بوعداتاۋدىڭ قىرانى
      نەمەسە قىتاي قازاعىنان شىققان تۇڭعىش قازاق ايەل جۋرناليست

تۇرسىن جولىمبەتقىزى دەگەن وسى ەسىم ماعان بالا كەزىمنەن تانىس. گازەتتەن وقىپ، راديودان ءجيى ەستۋشى ەدىم. 2008 جىلى اقپان ايىنىڭ باسىندا ۇرىمجىگە بارعان ساپارىمدا تۇرسىن اپانىڭ وتباسىنا ارنايى ات باسىن بۇرىپ، امان-سالەم جاساپ، جاقىنىراق تانىسىپ، اڭگىمە دۇكەن قۇرىپ قايتقانىم بار.

بۇل كىسىنىڭ جۇبايى ەلگە بەلگىلى جۋرناليست، اۋدارماشى، باسپاگەر ساعات جايپاقۇلى. قوس تارلانمەن كەزدەسىپ قايتقانان كەيىن بۇل وتباسىمەن ءجيى حابارلاسىپ تۇراتىن بولدىم. ويتكەنى، بۇل وتباسىنىڭ اتاعى قىتايدا الاتاۋداي بولعانىمەن، ادامنىڭ نارقىن بىلەتىن، ەلگە جۇعىمدى، مادەنيەتتى، اق كوڭىل، ادال جاندار. ءومىرى تاعدىرلى، ەڭبەك جولدارى سان قيلى تاريحي شەجىرەگە تولى بۇل ەكى قاريانىڭ اڭگىمەسىن تاڭعا دەيىن تىڭداساڭىز دا جالىقپايسىز. اسىرەسە، تۇرسىن اپا اڭگىمەنىڭ مايىن تامىزىپ ايتادى. ول كىسى اڭگىمە شەرتكەندە وڭىندە قايسارلىقتىڭ، مەيىرىمدىلىكتىڭ، ىزگىلىكتىڭ نىشانى مۇندالاپ تۇرادى. وسى كەزدەسۋدە تۇرسىن اپا «ءتىلشى سىرى»، «ءومىر سىرى» اتتى ەكى كىتابىن، «قازاقستاندىق جۋرناليست باۋىرىم ءالىمجان ءاشىمۇلىنا ەستەلىك. اۆتوردان» (10 اقپان 2008 جىلى، ءۇرىمجى) دەگەن ىزگى تىلەگىن جازىپ، «ەكەۋىمىز ارىپتەس ەكەنبىز، رەتى كەلگەندە وقي جاتارسىڭ، ايتپەسە كىتاپ سورەڭدە تۇرسىن، ءبىر كەرەگىڭە جاراپ قالار»، – دەپ ءوز قولىمەن ۇسىنىپ ەدى. تۇرسىن اپامەن سوڭعى رەت 2017 جىلدىڭ قاراشا ايىندا قازاقستانعا قىدىرىپ كەلگەن كەزىندە كەزدەستىم. مەن اپامنىڭ جۇزىنەن كارىلىكتىڭ جەڭىپ بارا جاتقانىن بايقادىم، بىراق جىگەرى سىنباعان، رۋحى بيىك ەدى. سوندا اپام: «ءالىمجان، ءبىزدىڭ الماتىعا كەلگەنىمىزگە ءبىر جەتىدەن اسىپ بارادى، مىنا امانتايدىڭ (بەلگىلى باسپاگەر، قازىر كاسىپكەر ا.ساعاتۇلىن ايتىپ وتىر) الماتىداعى دوستارى بىرىنەن كەيىن ءبىرى شاقىرىپ، قول-اياعىمىزدى جەرگە تيگىزبەي قوناق جاساپ جاتىر، ءبارى ىعايلار مەن سىعايلار وڭشەڭ. بىرىنە تۇستىككە بارساق، ەكىنشىسىنە كەشكىسىن بارىپ قوناق بولىپ ءجۇرمىز، كەلگەلى بەرى ءبىر تىنىم جوق. شىنى كەرەك، وسى جۇرىسىمىزبەن جۇرە بەرسەك سەنىمەن كەزدەسە الماي كەتەمىز بە دەپ ساعات ەكەۋىمىز الاڭدادىق. بۇگىن ازاندا امانتايعا ايتتىم، اينالايىن بالام، بۇگىن تۇستە باراتىن جەرىمىز جوق ەكەن، كەشكە دەيىن ۋاقتىمىز بار، الگى الىمجاناعا حابارلاسىپ كورشى، الماتىدا بولسا كەلىپ كەتسىن دەدىم. ءالىمجان قاراعىم، سەن بىزگە بوتەن ەمەسسىڭ عوي، سەنىڭ ورنىڭ بولەك. كەلگەنىڭ قانداي جاقسى بولدى، مىنا اسقار اتاتاۋدىڭ ەتەگىندە، اسەم الماتىنىڭ تورىندە اڭگىمەلەسىپ، ارقا-جارقا بولىپ ءبىر جىرعاپ قالىستىق. ەندى الماتىعا قايتا اينالىپ كەلەرىمىزدى، كەلمەسىمىزدى، ءبىر قۇداي بىلەدى...»، – دەدى. مەن:

– اپا، امانشىلىق بولسا، ەل امان، جۇرت تىنىش بولسا، قۇداي قالاسى ءالى تالاي الماتىعا كەلەسىز. ءۇرىمجى مەن الماتىنىڭ اراسى قاۋىندىقتىڭ جولىنداي بولىپ كەتكەن جوق پا، – دەدىم.

بۇل كەزدەسۋ، تۇرسىن اپاممەن سوڭعى كەزدەسۋ بولعان ەكەن. 2018 جىلى شىلدە ايىندا «قارت قالامگەر تۇرسىن جولىمبەتقىزى ومىردەن قايتتى» دەگەن سۋىق حابار ەستىدىم.

«...نەمەنەگە جەتىسەسىڭ بالا باتىر؟
قاريالار ازايىپ بارا جاتىر.
ءبىرى ءمىنىپ كەلمەستىڭ كەمەسىنە،
ءبىرى كۇتىپ، انەكي، جاعادا تۇر»، – دەپ اقيىق اقىن مۇقاعالي ايتقانداي تۇرسىن اپام كەلمەستىڭ كەمەسىنە وتىرىپ ماڭگىلىك مەكەنىنە اتتانىپ كەتىپتى، ال ساعات اعام سىڭارىنان ايىرىلعان اققۋداي جاعادا قالىپ قويىپتى... قازاعا وكىنىشتەن باسقا، اراشا تۇسەر شارا جوق قوي؟!

«ءومىردىڭ ءمانى مەن ءولىمنىڭ سالماعى ۇقسامايدى، ماعانالى عۇمىردىڭ وشپەس ءىزى، قازاسىنىڭ قاراتاۋداي سالماعى بولادى. ادامنىڭ قادىر-قىمباتى ونىڭ ءمانساپ-مارتەبەسىندە ەمەس، تەك ونىڭ تۋعان ەلى ءۇشىن، ءار ۇلت حالقى ءۇشىن توككەن تەرىمەن، ءوزى جاساعان قوعامعا قوسقان ۇلەسىمەن، وتانعا سىڭىرگەن ەڭبەگىمەن ولشەنەدى. انە سونداي، ابزال جانداردىڭ شەكتى عۇمىرىن شەكسىزدىككە ۇلاستىرىپ، تاعى ءبىر ءماندى عۇمىرى قايتا باستالاتىن، كوزدەن كەتسە دە كوپ كوڭىلىنەن ويىپ ورىن الاتىندارى سانامالى. سونداي ساناۋلى دا، ساليقالى جاننىڭ ءبىرى تۇرسىن جولىمبەتقىزى ەدى» [1] دەپ جازىپتى تۇرسىن اپانىڭ قالامگەر ءىنىسى قابدەش ءجانابىلۇلى «ەسىمى ەل ەسىندە» دەگەن ەستەلىگىندە. بۇعان مەنىڭ الىپ-قوسارىم جوق. وتە تۇجىرىمدى ايتىلعان جۇرەك جاردى ورەلى پىكىر.

بۇگىن مارقۇم تۇرسىن اپام تۋرالى بىرنارسە جازايىن دەپ قولىما قالام الدىم. بۇل كوپتەن بەرى ويلانىپ-تولعانىپ جۇرگەن شارۋا ەدى، ەندى رەتى كەلگەن سەكىلدى. ابىز قاريامەن كەزدەسكەن، اڭگىمەلەسكەن كەزدەرىمدى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، ءوز قولىمەن بەرگەن كىتاپتارىن پاراقتاي باستادىم... الدىمەن تۇرسىن جولىمبەتقىزىنىڭ بالالىق، ءجاسوسپىرىم شاعىنا بىرگە ساپار شەگىپ كورەلىك.

ءبىر اۋىز ءسوز ءۇمىت ءجىبىن جالعايدى

ءبارى كۇنى بۇگىنگەدەي ەسىمدە، 1951 جىلدىڭ جازى. مىنگەندەرى ىلعي دا اۋىزدىعىن شايناپ، ويناقشىپ تۇرعان ءتور-بەس اتتى كىسى بىردە جەلە اياڭداسا، بىردە جورعالاتىپ، اۋىل-اۋىلدى، ءۇي-ءۇيدى ارالاپ، قاربالاس ءجۇر، ءبىر مەزەتتە ءبىزدىڭ ۇيگە دە كەلىپ اپىر-توپىر تۇسە قالدى.

ءبىز ءبىر ۇيدە جەتى جان – شەشەم، بەس قىز، ءبىر ۇل بار ەدىك. اكەم جولىمبەت قىستاۋدا وتىرعاندا قايتىس بولدى. كوڭىل ايتىپ، قۇران وقىپ، باتا جاساۋشىلاردىڭ اياعى ءالى ۇزىلە قويماعان ەدى.

الگى كەلگەن كىسىلەر وقۋ-اعارتۋ تۋرالى جوعارىدان كەلگەن ماتريال-قۇجاتتاردى وقىپ بەرىپ، اشىلى اڭعارىنا ەل ورتالىعى دەپ ءبىر مەكتەپ سالعىزىپ جاتقاندىقتارىن، وسى مەكتەپكە وقيتىن بالالاردىڭ ءتىزىمىن الىپ جۇرگەندەرىن ۇعىندىردى. مەكتەپكە جەتى جاستان ون بەس جاسقا دەيىن بالا قابىلدايتىندىقتارىن ايتقاندا، شەشەم مەنى نۇسقاپ:

– مىنا بالام ون بەس جاستا، سەندەر كۇزدە مەكتەپ باستاعانعا دەيىن ون التى جاسقا اياق باسادى، – دەپ ەدى.

– بولا بەرەدى، بىرنەشە ايدىڭ ارى-بەرىسى جوق. باستاۋىشتى بىتىرسە دە ساۋاتى بولعانى جاقسى، – دەدى.

وسى ءبىر اۋىز ءسوز ءۇمىت ءجىبىن جالعاعانداي بولدى. وقۋ جاسىنا ىلىنگەن ءسىڭلىم عاينيكامال ەكەۋىمىزدى تىزىمدەدى،

مەكتەپكە تىزىمدەلدىم دەپ قاتتى قۋاندىم. الگى كىسىلەر اتتانىپ كەتكەنەن كەيىن، شەشەمدى قۇشاقتاپ الىپ جىلادىم-اۋ كەپ. سول كەزدەگى جاعدايدا، مەن بويجەتكەن قىز سانالامىن، تۇرمىسىمىزدىڭ سونشاما قيىندىعىنا قاراماي (بىرەۋگە قۇدا بولىپ، قالىڭمال الىپ جان باعايىق دەمەي), مەنى وقىسىن دەپ وقۋعا تىزىمدەتكەن شەشەمە قاتتى رازى بولدىم، ءبىر جاعىنان ونى ايالاپ تا جىلادىم. اقىرى، سالىنىپ جاتقان مەكتەپ تە ءبىتىپتى. قىستاق كولەمىنەن 20-30 بالا عانا جينالدى. وقىدىق، ەسكىشە وقىعان قايىركەي دەگەن مولدا كىسى وقىتۋشى بولىپ بەلگىلەندى. بىراق، ول كىسى، كوبىنشە ەل ارالاپ كەتەدى دە، ساباق بەرىپ تۇرۋدى ماعان تاپسىرادى. بالالارعا الىپپەدەن ساباق وتەم، ءبىر ءتاۋىرى وزگە بالالارعا قاراعاندا ساۋاتىم بار ەدى.

باستاۋىش سىنىپتىڭ تابالدىرىعىن ەندى عانا اتتاي سالىپ، «قالاي وقىتۋشى» بولا قالدىم؟ ازاتتىقتىڭ قارساڭى بولار، ءبىزدىڭ اۋىلعا قايدار مولدا دەگەن ءبىر كىسى كەلدى، ءبىر جاقتان كوشىپ كەلەگەن بولسا كەرەك. شولجوتا جايلاۋىنداعى ءال-اۋقاتى ءتاۋىر ادامدار وسى مولداعا بالالارىن وقىتادى. ءبىزدىڭ ءۇيىمىز وسى مولدامەن  كورشى، ءبىر ءۇيدىڭ ەرەسەگى، بوي جەتكەن قىزى ەسەپتەلەتىن مەن ول كىسىدەن وقي المادىم. جۇمالىق «ءتىل اشار» الادى ەكەن، وعان ءبىزدىڭ كۇيىمىز كەلمەيدى. بالالار كيىز ۇيدە تىزەرلەپ وتىرىپ مولدادان ساباق تىڭدايدى. وقۋلىقتارى ارابشا «يمانشارت»، «اپتيەك» دەيدى. مولدا ساباق وتكەندە، بالالار شۋىلداپ ەرىپ وقىپ جازىپ الادى. مەن ارا-تۇرا كيىز ءۇيدىڭ سىرتىنان تىڭدايمىن. ءوزىم ۇنەمى بىرگە ويناپ جۇرەتىن ءبىر قىزبالانىڭ ءۇيى بىزبەن كورشى وتىراتىن، اتى ءباتىش، اكەسىنىڭ اتى بايقوناق. كيىز ءۇيدىڭ سىرتىندا مولدادان تىڭداعانىمدى سول ءباتىشتىڭ جازعانىنان كوشىرىپ الامىن. ءسويتىپ ءجۇرىپ مەن دە ەل قاتارى قارا تانىپ، اجەپ-ءتاۋىر ساۋاتتانىپ قالدىم. بالالار جازدا وقىعانىمەن، ەل قىستاۋعا كوشكەندە تاراپ كەتەدى. سولاي دا مەن ۇيرەنگەنىمدى تولىقتىرۋعا قۇلشىنا بەردىم، اكە-شەشەم ولەڭ كىتاپ – داستان، حيسا تىڭداۋعا قۇشتار، وقۋدى جانىمەن جاقتىراتىن ادامدار ەدى. اكەم كوزى تىرىسىندە جالعىز ۇلى ۇرىستەمدى ون جاسىندا رۋى تورە ءشۇيىنشالى دەگەن مولداعا ۇيىندە تۇرىپ وقۋعا بەرگەن بولاتىن. اكەم قايتىس بولۋدان ىلگەرى، «بالاڭ قۇراننان شىقتى»، – دەپ ارتىنا مىنگەستىرىپ الىپ كەلىپ ەدى، ءبىر قۇنان وگىز بەرگەنى ەسىمدە، ۇرىستەم اكەم قايتىس بولعاندا داستارقانعا قۇران وقىسا:

–  مارقۇم جانىن جالداعانداي بولىپ ءجۇرىپ وقىتىپ ەدى، ارمانى ورىندالدى عوي، – دەپ كوڭىلدەنىپ قالاتىن شەشەم. ءبىر ءۇيلى جان ۇلكەنىمىزدەن كىشىمىزگە دەيىن كىتاپ دەسە شولىركەپ تۇرۋشى ەدىك.

«مەكتەپ الىس» دەپ شەشەم بۇرىننان بەرى قىستاپ جۇرگەن جىلى قونىسىمىزدى تاستاپ، مەكتەپتىڭ قاسىنا كوشىپ باردى. بۇل كىشكەنتاي سىڭلىلەرىمنىڭ وقۋىنا قاتتى قولايلى بولدى، مەكتەپ جاسىنا تولعاندارى ارت-ارتىنان مەكتەپكە باردى. بىرەر جىلدان كەيىن مەكتەپكە ۇرىمجىدەن پەداگوگيكالىق مەكتەپتى بىتىرگەن زەينەلقان دەيتىن وقىتۋشى كەلىپتى، اۋىل باس سايىن مەكتەپ قۇرىلىپ، وقىمىستىلار دا كوبەيگەن، وقۋ-وقىتۋ ساپاسى جوعارىلاعان، اشىلىنىڭ وقۋ-اعارتۋى كوكتەم گۇلىندەي قۇلپىرىپ، ۇشقان قۇستاي تەز دامىعان، جوعارىلاپ وقىعانداردىڭ دا سانى جىل سايىن كوبەيىپ وتىرعان.

شەشەمنىڭ ۇيرەنگەن جىلى قونىسىن تاستاپ، مەكتەپتىڭ قاسىنا كوشىپ بارعان ەڭبەگى اقتالىپ، كىشكەنتاي سىڭلىلەرىم شەتىنەن ۇزدىك وقىدى.

ءار ماۋسىمدا رايون بويىنشا مەكتەپتەردىڭ وقۋ ساپاسىن تەكسەرۋشىلەر: – قايسى سىنىپقا كىرسەكتە، تۇرسىننىڭ ءسىڭلىسى ءار سىنىپتا بىردەن بار، سۇراققا جاۋاپ بەرىپ تۇرعان دا سولار، – دەپ تاڭىرقاعاندا، شەشەم.

– ءتىلىڭ تاسقا بولعىر-اي، ءويتىپ ايتپاڭدارشى، ارەڭ باستارى قوسىلعان ءتورت-بەس تورعايىم، – دەيتىن. ەكى ءسىڭلىم شاھيزا مەن قانيپا مەكتەپ بويىنشا ءار جىلى ۇزدىك وقىپ، سول جىلداردىڭ وزىندە تىلشىلەردىڭ قالامىنا ءىلىنىپ، «شىڭجاڭ گازەتىندە» جاريالاندى. سانجى وبلىسىنىڭ ميچۋان اۋدانىندا قازاقشا مەكتەپ اشىلماق بولىپ، اشىلى ورتالاۋ مەكتەبىنەن وقىتۋشى العاندا، ۇزدىك وقىعاندىعى ءۇشىن شاھيزا قارشادايىنان سولاردىڭ تالعامىنا ءىلىنىپ وقىتۋشى بولىپ قابىلداندى.

كەلەر جىلىندا سانجى وبلىسىنىڭ ورتالىعىنان پەداگوگيكالىق مەكتەپ اشىلىپ وقۋشى العاندا، قانيپانى تاعى تاڭداپ اكەتتى، كەيىن ولار بىزگە «وسى جول تۇسپەسە، شىنجاڭ ينستيتۋتىنا قابىلدانىپ وقىر ەدىك» دەگەندە، مەن «ءوز وبالدارىڭ وزدەرىڭە، قاتاردان وزىپ وقىپ، قوعامعا ەرتە شىعىپ كەتتىڭدەر» دەيمىن قالجىڭ-شىنى ارالاس.

تۇك تە وكىنەرلىگى جوق. ول ەكەۋى ۇلاعاتتى ۇستازدىق مىندەتتەرىن ابىرويمەن ورىنداپ، بۇل كۇندەرى قادىر-قىمباتىمەن دەمالىسقا شىعىپ، كۇندەرىن الاڭسىز وتكىزىپ جاتىر.

ءبىر اۋىز ءسوز قىران بولىپ سامعايدى

قاتىناس قولايسىز، سالت اتتى كىسىلەر جولاۋشى جولىن جالعاي الاتىن، اسۋ-اسۋ اسقارلارى، ەڭكۋ-ەڭكۋ شاتقالدارى بار قۇزار تاۋدىڭ قۋىسىنداعى باستاۋىش مەكتەپتەن ۇرىمجىگە وقۋعا كەلەم دەسەم، اسپاننان تۇسكەندەي سەزىلەر...

قوڭىر كۇزدىڭ ءبىر كۇنى «ۇكىمەت ادامدارى كەلىپتى، وسى مەكتەپكە ءماجىلىس اشادى ەكەن» دەگەن حابار قۇلاقتان-قۇلاققا جەتتى. مەجەلى ۋاقىتتا اتتىلى-جاياۋ ساي-سالادان، جوتا-جوننان اعىلىپ، ەر-ايەل، ۇلكەن-كىشى جينالا قالدى. اتتىلار اۋاشاراق اتتارىن ماتاپ نەمەسە قارسى بەتكە تۇساپ وتقا قويدى. مەكتەپ اينالاسى قارا ءنوپىر بولدى دا كەتتى.

وسى كەزدە اشىلىدا جاڭا قۇرىلىم، جاڭا ءتۇزىم ورناعان جوق، باياعى زاڭگى، ءزالىڭ، سۇنجاڭ (قىستاق باستىعى) كونە ۇكىمەت بەلگىلەگەن قونىستانۋىنا، جەر جاعدايىنا قاراي ەمەس، رۋعا ءبولىپ يەدەرشىلىك ەتەدى ەكەن.

«ءماجىلىس» دەگەن وسى ءبىر ءسوزدىڭ ءوزى جالپىعا جاڭالىق سەزىلەدى، مۇنى جۇرت اۋەس كورىپ، قاتىناسۋعا، ۇكىمەت ادامدارىنىڭ ءسوزىن ەستۋگە ىنتىعادى. ءماجىلىس مەكتەپ اۋلاسىنداعى تۇكتى كىلەمدەي ءشوبى بىتىك وسكەن تەكشەدە اشىلدى. جۇرتتىڭ شىپ-شىرعاسى شىقپادى. ەرلەر مالداس قۇرىپ، ايەلدەر ءبىر تىزەرلەپ وتىرا قالدى. ءتىپتى مەكتەپتە وقىپ جاتقان بالالاردا قازداي ءتىزىلىپ تارتىپپەن وتىردىق. نە ۇعىپ، نە بىلدىك، ونىمەن دە ەسەپتەسپەدىك.

قالادان كەلگەن ۇكىمەت ادامدارىنىڭ ءبىرى اسكەري ادام ەكەن، قورعاۋشىسى،  ءتىلماشى بار. ءتىلماشى ۇيعىر ەكەن، اسكەري ادام ءسوز سويلەيدى، ۇيعىر ءتىلماشى اۋدارادى. نەكەن-ساياق بولسا دا، ايەلدەر، جاستار قاۋىمىنىڭ قىتايدىڭ ءسوزىن ءبىرىنشى رەت ەستىگەنىن بىلاي قويعاندا، قىتاي دەگەن ۇلتتى ءبىرىنشى رەت كورىپ وتىرعانى دا وسى بولار. ال، الگى ۇيعىر اۋدارۋشىنىڭ «ءسوزىن ۇعا الدمادىق» دەپ شۋلادى جۇرت. قۇداي وڭداعاندا، قالادان بىرگە شىققان ءبىر قازاق كادر بار ەكەن. ول ۇيعىرشادان اۋدارادى. ءۇش تىلدەن تاراتىپ ءجۇرىپ، ماقساتتارىن ۇقتىردى قىزمەت گرۋپپاسى. توق ەتەرى، سانجى اۋدانىنىڭ ورتالىعىندا ءماجىلىس اشىلادى ەكەن، ءار ۇلت، ءار سالاداعىلاردىڭ كونفەرەنتسياسى دەيدى، سوعان وكىل سايلايمىز ەكەن. بايدان، كەدەيدەن، ايەلدەن، ال بۇرىنعى زاڭگى، زالىڭ، ءچۇيجاڭ (مەكەمە باستىعى), سۇنجاڭ (قىستاق باستىعى) سياقتى كونە ۇكىمەت تۇسىنداعى ءمانساپتىلار دا كونفەرەنتسياعا قاتىناسادى ەكەن. ەندى وكىل سايلاۋ تۋرالى داۋىستى اۋىل ادامدارى، بىرەۋ انانى دەسە، بىرەۋ مىنانى دەپ جاتتى، وسى كەزدە وتىرعان جۇرت اراسىنان ەڭگەزەردەي ءبىر كىسى تۇرەگەلدى، ول:

–  قالاعا ماجىلىسكە بارعان ادام ۇكىمەتتىڭ ءامىر-پارمەنىن ۇعىپ، حالىققا ايتىپ بەرە الاتىن بولۋ كەرەك. قوي اۋزىنان ءشوپ الماس، ەستىگەنىن قاعازدا تۇسىرە بىلمەيتىن بىرەۋدى سايلاپ جىبەرسەك ءوزىمىز زيان تارتامىز، – دەپ كوسىلە ءبىر سويلەدى دە، – جاسى كىشى دەمەڭدەر مەن جولىمبەتتىڭ وسى مەكتەپتە وقيتىن بالاسىن لايىق كورىپ وتىرمىن. قولى حات بىلەدى، ءوزى وجەت، – دەپ ءسوزىن اياقتادى. بۇل بەكبوسىن دەگەن كىسى ەدى، رۋى شوتاي. بىزبەن كورشى دە ەمەس، اۋىلداس، ايتەۋ، تانيمىن. ماجىلىستە ناعاشى شەشەم وتىر ەكەن، ادۋىن ادام ەدى، مىنەزىنە قاراي «تايپال» دەگەن لاقام اتى بار، اقىرىپ ورنىنان تۇرەگەلدى.

– ەي، جاپ اۋزىڭدى، قاقپاس! – دەگەن ايعايى اتىراپتى جاڭعىرتىپ جىبەردى. الگى بەكبوسىن دەگەن كىسىنىڭ ءسوزىن جۇرت شاپالاق سوعىپ قۇپتادى. بىراق وتىرعان كوپشىلىك مەنىڭ شەشەمە قاراعىشتاپ، «جاڭىلدىق نە دەيدى ەكەن؟» دەستى. شەشەم ورنىنان تۇرىپ:

–  كوپشىلىك تۋرا كورسە، كەرەگىمىزگە جارايدى دەسە، بارسىن، مەنىڭ بوتەن ويىم جوق، – دەدى.

ءماجىلىس تاراپ، وكىل سايلاۋ اياقتادى. اسكەري ادام (قىزىل ارميانىڭ وفيتسەرى بولسا كەرەك) ءبىزدىڭ ۇيگە كەلىپ، اۋدارۋشى ارقىلى شەشەممەن ۇزاق اڭگىمەلەستى، ەستەلىگىندەگى مەملەكەت قاريتاسىن كورسەتىپ، ازات بولعان رايونداردى تانىستىردى، كوممۋنيستىك پارتيانى، ماۋ زىدۇڭدى ءتۇسىندىردى. بولاشاق تۋرالى قۋانىشتى ىستەردى ايتتى. شەشەم مەنى جانىنا شاقىرىپ الىپ:

– وتىرشى، تۇرسىن، سەن دە ۇقشى، مىنا اسكەردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا بۇدان كەيىنگى كۇندەرىمىز جاقسى بولادى ەكەن، – دەيدى قۋانىپ، كوڭىلدەنىپ:

اسكەردىڭ ۇزاق اڭگىمەسىنەن ۇققانىم: مىنا قىزىڭ ون التى جاستا ەكەن، باستاۋىشتى بىتىرگەنەن كەيىن، ورلەپ وقيتىن مەكتەپ تە بۇل ماڭدا جوق ەكەن.  ودان دا ۇرىمجىدە اشىلعان ءبىر جىلدىق، جارتى جىلدىق ساياسي مەكتەپتەر بار، ىڭعايى كەلسە، سونداي مەكتەپتەن وقىت دەپ اقىل كورسەتتى.

وسىدان بىرنەشە كۇن وتكەن سوڭ الگى سايلاۋدىڭ ناتيجەسىمەن قالادا اشىلاتىن ماجىلىسكە جۇردىك. كوپ ادام ازىق-تۇلىگىن الىپ، جىلى كيىنىپ، مىقتى اتتارعا ءمىندى. ول كەزدە جول بويىندا قونالقىلىق ورىن بولمايدى. ماعان دا ات، جىلى كيىم دايارلادى. بارلىق جۇمىس ۇيىمداستىرۋ ارقىلى جونىنە كەلدى. توتە جولمەن سۋت ءجۇرىپ، ەكى كۇندە سانجى قالاسىنا جەتتىك. تىزىمگە الدىرىپ، جاتاققا ورنالاستىردى. ءبىز تۇسكەن قوناقۇي كونە، الاسا، مۇجىق تام ۇيلەر، استىنا كوپىرتىپ سابان توسەگەن، سالدەبوزدان جاساعان كورپە، توسەنىشىم بار. وزگەنى بىلمەيمىن، مەن ءۇشىن ءبارى جاڭالىق سەزىلدى.

اۋداندىق حالىق ۇكىمەتىنىڭ ءماجىلىس زالىندا سترويمەن كىرگىزەدى. وكىلدەرگە دايىندالعان ورىندىق قاتارىنان سۇلاتىپ تاستاعان، قابىعىن ارشىعان قاراعاي دوڭبەك ەكەن، جەرگە وتىرا كەتۋدەن باياعىدا جاقسى. ساحنا بالشىق كىرپىشتەن كوتەرىڭكى جيعان تەكشە، ءبىر اعاش ۇستەل، بىرنەشە كونە اعاش ورىندىق تۇر. ەكى جاعىنا قىزىل تۋ ءىلىنىپتى، قىزىل قاعازدان ويىپ جاپسىرعان جازۋ بار، ۇستەلگە گۇل قويىپتى. مەنىڭ كوزىمە الەم-جالەم كوركەم ءبىر دۇنيە ىسپەتتى كورىندى.

اۋدان باسشىلارى سول ساحنادا تۇرىپ ۇزاق-ۇزاق سويلەدى. قايتا-قايتا شاپالاق ءۇنى كوتەرىلدى. جارتىپ ەشنارسە تۇسىنگەنىم جوق، جاتاققا قايتىپ، گرۋپپالار بويىنشا ءماجىلىستىڭ رۋحىن تالقىلايمىز. ولكەلەر اراسىندا بۇرىن ەل باسقارىپ جۇرگەن، ءار ءداۋىردى باسىنان كەشىرگەن شەجىرە-شەشەن، ءبىلىمدار ادامدار دا بار. ۇقپاعان ماسەلەنى ولار تۇسىندىرەدى. شامانىڭ جەتىسىنشە مەن دە قاعازعا جازىپ العان بولامىن. ءوزىمدى سايلاعان حالىققا قالاي ءتۇسىندىرىپ، قالاي جەتكىزەمىن دەگەن ۋايىم دا جوق ەمەس. ءماجىلىستىڭ سوڭىنا الا جەر-جەردەن كەلگەن وكىلدەر اراسىنان ساحناعا شىعىپ، العان اسەرلەرىن سويلەپ، الدەنەلەردى ىستەيتىندىكتەرىن ايتىپ جاتتى، سوزگە شىعۋشىلار كوبىرەك قىتاي، دۇنگەن جانە ۇيعىر ۇلتى قاتارلى قالا ادامدارى بولدى. ايەلدەردەن دە سوزگە شىعۋشىلار بولدى. اسىرەسە، ءبىر ۇيعىر قىز ساحناعا شىعىپ سويلەگەندە دەلەبەم قىزىپ: شىركىن، مىنا قىزدا نە ارمان بار، نەدەگەن كوپ ءبىلىم ۇيرەنىپ العان... دەپ قىزىعامىن ىشتەي.

قازاق وكىلدەرىنە جاۋاپتى جاۋ اڭحى دەگەن قىتاي كىسى ەدى. قازاقشا جاتتىق سويلەي المايدى، بىراق ماقساتىن تولىق ۇقتىرادى. وسى كىسى ءبىزدىڭ قازاق وكىلدەرى اراسىنا كەلىپ، اركىمگە سىبىرلاپ بىرنارسەلەردى ايتادى، ولار باس شايقاپ زارەزەپ بولادى، الىستان كورىپ وتىرامىن. جاعالاپ مەنىڭ جانىما دا كەلەدى:

– سەن قازاق وكىلدەرى اتىنان ساحناعا شىعىپ سويلەيسىڭ بە؟ – دەدى ول ءتۇسىندىرىپ.

– سويلەيمىن، – دەدىم. كوكتەن تىلەگەنىمدى جەردەن بەرگەندەي. سويلەۋ تۋرالى دايىندىعىم بولماسا دا، مەنىڭ كوكەيىمدى تەسكەن زال تولى قالىڭ ادامنىڭ الدىندا ساحناعا شىعۋ ەدى. باعانا توپتارعا ءبولىنىپ تالقى جۇرىزىگەندە سويلەگەن ءسوزىمدى ءۇزىپ، جالعاپ، ەجىكتەپ ءماجىلىس اشىلعالى ۇققان بىرنەشە ماسەلەنىڭ باسىن قۇراپ، «سولتۇستىك كورەي ەلىنە كومەك بەرىپ، امەريكاعا قارسى تۇرامىز» دەگەن سوزبەن اياقتاتتىم دا، دۋ شامالاق ءۇنى ىشىندە ساحنادان جۇگىرىپ ءتۇستىم قۋانىپ. وسىنىڭ وزىنە تاۋدان بارعان ءوزىمىزدىڭ ۇلكەن-كىشى وكىلددەر تاڭ قالىپ، «نەدەگەن جۇرەكتى ەدى»، – دەپ دۋىلداسا قالدى. بۇل بىلگەندىكتەن ەمەس، ەش نارسەنى دە تۇسىنبەيتىن البىرتتىقتىڭ باس بىلمەگەن اساۋداي الا قاشپاعانى ەدى.

سولاي دا سولاي، ءماجىلىس ەرتەڭ اياقتايدى دەگەن كۇنى ءبىزدى باسقارىپ جۇرگەن ءبىر ءتىلماش كەلىپ:

– سەنى لي شيانجاڭ شاقىرىپ جاتىر، – دەپ ەرتىپ كەتتى. باردىم، «ءتىلماش» ارقىلى، «سەنى ۇرىمجىگە وقۋعا جىبەرەمىز»، – دەدى. جۇرەگىم اۋزىما تىعىلدى، قورقىپ وتىرمىن با، قۋانىپ وتىرمىن با، ءوزىم دە بىلمەيمىن. ول كەزدە قىز بالا قالاعا وقۋعا بارۋ تاريح جازىلماعان.

–  بولادى، شەشەمە بارىپ ايتىپ كورەيىن، – دەدىم.

– بولمايدى، ۋاقىت تىعىز، وقۋ باستالىپ كەتتى، كەشىگىپ قالاسىڭ، – دەدى.

سانام سانعا ءبولىنىپ قىسىلىپ وتىرمىن. ءبىر ءسات ويلانا قالدىم. وسى اراعا كەلۋدىڭ ءوزى ۇكىمەتتىڭ ورنالاستىرۋى، حالىقتىڭ قامقورلىعى ارقىلى بولىپ وتىر. ۇيگە بارسام قايتىپ كەلەتىن شاما قايدا، كۇننىڭ سۋىعى مىناۋ، ات قايدا، ازىق قايدا، كىم مەنى قالاعا اكەلەدى. اۋىلدان جالعىز اتتاپ شىعىپ كورگەم جوق، وسى ورايدا كەتەيىن، اكەم جوق، جالعىز باۋىرىمنىڭ جالعا ءجۇرىپ تاپقان تالشىعىنا ورتاق بولمايىن، ول كەزدە قىز بالاعا وتباسىندا وتىن-سۋ اكەلىپ، كەلى تۇيۋدەن باسقا كاسىپ جوق. ەگەر قازىرگىدەي قىز بالا ەڭبەك ىستەپ، اقشا تاباتىنداي جاعداي بولسا، جار قۇلاعى جاستىققا تيمەي ەڭبەك ىستەيتىنىڭ ءبىرى مەن بولار ەدىم. يمانداي سىرىم، وقىپ ادام بولام دەپ ويلاۋدان گورى، ولسەم دە ءوز بەتىممەن كەتەيىن دەگەن وي باسىم بولدى. وقۋعا باراتىن بولدىم. سول كۇنگى تاڭدى ۇيقىسىز اتىردىم. شەشەمە حات جازىپ، وقۋعا باراتىن جاعدايىمدى ايتتىم.

قالاعا كەلىپ ءجۇرىپ تۇسكە دەيىڭ ناعاشىم مەنىڭ ماجىلىستە ەكەنىمدى ەستىپ ون توقاش، قوس جۇدىرىقتاي ناۋات اكەلىپ بەردى. قاتتى قۋاندىم. بۇل ءبىزدىڭ وتباسىمىز ءۇشىن كورىم اۋجال. وسىنى جانە سىرت كيىمدەرىمدى قايتاردىم.

اۋىلدان كەلگەن وكىلدەر:

شەشەڭە قايتىپ ايتامىز؟ ەرتىپ كەتىپ ەدىڭدەر، تاستاپ كەتىپسىڭدەر دەيدى-اۋ، – دەپ الاڭدادى. بىراق ۇيگە بارعاندا شەشەم:

– جاڭا ۇكىمەتكە سەنەم، وقۋ بالامنىڭ ارمانى بولاتىن، ەس قاتىپ قالعان ەدى، ساعىنامىن عوي، وقۋعا كەتكەنىنە وكىنبەيمىن، – دەپتى.

وسى جول مەنىڭ باقىت جولىم بولدى. ادامنىڭ ءومىر جولى – قىلدان جىڭىشكە، ۇستارادان وتكىر، سەنىڭ وسى جولىڭدا قادامىڭ قالاي باستالسا، سول ومىرلىك جولىڭ، باقىتىڭ، نەسىبەڭ سولاي بەيىمدەلەدى ەكەن.

مەنىڭ ومىرىمدەگى «ەڭ» ارميا وفيتسەرىنىڭ اۋىلعا بارۋى بولدى. ودان قالسا، ءبىرىنشى رەت وكىلدىككە كورسەتكەن مارقۇم بەكبوسىن اقساقالعا يماندىلىق تىلەيمىن، جاتقان جەرى تورقا بولسىن! سول كىسدەن «ءبىر اۋىز ءسوز قىران بولىپ سامعادى». وسى جولى وقۋعا بارماسام، ءومىر جولىم بۇدان باسقاشا بولارى انىق. بۇل وقيعا ياعني ومىرىمدەگى وسى بۇرىلىس ەسىمنەن ءبىر كەتپەيدى. وكىنەرلىگى، الگى اسكەردىڭ اتى-ءجونىن ءبىلىپ الۋعا اقىلىم جەتپەگەن. ءوڭ-الپەتى كۇنى بۇگىنگە دەيىن كوز الدىمدا تۇرادى. ورتا بويلى، اققۇبا، ءتۇسى جىلى كىسى ەدى. جاس مولشەرى سول كەزدە وتىزدىڭ ىشىندە شىعار دەپ كەيىن ويلايمىن. ءومىرىمنىڭ، باقىتىمنىڭ باستاۋ كەزى بولعان وسى ساپارىم تۋرالى پارتيا قۇرىلعانىنىڭ 70 جىلدىعىندا ءبىر ادەبي ەسسە جازدىم.

ونى جازۋ ءجايىتى بىلاي ەدى:

ءبىر كۇنى مارقۇم اقيا رادانۇلى: «بىرنەشە ادامعا ماقالا جازىپ، راديودا ءوزى وۋدى ۇيعاردىق ونىڭ ءبىرى ءسىز. تەزىرەك جازىڭىز، كولىك جىبەرىپ، ستۋدياعا الدىرامىن»، – دەدى.  جازدىم، وقىدىم. وسى ەسسەم ماقالا باعالاۋدا شۇار بويىنشا ءبىرىنشى دارەجەلى بولىپ باعالاندى. ماقتاۋ قاعاز بەن قوسا سىيلىق الدىم.

تۇڭعىش قازاق ايەل جۋرناليست 

تۇرسىن جولىمبەتقىزى 1936 جىلى سانجى قالاسىنىڭ اشىلى اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ءوز اۋىلىندا ءتيىپ-قاشىپ ءجۇرىپ باستاۋىشتى ءبىتىرىپ، 1951-1952 جىلدارى شىڭجاڭ ولكەلىك بيرو كادرلار مەكتەبىندە وقىعان، 1952 جىلدان 1955 جىلعا دەيىن سانجى اۋدانىنىڭ التىنشى رايونىندا، سانجى وبلىستىق پارتيا كوميتەتىندە قىزمەت ىستەگەن. 1956 جىلدىڭ سوڭىنان 1970 جىلدىڭ باس شەنىنە دەيىن شىنجاڭ گازەتى مەكەمەسىنىڭ قازاق رەداكتسياسى بولىمىندە، 1970 جىلدىڭ اقپانىنان 1984 جىلى قىركۇيەككە دەيىن ورتالىق حالىق راديو ستانتسياسىنىڭ قازاق بولىمىندە ءتىلشى بولىپ قىزمەت اتقارعان. 1984 جىلى قازاننان 1990 جىلعا دەيىن شىنجاڭ گازەتى مەكەمەسىندە جۋرناليست بولا ءجۇرىپ «تەتە اعا ءتىلشى» دەگەن قىتايدىڭ ەڭ جوعارعى عىلىمي اتاعىن الادى [2. 202-ب.].

1950 جىلداردان باستاپ تۋعان اۋىلى اشىلىدا جاي ەرىكتى ءتىلشى بولىپ قولىنا قالام العان ول تاپجىلماي 40 جىل جۋرناليستىكپەن اينالىسادى. قىرۋار حابار-ماقالا، وچەرك، ەسسە، ولەڭ، ءتىلشى ەستەلىكتەر جازدى. ەگەر ءسىز وسى ەڭبەكتەرىن وقىساڭىز، بىردە سالقىن سامال ەسكەن تاۋ جولىندا، بىردە كۇن اپتابى قاقتاعان شاڭداق بورباستا جۇرگەندەي سەزىنەسىز; بىردە مەكتەپ اۋلاسىن ارالاساڭىز، بىردە زاۋىت تسەحتارىن كورەسىز. بىردە وتارداعى قوستا سەكسەۋىلدىڭ شوعىنا جىلىناسىز، بىردە اتىز باسىندا ديقاندارمەن سىرلاساسىز، بىردە جەر تانابىن تارتقان وتاربادا وىراسىز، بىردە كوكتە قالىقتايسىز. بىردە 70-80 دەگى اتا، اجەمەن كەڭەسەسىز، بىردە جەتى جاستاعى بالدىرعانمەن سويلەسەسىز، بىردە مۇعالىمگە قۇرمەت كورسەتەسىز. قويشى، ايتەۋىر، ءسىزدىڭ ماڭايىڭىزدان ءارتۇرلى كاسىپتىڭ ادامدارى تابىلادى. قوعامنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرى قاعىس قالمايدى. اۆتورعا كەيدە جاياۋ، كەيدە الدىنان شىعىپ اتىنىڭ باسىن ۇستايسىز. كەيدە جۇك كولىگىندە، كەيدە جەڭىل كولىكتە، كەيدە اربادا، كەيدە شانادا، كەيدە كەمەدە، كەيدە وتاربادا، كەيدە مەترودا، كەيدە ۇشاقتا كەزىگەسىز. «تۇرسىن اپاي – الەۋمەتكە تانىلىپ، كوپكە قادىرلى بولعان كىسى». «تۇرسىن اپاي – جاپاكەش ءتىلشى». ارىسى استانامىز بەيجىڭدە، بەرىسى شىنجاڭ دالاسىندا، اسىرەسە قازاق حالقى قونىستانعان سولتۇستىك شىنجاڭنىڭ تاۋ جازيراسىندا تۇرسىن اپايدىڭ ءىزى قالدى. ايەل ادامنىڭ اتتىلى-جاياۋ، جازدىڭ شىلىڭگىر ىستىعى، قىستىڭ قاقاعان ايازى، بىردە اش، بىردە شولدەپ ءجۇرىپ تىلشىلىك ىستەۋ قانشا ماشاقاتتى بولاتىنى بارىمىزگە تۇسىنىكتى» (قاپاس اسەيىنۇلى) [3. 248-ب.].

ال جازۋشى، عالىم سۇلتان جانبولاتوۆ «تۇرسىن جولىمبەتتىڭ جەتىستىگى ۇزدىكسىز قۇلشىنۋىندا» دەگەن ماقالاسىندا: «...اقىلدى اقساقالدارى، وزىق وقۋ ورنى، ۇلگىلى بالالارى بار اۋىلدىڭ تۇلەكتەرى قاشان دا سورپا بەتىنە قاراي ۇمىلادى. اشىلى جاقتاعى اۋىلدار وڭشەڭ بولاشاققا تەبىندى ۇمتىلىپ، ءوز ۇياسىنان قىراندار ۇشىرۋعا تىرىسقان مەكەندەر.

دەيتۇرعانمەن، ىشكى سەبەپ ءبىرىنشى. اشىلى تاراپتان شىققانداردىڭ ءبارى تۇرسىن، ءبارى بىردەي كەرەمەت دەي المايمىن. تۇرسىن – تۋما دارىندىلىعىن قور قىلماي اۋىلدىڭ ابزال اسەرىن الا ءجۇرىپ، وزدىگىنەن ۇيرەنە ۇمتىلىپ جەتىلگەن تۇلعا. «جيىرماسىنشى عاسىر قىتاي قازاق جازۋشىلارىنىڭ» تۇرسىندى تانىستىرعاندا «ءوز اۋىلىندا ءتيىپ-قاشىپ ءجۇرىپ باستاۋىشتى بىتىرگەن» دەگەن تۇرسىن ءسوزىن بىلجىتپاي تۇسىرگەندە ءبىر سىر بار. ول – قوعامدا تۋىرىلىقتاي ديپلومى بار جيۋ باجە دە، الاقانداي ديپلومى دا جوق سۇن كوڭ دا بار» (جيۋ باجە، سۇڭ كوڭ قىتايدىڭ «باتىسقا ساپار» تەلەسەرياسىنداعى كەيىپكەرلەر، ءا.ءا)» دەگەندى اڭعارتىپ، تۇرسىننىڭ قىزىل تۋ استىندا وزدىگىنەن ۇيرەنۋ ارقىلى جەتىلگەنىن ءبىلدىرۋ. بۇل جانە ءار ءتۇرلى سەبەپتەن وقۋ ورىندارىندا بولۋى از جاستارعا ۇلگى كورسەتۋ.

جولىمبەتتىڭ تۇرسىنى باستاۋىشتى تاۋىسقاسىن ەڭبەك جولىن باستايدى دا، ارادا ءبىر جىلداي عانا ولكەلىك پارتيا مەكتەبىنەن ءبىلىم الادى. سوسىنعى وقۋى وزدىگىنەن، باسىلىمدار ارقىلى تىرىسا ۇيرەنىۋمەن قونىمدا جالعاسقان. تۋا بىتكەن العىرلىق، دارىن، ءومىر مەن بىلۋگە قۇشتارلىق بولماسا، وزدىگىنەن ۇيرەنۋگە قۇمارلىق تۋا ما؟! اۋىلدان باستالعان ماڭايدىڭ وڭ ىقپالى بولماسا، ول قۇمارلىق باياندى بولا ما؟! پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ سان سانالى قامقورلىعى بولماسا، ول ىقپال مەن قۇشتارلىق جەبەۋ كورىپ. ءونىم بەرە الا ما؟» [4] دەپ ابىز قاريانى ساعىنىشپەن ەسكە الادى.

ەندى ت.جولىمبەتقىزىنىڭ  «ءتىلشىمىن» دەگەن تولعاۋىن وقىپ كورەلىك:

«قالامدى ەرتە ۇستادىم، كەش ۇستادىم،
دەمەيمىن شابىت كەرنەپ تولىسقانىم.
تامشىداي بولساداعى تەرىم سىڭگەن،
گازەت مەنىڭ ولمەيتىن قۇرىش جانىم.

كونبەيتىن بارىپ كەلگە، كورىپ كەلگە،
گازەت بەتى بورىشتى كولدەي تەرگە.
قارا شاشىم اعارعان، كوز نۇرىم دا...
تۇرا-تۇرا قاراۋىل ارىپتەرگە.

بولماسا دا سورەدە جيناقتارىم،
ءومىر اياپ كورگەن جوق سيلى اتتارىن.
كولگە قۇيعان بۇلاقتاي ۇلەسىمدى،
ساقتايدى وسى گازەتىم جيناپ ءبارىن.

زور ەمەس دەپ اتاعىڭ شارىقتاعان،
كەيدە شەكە قارايدى «داڭق» ماعان.
ال ءوزىم شى؟! وزگەنىڭ شاتتىعى ءۇشىن –
شاتتىعى ءۇشىن شالقيمىن، شابىتتانام.

جابىرقايمىن قالاممەن سويلەمەسەم،
«ورتكە تيگەن داۋىلداي» ورلەمەسەم.
مارتەبە دە، داڭق تا دەپ سانايمىن،
گازەتىمنەن كورىنگەن كۇندەگى ەسىم.

ءتىلشىمىن – قىراعىمىن، قاجىرلىمىن،
قۇلى ەمەن ءوزىم دەيتىن اجىرعىنىڭ.
تاريحتىڭ تىنىسىندا تۇنشىقپايدى،
جاقسىعا جارشى بولعان قازىرگى ءۇنىم.

اقبار سۇيگەن كاسىبىم، تىرشىلىگىم،
مىندەتىمە العانىم تىلشىلىگىڭ.
ءداۋىر ءۇنىن كوتەرسەم قۋانامىن،
تولەنبەدى دەمەيمىن «ءبىر شىعىنىم.

ءار باستىڭ ۇقسامايدى تىڭ ارمانى،
جىلاعانى، كۇلگەنى، قۋانعانى.
بويعا بىتكەن بار مەنىڭ قاسيەتىم:
كىرسىز كوڭىلىم دوستارعا شار اينالى. [5,120-ب.]

ناۋرىز، 1987 جىل. ءۇرىمجى

بۇل ولەڭدى وقىرماندارعا تالداپ، ءتۇسىندىرۋ ارتىق بولار. اۆتوردىڭ ءوز كاسىبىنە دەگەن قۇشتارلىعى مەن ماحابباتى وتە شەبەر بەنەلەنگەن.

ت.جولىمبەتقىزى ءوز تولعاۋىندا جىرلاعانىنداي، مەيلى حابار جازسىن، تانىستىرۋ جازسىن، مەيلى وچەرك، ءتىلشى ەستەلىگىن جازسىن ءوز نىساناسىن اسا بايسالدىلىقپەن كۇزەتىپ، تەكسەرىپ-زەرتتەپ بارىپ قولىنا قالام الادى. ءارى جازعانىن زامان اۋقىمىنا، ۇكىمەتتىڭ سول كەزدەگى ساياساتتارىنا ۇشتاستىرا وتىرىپ قوعامدىق پىكىر تۋعىزادى. مىسالى، «نەگە زاڭنىڭ اتقارىلۋى ءالسىز، قۇدالىق الىم-بەرىمدە قۇلقىن زورايىپ بارادى» دەگەن سىن ماقالاسى «شىنجاڭ گازەتىنە» جاريالانعاننان كەيىن، ۇكىمەت ورىندارى جاعىنان قولداۋ تاۋىپ، شۇار حالىق قۇرىلتايىنىڭ ماجىلىسىندە اڭىس قوزعاپ تالقىلانادى. ىلە وبلىستىق حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتى نەكە زاڭى تۋرالى قوسىمشا قۇجات شىعارادى. جەر-جەردەگى وقىرماندار اۆتوردىڭ ماقالاسىن قولداپ جازعان حاتتار ات كوپىر بولادى.

«بايىرعى اعا شوپان» دەگەن وچەرگى «ىلە گازەتىندە» (1980 جىلى) جاريالانعاننان كەيىن «ءدال ۋاعىندا جازىلعان ماقالا بولدى» دەگەن جوعارى باعا الادى. ويتكەنى، قىتايدىڭ مادەنيەت توڭكەرىسى كەزىندە جانە ودان كەيىن قىتاي بيلىگىنە ءبىراز لاڭ سالعان «ءتورت كىسىلىك توبە» قۇلاعاننان كەيىن قازاق ءتىلدى اقپاراتقا بۇل العاش تۇرەن سالعان تاريحي ماڭىزى بار وچەرك بولدى. سول سياقتى «كوكپار ءبيى استانا ساحناسىندا»، «دوستىق گۇلى»، «قىسىر كەڭەستىڭ قيسىنى» قاتارلى وچەرك، ءتىلشى ەستەلىگى ءوز كەزىندە قوعامدىق ىقپالى كورنەكتى بولعان تۋىندى بولدى.

ت.جولىمبەتقىزى ماقالانىڭ مازمۇنىنا تەرەڭ ءۇڭىلىپ قالماستان، تاقىرىبى مەن كوركەمدىگىنە ايىرىقشا ءمان بەرگەن جۋرناليست. «كىسىنىڭ ءبارى سىزدەي مە؟»، «تالانتتى شاكىرت، دارىندى كۇيشى»، «اعا رەداكتور اسقان اسۋلار»، «شەكسىز اسەم كورىنىس قۇزار شىڭنىڭ ۇستىندە»، «گاككۋ قايتا گاگالادى»، «قىز وسسە ەلدىڭ كوركى»، «دوستىقتىڭ مەيىرى تەلەگەي»، «ادامنىڭ ءبىر قىزى بالا دەگەن»، «ءوزى جاقسى كىسىگە مىڭ كىسىلىك ورىن بار»، «سۋدى جەتەلەي بىلگەن، بايلىق جولىن توتەلەي بىلەدى»، «جاتقان ەل جايىلعان مال»، «بەس جىل دا ءبىر بەلەس» سەكىلدى وچەركتەرىنىڭ تاقىرىبى مۇنىڭ ايقىن مىسالى.

جارتى عاسىر قولىنان قالام تاستاماعان قالامگەر كەيىنگى جەردە ادەبي جاسامپازدىقپەن دە اينالىسادى. نەشە ونداعان كوركەم وچەرك، جۇزدەن استام ولەڭ، شالقىما، ادەبي شولۋلار جازىپ جاريالايدى. «ورمان تۋرالى ويلار»، «ەسكى جۇرت»، «تاۋ»، «وت جۇرەگىم»، «قيالىمدى قىشقىل ويمەن ساپىرام» «ءتىلشىمىن»، «اتامەكەن»، «جەلمەن بىرگە جىلجىعان ارمان»، «وزەن اعىپ تاۋسىلمايدى»، «جەتپىس جايىپ جەلكەنىن»، «جىل الدىندا سىنالدىم»، «ساراپتايدى وقىرمان»، «گازەتىم»، «مەنىڭ ءۇيىم»، «مەن» قاتارلى ولەڭدەرى مەن «انا قۋانىشى»، «قارلىعاش»، «ايەل جانە ونەر» اتتى ەسسەلەرى، «داۋىلپاز دومبىراشى داۋلەت»، «ميكروفون الدىندا»، «كىسىنىڭ ءبارى سىزدەي مە» قاتارلى كوركەم وچەركتەرى وقىرمان قاۋىمنىڭ جاقسى باعاسىن الادى. تۇرسىن جولىمبەتقىزى مەملەكەت دارەجەلى ءبىر رەت، شۇار دارەجەلى ءتورت رەت، ايماق دارەجەلى ءتورت رەت تاڭدامالى ادەبيەت سىيلىعىن قانجىعاسىنا بايلاعان.

1986 جىلى بالالار ادەبيەتى ءۇشىن ازىرلەگەن  سۋرەتكە قاراپ «حات تانۋ» اتتى كىتابى شىڭجاڭ حالىق باسپاسى جاعىنان جارىق كورسە. «ءتىلشى سىرى» (1997 جىلى), «ءومىر سىرى» (2003 جىلى) جيناقتارى بەيجىڭدەگى ۇلتتار باسپاسىنان باسىلىپ شىعادى، ال «كوڭىل سىرى» (2010 جىلى), «مەن» ( 2010 جىلى) كىتاپتارى ىلە حالىق باسپاسىنان جارىق كورەدى.

تۇرسىن جولىمبەتقىزىنىڭ شىعارمالارى قازاقستانداعى باسىلىمداردا جارىق كورەدى. ماسەلەن، ەلارالىق «قازاق ەلى» گازەتىندە «قىز وسسە ەلدىڭ كوركى»، «اعا رەداكتور اسقان اسۋلار» اتتى وچەركتەرى جاريالانسا، ەلارالىق «شالقار» گازەتى مەن رەسپۋبليكالىق ادەبي-مادەني «ءۇش قوڭىر» گازەتىندە ءبىر توپ ولەڭدەرى جارىق كورەدى. دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ «اتاجۇرت» باسپاسىنان جارىق كورگەن قىتايداعى اقىن ايەل-قىزداردىڭ ولەڭدەرىن توپتاستىرعان  جيناققا التى ونەڭى كىرەدى.

ەسىمى مەن ەڭبەكتەرى «قىتاي از ۇلت ماماندارى سوزدىگى»، «قىتاي وقىمىستىلارى سوزدىگى» قاتارلى ءىرى سوزدىكتەردە تانىستىرىلعان تۇرسىن جولىمبەتقىزى شىنجاڭ جازۋشىلار قوعامىنىڭ، شىنجاڭ جۋرناليستەر قوعامىنىڭ، شىنجاڭ قازاق ءتىل-مادەنيەت عىلىمي قوعامىنىڭ تۇراقتى جوراسى بولعان.

تۇرسىن اپانىڭ جەرلەس، جۋرناليست ءىنىسى قاپاس اسەيىن «تاۋ قىزىمىن تاۋدا تۇرىپ دۇنيەگە قاراعان» اتتى ەسسەسىندە: «تۇرسىن جولىمبەتقىزى ەلىمىز ازات بولعاننان كەيىنگى بۇعدا-ەرەنقابىرعا وڭىرىندەگى تۇعىش مەكتەپ ەسىگىن اشقان قازاق قىزدارىنىڭ ءبىرى.

بوعدا-ەرەنقابىرعا وڭىرىنەن ولكەلىك بيرو كادرلار مەكتەبىنىڭ تابالدىرىعىن اتتاعان تۇڭعىش قازاق قىزى.

تۇڭعىش اۋىل-قىستاق ايەل كادرى.

تۇڭعىش رەت قولىنا قالام الىپ كوممۋنيستىك پارتيانى، جاڭا ءومىردى جىرلاعان ايەل ەرىكتى ءتىلشى.

اقپارات سالاسىندا تۇڭعىش ايەل اقپارات ساڭلاقتارىنىڭ ءبىرى.

تۇرسىن اپايىمىزىڭ باسىنان مۇنداي تۇعىشتاردى تىزە بەرسەك الدەنەشە ونعا جەتكىزەمىز.

وسىنداي كوپ تۇڭعىشتاردىڭ يەسى بولعان تاسقايراق قىز ۇشىرعان اشىلىنىڭ دالاسى نەگە شارىقتاپ، شالقىماسقا؟! اشىلىنىڭ ۇل-قىزدارى وسىنداي ءبىر اپايلارىنىڭ بولعانىن نەگە ماقتانىش تۇتپاسقا؟! اشىلىنىڭ اقساقالدى اتالارى مەن اق سامايلى انالارى ۇرپاقتارىنان وسىنداي قىز، وسىنداي ۇل ءوسۋىن تىلەپ نەگە اق باتاسىن بەرمەسكە؟» [4, 248-ب.] دەپ جازادى. مۇندا تۇرسىن اپا تۋرالى وتە كەرەمەت تاريحي فاكتىلەر ايتىلعان.

ەندى تاۋ قىزى ت.جولىمبەتقىزىنىڭ  «مەن» دەگەن ولەڭىنە كەزەك بەرەيىك:

«مەن وسى تاۋدىڭ تۇلەگىمىن،
تاۋدا وسكەن جاسىل قۇراقپىن.
قۇدىرەتتى بۇل كۇنىم، –
تاۋىمداي مىقتى تۇراقتىڭ.
تاۋ قىزىمىن!

تاۋدا تۇرىپ دۇنيەگە قاراعان،
كەكىلىمدى تاۋ سامالى تاراعان.
تاۋىم كۋا تاريحقا، تاعدىرعا،
ايلار ەمەس، جىلدار ەمەس،
سان عاسىردى ساناعان.

تاۋلارىم-اي!
قاراعايىڭ بولات نايزا اسىنعان.
نە وتپەدى بۇلت دۋىلعا باسىڭنان،
بىت-شىت بولىپ كەتپەدىم،
جاسقانسام دا جاڭبىرى جوق «جاسىننان».
مىقتىلىقتى ۇيرەنىپپىن تاسىڭنان.

تاۋدىڭ جولى كۇدىرلەۋ،
كۇندەرىم جوق دەي المايمىن سۇرىنگەن،
سۇرىنگەن جەردەن باقىت كىلتىن تاپتىم دا،
تۇرەگەلدىم بۇگىن مەن!
جىگەرىم تاس، ەلجىرەۋىك جۇرەگىم،
نازىكتىكتى ۇيرەنىپپىن ۇلبىرەگەن گۇلىڭنەن.

تاۋلارىم-اي!
ءور مىنەزدى ۇيرەتتى مە بيىگىڭ،
تاپشىلىقتىڭ تارتا ءجۇرىپ كۇيىگىن.
بەرمەسە دە سىباعالى سىيىمدى،
كەزدەرىم جوق جاۋتاڭ كوز بوپ جاسىعان –
شىمىرلىقتى ۇيرەندىم بە، –
تاۋ جىنىسى اسىلدان،
قاستارىمدى ايتەۋىر،
اسىرمادىم باسىمنان.

مەن!
تاۋدان اققان بۇلاقپىن،
قۇز باسىنان قۇلاعان.
تاۋقىمەتتى تەڭ تارتىپ،
تاۋ جىلاسا جىلاعان.
جابىرقاسام، جۇدەسەم،
تاۋىم ەدى حال-جايىمدى سۇراعان.
تۋعان تاۋىم – وسكەن ەلىم،
ەكەۋى بەينە ءبىر ادام.
ەكەۋى دە ءوز انام.

مەن!
تاۋدا وسكەن قايىڭمىن،
وڭايلىققا سىنبايتىن.
تاۋدان العان قۇنارمەن،
بۇرشىك جارماي تىنبايتىن.
تاۋداي-تاۋداي ۇلىلار بار تاۋىمدا
باعى جانسا بۇل الەمگە سيمايتىن.
مىنە وسىنداي ۇلىلىق،
جات تاباننىڭ جانشۋىنا قيمايمىن.
ماڭگۇرتتەر بار دەسە دە،
ۇلى تاۋدىڭ ۇلىلىعىن بىلمەيتىن.
قۇرت شىبىنداي ىزڭداپ،
سول جانىڭدى قينايتىن.
بولسا ەكەن ۇرپاقتار،
ۇلى تاۋدان ۇيرەنىپ،
ۇلىلىقتى سىيلايتىن.
ۇلىلاردىڭ ۇلاعاتىن،
ءوز بويىنا جينايتىن» [5. 11-ب.].

شىلدە، 2000 جىل.

بۇل قازاق قىزىنا ءتان قايسارلىقتى، ورلىكتى، باتىرلىقتى، يبالىقتى، ادەپتىلىكتى، نازىكتىكتى تۋعان جەرىنىڭ تاۋى مەن شىڭى، بۇلاعى مەن وزەنى، تاسى مەن توپىراعى، قاراعايى مەن قايىڭى، جاسىل مايساسى مەن ۇلبىرەگەن گۇلىنەن دارىعانى  اقيقات. بۇل ولەڭدە ونىڭ ومىرگە دەگەن قۇشتارلىعىن، تۋعان جەرگە بولعان ماحابباتىن، حالقىنا بولعان سۇيىسپەنشىلىگىن، ومىرگە بولعان اسىل ارمانىن كورۋگە بولادى. ولەڭدە ءومىر شىندىعى، ازاماتتىق پايىمى وتە شەبەر بەينەلەگەن.

ت.جولىمبەتقىزى زەينەت دەمالىسىنا شىققانان كەيىن دە قولىنان  قالامىن تاستاماعان قالامگار. ول دەنساۋلىعى سىر بەرىپ جۇرسە دە، وعان مويىن ۇسىنباي ءجۇرىپ ءبىر قىدىرۋ ولەڭ، ەستەلىك جانە ەسسەلەر جازادى. كەيىن وسى جازعان دۇنيەلەرى اۆتوردىڭ «كوڭىل سىرى» دەگەن جيناعىنا كىرگەن. بۇل تۋرالى تۇرسىن اپا: «2006 جىلدىڭ جاز ايى، ءبىر جۇمىستىڭ ىعىمەن ۇيىمىزگە اۋەلقان كەلدى (جازۋشى، ادەبيەت زەرتتەۋشى عالىم، پروفەسسور اۋەلقان قاليۇلىن ايتىپ وتىر). ءساتتى كۇن، ۇستەلدە بىرنەشە قولجازبا كۇندەلىگىم بەي-بەرەكەت جاتقان، جيناستىرۋعا ۇلگىرە الماي قالدىم. ءبىر جاعىنان وسى ءبىر عالىم كىسىنىڭ اۋزىنان شىققان ءسوزدى باعىپ، ءبىر جاعىنان داستارقان ازىرلەپ، ابىگەر بولىپ ءجۇرمىن.

اۋەلقان الگى ەستەلىكتەردىڭ بىرنەشەۋىن قولىنا الىپ، قايتا ورنىنا قويىپ وتىردى. مەن ىستەي ۇيات بولدى-اۋ، جازۋىم دا قيقى-شويقى...دەپ ويلادىم. قايتارىندا ەكى ەستەلىكتى سومكاسىنا سالىپ جاتىر.

– ءۇي، اۋەلقان! ونى نە قىلاسىڭ، الما، دەپ زارەزەپ بولدىم، – مەن.

– قۇپيالىعى بار ما، اپاي؟ – دەدى.

– قۇپيالىعى عوي جوق، بىراق وتە رەتسىز، تۇرمىستاعى ۇساق-تۇيەك ىستەر، قوعامدىق كوزقاراسى دا جوق، كەرەك دەسەڭ بەت ءنومىرى دە جوق، – دەدىم. ۇندەمەدى، ءبىر-ەكۋىن سومكاسىنا سالعانداي بولدى، شىنىمدى ايتسام ىشتەي قىسىلدىم، ارالىقتا ءبىر اپتا وتكەن ەدى. ءزۇپيرا ىبىرايقىزىنان تەلەفون كەلدى.

– سەن تۋرالى اۋەلقان بۇگىنگى گازەتكە ءبىر بەت ماقالا جاريالاپتى، وتە جاقسى ەكەن – دەدى. ءبىز گازەتتى كۇن بە كۇن الا المايمىز، قولدى-اياققا تۇرماي سول كۇنگى گازەتتى ىزدەدىم. «جيناققا كىرمەگەن جيناق»، قاتتى قۋاندىم. اتاعى الاتاۋداي پروفەسسەر اۋەلقان مەنىڭ كۇندەلىكتى كاكىر-شۇكىر كۇيبىڭىمنەن رەتتەپ كەلىسكەن ءبىر شالقىما جازىپ، «شىنجاڭ گازەتىندە» جاريالاپ وتىر عوي. مەن تۋرالى ماقالا جازىپ، ماداق ايتىپ، ولەڭ ارناپ جۇرگەندەر دە ءبىر قاۋىم. الايدا، اۋەلقان قالامى ماعان ەرەكشە شاتتىق باعىشتاپ، شابىت بەردى. كوڭىل كۇيىم كولدەي تولقىدى، مۇنى كوڭىل سىرى دەمەي نە دەيمىز» [6. 5- 6-ب.] دەپ اعىنان جارىلادى.

ەندى پرافەسسور اۋەلقان قاليۇلىنىڭ ەسسەسىنەن ءبىر مىسال كەلتىرەيىك: «وزگەشە سۇيىنگەنىم – تۇكەڭنىڭ ەستەلىكتەرىندەگى شالقىمالار...» [6. 22-ب.]. «...ءبىر باياندامالى شالقىماسىن وقىدىم، وتباسى جاننىڭ پاناسى وسىنداعى جۇبى جاراسقان ەرلى-زايىپتىنىڭ سۇيىسپەنشىلىگى مەن ءومىرى سۋرەتتەلەدى، وسىنداي ءومىردىڭ بولا بەرۋىن كوكسەيدى; «...ايەلىنىڭ شۋاعىن سەزىنە الماي، العاشقى ماحابباتىنىڭ جالىنىن تۇتىنگە، شوعىن كومىرگە اينالدىرىپ، جارىنىڭ جىگەرىن قۇم قىلىپ، جانىن جاسىتقان» كەي ەركەككە كەيىس كورسەتەدى. اراقپەن بۋسانىپ، وتباسىن ويرانداعانداردى «مۇنداي ەركەكتىڭ بولعانىنان بولماعانى جاقسى!» دەپ، جانۇياداي قاسيەتتى ورتادان كورگىسى كەلمەيدى. وسى شالقىمانىڭ باس جاعىندا جەتىمسىرەگەن ءبىر قارت وقىمىستىنىڭ كۇي-جايىن بىلاي ءسوز ەتەدى:

ەسىك قاعىلدى، جاسامىس تارتقان كونە كوز كىرىپ كەلدى. ول «ادامسىراپ قالدىم، اداممەن سويلەسۋدى، ءسوز ۇعاتىن ادامدى ساعىنامىن. ءىش قۇسا بولعاندا، دالاعا شىعىپ جان-جاعىما قارايمىن دا، كوڭىلىم تارتقان ادامدى ىزدەپ ءجۇرىپ كەتەمىن»، – دەيدى... قازىر سىنى دا، ءسانى دە كەتىپ، ءوڭى تۇسكەن اسىل كيىم سياقتى...ءاي! ءومىر-اي، مەزگىلسىز سىڭارىنان ايىرىلىپ جالعىز قالۋ قانداي جان ازابى دەشى! ...جالعىزدىقتان ءجابىر كورىپ تۇر عوي، ويىن ورتاقتاستىراتىن، قۋانىش-جۋانىشىن ۇعاتىن جاناشىردىڭ بولعانى قانداي عاينىبەت...

اۆتور بۇگىنگى تاڭداعى ءبىر بولىمىستى شيراتادى: ومىرلىك ارپالىسىن سانمەن اياقتاتىپ، سىڭارىن مەزگىلسىز جولعا سالعان كونەكوز كوڭىلى سىنىپ، كوكىرەگى قاراۋىتقان قارتتىڭ «ادامسىرادىم» دەگەن ءسوزى بىردەن جۇرەگىڭدى قارىپ، قابىرعاڭدى قايىستىرادى-اۋ! بالاسى، نەمەرەسى بار شىعار-اۋ، نەشە ون جىلدىق ءومىر سەرىگىندەي ءتىل تابىسپايدى عوي، سوعان «ادامسىرايدى». اۆتور وتباسىن ويرانداعان مەن ادامسىراعان ادامدى سالىستىرا كەلىپ، جانۇياعا اقشا دا، التىن دا كەرەك ەمەس; بارىنەن بۇرىن ۇزىلمەيتىن كوڭىلدى كۇلكى – اماندىق، تاتۋ-ءتاتتى ءومىر كەرەك، وسىعان باس دەمەكشى...

ەستەلىكتى وقىپ، تۇيسىك-تۇسىنىگىمدى جازدىم-اۋ، اپايدىڭ قۇپياسىنا ارالاسقانداي سەزىندىم. ءبىر ويلايمىن، تۇك تە قۇپيا جوق، بۇرىنعى جيناقتارىنا كىرمەگەن بىرقىدىرۋ شىعارماسى ءجۇر، كوپ وتپەي-اق، «قۇپيالىق اشكەرىلەنىپ» تاعى ءبىر جيناق شىعارى داۋسىز» [6. 25-ب.].

مارقۇم تۇرسىن اپا تانىمال جۋرناليست، جازۋشى، اقىن بولۋمەن بىرگە، وتباسىنىڭ ۇيتقىسى، بەرەكەسى، اسىل انا دا بولا بىلگەن جان. ءوز قاناتىنىڭ استىندا تاربيەلەنگەن، وسكەن، جەتىلگەن ۇرپاقتارى بۇگىنگى كۇندە قوعامنىڭ ءار سالاسىندا تىندىرىمدى جۇمىستار ىستەپ ءجۇر. تۇڭعىشى امانتاي ساعاتۇلى بەيجىڭدەگى ۇلتتار باسپاسىن تالاي جىل باسقارىپ زەنەتكەرلىكە شىعىپ، كاسىپكەرلىكپەن اينالىسىپ جۇرسە، ورتانشى قىزى مايگۇل ساعاتقىزى شىنجاڭ راديوسىندا قىزمەت ىستەپ ءجۇر، ال قىتاي كينو سالاسىندا ءوز قولتاڭباسى بار ايگىلى رەجيسسەر جانار ساعاتقىزى تۇرسىن اپانىڭ ءسۇت كەنجەسى. نەمەرەسى ايدوس امانتايۇلى بەلگىلى جازۋشى. قازاق مەملەكەتتىك ۇلتتىق ۋنيۆەرستەتىنىڭ فيلولوگيا فاكلتەتىنىڭ تۇلەگى. ونىڭ «جەتەسىز» اتتى پوەستى «جالىن» (№12 2014 جىل) جۋرنالىندا جاريالانىپ، ونىڭ «عابيت مۇسىرەپوۆ» اتىنداعى سىيلىعىن جەڭىپ الادى. ول الماتىدا وقىپ جۇرگەن كەزىندە جازعان «ايدوس-شولپان» رومانى قىتايدا قازاق جانە قىتاي تىلىندە جارىق كورەدى. ايدوستىڭ بۇل رومانى گانسۋ پراۆەنتسياسىنىڭ اقساي قازاق اۆتونوميا اۋدانى ۇيىمداستىرعان از ساندى ۇلتتاردىڭ قالامگەرلەرىنە بەرىلەتىن مەملەكەتتىك دارەجەلى سىيلىقتىڭ «جاس تالانت» جۇلدەسىن  جەڭىپ الادى.

ءيا، تۇرسىن جولىمبەكقىزىنىڭ ىزگى ىستەرى مەن جاسامپازدىعىن ءبىر ماقالاعا سيدىرۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل تەك ابىز اپامىز تۋرالى جازىلعان ءبىر ۇزىك سىر عانا. ابىز اپامىزدىڭ ءومىر كەشىرمەلەرى، عيباراتقا تولى ەڭبەكتەرى، ىزگى ىستەرى ەرتەڭگى ۇرپاقتارىمىزعا ونەگە، ۇلگى بولارى حاق.

جاتقان جەرىڭىز تورقا بولسىن، ارداقتى ابىز اپا!

ءالىمجان ءاشىمۇلى

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:

1. قابدەش ءجانابىلۇلى. «ەسىمى ەل ەسىندە» ەستەلىك. قىتايدىڭ «NURBOLAT halamger1»، الەۋمەتتىك پاراقشاسى. 30 ءساۋىر 2020 جىل.
2. //جيىرماسىنشى عاسىر قىتاي قازاق جازۋشىلارى// انىقتامالىق توپتاما. شىنجاڭ حالىق باسپاسى. 2007 جىل. ءۇرىمجى.
3. قاپاس اسەيىنۇلى. «تاۋ قىزىمىن تاۋدا تۇرىپ دۇنيەگە قاراعان» ەسسە، ت.جولىمبەتقىزىنىڭ ء//ومىر سىرى// جيناعى. ۇلتتار باسپاسى. شىلە 2007 جىل. بەيجىڭ.
4. سۇلتان جانبولاتوۆ. «تۇرسىن جولىمبەتتىڭ جەتىستىگى ۇزدىكسىز قۇلشىنۋدا» ەستەلىك. قىتايدىڭ «abai jole» ءۇنحات تەكشەسى. 9 قىركۇيەك 2020 جىل.
5. تۇرسىن جولىمبەتقىزى. «ءتىلشىمىن»، «مەن» ولەڭ. اۆتوردىڭ //مەن// ولەڭدەر جيناعى، ىلە حالىق باسپاسى. كۇيتىڭ. قىركۇيەك 2010 جىل.
6. تۇرسىن جولىمبەتقىزى. //كوڭىل سىرى// جيناعى. ىلە حالىق باسپاسى، قىركۇيەك 2010 جىل. كۇيتىڭ.

 Abai.kz