5. «اتاڭنىڭ مولاسىن كورسەتشى!..»

قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اۋماعىندا كۇي اتاسى قورقىتقا قويىلعان ەسكەرتكىش بار. اۆتورى بەك يبراەۆ بولىپ تابىلاتىن، تىكەسىنەن قويىلعان ءۇش قوبىز بەينەسىندە جاسالعان، جەل كۇشەيگەن سايىن قوبىزدىڭ دا داۋىسى كۇشەيە تۇسەتىن - بۇعان قول جەتكىزەتىن ءىلىنىپ قويىلعان جىڭىشكە مەتالل تۇتىكشەلەر - بۇل كەرەمەت تۋىندى كۇرە جولدىڭ بويىندا، بيىك توبەنىڭ ۇستىندە ورنالاسقان (سۋرەتتە). كىرەبەرىستە مۇراجاي، دۇكەن بار. قىسقاسى، ءبارى جاقسى، ۇلگى بولارلىقتاي-اق. تەك «اتتەگەن-اي» دەگىزەتىن جالعىز نارسە - 1950 جىلدارى سىر داريانىڭ شىعىس جاق بەتىنە قويىلعان قورقىتتىڭ بەيىتىن تاسىعان سۋ شايىپ كەتىپتى... شايىپ كەتۋ قاۋپى بارىن كۇندە كورىپ جۇرسە دە، سول كەزدەگى اۋدان، وبلىس باسشىلارى ءمان بەرمەگەن عوي.

5. «اتاڭنىڭ مولاسىن كورسەتشى!..»

قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اۋماعىندا كۇي اتاسى قورقىتقا قويىلعان ەسكەرتكىش بار. اۆتورى بەك يبراەۆ بولىپ تابىلاتىن، تىكەسىنەن قويىلعان ءۇش قوبىز بەينەسىندە جاسالعان، جەل كۇشەيگەن سايىن قوبىزدىڭ دا داۋىسى كۇشەيە تۇسەتىن - بۇعان قول جەتكىزەتىن ءىلىنىپ قويىلعان جىڭىشكە مەتالل تۇتىكشەلەر - بۇل كەرەمەت تۋىندى كۇرە جولدىڭ بويىندا، بيىك توبەنىڭ ۇستىندە ورنالاسقان (سۋرەتتە). كىرەبەرىستە مۇراجاي، دۇكەن بار. قىسقاسى، ءبارى جاقسى، ۇلگى بولارلىقتاي-اق. تەك «اتتەگەن-اي» دەگىزەتىن جالعىز نارسە - 1950 جىلدارى سىر داريانىڭ شىعىس جاق بەتىنە قويىلعان قورقىتتىڭ بەيىتىن تاسىعان سۋ شايىپ كەتىپتى... شايىپ كەتۋ قاۋپى بارىن كۇندە كورىپ جۇرسە دە، سول كەزدەگى اۋدان، وبلىس باسشىلارى ءمان بەرمەگەن عوي.

قاي زاماندا دا قانداي تۇلعانىڭ بولسىن سول وڭىردە ءومىر سۇرگەنىنىڭ دالەلى - ونىڭ ولگەننەن سوڭ دەنەسى قويىلعان قابىرى بولىپ تابىلادى. قورقىتتىڭ قابىرىن سۋعا الدىرعانىمىز - ءبىزدىڭ بەتمىزگە باسىلعان ماڭگىلىك قارا تاڭبا بولدى، ءبىز ەندى سودان قورىتىندى شىعارۋعا ءتيىسپىز. قانداي قورىتىندى؟ ول - وسىنداي ۇلى تۇلعالاردىڭ قازاقتىڭ اتا-باباسى ەكەندىگى. ءبىز بولساق ەرتەرەكتە وتكەن ەرلەردىڭ قايسىسى جايلى ءسوز بولا قالسا دا «ول ءبىزدىڭ بابامىز» دەگەن ءسوزدى اۋىزعا الۋدان ولەردەي قورقامىز. بىرەۋ بىزگە اكەلىپ، زورلاپ تاڭىپ قوياتىنداي «ول كۇللى تۇركى الەمىنە ورتاق تۇلعا» دەپ سارناي جونەلەمىز. دۇرىس، جاقسى قاشان دا ورتاق. بىراق، ول الدىمەن ءبىر ۇلتقا ءتان بولۋى ءتيىس قوي. قورقىتىڭ مولاسى بىزدە، قورقىت ويلاپ تاپقان اسپاپپەن - قوبىزبەن قورقىتتىڭ ءوزىنىڭ شىعارعان كۇيلەرىن تارتاتىن، جالپى قوبىزدى كۇي وينايتىن اسپاپ رەتىندە پايدالاناتىن جالعىز تۇركى ۇلتى - ءبىز. سويتە تۇرا قورقىتتى ءوز اتامىز دەگىمىز كەلمەيدى. ءازىربايجاندار قالاي قۇرمەتتەيدى دەسەڭىزشى! «قورقىت اتا» كىتابىنىڭ - جالعىز تۇپنۇسقاسى درەزدەندەگى كىتاپحانادا ساقتاۋلى - جازىلعانىنا 1000 جىل تولعاندىعىن ءازىربايجاندار ءوز ەلىندە، يۋنەسكو دەڭگەيىندە تويلاتىپ، ۇلان-اسىر مەرەكە ەتىپ وتكىزدى. ءبىزدىڭ عالىمدار مەن باسقالار قوناق بولىپ باردى، ءىشىپ-جەپ قايتتى.

ەكى-ءۇش جىل بۇرىن «قوزى-كورپەش - بايان-سۇلۋ» ليريكالىق ەپوسىنىڭ جازىلعانىنا 1500 جىل تولدى. تويلادىق. رەسپۋبليكا شەڭبەرىندە. الەمدىك ارەناعا شىعارا المادىق. «قازاقتىڭ ۇلتتىق ماحاببات ەپوسى» دەپ ماسەلە قويۋعا، يۋنەسكو دەڭگەيىندە تويلاتۋعا جۇرەگىمىز داۋالامادى. كەلگەن قوناقتاردىڭ الدىندا دا «ويباي، بۇل ەپوس بارلىق تۇركى جۇرتىنا ورتاق» دەپ جالپاقتاۋمەن بولدىق...

«تۇركىگە ورتاق» دەپ ءجۇرىپ باتىرلىق ەپوس-داستان دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن، اۋىز ادەبيەتى دامىماعان، دامىماۋعا دا ءتيىس وزبەك جۇرتىنا «الپامىستى» سىيلاي سالدىق. ولار 1999 جىلى «الپامىستىڭ» جازىلعانىن تاعى دا بۇكىلالەمدىك دارەجەدە اتاپ ءوتتى. «وزبەك حالقىنىڭ ۇلتتىق ەپوسى» دەپ اتاپ ءوتتى.

جاسا، قولداعى بارىنان ايرىلىپ، تيەسىلى سىباعاسىنان قۇر قالىپ جۇرەتىن، قازاعىم. ەندى ءبىر كۇنى حاكاس نەمەسە چۋۆاشتىڭ بىرەۋى «قوزى-كورپەشتى» دە ءوزىنىڭ ۇلتتىق ەپوسى ەتىپ جاريالاعان تويىنا دا بارىپ قالارمىز.

امان بولساق...

6. اداي ەلىن وقشاۋلاۋدىڭ تاپتىرماس امالى

ماڭعىستاۋ وبلىسى - اپاندا. اپان بولاتىنى وعان اپاراتىن جالعىز عانا جول بار، ول - بەينەۋ-شەتپە جولى. سول بەينەۋدەن ارال ستانساسىنىڭ تومەنگى جاعىنداعى سەكسەۋىل ستانساسىنا دەيىن تەمىر جول سالىنادى دەگەن وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن اڭگىمە كوتەرىلىپ ەدى، ءالى سول اڭگىمە اڭگىمە كۇيىندە قالىپ كەلەدى. سول اراعا اسفالت جول سالۋ تەمىر جولدان دا ارزانعا تۇسەر ەدى. بىراق، وعان مۇمكىندىك بار دا، نيەت جوق. جالپى، ءبىزدىڭ ەلدە كازىر نە ىستەيمىز، نە جاسايمىز دەسەك تە مۇمكىندىك بار، بىراق، ەشقانداي ىستىق ىقىلاس كورمەيسىز.

ال، ەندى ءسىز بەينەۋدەن شەتپەگە قاراي اتى اسفالت، زاتى «ازاپ جولىمەن» (ورىسشاسى «دوروگا سمەرتي») ءجۇرىپ كورىڭىزشى... ءبىز ءجۇرىپ كوردىك. ءجاي عانا جۇرگەنىمىز جوق، باراردا دا، قايتاردا دا جيىرما جىلدان بەرى 300 شاقىرىم جەرگە جوندەپ جول سالا الماعان، دالىرەگى - تاعى دا - سالۋعا دەگەن تيتتەي نيەت تانىتپاعان سول ەلدىڭ اكىم-قارالارىنىڭ «ءىشىن كەپتىرۋمەن» بولدىق. جانە باراردا دا، قايتاردا دا جۇك تاسىعان، (كوبىسى شەتەلدىك، ولاردىڭ دا ءبىزدىڭ ەلدىڭ باسشىلارىن قانداي سوزبەن ەسكە الىپ وتىرعانى تۇسىنىكتى عوي...) ۇلكەن «فۋرولاردان»، وندا دا كوپ ەمەس، باسقا اۆتوموبيل -بەس-التى كولىكتى ەسەپكە الماسا دا بولاتىن شىعار - اتاۋلىنى كورمەدىك.

بۇل نە دەگەن ءسوز؟ ەكونوميست مۇحتار تايجان «بۇل - اداي ەلىن وقشاۋلاۋدىڭ امالى» دەيدى. شىنىندا دا، سەكسەۋىلدەن بەينەۋگە، ودان شەتپەگە دەيىن تاقتايداي تەگىس جول كوسىلىپ جاتسا، تۇبەكتەگى ەلدىڭ رەسپۋبليكانىڭ باسقا ولكەلەرىمەن قارىم-قاتىناسى الدەنەشە ەسە وسەر ەدى، وڭايلار ەدى عوي.

ماقات - قاندىاعاش جولى دا وڭىپ تۇرعان جوق، بەينەۋ-شەتپەنىڭ ەگىزىنىڭ سىڭارى. ءتىپتى، «بەتكە تۇتار» دەگەن اقتاۋ-جاڭاوزەن جولىنىڭ ءوزى قىرىق جاماۋ.

ازىرگە مۇنداعى ەلدىڭ بايىنىڭ تۇلپارى - «تويوتا-لاندگرۋزەر»، كەدەيىنىڭ كولىگى - «مازدا» ەكەن. جانە «مازدا» بىلايشا تاراتىلاتىن كورىنەدى: «مانگيستاۋسكي زاۆود دليا ادايتسەۆ». ويتكەنى، جانى ءسىرى «مازدادان» باسقا جەڭىل كولىك مىنا جولسىز وڭىرگە شىداس بەرە المايدى دەيدى. ونىڭ سونداي ەكەنىن كورىپ قايتتىق...

تاسپاداي تارتىلعان جول - ەكونوميكانى ءوز-وزىنەن كوتەرەتىن فاكتور. «امەريكانى امەريكا ەتكەن ونىڭ جولدارى» دەگەن ماتەل بەكەردەن-بەكەر تۋعان جوق قوي. ءبىزدىڭ وڭكەي «عىلىم دوكتورى، اكادەميك» باسشىلارىمىز وسىنى دا تۇسىنبەسە، تۇسىنگىسى كەلمەسە نە ىستەيمىز؟..

«اباي-اقپارات»