 جىلعا دەيىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن كوشىرۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارىنا سايكەس 2025 جىلعا دەيىن دەپ قالدىرىلعانىن قولدايمىز.

2. وسى ۋاقىتقا دەيىن ءبىر عانا ورفوگرافيالىق توپ ش. شاياحمەتوۆ اتىنداعى «ءتىل-قازىنا» ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعى مەن  ا. بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى اتقارىپ كەلگەن ازىرلەۋ، ساراپتاۋ سىنامادان وتكىزۋ، ەنگىزۋ جۇمىستارى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىندەگى مەكتەپكە ەنگىزىلەتىن وقۋلىقتاردى ساراپتاۋ جۇيەسىندەگىدەي ءبىر-بىرىنە تاۋەلسىز بىرنەشە ۇيىمعا جۇكتەلىپ، ساتىلاي ساراپتاۋدان ءوتۋ ارقىلى عانا ماقۇلدانىپ، بەكىتىلۋىن ۇسىنامىز.

3. لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋ، ازىرلەۋ جانە ەنگىزۋ كەزەڭدەرىنەن تۇرادى. ءالىپبيدىڭ كەمشىن تۇستارى رەسپۋبليكاداعى بىلىكتى عالىمدار اراسىندا وسىنداي اشىق جيىنداردا جان-جاقتى تالقىلانباي بەكىتىلسە، الدىنداعى قر پارلامەنتىندە تانىستىرىلعان ديگراف جوباسى مەن قر پرەزيدەنتى بەكىتكەن اپوستروف جانە اكۋت جوبالارىنىڭ تاعدىرىن قۇشادى. سوندىقتان ازىرلەۋ كەزەڭى اياقتالماي تۇرىپ ونى قوعامعا، وقۋ ۇدەرىسىنە ەنگىزۋ جۇمىستارى (ناسيحاتتاۋ، ديكتانت الۋ، ساۋالناما الۋ، گازەت شىعارۋ، بەكىتىلمەگەن الىپبيمەن كورنەكى اقپارتتار ءىلۋ، جانە ت.ب) توقتاتىلسىن.

4. وسى سالاعا جاۋاپ بەرەتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بiلiم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ ءتىل ساياساتى كوميتەتى قر ءماجىلىس دەپۋتاتتارىن، قوعام قايراتكەرلەرىن، ءبىلىم سالاسىنىڭ وكىلدەرىن، جوو وقىتۋشىلارىن، حالىقارالىق قازاق ءتىلى قوعامىنىڭ وكىلدەرىن، بەلگىلى تۇركىتانۋشىلاردى، ەڭ باستىسى وسى سالاعا قاتىستى بىلىكتى مامانداردى جيناپ قازاق جازۋىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن تالقىلاپ ءبىر شەشىمگە كەلۋى كەرەك.

5. ەڭ باستى ماسەلە – جازۋ رەفورماسى ارقىلى ءتىلىمىزدى ا. بايتۇسىنۇلى سالعان ۇلتتىق ارناعا اكەلىپ، كەڭەس داۋىرىندە تىنىسىن تارىلتىپ كەلگەن جات تىلدىك ىقپالدان ارىلۋ دەپ تۇسىنەمىز.  جات  دىبىس پەن ءارىپ، جات سوزدەردىڭ تىلىمىزدە قولدانىلۋى ماسەلەسىنە بايلانىستى دا تۇپكىلىكتى بايلام مەن شەشىمگە كەلۋ اسا ماڭىزدى. بۇلاردى شەشپەيىنشە، قازاق ءتىلىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتى ۇلتتىق ءتىل رەتىندەگى كەلەشەگىن قامتاماسىز ەتۋ دە مۇمكىن ەمەس.

6. ءيا، قانشا عالىم بولسا، سونشا پىكىر بولادى دەپ «مەن بىلەمدىكپەن» بىرجاقتى كەتۋ دۇرىس ەمەس ەكەندىگىن كوردىك. ءتىلىمىزدىڭ تابيعي بولمىسىن ساقتايمىز دەسەك، بارلىق عالىمدار كەڭەسە وتىرىپ تۇبەگەيلى ءبىر شەشىمگە كەلۋى كەرەك. تورەشى ءتىلدىڭ ىشكى جۇيەسى مەن باستى زاڭدارى بولۋى ءتيىس. باستى مىندەت - عىلىمي نەگىزدەلگەن، ءتىل زاڭدىلىعىنا سۇيەنگەن، ەڭ باستىسى، تىلگە قىزمەت ەتەتىن، ءتىل بولاشاعىن سەنىمدى ەتەتىن جاڭا ءالىپبي مەن ەملە ەرەجەلەرىن قابىلداۋ بولۋى كەرەك.

2021 جىلدىڭ 25 ماۋسىمىندا وتكەن «ۇندەسىم – تۇركى تىلدەرىنىڭ باستى ەرەكشەلىگى» اتتى حالىقارالىق دوڭگەلەك ۇستەل قارارى:

1. قازاق فونەتيكاسى تەوريالىق جانە پراكتيكالىق جاعىنان ەۋرووزەكتىك باعىتتى ۇستانىپ كەلگەنى بەلگىلى. ونىڭ ءوزىنىڭ سەبەپتەرى بولدى، ەڭ الدىمەن بىزگە ورىس-قازاق ءالىپبي ۇلگىسى كۇشپەن تاڭىلدى، ودان تۋىنداعان بوگدە ەمىلە-ەرەجەلەر باستى قاعيداعا اينالىپ، مەكتەپتەن باستاپ، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ باعدارلاماسىنا ەندىرىلدى، وقۋلىقتار مەن وقۋ-قۇرالدارى وسى ۇلگىمەن قالىپتاستى. وسىنىڭ سالدارىنان قازاق ءتىلىنىڭ فونەتيكا-گرامماتيكالىق قۇرامىندا كوپتەگەن قايشىلىقتار پايدا بولدى. ءالىمحان جۇنىسبەكتىڭ ۇسىنىپ وتىرعان تەوريالىق شەشىمىنەن كەيىن جوعارىدا اتالعان ماسەلەلەر بارلىق دەڭگەيدە قايتا قارالۋى كەرەك.

2. كەزىندە اقىمەت بايتۇرسىنۇلى نەگىزىن قالاعان ءتىل عىلىمىن ءوزىنىڭ ۇلتتىق ارناسىنا قايتا ءتۇسىرۋ جۇمىستارى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى دەڭگەيىندە قولعا الىنىپ، وسى باعىتتاعى زەرتتەۋلەرگە مەملەكەتتىك تاپسىرىس نەمەسە مەملەكەتتىك تاپسىرما تۇرىندە گرانتتار بولىنگەنى ءجون.

3. زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەسى بويىنشا قازاق ءتىلىنىڭ اكادەميالىق گرامماتيكاسى، قازاق ءتىلىنىڭ دىبىس جۇيەسى، ونداعى باستى زاڭدار، ءالىپبي مەن ەملە ەرەجەلەرى، دوكتورانتۋرا مەن پوستدوكتورانتۋراعا وقىتىلاتىن عىلىمي فونەتيكا، فونولوگيا، مورفونولوگيا، فونوسەمانتيكا كۋرسى جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ وقۋلىقتارى مەن وقۋ قۇرالدارى، باعدارلامالارى مەن سيللابۋستارى جانە مەكتەپ وقۋلىقتارى قايتا قارالۋى ءتيىس.

4. ۇندەسىم زاڭى ءتۇبى ءبىر جالپى تۇركىگە ورتاق بولعاندىقتان تۇركى الەمىنىڭ عالىمدارى قاۋىمداسىپ ورتاق جۇمىستار، دياحروندى جانە سينحروندى زەرتتەۋلەر، ءتۇرلى تانىمدىق عىلىمي شارالاردى قولعا العانى ءجون دەپ ەسەپتەيمىز.

5. تۇركى تىلدەرىنىڭ ۇندەسىم زاڭىن تەك قانا فونەتيكا-فونولوگيالىق قۇبىلىس تۇرىندە عانا ەمەس – باستى تىلدىك كەڭ اۋقىمداعى گرامماتيكالىق بۋىن – ءتۇبىر – ءسوز – سويلەم – ءماتىن قۇراۋشى، قۇراستىرۋشى، رەتتەستىرۋشى، تۇرلەندىرۋشى باستى كاتەگوريا دەڭگەيىندە جان-جاقتى، كەشەندى زەرتتەۋ وبەكتىسىنە اينالدىرعان ابزال.

بيجومارت قاپالبەك،

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

Abai.kz