قازاق ەلى ءوزىنىڭ التىن قورىن ارتتىرۋدى باستادى. كەشە پارلامەنتتە ۇلتتىق بانك باسشىلىعى جىل سايىن ساتىپ الاتىن التىن كولەمىن جىلىنا 70 تونناعا دەيىن جەتكىزەتىنىن جاريا ەتتى. جانە دە وسىنشا كولەمدەگى قۇندى مەتالل وتاندىق وندىرۋشىلەردەن ساتىپ الىنباق! قازاقستان كوشباسشىسى بيلىكتى وسىعان مىندەتتەپتى. وسى ورايدا نۇرلان نىعماتۋليننىڭ توراعالىعىمەن وتكەن ءماجىلىستىڭ كەشەگى جالپى وتىرىسىندا قالاۋلىلار ەلىمىزدىڭ التىن-ۆاليۋتالىق رەزەرۆىن تولىقتىرۋ ءۇشىن قاجەتتى «تازارتىلعان التىندى ساتىپ الۋداعى ۇلتتىق بانكتىڭ باسىمدىقتى قۇقىعىن» بەكىتەتىن جاڭا زاڭنىڭ جوباسىن بىردەن ەكى وقىلىمدا ماقۇلدادى.

ءسويتىپ، قۇجاتتى سەناتور­لارعا جولدادى. ەگەر جوعارعى پالاتا ونى قۇپ السا، بۇل زاڭ­جوبا جە­دەلدەتىلگەن قارقىنمەن قابىل­دانعالى تۇر. بۇل جەردە «قازاق­ستاننىڭ كەيبىر زاڭنا­مالىق اك­تىلەرىنە ۇلتتىق بانك­تىڭ قىزمەتىن ۇيىمداستىرۋ، قار­جى نارىعىن جانە قارجى ۇيىم­دارىن رەتتەۋ ماسەلەلەرى بويىن­شا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» وسى زاڭنىڭ جوباسى بويىن­شا ءماجىلىستىڭ جاۋاپتى قۇرىلىمى - قارجى جانە بيۋدجەت كوميتەتىنىڭ كەڭەي­تىلگەن وتىرىسى 12 ماۋسىم كۇنى وتكەندىگىن ايتا كەتكەن ءجون. ال ەرتەسىنە بۇل قۇجاتتى ەندىگى پالاتا قۇپتاپ وتىر.

قازاق ەلى ءوزىنىڭ التىن قورىن ارتتىرۋدى باستادى. كەشە پارلامەنتتە ۇلتتىق بانك باسشىلىعى جىل سايىن ساتىپ الاتىن التىن كولەمىن جىلىنا 70 تونناعا دەيىن جەتكىزەتىنىن جاريا ەتتى. جانە دە وسىنشا كولەمدەگى قۇندى مەتالل وتاندىق وندىرۋشىلەردەن ساتىپ الىنباق! قازاقستان كوشباسشىسى بيلىكتى وسىعان مىندەتتەپتى. وسى ورايدا نۇرلان نىعماتۋليننىڭ توراعالىعىمەن وتكەن ءماجىلىستىڭ كەشەگى جالپى وتىرىسىندا قالاۋلىلار ەلىمىزدىڭ التىن-ۆاليۋتالىق رەزەرۆىن تولىقتىرۋ ءۇشىن قاجەتتى «تازارتىلعان التىندى ساتىپ الۋداعى ۇلتتىق بانكتىڭ باسىمدىقتى قۇقىعىن» بەكىتەتىن جاڭا زاڭنىڭ جوباسىن بىردەن ەكى وقىلىمدا ماقۇلدادى.

ءسويتىپ، قۇجاتتى سەناتور­لارعا جولدادى. ەگەر جوعارعى پالاتا ونى قۇپ السا، بۇل زاڭ­جوبا جە­دەلدەتىلگەن قارقىنمەن قابىل­دانعالى تۇر. بۇل جەردە «قازاق­ستاننىڭ كەيبىر زاڭنا­مالىق اك­تىلەرىنە ۇلتتىق بانك­تىڭ قىزمەتىن ۇيىمداستىرۋ، قار­جى نارىعىن جانە قارجى ۇيىم­دارىن رەتتەۋ ماسەلەلەرى بويىن­شا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» وسى زاڭنىڭ جوباسى بويىن­شا ءماجىلىستىڭ جاۋاپتى قۇرىلىمى - قارجى جانە بيۋدجەت كوميتەتىنىڭ كەڭەي­تىلگەن وتىرىسى 12 ماۋسىم كۇنى وتكەندىگىن ايتا كەتكەن ءجون. ال ەرتەسىنە بۇل قۇجاتتى ەندىگى پالاتا قۇپتاپ وتىر.

جالپى، وسى زاڭجوبا ارقا­سىندا بىرقاتار جاڭالىقتار دا ومىرگە جولداما الماق. ونىڭ ءبىرىنشىسى مارچەنكو باسقاراتىن ورگاننىڭ قۇزىرەتىن مولايتادى. قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ 2011 جىلعى 21 شىلدەدەگى «ەۋرازەق-ءتىڭ مەملەكەتارالىق كەڭەسىنىڭ 2009 جىلعى 27 قاراشاداعى شەشىمدەرىن ورىنداۋ جونىندەگى شارالار» تۋرالى جارلىعىنا سايكەس، ەندى ۇلتتىق بانك مەم­لەكەتتىڭ التىن-ۆاليۋتا رەزەرۆ­تەرىن تولىقتىرۋ ءۇشىن قۇيما كەسەك تۇرىندەگى تازارتىلعان ال­تىندى ساتىپ الۋداعى باسىم­دىقتى قۇقىعىن ىسكە اسىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋ فۋنك­تسيالارىنا يە بولادى. وسىعان بايلانىستى، جاڭا زاڭنىڭ جوباسى «ۇلتتىق بانك تۋرالى» قولدانىستاعى زاڭعا تۇزەتۋ ەنگىزىپ، الگى وكىلەتتىكتەردى ۇب-عا زاڭدىق تۇردە بەكىتەدى. بۇل جەردە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ تاجىريبەسى الىنىپتى، وسى­لاي­شا، بۇل وزگەرىستەر قازاق ەلىنىڭ التىندى ءوندىرۋ، شىعارۋ جانە وتكىزۋ سياقتى ستراتەگيالىق ماڭىزدى سالاداعى مەملەكەتتىك مۇددەلەرىن قولداۋدى قام­تا­ماسىز ەتەدى.

- ءبىز پرەزيدەنتتىڭ جار­لىعىنا سايكەس، تەك بىلتىرعى جىلدىڭ شىلدە ايىنىڭ سوڭى­نان باستاپ، تازارتىلعان التىن­دى وتاندىق نارىقتان ساتىپ الا باستادىق، - دەپ حابارلادى دەپۋتاتتارعا ۇلتتىق بانك توراعا­سىنىڭ ورىنباسارى بي­سە­نعالي تاجياقوۆ. - ءناتي­جەسىندە، ۇلتتىق بانك 2011 جىلى 5,4 توننا التىندى «قاز­مىرىشتان» ساتىپ الدى». ۇب باسشىلىعىنىڭ بيىك لاۋا­زىمدى وكىلى وسى زاڭنىڭ جو­باسى قابىلدانعاننان كەيىن قازاق­ستانداعى التىن ءوندىرۋشى كوم­پانيالاردىڭ ءونىمىن ساتىپ الۋعا «نولدىك ستاۆكا» قولدانىلا باستايتىندىعىن نىقتادى. بۇل ولاردى قازاق جەرىنىڭ قويناۋى­نان العان وسى اسىل مەتالدى ءوز ەلىمىزدە وتكىزۋگە ىنتالاندىرۋى ءتيىس كورىنەدى.

گ.مارچەنكونىڭ «وڭ قولى» وزدەرىنىڭ (ۇلتتىق بانكتىڭ) ەندىگى جىل سوڭىنا دەيىن «قازمىرىش­تان» شامامەن 20 توننا، ال «قاز­مىس» كورپوراتسياسىنان - 4,5 تونناداي التىن ساتىپ الۋعا كەلى­سىمشارتقا وتىرعاندارىن ءمالىم­دەدى. ۇب ەلدىڭ التىن قورىن تو­لىقتىرۋعا بيىلعى جىل باسىنان بەرگى 5 ايدا، الگىنىڭ سىرتىندا ەندىگى 3 توننا التىن ساتىپ الىپ­تى. «ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس الداعى ۋاقىتتا التىن ساتىپ الۋدى جىلىنا 70 تونناعا دەيىن جەتكىزۋدى جوسپارلاۋدامىز» دەدى ب.تاجياقوۆ.

بۇعان قوسا، ەگەر وسى جاڭا زاڭنىڭ جوباسى قابىدانسا، مەم­لەكەت مەنشىگىنە اينالدىرىلعان مۇلىكتى، اتاپ ايتقاندا، تازارتىل­عان التىندى، اسا قۇندى مەتال­داردى، اسىل تاستاردى جانە ولاردان جاسالعان بۇيىمداردى باعالاۋدى ۇلتتىق بانكتىڭ ءوز بەتىنشە جۇرگىزۋ قۇقىعى زاڭمەن بەكىتىلمەك. ياعني ەگەر مەملەكەت الدەكىمنەن تاركىلەگەن كەسەك-كەسەك التىنداردى، كوزدىڭ جاۋىن الاتىن اسىل بۇيىمداردى ساتىپ قۇتىلۋدى ويلاسا، باعاسىن كىم بەلگىلەيتىنىن ەندى ءسىز بىلەسىز.

ەكىنشىدەن، بۇل زاڭنىڭ جوباسى قازاقستان كوشباس­شىسىنىڭ «قارجى نارىعىن جانە قارجى ۇيىمدارىن رەتتەۋ مەن قاداعالاۋ اگەنتتىگىن» جانە «ال­ماتى قالاسىنىڭ وڭiرلiك قارجى ورتالىعىنىڭ قىزمەتiن رەتتەۋ اگەنتتiگىن» جويۋ شەشىمىنىڭ زاڭ­دىق نەگىزىن تۇزەدى. بۇل «كوزى قۇرتىلعان» اگەنتتىكتەر كومي­تەتتەرگە اينالىپ، ۇب قۇرامىنا كىردى.

ۇشىنشىدەن، وسى زاڭجوبامەن قازاقستاندا تەك مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن عانا قىزمەت جۇرگىزە الاتىن مامانداندىرىلعان بانك­تەر قۇرۋعا تىيىم سالىناتىن بول­دى! وسى جەردە ۇب توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ب.تاجياقوۆ وسى تىيىمعا دەيىن قۇرىلىپ، جۇمىس جۇرگىزىپ جاتقان قازاقستاننىڭ دامۋ بانكى، «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» سىندى قۇرى­لىمداردىڭ جويىلمايتىندىعىن قوستى.

ەلدى ەلەڭ ەتكىزگەن تاعى ءبىر جا­ڭالىق: ۇلتتىق بانك تاۋەلسىزدىك ال­عالى وتىر! بۇل ءۇشىن زاڭ جوبا­­سى ۇلتتىق بانكتىڭ اكىمشىلىكتىك مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرىن «مەم­لەكەتتىك قىزمەتشى» قۇرامىنان شىعارۋدى قاراستىرادى. بۇل قادامعا 2012 جىلدىڭ 1 ناۋ­رىزىندا قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ كەلىسىمدىك رەزوليۋتسياسى («سوگ­لاسيتەلنايا رەزوليۋتسيا») الىن­عاندىعى حابارلاندى.

- ءوزىنىڭ نەگىزگى مىندەتتەرى مەن فۋنكتسيالارىن ورىنداۋداعى شىن مانىندەگى تاۋەلسىزدىگىن قامتا­ماسىز ەتۋ ءۇشىن ەلدىڭ ورتالىق بانكى ءوز پەرسونالىن باسقارۋ جانە تاۋارلار مەن قىزمەتتەردى ساتىپ الۋ ماسەلەلەرىندە تاۋەل­سىزدىككە يە بولۋعا ءتيىس! - دەپ ءتۇسىن­دىردى دەپۋتاتتارعا ۇلتتىق بانك توراعاسىنىڭ ورىنباسارى. - بۇل ماقساتتا حالىقارالىق ءتاجى­ريبەنى ەسكەرە وتىرىپ، كون­تراك­تىلىك نەگىزدە قارجى نارى­عىنداعى جۇمىس تاجىريبەسى بار مامانداردى تارتۋ جولىمەن ۇب كادرلارىن كۇشەيتۋ تالاپ ەتىلەدى.

ياعني ۇلتتىق بانك باسشىلى­عى قانداي ماماندى جالداپ، قانشا جالاقى تاعايىندايمىن دەسە دە ءوزى بىلەدى. ءتىپتى ميلليون­داعان دوللار سىياقى تولەپ، جاتجۇرت­تاردان مامان العىزام دەسە دە ءوز ەركى بولاتىن كورىنەدى. «بۇل رەتتە سىبايلاس جەمقور­لىق­پەن كۇرەس تۋرالى زاڭىندا قاراس­تى­رىلعان بارلىق شەكتەۋلەر ۇلت­تىق بانك قىزمەتشىلەرىنە تارا­لاتىن بولادى. ول ول ما، ۇب قىز­مەت­­شىلەرىنە زاڭ جوباسىمەن قو­سىمشا شەك­تەۋلەر ەنگىزىلەدى» دەدى بيسەن­عالي تاجياقوۆ. ول شەكتەۋلەرگە سايكەس، ۇب-دا جۇمىس ىستەيتىندەر اشىق ينۆەستيتسيالىق قورلاردىڭ پايلارىن ساتىپ الا المايدى، ولارعا سونداي-اق قۇندى قاعاز­داردىڭ ۇيىمداستىرىلعان نارى­عىندا - وبليگاتسيالاردى، كوم­مەرتسيالىق ۇيىمداردىڭ اكتسيا­لارىن يەلەنە المايدى. ۇلتتىق بانك قىزمەتشىلەرى «تەكسە­رى­لەتىن قارجىلىق ۇيىمداردىڭ (ماسەلەن، باسقا بانكتەردىڭ، جزق-لاردىڭ) باسشىسى، جۇمىسشىسى بولىپ تابىلاتىن جاقىن تۋىس-تۋعاندارى تۋرالى» ءوز باسشى­لىعىنا حابار­لاۋعا مىندەتتەلەدى.

رەسمي دەرەك بويىنشا، بۇگىندە ۇلتتىق بانكتە 4 مىڭداي ادام جۇمىس ىستەيدى ەكەن. ولاردىڭ ور­تا­شا جاسى - نەبارى 37 جاس، ياعني سۇرانىسى جوعارى، «التىن كورسە، جولدان تايۋى» عاجاپ ەمەس جاس­تار.

ايتپاقشى، زاڭ جوباسىمەن، تەك ۇب-نىڭ عانا ەمەس، ونىڭ بار­لىق اكتسيونەرلىك قوعامدارى، بۇكىل رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك كاسىپورىندارى «مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلار تۋرالى» قولدانىس­تاعى زاڭنىڭ رەتتەۋ اياسىنان شىعارىلادى!

وسى كۇنى ءماجىلىس دەپۋتاتتارى مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىر­ماسىنا سايكەس، ليتسەنزيالار مەن رۇقسات بەرۋ قۇجاتتارىن تاعى 30 پايىزعا قىسقارتاتىن زاڭنىڭ جوباسىن ءبىرىنشى وقىلىمدا ماقۇلدادى. بۇل جوبا قازاقستان­نىڭ «Doing business» جاھاندىق رەيتينگىندەگى جاعدايىن جاقسار­تۋى ىقتيمال. بيزنەس جۇرگىزۋگە قولايلى ەلدەردىڭ 2012 جىلعى وسى رەيتينگىندە ەلىمىز الەمدىك ەلۋلىككە ەنىپ، 47-ورىنعا كوتەرىلدى. بۇل قۇجات زاڭ بولىپ، قابىلدانسا، قازاقستاندا جاڭا قۇرىلعان شاعىن جانە ورتا كاسىپ­كەرلىك نىساندارىن تىركەلگەن كۇنىنەن 3 جىل بويى تەكسەرۋگە تىيىم سالىنادى.

ايحان ءشارىپ

«ايقىن» گازەتى