نۇرلان ءسادىر. دۇنيەقۇماردا دوس بولماس
توقسانىنشى جىلداردىڭ باسى بولاتىن. وسىناۋ قۇرساق شالا، كوڭىل جۇدەۋ كەزدە ەلەمەس ەلدى دۇرلىكتىرىپ، سۋ جاڭا ماشينا ءمىنىپ الدى. دۇرلىگەتىن دە ءجونى بار: بالالاردىڭ تىلىمەن ايتقاندا «مەكتەپتى دالىزدەن بىتىرگەن»، اتادان قالعان داۋلەتى، ارقا سۇيەر اعايىنى جوق جىگىت ەدى. سويتە تۇرا وزگە جۇرت «ەرتەڭ نە جەيمىن» دەپ باس قايعى بولىپ جاتقاندا، بۇل اۋىلدىڭ ءىشىن جاڭا «جيگۋليمەن» شاڭداتىپ ءجۇردى. ەلدەن ەرەك ەتى ءتىرى بولماعانىمەن، نارىق زامانىنىڭ امالىن تىم ءتاۋىر تاپقان ەلەمەس مايدا-شۇيدە كامپيت-پەچەنە، سۋسىن، ساعىز ساۋداسىمەن-اق شارۋاسىن دوڭگەلەتىپ جۇرگەنىنەن اۋىل ءىشى حاباردار بولعانىمەن تاپ وسىنداي تابىسقا جەتەتىنىن ويلاماپتى.
قويشى، سونىمەن قىلجاقباس قۇرداستارىن بىلاي قويعاندا، كولدەنەڭ جۇرتتىڭ ءوزى كورگەن سايىن «ەلەكە، جۋمايسىڭ با؟» دەپ قاعىتىپ قالۋعا تىرىستى. وبالى نە كەرەك، بۇرىنعى ەلەمەس، قازىرگى ەلەكەڭ دە كوپ جالىندىرعان جوق - «ەرتەڭ كەشكە جۋام» دەگەن جۋان حاباردى دۇڭك ەتكىزدى. «تويدىڭ بولعانىنان بولادىسى قىزىق»، كۇندەلىكتى ماكورون، مارگاريننەن مەزى بولعاندار مەن بىرەۋ كەزدەسسە «بىردەڭەڭ بار ما؟» دەمەي قالمايتىنداردىڭ قۇدايى بەرىپ قالدى. ەلەكەڭنىڭ ماشيناسىن جۋ ءۇشىن ءبىر جىلقىنى جايراتىپ تاستاعانى، پالەن جاشىك «زاۆودسكوي» العانى تۋرالى گۋ-گۋ اڭگىمە ءبىراز جۇرتتىڭ ەرمەگىنە اينالدى.
توقسانىنشى جىلداردىڭ باسى بولاتىن. وسىناۋ قۇرساق شالا، كوڭىل جۇدەۋ كەزدە ەلەمەس ەلدى دۇرلىكتىرىپ، سۋ جاڭا ماشينا ءمىنىپ الدى. دۇرلىگەتىن دە ءجونى بار: بالالاردىڭ تىلىمەن ايتقاندا «مەكتەپتى دالىزدەن بىتىرگەن»، اتادان قالعان داۋلەتى، ارقا سۇيەر اعايىنى جوق جىگىت ەدى. سويتە تۇرا وزگە جۇرت «ەرتەڭ نە جەيمىن» دەپ باس قايعى بولىپ جاتقاندا، بۇل اۋىلدىڭ ءىشىن جاڭا «جيگۋليمەن» شاڭداتىپ ءجۇردى. ەلدەن ەرەك ەتى ءتىرى بولماعانىمەن، نارىق زامانىنىڭ امالىن تىم ءتاۋىر تاپقان ەلەمەس مايدا-شۇيدە كامپيت-پەچەنە، سۋسىن، ساعىز ساۋداسىمەن-اق شارۋاسىن دوڭگەلەتىپ جۇرگەنىنەن اۋىل ءىشى حاباردار بولعانىمەن تاپ وسىنداي تابىسقا جەتەتىنىن ويلاماپتى.
قويشى، سونىمەن قىلجاقباس قۇرداستارىن بىلاي قويعاندا، كولدەنەڭ جۇرتتىڭ ءوزى كورگەن سايىن «ەلەكە، جۋمايسىڭ با؟» دەپ قاعىتىپ قالۋعا تىرىستى. وبالى نە كەرەك، بۇرىنعى ەلەمەس، قازىرگى ەلەكەڭ دە كوپ جالىندىرعان جوق - «ەرتەڭ كەشكە جۋام» دەگەن جۋان حاباردى دۇڭك ەتكىزدى. «تويدىڭ بولعانىنان بولادىسى قىزىق»، كۇندەلىكتى ماكورون، مارگاريننەن مەزى بولعاندار مەن بىرەۋ كەزدەسسە «بىردەڭەڭ بار ما؟» دەمەي قالمايتىنداردىڭ قۇدايى بەرىپ قالدى. ەلەكەڭنىڭ ماشيناسىن جۋ ءۇشىن ءبىر جىلقىنى جايراتىپ تاستاعانى، پالەن جاشىك «زاۆودسكوي» العانى تۋرالى گۋ-گۋ اڭگىمە ءبىراز جۇرتتىڭ ەرمەگىنە اينالدى.
سونىمەن، توي دا باستالدى. ەلەمەستىڭ بارىن سالعانى كورىنىپ-اق تۇر. داستارحاندا توي-دومالاقتىڭ ۇيرەنشىكتى ۇلكەن-كىشى مازىرىنەن باسقا اتىن ەستىگەنىمەن اۋىزعا تۇسپەگەن نەشە ءتۇرلى ءدام مەن مۇندالايدى. وسىنىڭ ءبارىن كورىپ، جەپ-ءىشىپ وتىرعان قوناق ايانسىن با؟ توست ءتيىپ تۇرەگەلگەننىڭ ءبارى ەلەمەستى ءباشپايىنان باستاپ باسىنا دەيىن ماقتاۋعا كومىپ تاستادى. ماقتاۋدىڭ دا مايلىسى، تەڭەۋدىڭ دە ءتاتتىسى بولادى ەكەن عوي: قازىرگى زاماننىڭ بايى دا، باعلانى دا، باتىرى دا، ءبارى-ءبارى ءوزى بولىپ شىقتى. قويىڭدار ەندى، - دەپ باسۋ ايتاتىن ەلەكەڭ دە جوق، ايتقان سايىن ايىزى قانعانداي بولىپ ماسايراپ ءجۇر. توست الىپ، توبە كورسەتكەننىڭ ارقايسىسى «قۇرمەتتىگە» قانداي جاقىندىعى بار ەكەنىن ايتىپ، ونىمەن رومكە قاعىستىرۋدى، ودان سوڭ ونى العان-الماعانىنا باقىلاۋ جاساۋدى وزىنە پارىز سانادى. توي وسى ىرعاقپەن ءۇش ساعاتقا بارىپ قالدى. سودان ساقالدىلارىن سورپا، ساقالارىن سىرا، كىشكەنتايلارىن كومپوت-يۋپي وتىرعىزسىن با، كوڭىلدەرى قورا جاققا اۋا باستاعاسىن، سۇڭعىلا اسابا توي يەسىنىڭ قۇلاعىنا ءبىر سىبىرلاپ الىپ «ورىسشا ايتقاندا - انتراكت، قازاقشا ايتقاندا - «ال تۇرايىق»، - دەپ ساڭق ەتكىزدى. ونسىز دا ارەڭ شىداپ وتىرعان جۇرت قوپارىلا كوتەرىلىپ ەسىكە قاراي بەتتەدى. سىرتتاعى سارت-سۇرت مۋزىكا دا جۇرتتىڭ دەلەبەسىن قوزدىرىپ بارادى. ەلەمەس تە سولارمەن بىرگە يرەلەڭدەگىسى كەلىپ ۇمتىلا ءتۇستى دە، جيگۋليىن قورشاپ تۇرعان توپ كىسىنى كورىپ، جان-تانىمەن تاعى ءبىر ماقتاۋ ەستىگىسى كەلىپ كەتتى. جەتپەي-اق تا بايقادى - مىنالاردىڭ تۇرىسى بولەك: جان تاپسىرعالى جاتقان جانۋاردى قورشاپ تۇرعان قۇزعىنداردى كورىپ پە ەدىڭىز؟ كورسەڭىز، جيگۋلي جانىنداعىلار ەلەمەسكە وسى كورىنىستى ەسكە سالدى. جۇرەگى ءبىر ءتۇرلى سۋ ەتە قالعان جىگىتىڭە جۇرت جارىلىپ جول بەردى. شىققىر كوزى بىردەن كوردى: الدەكىم ءبىر وتكىر نارسەمەن ماشينانىڭ بۇيىرىنە ايقۇش-ايقۇش تەرەڭ سىزات سالىپتى. جانى شىعىپ كەتە جازداسا دا ەلەمەس بۇل قاستاندىق قولىنان كەلۋى مۇمكىن دەگەن كىسىلەردىڭ ءتىزىمىن ءبىر سەكۋند ىشىندە كوز الدىنا كەلتىرىپ ۇلگەردى. قولىنا تۇسسە، قاسكۇنەمدى قىلعىندىرىپ ولتىرەردەي بولىپ قالشىلداعان وعان تۋ سىرتىنان بىرەۋدىڭ كەڭك-كەڭك ەتكەن كۇلكىسى تۇرپىدەي ءتيدى. ىرگەلەس كورشىسى ەكەن. «اتاڭنىڭ باسىنا كۇلەسىڭ بە؟» دەپ ارس ەتە قالعان داۋىس ەلەمەسكە ءوز اۋىزىنان ەمەس، باسقا بىرەۋ ايتقانداي بوتەن ەستىلدى. ادەتتە جاسى دا ۇلكەن، ورىنى دا بار سىيلاس كورشىسىنە ول بىلاي سويلەمەس-ءتى، بىراق وسى جولى ءوز ىسىنە جاۋاپ بەرە الاتىنداي جاعدايدا ەمەس ەدى. قايتا كورشىسى سابىرلى ەكەن، جايىمەن عانا: «ءاي، سەنىڭ اتامدا نە شارۋاڭ بار، ودان دا بالاڭا يە بولساڭشى» - دەدى. جالت قاراعاندا كوزىنە مونشاعا سۇيەپ قويعان قاڭىلتىردى تسيركۋل سياقتى پالەمەن تەرلەپ-تەپشىپ سىزعىلاپ جاتقان ۇشكە تولار-تولماس بالاسى ءتۇستى. ەلەمەس وسى جەردەن باستاپ ءبىر تۇسىنىكسىز كۇيگە ءتۇستى. ءوزى سول تۇرعان جەرىندە قالىپ، بويىنان باسقا ءبىر دەنە جۇلقىنا ءبولىنىپ شىققانداي بولدى. ءسويتىپ، بولعان سويقاننىڭ ءبارىن - التى اتتاپ بالاسىنىڭ جانىنا جەتىپ بارعانى، تسيركۋلدى قولىنان جۇلىپ الىپ، ءسابيىنىڭ قولىنا بىرنەشە قايتا سۇققىلاعانى، اراشالاعان اعايىنعا بوي بەرمەستەن ءالى دە جازالاماقشى بولىپ قايتا-قايتا ۇمتىلعانى، بارلىعىن ءوزى ەمەس، الگى دەنە ىستەگەندەي، ال ءوزى وقيعانى ءبىر سۇمدىق شىتىرمان كينودان كورىپ وتىرعانداي اسەردە ءجۇردى... وسى سۇمدىققا ءبىر القا جاندى بۇرالقى كۇيگە سالىپ قويعان بيدەن بوس ساناۋلى ادام عانا كۋا بولدى، وسى ساناۋلىنىڭ ىشىنەن ەكى قارت قانا: «بالانى شىرقىراتقان مۇنداي تويىڭ قۇرسىن»، - دەپ، ءبىر تۇكىرىپ كەتىپ قالدى، باسىم كوپشىلىگى: «ءوي، وزىنە سول كەرەك، نەسى بار ەدى مىنانداي دۇنيەنى ءبۇلدىرىپ»، - دەگەن ماعىناداعى اڭگىمەنى ايتىپ، تۇك بولماعانداي ىشكە قاراي بەتتەدى. ەلەمەستى دە ءۇي ىشىنەن تاپتى. تەك بۇل ەلەمەس وزگەشە ەدى. توي باسىنداعى بال-بۇل جايناعان كۇيى جوق، ءتىپتى ۇزىلىستەگى ۇسقىنى الەم-تاپىرىق بولعان اشۋلى قالپى دا ەمەس، جىنىنان ايرىلعان باقسىداي سولپيىپ، ءجۇنى جىعىلىپ قالعان ەلەمەس. جۇگەنىن جانىنداعىلارعا بەرىپ، الدىنا كەلگەن رومكەنى قۇيىلسا قاعىپ تاستاپ، قۇيىلماسا كوزىن ءبىر نۇكتەدەن الماستان ءۇنسىز، سۇلىق وتىر. توي تارقاعانشا وسى قالپىنان اينىمادى. توي باسىنداعى بالداي ءتاتتى سوزدەردىڭ دە قۇنى كەتىپ قالعانداي. كەزەكتى قىزىل ءسوزدىڭ كوسەمىنە كوز قيىعىن سامارقاۋ سالىپ، زورعا جىميىپ ارەڭ وتىر، بارا-بارا ودان دا قالدى...
«باتىر بىزگە بەتىن بۇرمادى»، - دەپ قاتتى قاپا بولعان قاۋىم دا كورىنبەيدى، ءتىپتى تاڭ اتقالى زارجاق بولىپ ماقتاپ جاتقان جايساڭى زىم-زيا جوق بولىپ كەتسە دە بايقار ەمەس، اركىمنىڭ ءوز قىزىعى وزىندە...
...تاڭەرتەمەن ءبىر-ەكى رەت قاسىنا كەلىپ، «اكەسى، تۇرساڭشى، مىنا بالا اۋىرىپ تۇر»، - دەگەن ايەلىن اقىرىپ قۋىپ جىبەردى. سودان اجەتحاناعا بارىپ كەلگەنى بولماسا، باس كوتەرمەستەن تۇسكە دەيىن جاتتى. ارتىنان «باس جازۋعا» قۇرداستارى كەلدى، ولارمەن ءبىراز وتىرىپ، اقىرىن ەسىن جيعان سوڭ عانا، وندا دا ىستىق سورپا ىشكىسى كەلگەن سوڭ، «ءاي، وسى قايدا؟» - دەپ ايەلىن ىزدەي باستادى. «بالانى الىپ اۋرۋحاناعا كەتكەن»، - دەگەن جاۋاپ وعان الاڭ كىرگىزە المادى، كەرىسىنشە قۇرداستارىنىڭ «قاپ، جاپ-جاڭا ماشينانى قۇرتقانىن قاراشى» دەگەن سوزدەرى اشۋ-ىزاسىن قايتا قوزدىرىپ، ەندىگى اڭگىمە جاقسىلىقتى باعالامايتىن بالالار، قادىر بىلمەيتىن قاتىن جايىنا ويىسقانىن بىلەدى، اياعى تاعى ەسىندە جوق.
اڭقاسى كەۋىپ، قاتتى شولدەگەن كۇيى ءتۇن ورتاسى اۋا ءبىر ويانىپتى. داۋىستاپ ەدى، ەشكىم كەلە قويمادى. ارەڭ دەگەندە سىرتقا شىعىپ، اۋىزىن اققا تيگىزگەننەن سوڭ عانا ايەل-بالاسىنىڭ اۋرۋحانادان ءالى كەلمەگەنىن ءبىلدى. ءويتىپ-ءبۇيتىپ كيىنىپ، جۋىنىپ-شايىنۋدىڭ ىرىمىن جاساپ، باسى قازانداي بولىپ اۋرۋحاناعا تەك تاڭ اتا جەتتى. الدىنان ۇشىراسقان مەدبيكە اماندىق-ساۋلىق جوق، «وپەراتسيا الدەقاشان ءبىتتى»، - دەپ دۇڭك ەتە ءتۇسىردى.
ەلەمەس جان ۇشىرعان كۇيى بالالار پالاتاسىنا جەتتى. بولمەلەردىڭ ءبىرىنىڭ ەسىگىن جۇلقي اشىپ، ءتۇرى الەم-تاپىرىق بولىپ كىرىپ كەلگەندە، داكەمەن ورالعان قولىنىڭ باسى شولتاڭ ەتكەن بالاسى كوزى شاراسىنان شىعا جازداپ، «اكە، ەندى ماشيناعا تيمەيمىن!» - دەپ شىڭعىرىپ جىبەردى...
...وسى وقيعا ماعان قاتتى اسەر ەتتى. اۋەلگىدە «اتاڭا نالەت، اراق» - دەپ، كىنانىڭ كوبىن «اششى سۋعا» اۋدارعان ەدىم. ارينە، بۇل جەردە اراقتىڭ ەشقانداي قاتىسى جوق، - دەۋ مۇلدە قاتە بولار ەدى. ازدى-كوپتى ىشىلگەن اراق ەرتە مە، كەش پە، سول ازدى-كوپتى پالەسىنە ۇرىندىرماي قويمايدى. بۇل دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن اكسيوما. الايدا اتالمىش وقيعا تۋرالى سان ويلانىپ وتىرىپ، شەشۋشى ءرولدى اراق اتقارعانىنا كۇمان كەلتىردىم. مەنىڭشە، دۇنيە جيناۋ جولىنداعى جانتالاس ەلەمەستىڭ جۇرەگىن قاتايتىپ جىبەرگەن سياقتى. ال جۇرەكتىڭ قاتايۋى ماتەريالدى يگىلىكتەردىڭ (اقشا، ءۇي، ماشينا...) رۋحاني قۇندىلىقتاردان (ماحاببات، ۇيات، مەيىرىم...) جوعارى باعالانۋىنا اكەلىپ سوعادى. جۇرەكتىڭ دۇنيەگە بايلانۋى، ىشىلگەن ەسەپسىز اراق-شاراپ باياندالعان سويقاننىڭ العىشارتىن جاسادى، ياعني اكەنىڭ ءوز بالاسىنا جاساعان وسىنداي قاتىگەزدىگى دۇنيەقۇمارلىق پەن اراقتىڭ قوسارلانعان قياناتىنىڭ ناتيجەسىندە عانا مۇمكىن بولدى. مەن وقىرماندارعا ءوز پىكىرىمدى تىقپالاۋدان اۋلاقپىن، اركىم ءوز ويىن ورتاعا سالسا ءتىپتى قۇبا-قۇپ بولار ەدى.
قازىرگى تەحنيكا دامىعان زاماندا ماشيناعا تۇسكەن سىزاتتى تىگىسىن بىلدىرمەي جاماپ جىبەرۋ قيىن ەمەس. ال سورى قايناعان ەلەمەسىمىز ەرتەلى-كەش شاپقىلاپ، كۇرەپ اقشا تاۋىپ، بالاسىنا شەتەلدىڭ شەبەر دارىگەرى ارقىلى كەرەمەت پروتەز ىستەتسە دە، ول قولدى ءجۇز پايىز اۋىستىرا الا ما؟ ءتىپتى اۋىستىرعان جاعدايدىڭ وزىندە ءسابي جۇرەگىنە تۇسكەن جارانى قاي شەبەرگە جاماتادى؟ بالاسىنىڭ ماحابباتىنا قالاي يە بولا الادى؟! وسىنداي ءجايتتىڭ ءوز باسىمىزدان وتپەسىنە بەك سەنىمدىمىز بە؟!
«اباي-اقپارات»
