ءبىز ءاۋ باستا بۇل سۇحباتتى بەلگىلى جاس اقىن اسىلزات ارىستانبەكتەن «سارسەنبىنىڭ ساتىندە» دەگەن ءداستۇرلى ايدارعا ارناپ العان ەدىك. بىراق اڭگىمە بارىسىندا ايتىلعان تاقىرىپتار ايدار اياسىنان شىعىپ، قوعامدىق ءومىردىڭ الەۋمەتتىك-ساياسي اۋماعىن ارالاپ كەتتى. حالىقارالىق «شابىت» شىعارماشىل جاستار فەستيۆالىنىڭ لاۋرەاتى اسىلزات اقىننىڭ ازاماتتىق («گراجدانسكي» دەپ ءتۇسىنىڭىز) وي-پىكىرى قوعامعا قامكوڭىل كوپشىلىكتى بەي-جاي قالدىرمايدى دەگەن ويدامىز.

- اسىلزات، ءسىز ءبىر سۇحباتىڭىزدا: «بيلىك سەنىڭ بىلىمىڭمەن دە، ولەڭىڭمەن دە، ورەڭمەن دە ساناسپايدى» دەپسىز. ال قازاق بيلىگىنىڭ اقىنمەن ساناسپاۋى - ۇلت رۋحانياتىن جاساۋشى ادامدارعا قيانات، ادەبيەتكە قىلعان قاستاندىق ەمەس پە؟

- ونىڭ قيانات، قاستاندىق ەكەنىن ءوزىڭىز دە ءبىلىپ وتىرسىز، مەنەن نەسىن سۇرايسىز! ونەردى جاسايتىن حالىق. حالىقپەن ساناسپايتىن بيلىك تەك قازاقستاندا عانا بار شىعار. ءوز حالقىنا وق اتىپ، قىناداي قىرىپ تاستاۋ - تەك ءبىزدىڭ بيلىكتەن عانا شىعادى. شىمىرىكپەستەن ءوز وتىرىكتەرىن تەلەديدار ارقىلى جاريالاپ، «سەنسەڭ دە - وسى، سەنبەسەڭ دە - وسى» دەپ، بەتى بۇلك ەتپەي وتىرۋ تەك ءبىزدىڭ بيلىككە عانا ءتان.

- ءبىزدىڭ قالام ۇستاپ، ۇلت ءۇشىن قىزمەت قىلاتىن اقىن-جازۋشىلاردىڭ دەنى «بيلىك قيانات قىلىپ جاتىر، وعان قارسى قايران قانە؟» دەپ، ءۇمىتسىز ءۇن قاتادى. سىزدەن دە سونداي السىزدىك بايقالاتىن سياقتى. سوندا قازاقتىڭ قاراكەتىن كىم قىلادى، ءبارىمىز جالتاق بولساق، جارعا شەتىمىزدەن قۇلاي بەرمەيمىز بە؟

ءبىز ءاۋ باستا بۇل سۇحباتتى بەلگىلى جاس اقىن اسىلزات ارىستانبەكتەن «سارسەنبىنىڭ ساتىندە» دەگەن ءداستۇرلى ايدارعا ارناپ العان ەدىك. بىراق اڭگىمە بارىسىندا ايتىلعان تاقىرىپتار ايدار اياسىنان شىعىپ، قوعامدىق ءومىردىڭ الەۋمەتتىك-ساياسي اۋماعىن ارالاپ كەتتى. حالىقارالىق «شابىت» شىعارماشىل جاستار فەستيۆالىنىڭ لاۋرەاتى اسىلزات اقىننىڭ ازاماتتىق («گراجدانسكي» دەپ ءتۇسىنىڭىز) وي-پىكىرى قوعامعا قامكوڭىل كوپشىلىكتى بەي-جاي قالدىرمايدى دەگەن ويدامىز.

- اسىلزات، ءسىز ءبىر سۇحباتىڭىزدا: «بيلىك سەنىڭ بىلىمىڭمەن دە، ولەڭىڭمەن دە، ورەڭمەن دە ساناسپايدى» دەپسىز. ال قازاق بيلىگىنىڭ اقىنمەن ساناسپاۋى - ۇلت رۋحانياتىن جاساۋشى ادامدارعا قيانات، ادەبيەتكە قىلعان قاستاندىق ەمەس پە؟

- ونىڭ قيانات، قاستاندىق ەكەنىن ءوزىڭىز دە ءبىلىپ وتىرسىز، مەنەن نەسىن سۇرايسىز! ونەردى جاسايتىن حالىق. حالىقپەن ساناسپايتىن بيلىك تەك قازاقستاندا عانا بار شىعار. ءوز حالقىنا وق اتىپ، قىناداي قىرىپ تاستاۋ - تەك ءبىزدىڭ بيلىكتەن عانا شىعادى. شىمىرىكپەستەن ءوز وتىرىكتەرىن تەلەديدار ارقىلى جاريالاپ، «سەنسەڭ دە - وسى، سەنبەسەڭ دە - وسى» دەپ، بەتى بۇلك ەتپەي وتىرۋ تەك ءبىزدىڭ بيلىككە عانا ءتان.

- ءبىزدىڭ قالام ۇستاپ، ۇلت ءۇشىن قىزمەت قىلاتىن اقىن-جازۋشىلاردىڭ دەنى «بيلىك قيانات قىلىپ جاتىر، وعان قارسى قايران قانە؟» دەپ، ءۇمىتسىز ءۇن قاتادى. سىزدەن دە سونداي السىزدىك بايقالاتىن سياقتى. سوندا قازاقتىڭ قاراكەتىن كىم قىلادى، ءبارىمىز جالتاق بولساق، جارعا شەتىمىزدەن قۇلاي بەرمەيمىز بە؟

- مەنىڭ ءالسىز بولۋعا قاقىم جوق پا؟ ءارى-بەرىدەن سوڭ، ءسىز مەنىڭ اقىن بولعانىم ءۇشىن عانا وسىنداي سۇراق قويىپ وتىرسىز. جالتاقتىق بار! ونى جوققا شىعارا المايمىن. بىراق جالتاقتىقتى جەڭەتىن كۇش-قايراتتى ولەڭنەن الىپ وتىرمىن. ولەڭ ارقىلى حالىققا ءۇنىمدى جەتكىزىپ ءجۇرمىن. ءبارى ەستىمەۋى مۇمكىن ول ءۇندى، نەمەسە اركىم وزىنە كەرەك ءۇندى عانا ەستۋى مۇمكىن. ءبىزدىڭ كوزىمىز عانا كورمەيدى ەمەس، اقىر اياعىندا قۇلاعىمىز دا بىتەلىپ قالعان عوي. «قۇلاق كەستى قۇل» دەگەن ءسوز بار قازاقتا. مەن وسى ءسوزدىڭ ماعىناسىن ءبىراز بۇرىن ءبىلدىم. ادامدى ءوزىنىڭ دەگەنىنە كوندىرىپ، جەتەگىندە جۇرگىزۋ ءۇشىن، ونىڭ قۇلاعىنداعى ءبىر تامىرىن ءۇزىپ جىبەرسە بولدى، ونىڭ ءتىلى بايلانىپ، قۇلعا اينالىپ شىعا كەلەدى ەكەن. ءبىزدىڭ دە قۇلاعىمىز كەسىلىپ قالعان. مەن ونى جاسىرىپ وتىرعان جوقپىن. جالتاق ەكەنىمدى، قورقاق ەكەنىمدى ءوزىم دە بىلەمىن. سول ءۇشىن ۇيالامىن، جانىم قينالادى. وزگەلەر قان جىلاپ جاتقاندا، ءوزىمنىڭ بۇعىپ قالعانىما ارلانامىن. ال ەندى ءتىپتى ونىسىنا ارلانبايتىن دا ادامدار بار. ولار مەنەن دە وتكەن قاۋىپتى.

ءسىزدىڭ سۇراقتارىڭىز مەنىڭ نامىسىمدى قايراۋ ءۇشىن قويىلعانىن ءىشىم سەزەدى. بىراق مەنىڭ ءۇمىتىم زور. ءتۇبى ءوز بويىمداعى قورقاقتىقتى جەڭىپ، بار داۋسىمدى شىعارىپ، حالىققا قيانات جاساپ وتىرعاندارعا قارسى شىعاتىنىمدى بىلەمىن. سولاي بولا تۇرسا دا:

وشكەنى قاشان كوزدەن وت،

ەركەگىڭ كەتتى ەزبە بوپ.

ۇلان-بايتاق دالادان،

ۇلتاراقتاي جەر دە جوق.

 

كىم بىلگەن از با، كوپپىز بە؟

وتكەنگە ءسىڭىپ كەتتى ءىز دە.

مەنشىكتىڭ جوعى تۇك ەمەس،

مەملەكەت ءتىپتى جوق بىزدە! - دەپ سول اعالار ايتا الماعاندى دا ايتقانىمدى ەسكەرىڭىز...

- ءيا، ءىشىڭىز سەزىپ وتىر ەكەن، نامىسىڭىزدى قايراعانىم بۇل. كەيبىر اعا-اپكەلەرىڭىزدە قايراققا جانيتىن نامىس تا قالماعان عوي قازىر... بيلىكتىڭ ونەر ادامدارىن كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندەگىدەي جارىلقامايتىنىن ءبارى ايتادى، ادەبيەتتە دە سولاي. جازعانىڭىزدىڭ ەڭبەگى تولەنىپ، باعاسى بەرىلمەيتىن بۇگىنگى مەملەكەتتىك ساياساتتا جاستاردىڭ ادەبيەتتە ءجۇرۋى - ۇلكەن ەرلىك. بىراق بۇل ەرلىك قازاق ادەبيەتىنىڭ وتكەن عاسىردا جەتكەن بيىگىن ۇستاپ تۇرا الا ما؟

- تۇرادى! وعان كامىل سەنىڭىز. ءتىپتى ول بيىكتەن اسىپ ءتۇسۋى مۇمكىن. ادەبيەت بار. ولەڭ بار. «تۋعاندا دۇنيە ەسىگىن ولەڭمەن اشىپ، ولگەندە جەر قوينىنا ولەڭمەن كىرەتىن» قازاقتى ادەبيەتتەن ءبولىپ تاستاي المادى ەشكىم وسى ۋاقىتقا دەيىن. الاش زيالىلارىن اعاشتاي وتادى، ايقايلاسا داۋسى التى قىردان اساتىن التىن كومەي قازاقتى اش قالدىرىپ تا كوردى. ەشكىم اۋزىن جابا المادى. جەلتوقساندا جۇلىنىن ءۇزىپ تە كوردى. تەپكىنىڭ استىندا جاتىپ تا قازاق ولەڭ وقىپ جاتتى. ءالى دە كۇمانىڭىز بار ما؟

- جوع-ءا... دەگەنمەن، ءبىزدىڭ كەيبىر اعا بۋىن قالامگەرلەر قوعام مەن ساياسات - باسقا، ادەبيەت - باسقا دەپ تۇسىنەدى. ماسەلەن، ولار قوعامدا بولىپ جاتقان جاڭاوزەن قاسىرەتى، شەكاراشىلار ءولىمى سياقتى ۇلتتىق-حالىقتىق قاندى وقيعالاردان تىس ءومىر سۇرەدى، شىعارماشىلىقتارىنا ارقاۋ ەتپەيدى. اقىن رەتىندە وسىنى قالاي تۇسىنەسىز: پوەزيا - ءشوپتىڭ سىبدىرى، سۋدىڭ سىلدىرى عانا ما؟

- بالكىم، اقىندار ورىن العان وقيعاعا دەر كەزىندە ءۇن قوسا الماي جاتقان شىعار. بىراق مۇنى ولاردىڭ حالىققا جۇرەگى اۋىرمادى دەپ تۇسىنبەۋ كەرەك. كوبىمىزدىڭ شىندىقتى شىرىلداپ ايتا الماي جاتقانىمىز راس. بىراق شىندىق قانە؟ ءبىز شىندىقتى كورە الماي وتىرمىز. بيلىك ءبىزدىڭ كوزىمىزدى كولەگەيلەپ، ادەمى كويلەك كيگىزىپ، ءوز «شىندىقتارىن» وتكىزىپ باعۋدا.

- بىراق بارلىق شىندىق كوڭىلىڭىزدە سايراپ تۇرعان جوق پا؟..

- ءيا، كوڭىلىمدە سايراپ تۇر، ءتىلىم جەتكەنشە ايتىپ جاتىرمىن. ايتا بەرەمىن. مۇمكىن، ءسىز كۇتكەن شىندىقتى ءدال بەرە الماي وتىرعان شىعارمىن. بىراق تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 20 جىل بولدى دەپ، جىرتىلىپ-ايرىلىپ، تويلاپ جاتقاندا، نەسىنە جەتىسىپ تويلايمىز وسى دەپ ويلاعانمىن. الەمدە ءوز ەلىندە بوداننىڭ كۇيىن كەشىپ جۇرگەن قازاقتان باسقا ۇلت جوق شىعار. سونى ايتقىم كەلدى، جازدىم دا.

وزبەكتىڭ ءبيىن بيلەدىم،

قىرعىزدىڭ تونى كيگەنىم.

ءوزىممىن دەسەم - وزگەمىن،

وزگەمىن دەسەم - ۇيدەمىن.

 

تۇركىمەن بيلەپ ءتورىمدى،

تۇرىككە بەردىم ءمورىمدى.

سارتتىڭ دا سانىن سوقتىرىپ،

ساۋدالاپ ءجۇرمىن كورىمدى.

 

بالپاڭ دا بالپاڭ بيلىگىم،

شىرەنسە شۋلى، كۇيلىمىن.

وزبەكتەر السا وزەكتەن،

ۇپايعا مىقتى ۇيعىرىم.

 

كۇشىمەن سىڭگەن بورششتىڭ،

سانامدا ويى ورىستىڭ.

شەتەلگە بەرىپ شيكىزات،

باتىستان تاسىپ بوق ءىشتىم.

 

نامىسىم جوق، ءناتىم - بور،

اتاعىم - اسپان، اتىم - زور،

بازارىم - قىتاي، باعىم - سور،

قۇلدىققا كونگەن ءحالىم سول.

 

ءتىل دە جوق بىزدە تىلدەيتىن،

ءۇن دە جوق ءبىز دە ۇندەيتىن.

يەسى سۇيەك لاقتىرسا،

يت سياقتىمىز ۇرمەيتىن.

 

كورەتىن كوز دە قالماعان،

سويلەيتىن ءسوز دە قالماعان،

قازاقستاندىق - قۇجاتىم،

قازاقپىن دەۋگە ارلانام.

 

قالايشا قوزعاپ كەتەمىن،

بيلىكتىڭ مايلى كوتەنىن.

ەلدىككە ۇيىپ كورمەگەن،

ەركىندىك مەنىڭ نە تەڭىم؟!

 

قوسىلىپ كۇندە نۇرعا نۇر،

قوقاڭداپ قوياد قۇلعا قۇل.

بوستاندىق اتىن جامىلعان،

بوداندىعىما - 20 جىل!

 

شىنجىردا قالعان شىندىعىم،

اشىلماي قويدى-اۋ تۇندىگىم.

كۇن كوسەم كەتىپ ورنىنا،

نۇر كوسەم كەلگەن كۇن بۇگىن!

 

شاباقتىڭ قالماي كولشىگى،

جاراقتىڭ قالماي ەرشىگى.

«نۇر وتان!» دەيمىز وزەۋرەپ،

وتان دا ونىڭ مەنشىگى.

 

بيلىكتىڭ بەدەۋ بەتىنەن،

قان شىقپاس كەسسەڭ ەتىنەن.

توردەگى باسىن قازاقتىڭ،

تارتادى كەيىن كوتىنەن.

 

قايران دا قايران، قازاعىم،

قايعىڭدى قانمەن جازامىن.

بۇگىنگى كۇننەن تۇك ەمەس،

ولگەندە كورگەن توزاعىڭ.

 

ارزان سوزىڭە الداندىم،

ارزان بوزىڭە اربالدىم.

تاۋەلسىزدىك كۇنى مەن ءۇشىن -

ازاتتىق قازا بولعان كۇن!

شىن مانىندە، ازاماتتىقتىڭ قازا بولعانىنداي، ارتىنشا جاڭاوزەن وقيعاسى بۇرق ەتە قالدى. ازات ەلدىڭ ازات ۇرپاقتارىنا وق جاۋدىرۋ دەگەن بىزدە تاۋەلسىزدىك جوق دەگەندى مەڭزەيدى. مەن باسقاشا تۇسىنە المايمىن.

- سول جاڭاوزەندە قىرىلعان حالىققا باسۋ ايتارلىق، بولماسا سوندا شەيىت كەتكەن بوزداق ۇلدارعا ارناپ ولەڭ جازدىڭىز با؟

- جوق، جازبادىم. قابىرعام قايىستى، ءالى جۇرەگىم اۋىرادى. ءارى-بەرىدەن سوڭ، حالىققا باسۋ ايتقانىمىز دۇرىس پا ءوزى. ءبىز حالىقتى باسىپ بولدىق. بىزگە، كەرىسىنشە، اشۋ جەتپەي جاتىر. ءبىز جىلاساق تا، تۇمسىعىمىزدى شاپانىمىزدىڭ ىشىنە تىعىپ الىپ، بۋلىعىپ جىلايمىز. جاڭاوزەندە قىرىلعان ادامداردىڭ جاقىن-جۋىقتارى ءالى جىلاپ وتىر. جۇباتىپ كەرەگى نە ولاردى، ءبارىمىز قوسىلىپ جىلايىق. اشۋىمىزدى، اقىر اياعىندا «جىنىمىزدى» سىرتقا شىعارايىق. حالىق جىنداندى دەپ بيلىك بىزدەن ىعاتىن دارەجەگە جەتەيىك. ايتپەسە ولار ءبىزدىڭ تاعدىرىمىزدى ءبىر وقتىڭ كۇشىمەن شەشۋدى دوعارمايدى.

- اسىلزات، ءسىز «ءبىرتۇرلى» اقىنسىز. «ءبىرتۇرلى» بولاتىنىڭىز، جازعان ولەڭدەرىڭىزدە قازاق ايەل اقىندارىنىڭ شەڭبەرىن بۇزعان «تەنتەكتىك» بار. بۇل «تەنتەكتىك» پوەزياعا سونى سالۋ ما، جوق الدە ەروتيكالىق تاقىرىپتارعا جان-دۇنيەڭىزدىڭ جاقىندىعى ما؟

- ءيا، جان-دۇنيەم جاقىن. تەك مەنىڭ عانا ما؟ ءبارىنىڭ دە سۇيۋگە، سۇيىسپەنشىلىككە بولەنۋگە، ءلاززات الۋعا جان-دۇنيەسى جاقىن. بىراق ءبىز ءسۇيۋ تاقىرىبىن قوزعاعاننان، اتىس-شابىستى، ءولتىرىپ، باۋىزداپ كەتكەندەردى ايتۋعا قۇمارمىز. ماعان وسى سۇراق ءجيى قويىلاتىندىقتان، «ەروتيكا» دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىن ىزدەپ، سوزدىكتەردى قاراپ شىقتىم. وتتايدى ءبارى! ەروتيكا ول - ءومىر! ال ءومىردى جىرلاۋ ۇيات ەمەس. ءسىز ايتپاقشى «تەنتەك» بولماسا، اقىنداردان ولەڭ تۋمايدى. كەرىسىنشە، بىزگە وسى تەنتەكتىك جەتىسپەي جاتىر عوي. ونەرگە شەڭبەر سىزىپ قاجەتى جوق. ونەردىڭ ءورىسى كەڭ بولۋى كەرەك.

- ەروتيكالىق جانرداعى ولەڭدەرىڭىز ءۇشىن وقىرمان تاراپىنان ايتىلاتىن سىن از ەمەس. ويتكەنى قازاقتىڭ ادەبيەتى تۇگىلى، قوعامىنا جات سەكىلدى كورىنەدى بۇل تاقىرىپ. شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى، وقىرماندارىڭىز: اعا-اپكە، زامانداستارىڭىز ولەڭىڭىزدى قالاي باعالايدى؟

- جوق، ەشكىم دە سىنامايدى. زامانداستارىم دا، اعا-اپكەم دە. بىلايعى ادەبيەتشىلەر دە، اقىندار دا سىنامايدى. سىناۋعا ولاردىڭ ورەسى جەتپەيدى.

ال «قازاق ايەلىنە ءتان ەمەس» دەپ، پىش-پىشتاۋشىلاردىڭ سوزدەرىن ءسوز ەكەن دەپ قۇلاعىما قىستىرعىم كەلمەيدى. قۇددى سولاردىڭ وزدەرى قازاققا ءتان ارەكەت جاساپ جۇرگەندەي سويلەيتىندەرگە جىنىم كەلەدى. ءسىزدىڭ ءوزىڭىز مەنىڭ ولەڭدەرىمدى قوعامعا، ادەبيەتكە جات دەپ ءتۇسىنىپ وتىرسىز. بۇل - پوەزيا! پوەزيا قالايشا ادەبيەتكە جات بولۋى كەرەك. بۇل دەگەنىڭىز ادەبيەت ادامعا جات دەگەنمەن بىردەي. ادامعا ەروتيكا جات دەپ ايتا الاسىز با؟ ايتا المايسىز، دەمەك، ول تۋرالى پوەزيا دا، كوركەم سۋرەت تە، مۋزىكا دا كەرەك.

- ءسىزدى ءبىر اقىن جىگىت: «اسىلزات - قازاق ايەلدەرىنىڭ بۇعان شەيىن «جابىق» كەلگەن جان-دۇنيەسىن اشقان اقىن» دەپ ايتىپتى. مۇنى «دەموكراتيالىق قوعامعا تالپىنعان گەندەرلىك ساياساتتىڭ ناتيجەسى» دەپ ءجۇر تاعى بىرەۋلەر. وسى پىكىرلەرمەن كەلىسەسىز بە؟

- ءارتۇرلى پىكىر بولادى، ولاردىڭ بارىنە كەلىسەمىن، كەلىسپەيدى ەكەم - جاۋاپ بەرۋگە ءتيىستى ەمەسپىن. ەڭ باستىسى، مەنىڭ ولەڭدەرىم تۋرالى پىكىر بار. جانە ول ءبىر جاقتى ەمەس. ونەردى باتپاققا باتىراتىن ءبىر جاقتى پىكىر. پىكىر الۋان ءتۇرلى بولعاندا عانا ول ورىستەيدى. مەن سوعان قۋانامىن. سوندىقتان دا انانىڭ ايتقانىنا كەلىسەمىن دەپ الاقايلاپ، مىنانىڭ ايتقانىنا كەلىسپەيمىن دەپ تۋلاپ جاتپايمىن. كىمنىڭ نە ايتسا دا ءوز ەركى، سونداي-اق ولەڭدى قابىلداۋ دا ارقالاي. وعان رەنجۋدىڭ كەرەگى جوق.

- قازىر كوپ جاس اقىن وزدەرىنىڭ «جارناماسىن» جاقسى جاساپ العان: سايتى، جەكە پاراقشالارى بار. ءمۇشايرالاردان دا ءمۇساپىردىڭ كۇيىن كەشىپ جۇلدە الىپ جاتادى. بىراق سىزدەن ونداي قىلىقتاردى بايقاي المادىق...

- اقىندار جەكە پاراعىن، سايتىن اشسا، ونى وزىنە جارناما جاسادى دەپ قابىلداماۋ كەرەك. ونى وقىرماندارعا جول تابۋدىڭ ۇلگىسى دەپ ۇعىنعان دۇرىس. ءبىز ءتىپتى وسى باعىتتا دۇرىس جۇمىس ىستەي الماي وتىرمىز. عالامتور - الەمنىڭ كەز كەلگەن تۇكپىرىمەن بايلانىس ورناتۋعا بولاتىن بىردەن-ءبىر قۇرال. كەرىسىنشە، اقىنداردىڭ، جازۋشىلاردىڭ، سۋرەتشىلەردىڭ، ت.ب. ونەر يەلەرىنىڭ سايتتارى كوبىرەك اشىلىپ، الەمگە تانىلۋى كەرەك. الدىمىزدا تۇرعان «ميلى جاشىكتى» ءتيىمدى پايدالانا الماي وتىرعانىمىزعا قىنجىلۋدىڭ ورنىنا، ەكى-ءۇش اقىننىڭ اشقان سايتىن كوپ كورۋ - مەنىڭشە، دۇرىس ەمەس.

ال ەندى ءمۇشايرا تۋرالى اڭگىمە باسقا. بۇرىن وبلىس ورتالىعىندا تۇرعاندا وبلىستىق دەڭگەيدە وتكىزىلگەن ءمۇشايرانىڭ دەنىنە قاتىستىم. الماعان جۇلدەم جوق. ول مەنىڭ وسۋىمە، ورتادا تانىلۋىما كەرەك بولدى. بەرگەن جۇلدەلەرى جىرتىعىمدى جامادى دەپ ايتا المايمىن. ال رەسپۋبليكالىق مۇشايرالارعا قاتىسقان جوقپىن. قۇلقىم جوق. بارى وسى، باسقا سەبەبى جوق ونىڭ. قاتىسىپ، جۇلدە الىپ جاتقان اقىنداردى دا كىنالاۋعا بولمايدى. ءمۇساپىردىڭ كۇيىن كەشىپ ءجۇر دەۋدىڭ ورنىنا، ءمۇساپىردىڭ كۇيىن كەشىرمەيتىن جاعداي جاساۋ كەرەك.

- سوندا، اشىق ايتىڭىزشى، ءمۇساپىردىڭ كۇيىن كەشتىرمەۋ ءۇشىن ۇكىمەت ونەر ادامدارىنا، جالپى شىعارماشىلىق ادامدارعا نە ىستەۋ كەرەك؟ كومەكتى ماتەريالدىق تۇرعىدا عانا تۇسىنەمىز بە، جوق الدە؟..

- ماتەريالدىق تۇرعىدان بولسا، ول جامان با؟ مەملەكەت مەنىڭ جاعدايىمدى مەن اقىن بولعانىم ءۇشىن جاساماسىن، مەن وسى مەملەكەتتىڭ ازاماتى، اقىر اياعىندا اتا-بابامىز اماناتتاپ كەتكەن جەردىڭ يەسى رەتىندە بىزگە ءوز ۇلەسىمىزدى بەرۋى كەرەك. مەن نەگە قازاق بولا تۇرىپ، قازاقتىڭ جەرىندە قايىرشىنىڭ كۇيىن كەشۋىم كەرەك؟ نە ءۇشىن ۇكىمەت ماعان نەسيەگە ءۇي بەرۋى كەرەك؟ نەگە مەن سول ءۇشىن بيلىكتىڭ تابانىن جالاپ، جانىمدى شۇبەرەككە ءتۇيىپ، ءومىر بويى نەسيە تولەپ ءوتۋىم كەرەك؟ بۇل جەردى بىزگە مەنىڭ، سەنىڭ، ونىڭ اتاسى اماناتتاپ كەتتى، «ءبىزدىڭ ۇرپاعىمىز بىرەۋدىڭ بودانى بولماسىن، وزگەنىڭ جەرىنە كوز سۇزبەسىن» دەپ، جاۋمەن جاعالاسىپ، جان بەرىپ، جان الىسىپ ءجۇرىپ بىزگە بەرىپ كەتتى. بىراق ولار كەيىن ەل تۇتقاسىن ۇستايتىنداردىڭ ەلدى توناپ، جەيتىنىن جەپ، سوسىن وتانىن ساتىپ، شەتەلگە قاشىپ، شالقاسىنان ءتۇسىپ، قارنىن تىر-تىر قاسىپ جاتاتىنىن بىلگەن جوق.

مەن ەشقاشان دا اقىن بولعانىم ءۇشىن دەپ، اللانىڭ بەرگەن تالانتى ءۇشىن ادامنان كومەك سۇرامايمىن. ماعان ونسىز دا قۇداي كوپ نارسە بەردى. سونىمدى قۇت قىلسام دا جەتەدى. بىراق قازاق قازاقتىڭ جەرىندە بوداننىڭ كۇيىن كەشپەي، باقىتتى كۇن كەشۋى كەرەك. بەس بالاسىن جەتەكتەپ، ءۇيسىز-كۇيسىز جىلاپ جۇرگەن جەسىر ايەلدى كورگەندە، بىزدە شىنىندا دا مەملەكەت جوق ەكەن دەپ جاعامدى ۇستاعانمىن. ونىڭ قاسىندا مەنىكى ەتىگى جوقتىڭ اياعى جوقتى كورىپ تاۋبەسىنە كەلگەنىندەي نارسە.

- سىزگە زامانداس اقىن-جازۋشىلاردىڭ اراسىندا تۇسىنىكسىز ولەڭ، ءولىم مەن ۇرەيگە قۇرىلعان اڭگىمە جازاتىن قالامگەرلەر كوبەيىپ بارادى. ادەبيەت - قوعام ايناسى دەيدى، سوندا ءبىزدىڭ قوعامنىڭ كەيپى - بۇگىنگى جاستار جازىپ جۇرگەن شىعارمالار سياقتى بۇلىڭعىر ما، قالاي ويلايسىز؟

- ادەبيەت بىرەۋ - قازاق ادەبيەتى. ال قازاق ادەبيەتىن مەن بۇلىڭعىر دەپ ايتا المايمىن. راس، پروزانىڭ داعدارىپ تۇرعانىن ءبارىمىز ىشتەي سەزەمىز. ال پوەزيا دامىپ العا شىعىپ بارا جاتىر. شەتەلگە شىعىپ، ىشىنە كىرىپ ارالاسپاسام دا، قازاق پوەزياسى شارىقتاۋ شەگىندە تۇرعانىن ءىشىم سەزەدى. اقىن كوپ، ولاردىڭ ىشىندە بۇلىڭعىرى دا بار. ءولىم تۋرالى كوپ جازاسىز دەگەن ەسكەرتپەنى (سىن ەمەس) ءوزىم دە ءجيى ەستيمىن. ءتىپتى «كىتابىڭ جاستاردى سۋيتسيدكە يتەرمەلەيدى، ءولىم تۋرالى كوپ جازادى ەكەنسىز» دەپ تە ايتقاندار بار.

- استانادا تۇراسىز. الاتاۋدان كەتكەن كوپ اقىن-جازۋشىلار ارقانىڭ ايازىنا شىداماي، الماتىعا اينالىپ كەلىپ جاتادى. ونەرگە سۋىق استانادان گورى، مادەنيەتتىڭ بازارى الماتىدا تۇرۋ ويىڭىزدا جوق پا؟

- ونداي ويىم جوق. استانا سۋىق بولسا دا، ماعان ۇنايدى. ويتكەنى مەن مۇنداعى كوپ پاتەريانت قازاقتاردىڭ ءبىرىمىن.

- اڭگىمەڭىزگە كوپ-كوپ راقمەت!

جۇقامىر شوكە،

«D»

 

پوەزيا

اسىلزات

ارىستانبەك

 

كۇرەڭ اتىڭ شولدەسە...

كۇمىس كولدەن ويىلعان،

كۇرەڭ اتتى سۋارعان،

سەن دە شىقتىڭ ويىمنان،

مەن دە شىقتىم قۇماردان.

 

جاعاسىندا كولىمنىڭ،

جاي جاتپايسىڭ، جىرعايسىڭ.

كۇرەڭ اتىڭ شولدەسە،

كۇندە كەلىپ تۇرعايسىڭ.

 

تۇڭعيىعى تاپ-تازا،

تابيعاتتىڭ عاجابى:

قىسى-جازى كولىمنىڭ،

تارقامايدى بازارى.

 

كۇلىپ-ويناپ كەتكەيسىڭ،

كۇمىس تەرىپ تەرەڭنەن.

كۇرەڭ كەلسە كىسىنەپ،

كول دە شىعار كەمەردەن،

 

تىنىشتىقپەن تالاسىپ،

تىلەگىڭە جەتكەيسىڭ،

كۇرەڭىڭمەن تاڭ اسىپ،

قازىق قاعىپ كەتكەيسىڭ.

 

كول جاعاسى قۇراق-تى،

كەلىپ تۇرعاي قۇس اۋلاپ،

ارعىماعىم، ءبىرجولا،

الايىن با تۇساۋلاپ.

 

كەلسەڭ-داعى تاڭ اسىپ،

تىنشىمايسىڭ، تىنبايسىڭ.

كۇرەڭ اتىڭ شولدەسە،

كۇندە كەلىپ تۇرعايسىڭ.

 

تاڭعا جەتكەن تىلەگىڭ،

تويات ءتۇننىڭ ءپىرى ەدىڭ.

شورت ۇزەتىن شىدەرىن،

ءشولى قانباس كۇرەڭىم.

 

***

ءشايى كورپە شىتىر-شىتىر ەتەدى،

شايىر توسەك سىقىر-سىقىر ەتەدى.

«كەلشى جانىم، كەل تاعى دا» دەيسىڭ سەن،

«بولدى» دەيمىن، «جوق، وسى دا جەتەدى».

 

بىردە مايىپ،

بىردە جەڭىپ،

ۇتامىز،

بار بۇلاقتىڭ بالىن بىرگە جۇتامىز.

القىن-جۇلقىن،

ءبورى تارتقان تۋلاقتاي،

ايدالادا قالعان شىعار لىپامىز.

 

سەزىم - سەرى،

كوڭىل دە - توق،

سەرت - ەگىز،

ەركە بالا سياقتىمىز،

ەركە قىز.

بۇلا كۇشتىڭ بۇلقىنىسى شىداتپاي،

بەلدەن تومەن سىرعىپ كەتتى كورپەمىز.

 

كورىكتى ءسوز توگىلەدى كەستە بوپ،

ءلاززاتتاردىڭ لاعىل تاسىن تەسكەن وق.

سەن ەمىنىپ،

مەن ەزىلىپ جاتقانبىز،

و، قۇدىرەت...

ارعى جاعى ەستە جوق.

 

زاڭدىلىعى بولعاننان سوڭ ءومىردىڭ،

ونى جىرلاۋ ەنشىسىندە ولەڭنىڭ.

تۇرا المايتىن ءبىر-ءبىرىنسىز ومىردە،

ەر مەن ايەل ەكى جارتى - ءبىر ءبۇتىن.

 

... «قوي» دەگەندى كۇشىگىم تىڭدامايدى،

ەسىگىڭدى يسكەلەپ تىرنالايدى،

كىرىپ شىقسىن ەندەشە ەسىگىڭدى اش،

نە بار، نە جوق ەكەنىن ءبىر قارايدى...

 

***

الدى-ارتىما قاراتپاي،

الىپ ەستى،

وڭمەنىمنەن

وتتى كوز تاعى تەستى.

ءدال وزىڭدەي كورمەپپىن ءدارۋىشتى،

ءدال وزىڭدەي كورمەپپىن جارىمەستى.

 

القىن-جۇلقىن،

ايمالاپ،

الىپ-ۇشىپ،

اپپاق تانگە

ارعى ويىڭ شاعىلىسىپ.

قالىپسىڭ عوي كەنەزەڭ كەۋىپ ابدەن،

قالىپپىز عوي كەرەمەت ساعىنىسىپ.

 

جەلكەمدەگى جەتى ءورىم شاشىم تارقاپ،

جاقىنداساڭ تارتادى بويىم شالقاق.

بۇرىن نەگە بولعانبىز تىم بۇيىعى،

بۇرىندارى بولعانبىز نەگە قورقاق؟!

 

شارىقتادى شات كوڭىل،

ءشولىن باسىپ،

قوس بۇلاقتان كەتكەندەي لاعىل تاسىپ.

بار جىنىنان ايرىلعان باقسىدايسىڭ،

قاراۋعا دا شاماڭ جوق كوزىڭدى اشىپ.

 

وسى تۇنگە بايلىق تا،

باق تا قۇربان،

كۇلىپ اتقان اينالدىم اق تاڭىمنان.

جارىق كۇندە جاي تۇسكەن جالعىز تالداي،

جايراپ قالدىم قاۋىنداي قاق جارىلعان.

 

نايزاعايىڭ تىك ءتۇسىپ،

كەتتىم كۇيىپ،

نوسەردەيىن سونان سوڭ توكتىڭ قۇيىپ.

قايماعى الىنباعان سۇتتەي ەدىم،

ءبىر قاسىق قاتىعىڭنان كەتتىم ۇيىپ.

 

***

تىلسىمنىڭ شىم باتىرىپ تەرەڭىنە،

تۇسىنسەڭ، ءبارىن ايتىپ كەرەگى نە؟

جارتى ءتۇن

جارتى اقىلمەن وتە شىعار،

جارىعى تەرەزەمنىڭ سونەدى دە.

 

ەرنىمنەن،

بال سوراسىڭ بارماعىمنان،

قۇداي-اۋ، تەز اتادى تاڭ نەعىلعان؟

قايراڭعا شىعىپ قالعان اق شاباقتاي،

شورشيدى اق بالتىرىم قارماعىڭنان.

 

شيە شاراپ،

شيە ەرىن،

شيراي دەنەم،

شىن قاندىرماي ءشولىڭدى قيناي بەرەم.

سەنىڭ دە بويعا سىيماي ىستىق قانىڭ،

مەنىڭ دە ءوز تەرىمە سىيماي دەنەم.

 

كوتەرىلىپ-باسىلىپ كورپە كوڭىل،

قيمىلىمىز ەپسەكتى، ەركە-جەڭىل.

مەن كەرىلدىم،

بەرىلدىم باس اينالىپ،

ءبارىن مۇلدە ۇمىتىپ سەن دە بەرىل.

 

بىرتە-بىرتە باسەڭسىپ بۇلكىلىمىز،

بالبىرايمىز بالاداي،

كۇلكىلىمىز.

قۇشاعىمىز قارىسقان جازىلا ساپ،

قۇشاقتاسا كەتەدى كىرپىگىمىز.

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 25 (153) 13 ماۋسىم 2012 جىل