باعدات قوجاحمەتوۆ: دليننوۆتىڭ جۇمىستان كەتۋى چەلاحتىڭ ماسەلەسىنە ەش قاتىسى جوق
باعدات قوجاحمەتوۆ، 31-ارنانىڭ باس ديرەكتورى:
«ارقانكەرگەن» شەكارا بەكەتىندەگى وقيعا جايلى قوعامدىق پىكىر ەكىگە جارىلىپ تۇر. پروكۋراتۋرا تاراتقان «ۆلاديمير چەلاح ءوز ارىپتەستەرىن ءولتىردى» دەگەن رەسمي مالىمەتكە بىرەۋ سەنسە، بىرەۋ سەنبەيدى. ايدىڭ كۇننىڭ امانىندا ون بەس ازاماتىمىز وققا ۇشقان وقيعا جايلى اڭگىمەگە 31-ارنانىڭ اتى دا ابايسىزدا ارالاسىپ كەتتى. «ينفورمبيۋرونىڭ» ءورىستىلدى نۇسقاسىنىڭ ءجۋرناليسى ۆلاديسلاۆ دليننوۆ: «ەفيردەن وتىرىك سويلەپ، شەكاراشى ءوز قىزمەتتەستەرىن ولتىرگەنىن «مويىندادى» دەپ ايتۋدان باس تارتامىن»، - دەپ جۇمىستان ءوز ەركىمەن كەتىپتى» دەگەن اقپارات بۇرق ەتە قالدى. سوڭعى كۇندەرى عالامتوردا كوپ تالقىلانعان تاقىرىپتىڭ ءبىرى وسى. ءتىپتى كەيبىر سايتتار دليننوۆتان «پاتريوت»، «گەروي» جاساپ تا جىبەردى. ماسەلەنىڭ انىق-قانىعىن بىلۋگە 31-ارنانىڭ باس ديرەكتورى باعدات قوجاحمەتوۆكە حابارلاستىق. «ارقانكەرگەندەگى» جاعدايدى حالىققا جەتكىزۋدە نەندەي كەمشىلىكتەر ورىن الدى؟ كوپتىڭ كوڭىلىن كۇپتى ەتكەن وسى وقيعانى جۇرتقا جەتكىزۋدە جۋرناليستەردىڭ كاسىبي الەۋەتى قانشالىقتى جەتىپ جاتىر؟ وسى جونىندە دە اڭگىمە وربىتتىك.
- باعدات بولاتجانۇلى، جۋرناليست دليننوۆتىڭ «چەلاح ءوز قارۋلاستارىن ءولتىردى» دەگەن قۇزىرلى ورگانداردىڭ مالىمدەمەسىن وقۋدان باس تارتقانى راس پا؟ ول جۇمىستان وسى جاعدايعا بايلانىستى كەتتى مە؟
باعدات قوجاحمەتوۆ، 31-ارنانىڭ باس ديرەكتورى:
«ارقانكەرگەن» شەكارا بەكەتىندەگى وقيعا جايلى قوعامدىق پىكىر ەكىگە جارىلىپ تۇر. پروكۋراتۋرا تاراتقان «ۆلاديمير چەلاح ءوز ارىپتەستەرىن ءولتىردى» دەگەن رەسمي مالىمەتكە بىرەۋ سەنسە، بىرەۋ سەنبەيدى. ايدىڭ كۇننىڭ امانىندا ون بەس ازاماتىمىز وققا ۇشقان وقيعا جايلى اڭگىمەگە 31-ارنانىڭ اتى دا ابايسىزدا ارالاسىپ كەتتى. «ينفورمبيۋرونىڭ» ءورىستىلدى نۇسقاسىنىڭ ءجۋرناليسى ۆلاديسلاۆ دليننوۆ: «ەفيردەن وتىرىك سويلەپ، شەكاراشى ءوز قىزمەتتەستەرىن ولتىرگەنىن «مويىندادى» دەپ ايتۋدان باس تارتامىن»، - دەپ جۇمىستان ءوز ەركىمەن كەتىپتى» دەگەن اقپارات بۇرق ەتە قالدى. سوڭعى كۇندەرى عالامتوردا كوپ تالقىلانعان تاقىرىپتىڭ ءبىرى وسى. ءتىپتى كەيبىر سايتتار دليننوۆتان «پاتريوت»، «گەروي» جاساپ تا جىبەردى. ماسەلەنىڭ انىق-قانىعىن بىلۋگە 31-ارنانىڭ باس ديرەكتورى باعدات قوجاحمەتوۆكە حابارلاستىق. «ارقانكەرگەندەگى» جاعدايدى حالىققا جەتكىزۋدە نەندەي كەمشىلىكتەر ورىن الدى؟ كوپتىڭ كوڭىلىن كۇپتى ەتكەن وسى وقيعانى جۇرتقا جەتكىزۋدە جۋرناليستەردىڭ كاسىبي الەۋەتى قانشالىقتى جەتىپ جاتىر؟ وسى جونىندە دە اڭگىمە وربىتتىك.
- باعدات بولاتجانۇلى، جۋرناليست دليننوۆتىڭ «چەلاح ءوز قارۋلاستارىن ءولتىردى» دەگەن قۇزىرلى ورگانداردىڭ مالىمدەمەسىن وقۋدان باس تارتقانى راس پا؟ ول جۇمىستان وسى جاعدايعا بايلانىستى كەتتى مە؟
- دليننوۆتىڭ جاساعان ءىس-ارەكەتى تاڭقالارلىقتاي. ميعا كىرىپ-شىقپايتىن تىرلىك جاسادى. كوپ نارسەنى تۇسىنبەي قالدىق. نەگە دەسەڭىز، «ارقانكەرگەن» جايلى مالىمدەمە تاراعان كەزدە، دليننوۆتىڭ جۇمىس اپتاسى ەمەس بولاتىن. بۇل - ءبىر. ەكىنشىدەن، وعان «ارقانكەرگەن» جايلى سيۋجەت جاسا نەمەسە جاڭالىقتاردى جۇرگىزگەندە وسى مالىمدەمەنى وقى دەپ، ەشكىم تاپسىرما بەرمەگەن. دليننوۆ مۇلدە باسقا تاقىرىپپەن جۇمىس ىستەپ جۇرگەن. ەفير جۇرگىزۋ كەزەگى ەكى اپتادان سوڭ 18-ماۋسىمدا بولاتىن. بىراق ول اياق-استى ءوز ەركىمەن ءوتىنىش جازىپ، جۇمىستان شىعامىن دەپ كەتىپ قالىپتى. جۇمىستان كەتكەن كۇنى تۇنگى ساعات بىردە twitter-گە «ەفيردەن وتىرىك ايتۋدان باس تارتتىم» دەگەن پىكىرىن جازىپ، «مۇنى وقىساڭدار جۋرناليست ەمەسسىڭدەر» دەگەن ماعىنادا ارىپتەستەرىنە حابارلاما جىبەرگەن. ەرتەسى كۇنى تاڭەرتەڭ ساعات وندار شاماسىندا دليننوۆتىڭ twitter-دەگى پىكىرىن وقىعان اقپارات قۇرالدارى سوعان سىلتەمە جاساپ، جاڭالىق جاسايدى. مۇنى، ارينە، ءورىستىلدى اقپارات قۇرالدارى، رەسەيدىڭ كەيبىر سايتتارى لەزدە ءىلىپ اكەتتى. اقپارات شىققان كۇنى دەرەۋ دليننوۆقا حابارلاستىق: «شەكاراشىلار جايلى اقپاراتتى ەشكىم ساعان وقى دەگەن جوق قوي. ءتىپتى ەفيرگە شىعاتىن كۇنىڭ دە ەمەس. مۇنىڭ نە؟»، - دەدىك. ول جاۋاپ بەرمەي، ۇندەمەي قۇتىلدى. سول وقيعانىڭ الدىندا عانا دليننوۆ «مەن جۇلدىزبىن» دەگەندەي اڭگىمە ايتىپتى. ءوزىن جۇلدىز ساناپ، كەرەمەت كورەتىن جۋرناليستەر الىسقا بارمايدى. تاعى ءبىر قىزىعى، 14-اقپان كۇنى ەفير جۇرگىزىپ وتىرىپ، ارىپتەسىنەن: «اۋليە ۆالەنتين كۇنىن مۇسىلماندار نەگە تويلامايدى؟»، - دەپ سۇراپ، تالدىرا جازداعان. «مەيرامدى مۇسىلمانداردىڭ ەمەس، حريستيانداردىڭ مەيرامى»، - دەپ تۇسىندىرگەن ارىپتەسىنە: «مۇسىلماندار مەرەكەدە ءبىر-بىرىنە سىيلايتىن اشىق حات الۋعا اقشاسىن قيمايتىن شىعار، ەندەشە»، - دەپ كەمسىتكەن. ونىسى ءۇشىن دليننوۆتان تۇسىنىكتەمە الىپ، سوگىس جاريالاعانمىن. ونىڭ كوزقاراسى قىزىق جالپى. الماتىنى الما-اتا دەپ اتاعىسى دا كەلەدى. مۇنى ايتپاي-اق قويۋعا دا بولار ەدى، دليننوۆ جاس بالا عوي. «اتىڭ شىقپاسا جەر ورتەنىڭ» كەرىن كەلتىردى. اتى شىعىپ جۇرگەن جەرىنەن «جەردى ورتەيتىن» وتىرىك ايتىپ، اتاعىن شىعارعىسى كەلدى. ونداي «جۇلدىزداردىڭ» تالايىن كورگەنبىز. كەلەسى كۇنى ونىڭ وتىنىشىنە قول قويىپ، جۇمىستان بوساتتىم. ويتكەنى، بىزگە «جۇلدىزداردىڭ» قاجەتى شامالى.
- كەزىندە ءسىز ءىىم-ءنىڭ ءباسپاسوز ورتالىعىن باسقاردىڭىز. اتى-شۋلى «نۇربانك ءىسى» مەن راحات اليەۆتىڭ قىلمىسى جايلى اقپاراتتى حالىق ءسىزدىڭ اۋزىڭىزدان ەستيتىن. وسىنداي داۋلى، شۋلى ماسەلەلەردى حالىققا قالاي جەتكىزۋ كەرەك؟ «ارقانكەرگەن» وقيعاسى جايلى اقپاراتقا ءبىراز ادامنىڭ ءدۇدامال ويدا بولىپ وتىرعانى راس. ءسىزدىڭ بۇرىنعى، قازىرگى جۇمىسىڭىز بار، قاي سالادان بولسىن تاجىريبەڭىز جەتكىلىكتى. شەكاراشىلاردى اجال قۇشتىرعان وقيعانى جەتكىزۋدە جۋرناليستەردىڭ ىزدەنىسى، كاسىبي الەۋەتى قانشالىقتى كورىندى؟
- ەڭ باستىسى، كەز كەلگەن اقپاراتتى وپەراتيۆتى تۇردە جەتكىزۋ كەرەك. قوعاممەن بايلانىستىڭ باستى ەرەجەسى اقپاراتتى جىلدام ءارى تەز بەرۋ، اقپاراتتى جاسىرماۋ. اقپارات جەتكىلىكتى مولشەردە بولماسا، قوعامنىڭ پىكىرى سان-ساققا جۇگىرەدى. ءارتۇرلى اڭگىمەلەر جۇرەدى. العاشقى تاراعان مالىمەت دۇرىس بولماي شىققان كۇندە، ودان حالىقتىڭ ويىن بۇرۋ قيىنعا تۇسەدى. ەڭ ءبىرىنشى ايتىلعان اقپارات ادامنىڭ ەسىندە قالادى دا، كەلەسى كۇنى كەلىپ قوسىلعان مالىمەتتەر وعان قوسىلعان «سۇيىقتىق» سىندى اسەردە قالادى. سوندىقتان جوعارىداعىداي قيىن جاعدايدا ەڭ ءبىرىنشى اقپاراتتى جىلدام ءارى تولىق جەتكىزۋ قاجەت. سوندا حالىق اراسىندا ەكىۇشتى پىكىر تۋماس ەدى. ءبىز «ينفورمبيۋرودا» بارلىق تاراپتى تەڭ سويلەتۋگە تىرىسىپ جاتىرمىز.
- «ارقانكەرگەنگە» بايلانىستى اسكەري سالاعا قاتىسى جوق، ءتىپتى تاپانشا ۇستاپ كورمەگەن ادامدار دا پىكىر بىلدىرۋدە. ءتىپتى جۋرناليستەر كورىپكەل ەكستراسەنستەرگە دە جۇگىندى. بۇعان نە دەيسىز؟
- مەملەكەتتىك ورگاننان نەمەسە وقيعاعا قاتىسى بار ادامداردان جاۋاپ جەتكىلىكسىز بولسا، سول سۇراقتىڭ توڭىرەگىندە جۋرناليست تىمىسكىلەپ ىزدەنۋى قاجەت. وقيعاعا قاتىستى قۇزىرلى ورگاندار جەتكىلىكتى اقپارات بەرمەگەن سوڭ جۋرناليستەر كورىپكەلدەرگە، ءسىز ايتىپ وتىرعانداي ادامدارعا جۇگىنىپ جاتىر. جاڭالىقتار قىزمەتىندە جۇرگەن تىلشىلەردىڭ وسى وقيعانى جەتكىزۋدەگى شەبەرلىگىنە، كاسىبيلىگىنە قاتىستى ايتار بولسام، بىزدە تەحنيكالىق مۇمكىندىكتەر قولبايلاۋ بولۋدا. شەتەلدە بولعان بولسا، BBC, CNN سىندى ارنالاردىڭ قىزمەتى ءوزىنىڭ تىكۇشاعىنا وتىرا سالىپ، وقيعا بولعان جەردى تۇگەلدەي كوزبەن كورىپ، وقيعا ورنىنان تىكەلەي رەپورتاج جاسايدى. قازاقستاندا جەكەمەنشىك تەلەارنالاردى بىلاي قويعاندا، مەملەكەتتىك ارنالاردىڭ دا مۇنداي مۇمكىندىگى جوق. قولىندا زاماناۋي تەحنيكالىق قۇرالى بولماعاسىن، تەلەجۋرناليستەردىڭ الەۋەتى شامالى. شەكاراشىلاردىڭ حابارىن ەستىگەن بويدا ءتىلشىمىز يرينا سوۆەتجانقىزىن جىبەردىك. «ارقانكەرگەن» اقپارات قۇرالدارىنان ەڭ ءبىرىنشى بولىپ جەتتى. بىراق ەڭ سوڭعى شەكارا بەكەتى ءجۇز شاقىرىم جەردە، تاۋدا ەكەن. وعان تىكۇشاقپەن نە اتپەن عانا بارۋعا بولادى. ءتىلشىمىزدىڭ قولى جەتپەدى.
- جۋرناليستيكاداعى كاسىبيلىك تۋرالى ءسوز ەتكەندە، «قازاقتىلدى جۋرناليستەردىڭ دەڭگەيى، شاما-شارقى ءورىستىلدى ارىپتەستەرىنەن تومەن» دەگەن سىن ايتىلىپ قالادى. ءسىز ەكى تىلدە بىردەي حابار جۇرگىزگەن، ەكى ءتىلدى بىردەي مەڭگەرگەن مامانسىز. وسىعان كوزقاراسىڭىز قانداي؟
- «قازاقتىلدى جۋرناليستەردىڭ دەڭگەيى ءورىستىلدى ارىپتەستەرىنەن تومەن» دەگەنگە كەلىسپەيمىن. جاڭالىقتىڭ قازاقشا دا، ورىسشا دا نۇسقاسىن تىڭداساڭىز، ەكەۋىنەن ەكى ءتۇرلى اسەر الاسىز. باسقا تەلەارنالاردى ايتپاعاندا، ءبىزدىڭ «ينفورمبيۋرودا» قازاق تىلىندەگى اقپارات ورىس تىلىنەن الدەقايدا وزىق. ارنامىزداعى تۇرىك سەريالدارىنىڭ كورەرمەندەر ۇلەسى بۇعان دەيىن «ينفورمبيۋرونى» قارايتىنداردان الدەقايدا كوپ بولاتىن. سوڭعى جارتى جىلدا، اسىرەسە «ينفورمبيۋرونىڭ» قازاقشا نۇسقاسىنىڭ ۇلەسى ءوستى. جاڭالىق تىڭدايتىنداردىڭ سانى حالىقتىڭ تايلى-تاياعى قالماي كورىپ جاتقان «فاتماگۇل» سەريالىنان دا استى. بۇل قازاق جۋرناليستەرىنىڭ جاڭالىق جەتكىزۋدەگى كاسىبي دەڭگەيىنىڭ جوعارى دارەجەگە كوتەرىلگەنىنىڭ بەلگىسى. ەكى ءتىلدى مەڭگەرگەن مامانسىز دەپ ادەيى سۇراپ وتىرسىز عوي، ورىس نەمەسە نەمىس تىلىندە سول ۇلتتىڭ ءوز وكىلىنەن ارتىق حابار جاساي المايسىڭ. قازاق ءتىلىن قانشالىقتى جەتىك مەڭگەرگەن ورىس ءجۋرناليسى بولسا دا سولاي. مەنىڭشە، قازاقتىلدى جۋرناليستەرگە كوبىرەك نازار اۋدارىپ، كوڭىل بۇرۋ كەرەك. ويتكەنى، قازاق ءتىلىن بىلەتىن ازاماتتاردىڭ سانى سول جۋرناليستەردىڭ جاساعان ءاربىر حابارى، جازعان ماقالاسى ارقىلى ارتادى. قازاقتىلدى باق كوبەيگەن سايىن قازاقتىلدىلەر كوبەيەدى.
- بۇرىندارى قازاقشا باعدارلامالاردىڭ رەيتىنگى، كورسەتىلىم ۇلەسى ورىسشا حابارلاردان تومەن دەپ كورسەتىپ جۇرگەن «TNS GALLUP MEDIA» كومپانياسىنىڭ زەرتەۋلەرىنىڭ دۇرىس ەمەس ەكەنىن ايتىپ، قازاقشا باعدارلامالاردىڭ كوسەگەسى سول قولدان جاسالعان رەيتىنگتىڭ تومەندىگىنەن كوگەرمەي وتىرعانىمەن دە ءتۇسىندىرۋشى ەدىڭىز. ارنانىڭ قازىرگى احۋالى قالاي؟ قازاقشا حابارلاردىڭ ءحالى نە كۇيدە؟
- سوڭعى ءبىر ايدىڭ ىشىندە وزگەرىستەر پايدا بولدى. «قازاقشا كونتسەرت» پەن «ينفورمبيۋرونى» كورەتىندەردىڭ ۇلەسى تۇرىك سەريالدارىنان اسىپ كەتتى. كورەرمەندەردىڭ سانى ءبىرشاما كوبەيدى. كەزىندەگى ءبىزدىڭ جانايقايىمىزدى كومپانيا باسشىلىعى ەسكەرىپ، زەرتتەۋگە قاتىساتىن پانەلدەگى قازاق كورەرمەندەردىڭ سانىن ارتتىردى-اۋ دەيمىن.
- ارنا باسشىلىعىنا كەلگەندە 31-ارنانى قازاقىلاندىرۋعا بار كۇشىمدى سالامىن دەپ ەدىڭىز. الايدا، قازاقشا ويىن-ساۋىقتىق باعدارلامالار كورگەنىمىز بولماسا، ءبىر كەزدەگى «پىكىر الاڭى» سىندى سالماعى بار باعدارلامالار، قوعامدىق-ساياسي توك-شوۋلار جوق. نەگە؟
- ارنانى قازاقشالاۋدا ءوزىم ويلاعان ماقساتقا ءالى جەتكەن جوقپىن. ۋاقىت جاعىنان العاندا مۇنداي تەلەارنا ءۇشىن مەنىكى وتە از مەرزىم عوي. ءبىراز جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك. ءسىز ايتقان قوعامدىق-ساياسي باعدارلامالاردىڭ جوق بولۋ سەبەبى، 31-ارنا وسىدان ءتورت جىل بۇرىن ءوز باعىتىن ويىن-ساۋىقتىق كونتسەپتسياعا وزگەرتىپ قويعان. ءبىزدىڭ ارنا - سەريال، مۋلتفيلم، ءازىل-سىقاق، شوۋ باعدارلامالاردى بۇكىل وتباسىمەن وتىرىپ كورەتىن ارنا. سوندىقتان «ينفورمبيۋرودان» باسقا سالماعى بار حابارلار جوق ەكەنى راس. ءوز كونتسەپتسيامىزعا بايلانىستى، ونى كەمشىلىك دەپ ەسەپتەۋگە بولماس. ەكىنشىدەن، قۇلاشتى كەڭگە جايۋعا جوبالاردىڭ ازدىعى دا اسەر ەتىپ وتىر. كوزدەگەن جوبالارىمىزدى جوعارى دەڭگەيدە الىپ شىعاتىن ماماندار ءال-ازىرگە دايىن ەمەس. قازىر نەگىزىنەن كادر ماسەلەسىنە كوبىرەك كۇش سالىپ، مامان دايىنداۋدامىز.
سۇحباتتاسقان - قارلىعا يبراگيموۆا
«حالىق ءسوزى»
