قازىرگى قازاق ءالىپبيىن قولدانىپ ينتەرنەتكە كىرۋ، ۇيالى تەلەفونمەن  سمس   جىبەرۋ قيىندىعى بارىمىزگە ايان. وسى ماسەلەنى از دا بولسا جەڭىلدەتۋ ماقساتىندا، لاتىن ءالىپبيى نەگىزىندە جاسالعان مىنا جاڭالىعىمىزدى جۇرشىلىق تالقىسىنا  سالۋدى ءجون كوردىك.

حح عاسىردىڭ باسىندا كەمەڭگەر احاڭ (احمەت بايتۇرسىنوۆ)  اراب   الىپبيىن قازاقشاعا بەيىمدەپ، توتە جازۋدى جاساعاندا، قازاق تىلىنە ءتان، بىراق ارابشادا جوق ارىپتەردى شەكەسىنە دايەكشە قويىپ بەلگىلەگەن بولاتىن.

قازىرگى قازاق ءالىپبيىن  ينتەرنەتكە  بەيىمدەۋ ماسەلەسىنە كەلگەندە، ءبىز دە احاڭنىڭ سول ۇستانىمىنا سۇيەنسەك، قاتەلەسپەيتىن شىعارمىز.

ءارىپتىڭ ۇستىنە قوس نۇكتە، نەمەسە اپوستروف (دايەكشە)  قويعان  الىپبيلەر الەم تىلدەرىندە كوپتەپ كەزدەسەدى. كەيبىر ەلدەر ۇلتتىق الىپبيلەرىنە ءتۇرلى شارتتى بەلگىلەر ەنگىزىپ، ينتەرنەتكە بەيىمدەگەن.

ءبىز دە سول احاڭ ادىسىمەن، قازىرگى قازاق ءالىپبيىنىڭ  لاتىندا جوق ارىپتەرىن   جازىلۋى دا  دىبىستالۋى دا ۇقساس لاتىن ارىپتەرىمەن وڭ جاق شەكەسىنە اپوستروف (') بەلگىسىن قويىپ تاڭبالاۋدى ۇسىنامىز. مىسالى، لاتىن ارپىمەن بەرىلگەن،وڭ جاق شەكەسىندە اپوستروف (') بەلگىسى بار ا' دەگەن ءارىپ قازاقشا ءا دەسەك، تيىستىسىنشە G '(ع), K' (ق), N' (ڭ), O' ء(و ) ت.س. دەپ بەلگىلەۋگە بولادى.

قازىرگى قازاق ءالىپبيىن قولدانىپ ينتەرنەتكە كىرۋ، ۇيالى تەلەفونمەن  سمس   جىبەرۋ قيىندىعى بارىمىزگە ايان. وسى ماسەلەنى از دا بولسا جەڭىلدەتۋ ماقساتىندا، لاتىن ءالىپبيى نەگىزىندە جاسالعان مىنا جاڭالىعىمىزدى جۇرشىلىق تالقىسىنا  سالۋدى ءجون كوردىك.

حح عاسىردىڭ باسىندا كەمەڭگەر احاڭ (احمەت بايتۇرسىنوۆ)  اراب   الىپبيىن قازاقشاعا بەيىمدەپ، توتە جازۋدى جاساعاندا، قازاق تىلىنە ءتان، بىراق ارابشادا جوق ارىپتەردى شەكەسىنە دايەكشە قويىپ بەلگىلەگەن بولاتىن.

قازىرگى قازاق ءالىپبيىن  ينتەرنەتكە  بەيىمدەۋ ماسەلەسىنە كەلگەندە، ءبىز دە احاڭنىڭ سول ۇستانىمىنا سۇيەنسەك، قاتەلەسپەيتىن شىعارمىز.

ءارىپتىڭ ۇستىنە قوس نۇكتە، نەمەسە اپوستروف (دايەكشە)  قويعان  الىپبيلەر الەم تىلدەرىندە كوپتەپ كەزدەسەدى. كەيبىر ەلدەر ۇلتتىق الىپبيلەرىنە ءتۇرلى شارتتى بەلگىلەر ەنگىزىپ، ينتەرنەتكە بەيىمدەگەن.

ءبىز دە سول احاڭ ادىسىمەن، قازىرگى قازاق ءالىپبيىنىڭ  لاتىندا جوق ارىپتەرىن   جازىلۋى دا  دىبىستالۋى دا ۇقساس لاتىن ارىپتەرىمەن وڭ جاق شەكەسىنە اپوستروف (') بەلگىسىن قويىپ تاڭبالاۋدى ۇسىنامىز. مىسالى، لاتىن ارپىمەن بەرىلگەن،وڭ جاق شەكەسىندە اپوستروف (') بەلگىسى بار ا' دەگەن ءارىپ قازاقشا ءا دەسەك، تيىستىسىنشە G '(ع), K' (ق), N' (ڭ), O' ء(و ) ت.س. دەپ بەلگىلەۋگە بولادى.

ەندى ناقتىلاي قازاق ءالىپبيىنىڭ ءاربىر ءارىبىن لاتىنشا تاڭبالاۋ ماسەلەسىنە كەلگەندە، كەيبىر جاڭالىقتار ەنگىزۋگە تۋرا كەلدى. ەندى سولارعا توقتالايىق.

رەسمي تۇردە قابىلدانىپ، بەكىتىلمەسە دە، سوڭعى كەزدەردە قازاق ءالىپبيىنىڭ  ج،ش،چ ارىپتەرى لاتىن ارىپتەرىمەن، تيىستىسىنشە  Zh, Sh,Ch تۇرىندە جازىلىپ ءجۇر. بۇل ەندى كوپشىلىكتىڭ ءوزى قابىلداعان، ماقۇلداعان نۇسقاسى دەسەك قاتە كەتپەيمىز. (اۋەجايلاردا، جول كورسەتكىشتەردە تاعى دا باسقا جەرلەردە بۇعان مىسالدار جەتكىلىكتى-اق). سوندىقتان دا قازاق ءالىپبيىنىڭ ج،ش،چ ارىپتەرى ينتەرنەتكە بەيىمدەلگەن نۇسقادا ج (Zh), ش (Sh), چ (Ch) تۇرىندە تاڭبالانسا، كوپشىلىكتىڭ ويىنان شىعاتىنى انىق.

قازاق تىلىندە ساناۋلى سوزدەردە عانا كەلەتىن قۇيرىقتى  شش-عا كەلسەك،  ماسەلەنى قيىنداتپاي  ونى كادىمگى ش سياقتى، بىراق شەكەسىنە اپوستروف قويىپ تاڭبالايمىز، ياعني شش (Sh').

لاتىننىڭ س ءارپى قازاقشا  تس دەپ وقىلادى. بۇل وسى ءارىپتىڭ لاتىن گرامماتيكاسىندا (فونەتيكادا) كورسەتىلگەن دىبىستالۋى.

ءبىزدىڭ نەگىزگى ماقساتىمىز قازاق ءالىپبيىن ينتەرنەتكە نەعۇرلىم وڭتايلى،      مەيلىنشە قاراپايىم تۇردە بەيىمدەۋ بولعاندىقتان، توسىنداۋ ءبىر جاڭالىق ەنگىزبەكشىمىز - قازاق ءالىپبيىنىڭ ەكى ءارپىن، ياعني  ي (قىسقا ي) مەن ءى ارىپتەرىن، لاتىننىڭ ءبىر ارپىمەن (J j) (لاتىنشا دىبىستالۋى - يوت) تاڭبالاۋدى ۇسىنامىز.

وعان قارسى بولاتىندارعا ايتارىمىز: بۇل ەكى ءارىپتىڭ ءبىرى داۋىسسىز (ي), ءبىرى داۋىستى ء(ى) بولعانىنا قاراماستان، ءسوز ماعىناسىن شاتىستىرماي تۇسىنۋگە،

ءتىپتى ارتيكۋلياتسيا جاعىنان العاندا دا  ەشقانداي دا قيىندىق تۋعىزبايتىنىنا ءىس جۇزىندە كوزىمىز انىق جەتتى. مىسالى: باي (baj), ايران (ajran), ءىنى (jnj), ءبىلىم (bjljm); بەيىم (bejjm), بەيبىت (bejbjt), زەيىن (zejjn), كيىم (kijm).

2

بۇل ءارىپ ( j ) اعىلشىن  تىلىندە (دجي) دەپ تە دىبىستالادى. ال ءبىز             لاتىن گرامماتيكاسىنداعى بايىرعى دىبىستالۋىن ( يوت) الدىق.

سونىمەن قاتار، بۇل ءارىپ ( j ) ايىرۋ بەلگىسىنىڭ () جانە داۋىستى دىبىستىڭ قاسىندا كەلىپ، ايىرۋ قىزمەتىن اتقارىپ تۇرعان جىڭىشكەلىك  بەلگىسىنىڭ  () دە قىزمەتىن اتقارادى، مىسالى: رازەزد (razjezd),  سەزد (sjezd), بۋلون (buljon), لوسون (losjon), كارەر (karjer).

ال باسقا جەردە جىڭىشكەلىك بەلگىسىنىڭ () ورنىنا ەشقانداي ءارىپ جازىلمايدى، مىسالى: پوۆەست (povest), فيلم ( film ), رۋل (rul).

قازاق تىلىندە وتە ءجيى قولدانىلاتىن ى ى ءارپىن لاتىنشا Y y (يپسيلون) تۇرىندە تاڭبالاعاندى ءجون كوردىك. بۇل دا پراكتيكادا ءجيى كەزدەسەتىن، كوپشىلىك قابىلداعان نۇسقا دەۋگە بولادى.

تاڭبالانۋى ءوزارا ۇقساس، قاتار كەلگەن ءۇش بىردەي ۋ، ۇ، ءۇ ارىپتەرىنىڭ  لاتىنشا بالامالارى، تيىستىسىنشە ۋ(U), ۇ (U '), ءۇ (Y ') تۇرىندە جازىلادى.

ورىس تىلىنەن ەنگەن ديفتونگتار يو، يۋ ، يا ەكى ارىپپەن تاڭبالانادى، ياعني          يويو (Jo,jo) ،(يۋيۋ (Ju,ju), يايا(Ja, ja) . بۇل ءتىپتى دە داۋ تۋعىزبايتىن اڭگىمە.

باسقا ايتىلماعان ارىپتەردىڭ لاتىنشاسى ءسىرا كوپشىلىككە ايان: ۆ (V), د (D), C (S), گ(G), ر( R) دەگەن سياقتى جانە ولار تومەندەگى  كەستەدە تولىق كەلتىرىلگەن.

باسقا ەشقانداي  دا وزگەرىس ەنگىزىلمەيدى جانە ايتىلعان جاڭالىقتار ءالىپبيدى پايدالانۋ بارىسىندا ەشقانداي  قيىندىق تۋعىزبايدى.

سونىمەن، قازىرگى قازاق ءالىپبيىنىڭ دىبىس قاتارىنا جاتاتىن بارلىق             ارىپتەرى تۇگەل لاتىنشا تاڭبالاندى. 32 ارىپتەن تۇراتىن ينتەرنەتكە جانە ۇيالى تەلەفونعا  بەيىمدەلگەن قازاق ءالىپبيىنىڭ ۇلگىسى كوپشىلىك كوڭىلىنەن شىعار دەگەن ۇمىتتەمىز. ەندى ەشقانداي قيىندىقسىز، ەمىن-ەركىن عالامتوردا قازاقشا سايرانداي الاسىز.

وسى ءالىپبيدى پايدالانا وتىرىپ ۇيالى تەلەفوندارىمەن دە ەشبىر قيىندىقسىز قازاقشا سمس-تەر جىبەرۋگە بولادى.

لاتىن ارىپتەرىن قولدانعاندا ءتىل پانەلىندە «EN» دەگەن جازۋ بولۋى كەرەك.

(ەN  - انگليسكي سشا). اپوستروف تاڭباسى كلاۆياتۋرانىڭ ارىپتەر بلوگىنىڭ تومەننەن ساناعاندا ەكىنشى قاتارىنىڭ ەڭ شەتكى  باتىرماسى، بەينەلەنۋى  -", ە

تومەندە ينتەرنەتكە بەيىمدەلگەن قازاق ءالىپبيىنىڭ تولىق نۇسقاسىنىڭ كەستەسىن نازارىڭىزعا ۇسىنامىز.

رۇستەم ابدىقادىروۆ

Maڭعىستاۋ وبلىسى

e-mail: abdrust@mail.ru

Mak'ala turaly  o'zderjnjn' oj-pjkjrlerjn  bjldjrgjsj  keletjn  azamattar osy  a'ljpbidj pajdalana otyryp, avtorg'a  ko'rsetjlgen  elektron- pochtag'a  xat zholdajmyn dese, shyn  ko'n'jlden rizashylyg'ymyzdy bjldjremjz. R.A.

(ماقالا تۋرالى وزدەرىنىڭ  وي-پىكىرلەرىن بىلدىرگىسى كەلەتىن ازاماتتار وسى ءالىپبيدى پايدالانا وتىرىپ، اۆتورعا كورسەتىلگەن ەلەكترون-پوچتاعا حات جولدايمىن دەسە، شىن كوڭىلدەن ريزاشىلىعىمىزدى بىلدىرەمىز. ر.ا.)

3

ينتەرنەتكە جانە ۇيالى تەلەفونعا  بەيىمدەلگەن

قازاق  ءالىپبيى

(رۇستەم  ابدىقادىروۆ نۇسقاسى)

قۇراستىرۋشى رۇستەم ابدىقادىروۆ   e-mail: abdrust@mail.ru

"اباي-اقپارات"