تاريح – تەك وتكەندى بايانداۋ ەمەس، ول حالىقتىڭ بولمىسىن، ۇلتتىق ساناسىن ايقىندايتىن ىرگەلى عىلىم. الايدا سوڭعى جىلدارى تاريحتى، شىنايى دەرەكتى بۇرمالايتىن تەندەنتسيا پايدا بولدى. وسى ورايدا كاسىبي تاريحشىلار قوعامدا تاريحي ميفتەرگە توسقاۋىل قويۋدىڭ جولىن قاراستىرۋعا شاقىرادى.

ء(ومىر تۇياقباي ماقالاسىنىڭ ىزىمەن)

"الاش" قايراتكەرى مىرجاقىپ دۋلاتۇلىنىڭ: ء"بىر حالىق ءوزىنىڭ تاريحىن بىلمەسە، ءبىر ەل ءوزىنىڭ تاريحىن جوعالتسا، ونىڭ ارتىنشا ءوزى دە جوعالۋعا ىڭعايلى بولىپ تۇرادى", - دەيتىن ءسوزى بار. ءيا، تاريحىمىزدى جوعالتپاۋىمىز، ونى زەرتتەپ دارىپتەۋىمىز كەرەك.

ۇلى دالادا قۋاتتى يمپەريالار، مەملەكەتتەر قۇرعان حالقىمىزدىڭ ارعى تاريحىن وقىتۋ مۇمكىن بولمادى. ازاتتىق داۋىرىندە كەشەگى مەتروپوليا تاراپىنان قويىلعان كەدەرگىلەر جويىلىپ، تاريحتاعى اقتاڭداقتاردى قالپىنا كەلتىرۋگە مۇمكىندىك تۋدى. كاسىبي تاريحشى عالىمداردان وزگە بۇل شارۋاعا جازۋشىلار، جۋرناليستەر، اۋەسقوي زەرتتەۋشىلەر، ت.ب. بەلسەنە ارالاستى.

الايدا بۇل ارەكەت دۇرىس بولعانىمەن، ۋاقىت العا وزعان كەلەڭسىز جاعدايلار دا تۋىنداي ءتۇستى.

شىعىستانۋشى-تاريحشى ءومىر تۇياقبايدىڭ «جاس الاشقا» شىققان «قازاقستاندا تاريحي بۇرمالاۋلار مەن ميفتەرگە توسقاۋىل قويۋدىڭ جولدارى» اتتى ماقالاسىن وقىدىق. تاريحشى قوعامدا كوپتەن تالقىلانىپ جۇرگەن ماسەلەنى دۇرىس كوتەرگەن. "جالعان تاريحشىلاردىڭ كەلەڭسىز ءىس-ارەكەتىنە كاسىبي تاريحشىلار نەگە ءۇن قاتىپ، تويتارىس بەرمەيدى؟" - دەگەن سۇراق تا ءجيى قويىلادى. سوندىقتان ماقالادا كوتەرىلگەن ماسەلەنى قولداي وتىرىپ، ءوز وي-پىكىرىمىزدى ءبىلدىرۋدى ءجون كوردىك.

تاريحتى جازۋ بار دا، ونى ءتۇسىنۋ بار. ەكەۋى تاريح عىلىمىنىڭ ەكى ساتىسى. ءبىرى بولماسا، ەكىنشىسى جوق. قازىرگى كۇنگى قازاق تاريحناماسىنداعى باستى پروبلەما – وسى تاريحتى جازۋ مەن ونى ءتۇسىنۋدى قاتار الىپ جۇرە الماۋ. تاريح ماڭىنداعى داۋلاردىڭ كوبەيىپ كەتۋىنە دە وسى ىرگەلى ماسەلە اسەر ەتەدى.

قازىرگى وزگەرىستەردىڭ تولقىنىنىڭ ناتيجەسىندە ترايباليستىك، كۆازي-تاريحي جانە ەتنوتسەنتريستىك سيپاتتاعى كوپتەگەن شىعارمالار پايدا بولۋدا.

بىزدە تاريحي تۇلعالاردان كوزسىز باتىر جاساۋ ۇدەرىسى بار. بۇل قۇبىلىس اسىرەسە ينتەرنەت دامىپ، الەۋمەتتىك جەلىلەر پايدا بولعالى ءورشىپ كەتتى. كەرىسىنشە كەيبىرىن بولماشى كەمشىلىگى ءۇشىن جەرگە تىعىپ، كىسىلىكتەن جۇرداي ەتىپ جاتامىز. مەيلى حاندىق كەزەڭدەردە بولسىن، پاتشا زامانىندا دا، بەرتىنگى سوۆەت ۇكىمەتى كەزىندە دە ءتۇرلى قوعامدىق فاكتورلار، ساياسي جاعدايلار بولعانى بەلگىلى. سوندىقتان ءبىز قاي تۇلعاعا جانە قانداي وقيعاعا بولماسىن، وبەكتيۆتى تۇرعىدا باعا بەرگەنىمىز ابزال. دەرەكسىز، دايەكسىز داقپىرتتى تاريحقا ەنگىزۋ عىلىمعا جاسالعان ۇلكەن قيانات دەر ەدىم. كونتەكست-جۇيە، ءبىر-بىرىمەن بايلانىسقان قوعامدىق، ساياسي، ەكونوميكالىق قۇرىلىم، ونى ەسكەرمەۋ قاتەلىككە ۇرىندىرادى.

ينتەرنەت كەڭىستىگىنە ءۇڭىلىپ قاراساڭىز، مۇنداي مىسالدار جەتىپ ارتىلادى. پسەۆدو-تاريحشىلاردان قۇتىلا الماي جاتقاندا ەندى بلوگەرلەر تاريح جازا باستادى. اڭىزدى كوزبەن كورگەندەي ەتىپ ايتۋ، بىرەۋدى اسىرە ۇلىقتاۋ نەمەسە ساتقىن ەتىپ كورسەتۋ بەلەڭ الدى. ءبىز بۇل ۇدەرىستى ءدال قازىر تىيىپ تاستاۋىمىز قاجەت. ەرتەڭ تاعى كەش بولادى.

بۇل تۇرعىدا مەن ءومىردىڭ كوتەرگەن باستامالارىن تولىقتاي قولدايمىن. جانە ەلدەگى وزگە دە تاريحشى-ارىپتەستەرىمدى وسى ماسەلەدە اۋىزبىرشىلىك تانىتۋعا شاقىرامىن. سوندىقتان، اۆتور كوتەرگەن ۇسىنىستارى عىلىم ءۇشىن دە، قوعام ءۇشىن دە وتە ماڭىزدى:

- بۇدان بىلاي جالپى گۋمانيتارلىق عىلىمدار اۋماعىن جايلاعان، اكادەميالىق ءبىلىمى جوق پسەۆدو-عالىمداردىڭ، اۋەسقوي تاريحشىلاردىڭ جازبالارىنا زاڭمەن شەكتەۋ قويۋ قاجەت. بۇل ماسەلە پارلامەنت قابىرعاسىندا كوتەرىلىپ، قابىلدانعان شەشىم قۇزىرلى مينيسترلىكتىڭ باقىلاۋىنا بەرىلۋى كەرەك دەپ بىلەمىز.

- پسەۆدو-تاريحشىلار مەن اۋەسقويلاردىڭ بۇعان دەيىنگى «جاساعان» ەڭبەكتەرىن، جالپى تاريحي كىتاپتاردى تەكسەرەتىن، كاسىبي مامانداردان قۇرالعان ارنايى ساراپتاما كەڭەسى قۇرىلۋى ءتيىس. ءاربىر ەڭبەك وسى كەڭەستىڭ قاتاڭ تەكسەرۋىنەن وتكەننەن كەيىن عانا باسپاعا جىبەرىلگەنى دۇرىس.

- اتالعان ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن كاسىبي تاريحشى عالىمدار كۇش بىرىكتىرۋى جانە ءتيىستى ورگاندار، مەكەمەلەر تاراپىنان ناقتى شەشىم قابىلداتۋعا كۇش سالۋىمىز قاجەت دەپ بىلەمىن.

جالپى، بۇل ماسەلە بويىنشا ويىمدى الداعى ۋاقىتتا ءالى تارقاتىپ جازارمىن...

جامبىل ارتىقباەۆ

Abai.kz