بۇگىندە قازاقستانداعى تولقۋلاردىڭ سەبەبى مەن سالدارىن تالقىلاپ جازباعان گازەت، ايتپاعان باق قالمادى. بىراق بۇل جاعدايعا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ قازاقستاننىڭ بۇرىنعى ەنەرگەتيكا ءمينيسترى، قۋعىنداعى الاياق ءارى ساياساتكەر، وليگارح مۇحتار ءابىليازوۆ جاۋاپ بەردى. ول قازىر فرانتسيادا تۇرادى.

ءابىليازوۆتىڭ ءومىربايانى وتە قىزىق جانە كولەڭكەلى تۇستارى جەتەرلىك. مۇحتار 1991 جىلى عىلىمنان كەتىپ، «ءمادينا» شاعىن كاسىپورىندارىنىڭ ديرەكتورى بولدى. ەكى جىلدان كەيىن – «استانا-حولدينگ» پرەزيدەنتى.

1998 جىلدىڭ ساۋىرىندە تابىستى كاسىپكەر ەنەرگەتيكا، يندۋستريا جانە ساۋدا ءمينيسترى بولادى. 1999 جىلدىڭ قازان ايىندا ول قىزمەتىنەن بوساتىلدى. قاراجاتتى جىمقىردى، كىرىستى جاسىردى، بجك قۇرۋ، قىزمەتتىك وكىلەتتىگىن اسىرا پايدالاندى دەگەن ايىپتار بويىنشا تەرگەۋدە تارتىلدى.

2002 جىلى ءابىليازوۆ قاماۋعا الىندى. سوت ۇكىمىمەن 6 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. بىراق كاسىپكەر ءبىر جىلعا جەتەر-جەتپەس تۇرمەدە وتىردى، سودان كەيىن قازاقستان پرەزيدەنتى وعان راقىمشىلىق جاسادى. راقىمشىلىق جاساۋ ءۇشىن ءابىليازوۆ پرەزيدەنتتەن كەشىرىم سۇراپ، ەندى قىلمىس جاسامايتىنىن ۆيدەوعا ايتقان ەدى. اتالمىش ۆيدەو ءالى دە عالامتوردى شارلاپ ءجۇر.

2003 جىلى ول «كراسنويارسكرايۋگول» اق ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، ەكى جىلدان كەيىن ول «ەۋرازيا» ينۆەستيتسيالىق-ونەركاسىپتىك توبى» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىنىڭ پرەزيدەنتى بولدى. ارتىنشا ءتورت جىل بويى بتا جيرەكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى قىزمەتىنە جايعاستى.

2009 جىلى ونىڭ قىزمەتىن زاڭسىز دەپ تاۋىپ، ونى لاۋازىمىنان الىپ تاستادى. مۇحتار ءابىليازوۆ بولسا سوت شەشىمى مەن تەرگەۋ-تەكسەرۋدى كۇتپەستەن ۇلىبريتانياعا قاشىپ كەتتى. ءدال سول جىلى رەسەي الاياققا قاتىستى ءىس اشتى، اتالمىش ءىستىڭ بارىسىندا قازاقستاندىق بانك 70 ملن دوللار قارجىدان ايىرىلعانى بەلگىلى بولدى.

Times جۋرنالى ءابىليازوۆ جايلى بىلاي دەپ جازعان بولاتىن: «ءابىليازوۆتى الەمدەگى ەڭ باي قاشقىن سانايدى جانە ول رەسەي، ۋكراينا، قازاقستاندا ىزدەۋدە ءجۇر. مۇحتار بەس ملرد دوللار قازاقستان بانكىنەن ۇرلادى دەپ ايىپتالۋدا. وعان قاتىستى نيۋ-يورك سوتى دا ءىس اشۋى مۇمكىن. ال ۇلىبريتانيا سوتى بولسا ونى ەلگە قايتارۋدى سۇراپ وتىر». بۇل جازبادان ءابىليازوۆتى الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرى الاياقتىق ءىسى بويىنشا ىزدەستىرىپ جاتقانىن ناقتى تۇسىنە الامىز.

ءابىليازوۆ «قىزمەت بابىن پايدالانىپ، قاراماعىنداعى وففشورلىق كومپانيالارعا كوممەرتسيالىق ەمەس نەسيەلەر بەرىپ، ميللياردتاعان دوللاردى جىمقىرعان». بولجالدى الاياقتىق قۇرباندارى اراسىندا Royal Bank of Scotland, Barclays جانە HSBC بار. ولار دا قاشقىندى كۇن-ءتۇن دەمەي ىزدەپ جۇرگەنىنە ءبىراز جىل بولدى. ال قازاقستاندا ءابىليازوۆ بانكتەن اقشا ۇرلاعانى ءۇشىن سىرتتاي 20 جىلعا سوتتالدى.

2012 جىلدىڭ اقپانىندا بريتاندىق سۋديا تير ءابىليازوۆتى «بىرنەشە رەت اۋىر زاڭ بۇزۋشىلىقتار جاسادى» دەپ تاۋىپ، سوتتى قۇرمەتتەمەگەنى ءۇشىن ونى سىرتتاي 22 ايعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ تۋرالى ۇكىم شىعاردى. ۇزاق سوت پروتسەسىندە تير ءابىليازوۆتى «ناعىز وتىرىكشى» دەپ سيپاتتادى.

ەكىنشى سۋديا، لورد كەي: «ءابىليازوۆ مىرزادان گورى سوت شەشىمدەرىنە قاتىستى تسينيزممەن، وپپورتۋنيزممەن جانە الداۋمەن ارەكەت ەتكەن كوممەرتسيالىق سوتتالۋشىنى ەلەستەتۋ قيىن»، - دەدى. ءابىليازوۆ بۇل ۇكىمدى تىڭداۋ ءۇشىن سوتقا كەلمەدى، دەپ جازادى Times. سەبەبى ول بۇل كەزدە ۇلىبريتانيادان فرانتسياعا قاشىپ كەتكەن بولاتىن.

ۇلىبريتانيا ءابىليازوۆتى ىزدەۋ تىزىمىنە ەنگىزدى. ەۋروپادا ەكس-بانكير «ليۋكس ۆيللالارىندا» جاسىرىنىپ وتكىزگەن «فرانتسۋز كەزەڭىن» باستادى. ول ۇزاق ۋاقىت بويى قاماۋعا الىنباۋ ءۇشىن قاشىپ جۇرگەنىن Times جازدى. سايىپ كەلگەندە، ءابىليازوۆ فرانتسۋز پوليتسياسىنىڭ رەيدىنىڭ ناتيجەسىندە ءوزىنىڭ سوڭعى باسپاناسىندا – كانن ماڭىنداعى موين-سارتۋ اۋىلىنداعى التى بولمەلى ۇيدە ۇستالدى.

گازەت بىلاي دەپ حابارلايدى: «ونىڭ سۋررەيدەگى 100 اكر بولاتىن وكلەندس ساياباعى ساتىلدى، ول وعان يەلىك ەتكەنىن مويىندامادى. قۇنى 25 ميلليون فۋنت ستەرلينگ بولاتىن مۇلىكتە جابىق باسسەين، پولو الاڭى جانە تاعى ءتورت كوتتەدج بولدى».

2014 جىلى ۇلىبريتانيا ابىليازوۆكە ونىڭ بوسقىن مارتەبەسىن الىپ تاستاۋ نيەتى تۋرالى حابارلاعان بولاتىن. سول كەزدەگى پرەمەر-مينيستر دەۆيد كەمەرون بۇل ءىستى «قازاقستانمەن جاقىنداسۋ جولىنداعى كەدەرگى» دەپ اتادى.

2015 جىلى فرانتسيا ءابىليازوۆتى رەسەيگە دەپورتاتسيالاۋدان باس تارتتى. سوت «ءوتىنىش ساياسي سەبەپتەرمەن جاسالعان. بۇۇ-نىڭ قۇقىق قورعاۋشىلارى ەكستراديتسيالانسا، ونى ازاپتاۋعا ۇشىراۋى مۇمكىن دەپ قورقادى» دەپ قىسقا قايىردى.

2019 جىلدىڭ شىلدەسىندە ۇلىبريتانيا ءابىليازوۆتى قاماۋعا الۋ وردەرىن ەكى جىلعا ۇزارتتى، ال 2020 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە ەكس-بانكيرگە فرانتسيادا بوسقىن مارتەبەسى بەرىلدى.

بريتاندىق دەپۋتات دەميان كوللينز ونى ۇلىبرياتانياعا قايتارۋ كەرەك دەپ سانايدى.  بريتان پارلامەنتىنىڭ دەپۋتاتى «فرانتسيا وعان ساياسي باسپانا بەرگەنىنە قاراماستان، ءابىليازوۆتى بريتان سوتىنا قايتارۋ كەرەك» دەگەن ويدا.

«بىراق ازىرگە بۇكىل فرانتسيانىڭ مەملەكەتتىك اپپاراتىنىڭ سالماعى ونىڭ جاعىندا بولعاندا، ءابىليازوۆ - ەركىن ادام. ۇلىبريتانيا ۇكىمەتى مەن ۇلتتىق قىلمىس اگەنتتىگى ونىڭ ءىسى تۋرالى ءۇنسىز قالادى جانە وليگارحتاردىڭ بۇل قاراڭعى الەمىندە ونىڭ قۇربانى نەمەسە زۇلىمدىعى تۋرالى قۇپيا ەشقاشان اشىلماۋى مۇمكىن»، - دەپ قورىتىندىلادى Times.

ءابىليازوۆ ۋكراينادا ورنالاسقان شتاب-پاتەردى قارجىلاندىرىپ، قازاقستانداعى قازىرگى كوتەرىلىستى دايىنداۋعا قاتىسقانىن جاناما مويىنداپ، ءتۇرلى ارنالارعا سۇحبات بەرۋدە. الايدا ونىڭ بۇل ءىسى، وعان قاتىستى تاعى ءبىر ءىستىڭ اشىلۋىنا سەبەپكەر بولماق.

كا مىرزا

Abai.kz