وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسىندا جىل سايىن وتكiزiلەتiن «ىرىس الدى - ىنتىماق» قوعامدىق فورۋمى بيىل تۇلكiباس اۋدانىنداعى تاڭعاجايىپ تاۋ باۋرايىندا جالعاسىن تاپتى. وزگە اۋدانداردا، شىمكەنت قالاسىندا بۇل iس-شارا ادەتتە ناۋرىز مەيرامىمەن استاسىپ جاتاتىن. فورۋمنىڭ بۇل جولى كەشەۋiلدەۋi كوكتەمگi سۋ تاسقىنى سالدارىنان بولدى. دەگەنمەن، يگiلiكتiڭ ەرتە-كەشi جوق، حالىققا پايدالى جيىننىڭ مارتەبەسi ارقاشان بيiك، ناتيجەسi مول بولماق.

جيىنعا وبلىس اكiمi ا.مىرزاحمەتوۆ قاتىسىپ، ءسوز سويلەدi.

بيىلعى فورۋم «اقساقالداردىڭ ابىروي-بەدەلiن كوتەرۋ - ۋاقىت تالابى» تاقىرىبىنا نەگiزدەلدi. مۇندا ەل iشiندە ادامگەرشiلiك، يماندىلىق، يناباتتىلىق، مادەنيەتتiلiك، سابىرلىلىق، iزەتتiلiك سىندى قاسيەتتەردiڭ ورتايماۋىندا اقساقالداردىڭ ءرولi ۇلكەن دەگەن ءمان جاتىر. شىنىندا دا ۇلتىمىزعا ءتان اسىل قاسيەتتەر بۇگiندە تولىق ساقتالىپ كەلەدi دەۋ قيىن. سەبەبi ۇلتجاندىلىق قاسيەتتەرiنەن الىستاي باستاعان جاندار از ەمەس. اقساقالداردىڭ ابىروي-بەدەلi مەن ىقپالىن قالاي كوتەرەمiز؟ ەلدiڭ ءتالiم-تاربيەسiنە قاريالاردىڭ سەپتiگiن قالاي تيگiزەمiز؟ وسىنداي وزەكتi ماسەلەلەر ورتاعا سالىنعان قوعامدىق فورۋمعا وبلىس ورتالىعىنان جانە بارلىق اۋدان، قالالاردان اقساقالدار مەن ارنايى دەلەگاتسيالار، دەپۋتاتتار، قوعامدىق بiرلەستiكتەردiڭ وكiلدەرi, مەكەمە باسشىلارى قاتىستى.

وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسىندا جىل سايىن وتكiزiلەتiن «ىرىس الدى - ىنتىماق» قوعامدىق فورۋمى بيىل تۇلكiباس اۋدانىنداعى تاڭعاجايىپ تاۋ باۋرايىندا جالعاسىن تاپتى. وزگە اۋدانداردا، شىمكەنت قالاسىندا بۇل iس-شارا ادەتتە ناۋرىز مەيرامىمەن استاسىپ جاتاتىن. فورۋمنىڭ بۇل جولى كەشەۋiلدەۋi كوكتەمگi سۋ تاسقىنى سالدارىنان بولدى. دەگەنمەن، يگiلiكتiڭ ەرتە-كەشi جوق، حالىققا پايدالى جيىننىڭ مارتەبەسi ارقاشان بيiك، ناتيجەسi مول بولماق.

جيىنعا وبلىس اكiمi ا.مىرزاحمەتوۆ قاتىسىپ، ءسوز سويلەدi.

بيىلعى فورۋم «اقساقالداردىڭ ابىروي-بەدەلiن كوتەرۋ - ۋاقىت تالابى» تاقىرىبىنا نەگiزدەلدi. مۇندا ەل iشiندە ادامگەرشiلiك، يماندىلىق، يناباتتىلىق، مادەنيەتتiلiك، سابىرلىلىق، iزەتتiلiك سىندى قاسيەتتەردiڭ ورتايماۋىندا اقساقالداردىڭ ءرولi ۇلكەن دەگەن ءمان جاتىر. شىنىندا دا ۇلتىمىزعا ءتان اسىل قاسيەتتەر بۇگiندە تولىق ساقتالىپ كەلەدi دەۋ قيىن. سەبەبi ۇلتجاندىلىق قاسيەتتەرiنەن الىستاي باستاعان جاندار از ەمەس. اقساقالداردىڭ ابىروي-بەدەلi مەن ىقپالىن قالاي كوتەرەمiز؟ ەلدiڭ ءتالiم-تاربيەسiنە قاريالاردىڭ سەپتiگiن قالاي تيگiزەمiز؟ وسىنداي وزەكتi ماسەلەلەر ورتاعا سالىنعان قوعامدىق فورۋمعا وبلىس ورتالىعىنان جانە بارلىق اۋدان، قالالاردان اقساقالدار مەن ارنايى دەلەگاتسيالار، دەپۋتاتتار، قوعامدىق بiرلەستiكتەردiڭ وكiلدەرi, مەكەمە باسشىلارى قاتىستى.

جيىندى قوعامدىق فورۋمنىڭ حاتشىسى، بەلگiلi جازۋشى مارحابات بايعۇت جۇرگiزدi. وبلىس اكiمiنiڭ بiرiنشi ورىنباسارى بەرiك وسپانوۆ بايانداما جاسادى. فورۋمنىڭ تاقىرىبى «الەۋمەتتiك جاڭعىرتىلۋ مۇراتتارىنا سايكەس اقساقالدىقتىڭ ابىروي-بەدەلiن بيiكتەتۋ - ۋاقىت تالابى» ەكەنi جەتكiزiلدi. ول بيىل اتقارىلعان وڭ iستەردi سارالاي كەلە فورۋمنىڭ ماقساتىنا توقتالدى. حالىقتى ەڭبەككە باۋلىپ، جاستاردى تۋرا جولعا تارتۋدا اقساقالدىقتىڭ ماڭىزى زور. جارىسسوزگە شىققان كاسiپكەر، وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى ابiلقاسىم دوسبولوۆ ەلiمiزدە تۇراقتىلىق قالىپتاسىپ، مەملەكەت دامۋ جولىندا كەلە جاتقانىن ءسوز ەتتi. ول كiسi ەڭبەك جولىنان وتكەن، ونەگەلi ءومiر سۇرگەن قازiرگi اقساقالداردىڭ بەدەلگە لايىق ەكەنiن ايتادى. دەگەنمەن دە ەڭبەك ەتۋ ارقىلى الەۋمەتتiك جاعدايدى كوتەرۋ جاعىنا كەڭiرەك توقتالدى. ەڭبەك ادامداردى جاقىنداستىرادى، ونىڭ تاربيەلiك ماڭىزى باسىم. ءا. دوسبولوۆ ەڭبەك ەتكiسi كەلەتiن ازاماتتارعا كاسiپكەر رەتiندە قولايلى جاعداي جاساي الاتىنىن جەتكiزدi. ءوزiنiڭ باسقارۋىنداعى كاسiپورىننىڭ ماڭدايشاسىنا ۇلكەن ارiپتەرمەن «قادامىڭىز قۇتتى بولسىن!» دەپ جازىپ قويعانىن ايتادى. كاسiپكەر قۇس فابريكاسىنىڭ جابدىقتارىن جاسايتىن زاۋىت اشىپتى.

جۇمىرتقانى اشىپ شىعاراتىن جابدىققا دەگەن سۇرانىس جوعارى. بiرقاتار اۋداندا كiشi قۇس فابريكالارى اشىلعان. كاسiپكەر ەكi ءتۇرلi جۇمىستى ۇسىنادى. بiرi - جابدىقتى الىپ، جۇمىرتقادان بالاپان شىعارۋ، ەكiنشiسi -- وسكەن بالاپاندى ودان ءارi جەتiلدiرۋ. وسى شارۋامەن اينالىسامىن دەۋشiلەر بولسا كاسiپكەردەن قولداۋ كورەدi ءارi ەڭبەكتەنiپ، ءوزiنiڭ الەۋمەتتiك جاعدايىن جاقسارتادى. ءا. دوسبولوۆ وتباسىلىق شارۋاشىلىقپەن تۇرمىستى تۇزەۋدە سايرام اۋدانىنىڭ قارابۇلاق اۋىلىنىڭ تۇرعىندارىنان ۇلگi الۋعا شاقىردى.

ال وقمپي-دiڭ رەكتورى، پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور وڭالباي اياشەۆ پرەزيدەنت ن. ءا. نازارباەۆتىڭ «قازاقستاننىڭ الەۋمەتتiك جاڭعىرتىلۋى: جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي 20 قادام» اتتى تۇجىرىمدامالىق ماقالاسى مەن بۇگiنگi «ىرىس الدى -- ىنتىماق» جيىنى ۋاقىتپەن ۇندەسiپ جاتقانىنا توقتالدى.  «بۇگiندە جۇمىس iستەگiسi كەلمەيتiن جاستار كوپ. ولار جاقسى كولiك مiنiپ، ادەمi كيiم كيگiسi كەلەدi. جالقاۋلىق، كەرتارتپالىق اقساقالدار اراسىندا دا كەزدەسەدi. دۇنيەگە، ەڭبەككە دەگەن مۇنداي كوزقاراس پەن اۋىتقۋشىلىقتى جويۋعا قازiردەن ارەكەت جاساماساق، سوڭى جاقسىلىققا اپارمايدى»، -- دەدi ول.

مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور دەربiسالi سەكسەنباەۆ دەنساۋلىقتى كۇتۋدiڭ بارiنەن دە ماڭىزدى ەكەنiن العا تارتتى. قارتتىقتىڭ ماعىنالى، قادiرلi بولۋى دا، ەڭبەكتەگi جاسامپازدىق تا بiرiنشi كەزەكتە دەنساۋلىققا بايلانىستى. عالىم-دارiگەر كوپشiلiكتi جاستارعا  اقىل ايتىپ، بiلگەنiن ۇيرەتiپ وتىرۋدىڭ اسەرi ۇلكەن بولاتىنىن ايتتى. جارىسسوزگە شىققان ازاماتتار ءوز ويلارى مەن تiلەكتەرiن كوپشiلiكتiڭ تالقىسىنا سالدى.

قورىتىندى ءسوز وبلىس اكiمi, «ىرىس الدى - ىنتىماق» قوعامدىق فورۋمىنىڭ توراعاسى اسقار مىرزاحمەتوۆكە بەرiلدi. ول بۇگiنگi تاقىرىپتىڭ بۇعان دەيiنگi جيىنداردا قوزعالعان ۇلت بiرلiگi, ۇرپاق تاربيەسi ماسەلەلەرiنiڭ جالعاسى ەكەنiن ەسكە سالدى.

-- ءيا، «ىرىس الدى - ىنتىماق» قوعامدىق فورۋمىن قۇردىق. اۋدان، قالالاردا ونىڭ فيليالدارى بار. ارداگەرلەر كەڭەسiمەن بiرلەسكەن جۇمىس جوسپارىن بەكiتتiك. دەگەنمەن، العا قويعان ماقسات ءالi تولىق ورىندالعان جوق. جيىنداردا جاقسى ويلار، ادەمi سوزدەر ايتىلدى، ايتىلىپ تا كەلەدi. بiراق ونىڭ كوبi ءسوز جۇزiندە قالىپ جاتقان سياقتى. ءسوزiمiز شىندىققا قانشالىقتى سايكەس كەلەدi? ماسەلە سوندا. ەگەر ءسوزiمiز باسقا، شىندىق باسقا بولسا بۇل فورۋمنىڭ قاجەتi قانشا؟ مiنە، وسى جاعىن ويلانايىق. اششى دا بولسا شىندىقتى ايتايىن. كۇنi كەشە «بەكجان» بازارىندا بولعان ءورت نەنi كورسەتتi? ءيا، 5 مىڭنان استام ادام زارداپ شەكتi. ميلليونداعان تەڭگەنiڭ تاۋارى وتقا وراندى. ونىڭ ارتىندا ادامداردىڭ تاعدىرى تۇر. مۇنىڭ ءبارi قالپىنا كەلتiرiلۋi تيiس. سولاي بولادى دا. بiراق اڭگiمە وندا ەمەس. ماسەلە وسى زارداپ شەككەن ادامداردىڭ مادەنيەتiندە. تاس لاقتىرىپ، شاشىن جۇلىپ، بايبالامعا سالىنىپ وتىر. ولاردىڭ تالابىن زاڭسىز دەمەيمiن. بiراق تالاپ ەتۋدiڭ دە مادەنيەتi بار. دۇرىس تۇسiنiڭiزدەر، مۇنى مىسال رەتiندە ايتىپ وتىرمىن. وسىنىڭ ءوزi قوعام مەن ادامنىڭ قالاي وزگەرگەنiن كورسەتپەي مە؟ باياعى سابىرلى، يناباتتى، ءتوزiمدi قازاق ايەلدەرi قايدا؟ «اينالايىن، سابىر ەت، قازاق بۇدان دا قيىن ناۋبەتتەردi, زۇلمات زامانداردى باستان وتكiزگەن. سوندا دا سابىر ەتكەن» دەپ باسۋ ايتار اقساقالدارىمىز قايدا؟ -- دەدi وبلىس باسشىسى.

قاسيەتتi رامازان ايىندا، ۇلى اباي قۇنانباەۆتىڭ تۋعان كۇنiندە باس قوسقان وبلىس جۇرتشىلىعى  جان-جاقتى وي ءبولiسiپ، ءوزار پiكiر الماستى. جيىن سوڭىنان حالىققا ارنالعان ۇندەۋ قابىلداندى. قوعامدىق فورۋمنىڭ كوپشiلiككە وڭ اسەر ەتiپ، ونداعى ايتىلعان ويلار قاتىسۋشىلاردى iزگiلiككە جەتەلەيتiنi انىق. ال كەشكە وبلىس اكiمiنiڭ اتىنان جيىنعا قاتىسۋشىلارعا اۋىزاشار بەرiلدi.

«اباي-اقپارات»