اقىمەت بايتۇرسىنۇلى – ۇلتتىق دامۋدىڭ تالاي جىل ابدەن توت باسىپ قاراۋسىز قالعان، ءتىپتى قاراڭ قالا جازداعان تەگەرشىگىن ءبىر ءوزى اينالدىرىپ كورىپ، مىگىرسىز قوزعالىسقا قوسىپ بەرگەن، ەرتەگىنىڭ ەرلەرىندەي ەرەن تۇلعا. تۋعان حالقىنىڭ رۋحاني جاڭعىرۋىنىڭ سىرىن تاپ ونداي ءبىلىپ، سول جولدا قالتقىسىز ەڭبەك ەتىپ، ماڭگى ەسكىرمەيتىن اعىل-تەگىل مول ۇلەس قوسا العان قايراتكەر قازاق توپىراعىندا وعان دەيىن دە، ودان كەيىن دە بولعان ەمەس. ء(ابىش كەكىلباەۆ)

وسىدان شيرەك عاسىر بۇرىن اقاڭنىڭ 125 جىلدىق مەرەيتويىنا ارناپ ۇلكەن جيىن وتكىزىلگەن ەدى. سول جيىندا باس بايانداما جاساعان ءابىش اعامىز: «قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا جەر جارالىپ، سۋ اققالى بەرگى قالعان قازاقتىڭ قوسقان ۇلەسى ءبىر پارا دا، بايتۇرسىنۇلىنىڭ ءبىر ءوزىنىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى ءبىر پارا. سول ارقىلى تۇركىتانۋعا دا كەلەلى ۇلەس قوستى. جاڭا جازۋ. جاڭا الىپپە. تۇڭعىش ەملە. تۇڭعىش فونەتيكا. تۇڭعىش گرامماتيكا. تۇڭعىش سينتاكسيس. تۇڭعىش تەرمينولوگيا جانە ادىستەمە. ءتىل اشارلار. ءتىل تانىتقىشتار. ءتىل جۇمسارلار. ۇلتتىق ءتىل بىلىمىنە تۇپكىلىكتى تەمىر قازىق بولار ماڭگىلىك ۇلەستەر. كەيدە كۇللى ءبىر ۇلتتىڭ تالاي ۇرپاعىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن كەلەلى ىستەردى ءبىر-اق ادامنىڭ تىندىرعانى تاندانباسقا بولمايتىن ءجايت. كەيدە، شىركىن، سول ساباز قازىر ءتىرىلىپ كەلسە عوي دەيسىڭ» - دەگەن بولاتىن. ءبارىمىز سولاي تانيمىز با اقاڭدى؟ تانىماۋىمىزعا نە سەبەپ؟

كەلەسى جىلى اقىمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ 150 جىلدىعىن يۋنەسكو دەڭگەيىندە اتاپ ءوتۋ جوسپارلانۋدا. ءيا، قازاق ءۇشىن جۇرەك مايىن شام قىلعان كەشەگى ارىستار ءبىزدىڭ بۇگىنگى ناۋقاندىق دۋمانداتۋىمىزعا ءزارۋ ەمەس. قازاق ماڭگىلىككە قازاق بوپ تۇرسا، ولار دا ماڭگى ءبىرى كۇن، ءبىرى شولپان، ءبىرى اي بوپ تۇرا بەرەرى حاق. كەرىسىنشە «ۆەششيزمگە» سالىنعان، ماتەريالدىق بايلىققا باس ۇرعان بۇگىنگى قوعام ولاردىڭ كەشەگى ىستەگەن ءاربىر ىسىنە ءزارۋ. بۇگىنگى مەكتەپتەن شىعىپ جاتقان جاس وركەنگە كەشەگى 37-ءنىڭ زۇلماتى تيگەن ازاماتتاردىڭ ءبارى بىردەي كورىنەدى. اداسقان كىم، اداستىرعان كىم؟ ۇستاناتىنىمىز قاي جول، كىمدى ۇلگىلەيمىز؟ بۇگىنگىنىڭ وقۋ باعدارلاماسى ونى جاس ۇرپاقتىڭ ساناسىنا بولەكتەپ، جىكتەپ قۇيۋعا دارمەنسىز. ماسەلەن، جاڭارتىلعان باعدارلامادا بۇكىل ورتا مەكتەپتىڭ ادەبيەت ءپانى بويىنشا اقاڭنىڭ ەكى-اق ولەڭى كىرگەن («ادامدىق ديقانشىسى»، «ەگىننىڭ باستارى»). قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ باستاۋىندا تۇرعان، ادەبيەت عىلىمىنىڭ نەگىزىن سالعان، الاشوردا ۇكىمەتىن قۇرۋعا مۇرىندىق بولعان، قازاق جازۋىنا رەفورما جاساپ، ولمەس الىپپە جازعان، ونىسى بۇگىنگى ءححى عاسىر مەكتەبىنە قايتا كىرىپ جاتقان تۇلعانى ەلەمەۋ – كورسوقىرلىق. جۇرتىم دەيتىن بالانى قايدان الامىز، بۇگىنگى بالام دەيتىندەردىڭ ءوزى بىرەۋدىڭ قاڭسىعىن تاڭسىق قىلىپ، سىرتتان وقۋ باعدارلاماسىن تاسىمالداپ جۇرسە...

حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامى 2021 جىلدىڭ 3 قىركۇيەگىندە ۇلت ۇستازى، ۇلى رەفورماتور اقىمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ 150 جىلدىق مەرەيتويىنا ارناپ سەمينار كەڭەس وتكىزدى. ماقساتى – كەلەسى جىلعى وتەتىن شارالاردى ازاماتتىق قوعام تاراپىنان پىسىقتاپ، رەسمي ورىندارعا ۇسىنىس جىبەرۋ. جيىنعا بەلگىلى الاشتانۋشى عالىمدار، قوعام قايراتكەرلەرى، ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى بارلىق ۇيىم، ينستيتۋت، مۇراجاي جانە مەكتەپ باسشىلارى قاتىسىپ، ۇسىنىستارىن ورتاعا سالدى. ناتيجەسىندە مىناداي قارار قابىلداندى:

1. ۇلت ۇستازى اقىمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ 150 جىلىدىعىنا ارنالعان ءىس-شارالار ونىڭ ءتىلشى، ادەبيەتشى رەتىندەگى ەڭبەكتەرىن عانا قامتىماۋى كەرەك. جاس ۇرپاققا ونى ۇلتتىق رۋحتى قالىپتاستىرۋشى، ءىرى ساياساتكەر، مەملەكەت قايراتكەرى، الاش يدەياسىنىڭ باستاۋشىسى رەتىندە ۇلگى ەتۋگە باعىتتالعان ۇلكەن ستراتەگيالىق جوسپارلار قۇرىلۋى كەرەك. (مامبەت قويگەلدى، بەرىك ابدىعالي)

2. اقىمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ جازعان ەڭبەكتەرىن حح عاسىر باسىندا الەمنىڭ ءىرى عالىمدارى تالداپ، جوعارى باعالاعان. بۇگىنگى كۇنى ونىڭ ەڭبەكتەرىن ورىس، اعىلشىن، تۇرىك جانە باسقا تىلدەرگە اۋدارۋ جۇمىستارىن قولعا الۋ ارقىلى اقىمەتتانۋ عىلىمىنىڭ اۋقىمىن بارىنشا كەڭەيتۋ كەرەك. (مامبەت قويگەلدى، ابدىۋاقاپ قارا)

3. وسكەلەڭ ۇرپاققا الاش يدەياسىن ءسىڭىرۋ ماقساتىندا ورتا مەكتەپتىڭ تاريح، ادەبيەت، ءتىل پاندەرىنىڭ باعدارلاماسىنا اقىمەت بايتۇرسىنۇلى باستاعان الاش ارىستارىنىڭ ەڭبەكتەرىن جۇيەلى تۇردە ساتىلاپ كىرگىزۋدى قولعا الۋ. (ورازكۇل اسانعازى، ايگۇل ىسماقوۆا، انار سالقىنباي)

4. ءىرى الاشتانۋشى عالىمدار بەرىك ابدىعالي، تۇرسىن جۇرتباي، مامبەت قويگەلديەۆ جانە ت.ب. تارتا وتىرىپ، اقاڭنىڭ ساياسي قىزمەتىن جان-جاقتى زەرتتەپ، سونىڭ ناتيجەسى بويىنشا الىنعان تۇجىرىمداردى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى مەكتەپ وقۋلىقتارىنا ەنگىزۋدى قولعا السىن. (مامبەت قويگەلدى)

5. اقىمەت بايتۇرسىنۇلىنا قاتىستى جادىگەرلەردىڭ بارلىعىن (تورعايداعى تۋعان ءۇيى، الماتىداعى مۋزەي-ءۇيى، ورىنبورداعى «قازاق» گازەتىنىڭ رەداكتسياسى جانە ت.ب.) مەملەكەتتىڭ قامقورلىعىنا الۋ. ولاردى زاماناۋي ينتەراكتيۆتى قۇرىلعىلارمەن جابدىقتاۋ بويىنشا شەتەل تاجىريبەسىنە سۇيەنۋ، مۋزەي-ۇيلەردىڭ بازاسىندا عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارىن ۇيىمداستىرۋ. (قازىبەك يسا، رايحان يماحانبەت، ساۋلە تايكەشەۆا، ادىلەت احمەتۇلى)

6. وتكەن عاسىردىڭ 30-جىلدارىنا دەيىن قازاق عىلىمىنىڭ باسىندا اقىمەت بايتۇرسىنۇلى باستاعان الاش ازاماتتارى تۇردى. ودان بەرگى رۋحاني ومىرىمىزگە ساياسات ارالاستى. بۇگىن اقاڭنىڭ الىپپەسىن قايتاردىق. ەندى باسقا دا عىلىمي-ادىستەمەلىك مۇرالارىن قايتارۋ ۇلتتىق دامۋىمىزدىڭ تىرەگى بولماق. (ورازكۇل اسانعازى، بيجومارت قاپالبەك)

7. اقىمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ 150 جىلدىعىنا ارنالعان شارالار اياسىندا ەلىمىزدىڭ ءىرى قالالارىندا (نۇر-سۇلتان، الماتى، قىزىلوردا) الاش گالەرەياسىن اشۋ، اقاڭا ارناپ ەڭسەلى ەسكەرتكىش قويۋ. (مامبەت قويگەلدى، رايحان يماحانبەت)

8. اقىمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ ەڭبەكتەرىنىڭ اكادەميالىق باسىلىمىن شىعارۋ، شەتەلدەردەگى مۇراعاتتتاردان ماتەريال جيناۋ. وسى مەرەيتوي قارساڭىندا عانا ەمەس، اقىمەتتانۋعا قاتىستى تاريح، ادەبيەتتانۋ، ءتىل ءبىلىمى، ساياساتتانۋ، ەكونوميكا جانە ت.ب. گۋمانيتارلىق پاندەر بويىنشا تۇراقتى تۇردە ۇزاق مەرزىمدى عىلىمي-ادىستەمەلىك زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ. (ەردەن قاجىبەك، انار سالقىنباي، ادىلەت احمەتۇلى)

9. اقىمەت بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى، مۋزەي-ءۇيى، قوستاناي ۋنيۆەرسيتەتى جانە ەلىمىزدەگى اقاڭ اتىنداعى بارلىق ورتا مەكتەپتەردىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، ۇلت ۇستازىنىڭ 150 جىلدىعى اياسىندا ونىڭ عىلىمي-ادىستەمەلىك مۇرالارىن جاس ۇرپاققا ناسيحاتتاۋدىڭ ساتىلى باعدارلاماسىن ازىرلەۋ. (بيجومارت قاپالبەك، رايحان يماحانبەت)

حالىقارالىق «قازاق ءتىلى»
قوعامىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى

بيجومارت قاپالبەك

Abai.kz