«جاقسىلىققا، ىزگى ىستەرگە جاردەمدەسىڭدەر.  كۇنا جاساۋعا جانە دۇشپاندىق ارەكەتتەرگە بولىسپاڭدار. اللاھ تاعالادان قورقىڭدار! اللاھ تاعالانىڭ ازابى قاتتى»  («ءمايدا»  سۇرەسى،  2-ايات).

بىلتىر عانا قۇرىلعان سۋ جاڭا ءدىن ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى ق. لاما ءشارىپ ءوز قىزمەتىن ەڭ الدىمەن ەلىمىزدەگى يسلام ءدىنىن ءوز ءال-قادىرىنشە جۇرگىزىپ جاتقان ءدىني باسقارما مەن ونىڭ مەشىتتەرىنە «رەفورما» جاساۋدان باستاۋعا كىرىستى دە، وزىنە «وداقتاس» ەتىپ، ۇشارىن جەل، قونارىن ساي بىلەتىن ءدىنبۇزار مۇرات تەلىبەكوۆپەن ءتىل تابىستى. قۇداي ساقتاپ، جۇزەگە اسپاي قالعان «رەفورماسىنا» توقتالماس بۇرىن ءدىنبۇزار مۇرات تەلىبەكوۆ دەگەننىڭ كىم ەكەنىن قالىڭ وقىرمانعا تانىستىرايىق.

«جاقسىلىققا، ىزگى ىستەرگە جاردەمدەسىڭدەر.  كۇنا جاساۋعا جانە دۇشپاندىق ارەكەتتەرگە بولىسپاڭدار. اللاھ تاعالادان قورقىڭدار! اللاھ تاعالانىڭ ازابى قاتتى»  («ءمايدا»  سۇرەسى،  2-ايات).

بىلتىر عانا قۇرىلعان سۋ جاڭا ءدىن ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى ق. لاما ءشارىپ ءوز قىزمەتىن ەڭ الدىمەن ەلىمىزدەگى يسلام ءدىنىن ءوز ءال-قادىرىنشە جۇرگىزىپ جاتقان ءدىني باسقارما مەن ونىڭ مەشىتتەرىنە «رەفورما» جاساۋدان باستاۋعا كىرىستى دە، وزىنە «وداقتاس» ەتىپ، ۇشارىن جەل، قونارىن ساي بىلەتىن ءدىنبۇزار مۇرات تەلىبەكوۆپەن ءتىل تابىستى. قۇداي ساقتاپ، جۇزەگە اسپاي قالعان «رەفورماسىنا» توقتالماس بۇرىن ءدىنبۇزار مۇرات تەلىبەكوۆ دەگەننىڭ كىم ەكەنىن قالىڭ وقىرمانعا تانىستىرايىق.

قانشاما جىلداردان بەرى يسلامعا جاتپايتىن احمادياشىلاردىڭ جىرتىسىن جىرتىپ كەلە جاتقان مۇرات تەلىبەكوۆتىڭ ءومىربايان پاراقشاسىندا  ماماندىعى جۋرناليست دەپ كورسەتىلگەن. تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى.  كەزىندە بىرنەشە تەلەارنالارعا باسىن سۇعىپ كورگەنىمەن، سىيىسپادى. سودان كەيىن ءبىراز ۋاقىت يرينا پەترۋشوۆانىڭ باسشىلىعىنداعى «رەسپۋبليكا»  گازەتىنىڭ رەداكتسياسىمەن قارىم-قاتىناس ورناتتى. كەزىندە ءوزىن حالىقارالىق يسلام ليگاسىنىڭ مەنشىكتى ءتىلشىسىمىن دەپ تە كولگىرسىدى. حالىقارالىق ۇيىمداردان از-كەم حابارى بار جان حالىقارالىق يسلام ليگاسى مەن باق-نىڭ اراسىندا جەر مەن كوكتەي ايىرماشىلىق بارىن بىلەتىن بولار. بۇل مۇسىلمان ەلدەرىنىڭ باسىن قوسقان ىرگەلى حالىقارالىق ۇيىم. نەگىزى 1962 جىلى قالانىپ، شتاب پاتەرى مەككە شاھارىندا ورنالاسقان. ۇيىمنىڭ باستى ماقساتى  -  مۇسىلمان  ەلدەرىنىڭ  ءدىني قارىم-قاتىناستارىنا باسىمدىق بەرۋ ارقىلى  ونىڭ ىقپالىن كۇشەيتۋ.  ءوزىن حالىقارالىق يسلام ليگاسىنىڭ مەنشىكتى تىلشىسىنە بالايتىن م. تەلىبەكوۆتىڭ ماقالالارىنان  كوزى قاراقتى وقىرمان يسلام جايىندا  ءبىراۋىز دا بايىپتى ءسوز تاپپاسى حاق. الايدا،   مۇسىلماندىقتى بەت-پەردە ەتۋ وعان ۇناعانى سونشالىق اراعا كوپ ۋاقىت سالماي-اق «قازاقستان مۇسىلماندارى وداعى» اتتى قۋىرشاق  ۇيىمنىڭ ءوزىن-ءوزى سايلاعان توراعاسى بولىپ شىعا كەلدى. ول جىرتىسىن جىرتىپ جۇرگەن احماديانىڭ يسلامعا قانشا قايناسا دا سورپاسى قوسىلمايتىنىن مۇسىلماندار جاقسى بىلەدى. العاشقىدا ادىلەت ورگاندارىنىڭ قمدب-نى ەل مۇسىلماندارىنىڭ اتىنان تەك ءدىني باسقارمانىڭ  عانا سويلەي الاتىنىن العا تارتىپ،  ۇيىمدى تىركەۋدەن باس تارتقان-دى.  دەگەنمەن،  قۋلىعىنا قۇرىق بويلاتپايتىن ول ايلاعا كوشىپ، «قازاقستان مۇسىلماندار وداعىنىڭ جەكە قايىرىمدىلىق قورى» دەگەن اتاۋمەن تىركەلىپ كەتتى. ءوزى ونىڭ قۇرىلتايشىلارىنىڭ قاتارىندا دا جوق. بۇگىندە بۇل قۋىرشاق ۇيىمنىڭ قاراعاندى مەن شىمكەنتتە فيليالدارى جۇمىس ىستەۋدە. «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىن ۇيلەستىرۋ ارقىلى مۇقتاج جاندارعا  دەمەۋشىلەر ارقىلى ماتەريالدىق جانە رۋحاني  كومەك كورسەتۋ، جەكە ادامنىڭ دامۋىن قالىپتاستىرۋ»، - دەپ جارعىسىندا ءوز «ماقساتتارىن» ايقىنداعانىمەن وعان ساي جۇمىس ىستەپ، ەڭ بولماسا ءبىر رەت تە قايىرىمدىلىق ءىس-شاراسىن وتكىزبەگەنى اتىنا زاتى ساي كەلمەيتىندىگىن كورسەتەدى.

«جەكە ادامنىڭ دامۋىن قالىپتاستىرۋ» دەگەن ادەمى سوزدەر ءىس جۇزىندە جۇزەگە استى ما؟  ەشقانداي مۇشەسى جوق ۇيىمعا ءوزىن-ءوزى توراعا سايلاپ العان ونىڭ العاشقى جۇمىسى ەل مۇمىندەرىنىڭ قارا شاڭىراعى قمدب-مەن جاعالاسۋدان باستالدى.  ويتكەنى، احمادياشىلاردىڭ جىرتىسىن جىرتۋشى مۇرات تەلىبەكوۆتىڭ ەل مۇسىلماندارىنىڭ اتىنان سويلەۋگە شاريعاتقا سالسا دا، ادامگەرشىلىك اياسىنا سالسا دا ەشبىر قيسىنى كەلمەيدى. وسىلايشا  قمدب -مەن قمو - اراسىنداعى (كيكىلجىڭ قولدان ادەيى ۇيىمداستىرىلعان  دەمەسكە لاج جوق) ءباسپاسوز بەتتەرىندە جارىق كورىپ جاتتى.  بۇعان تورەشىلىك ەتىپ، «ءاي دەر اجە، قوي دەر قوجا» تابىلمادى. امالسىز ءدىني باسقارما ونىڭ زاڭسىز ءىس-ارەكەتتەرى ءۇشىن ادىلەت ورىندارىنا جۇگىنۋگە ءماجبۇر بولدى. ەندى سولاردىڭ بىرنەشەۋىن ءتىزىپ وتسەك:

1.   2005 جىل، ءساۋىر.    قمدب-نىڭ توراعاسى،   باس ءمۇفتي ءابساتتار قاجى دەربىسالى  قر پارلامەنتىنە حات جولداپ، «سترانا ي مير» گازەتىنە جاريالانعان م. تەلىبەكوۆتىڭ ماقالاسى دىنارالىق وشپەندىلىكتى قوزدىراتىنى جايىندا  مالىمدەپ، جاۋاپقا تارتىلۋىن  سۇرادى.

2. 2005 جىل مامىر. «مەگاپوليس» گازەتىندە م. تەلىبەكوۆتىڭ    «ءپاتۋاسى» ء(پاتۋا-شەشىمدى تەك ءدىني باسقارما بەرۋگە قۇقىلى)  جاريالانۋىنا وراي  باس ءمۇفتي ارنايى مامانداندىرىلعان سوتقا تالاپ ارىز ءتۇسىردى.  ويتكەنى، ماقالا شىققان كەزدە   قازاقستان مۇسىلماندار وداعى ۇيىمىنىڭ قايىرىمدىلىق قورى ءالى رەسمي تىركەۋدەن وتپەگەن ەدى. ال،  م. تەلىبەكوۆ «ءپاتۋا» بەرگەندە اتالمىش ۇيىمنىڭ باسشىسى دەپ قول قويعان.  وسىعان وراي  سوت م. تەلىبەكوۆكە 10 اەك (9710 مىڭ تەڭگە)  كولەمىندە ايىپپۇل سالىپ، اكىمشىلىك جاۋاپقا تارتتى.

3. 2005 جىل، ماۋسىم.  باس ءمۇفتي  قمو-نى تىركەمەۋ جونىندە  الماتى قالاسىنىڭ ارنايى مامانداندىرىلعان سوتىنا جانە قالالىق ادىلەت باسقارماسىنا تالاپ-ارىز ءتۇسىردى. الايدا سوت تالاپ-ارىزدىڭ ورىندالۋى مۇمكىن ەمەستىگىن العا تارتىپ، ءوتىنىش قاناعاتتاندىرىلمادى. وسىلايشا ەل مۇسىلماندارى اراسىنا جىك سالۋشى ۇيىم پايدا بولدى.

4. 2005 جىل، شىلدە. «نۇر-مۇباراك»  مىسىر يسلام مادەنيەتى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ  پرورەكتورى  ءشامشيددين كەرىم قمو جانە «31» تەلەارنا    «ۋنيۆەرسيتەتتىڭ  بەدەلىنە نۇقسان كەلتىردى» دەپ 3 ميلليون تەڭگە وتەماقى تالاپ ەتىپ،  الماتى قالاسىنىڭ مامانداندىرىلعان سوتىنا تالاپ-ارىز ءتۇسىردى. دەگەنمەن،  اتالمىش ۋنيۆەرسيتەتتىڭ رەكتورى، دوكتور ءحيجازيدىڭ تالاپ-ارىزدان باس تارتۋىنا بايلانىستى سوت وتىرىسى وتپەي قالدى.

5. 2005 جىل، قىركۇيەك. قمدب-نىڭ توراعاسى،  باس ءمۇفتي ءابساتتار قاجى دەربىسالى  مۇسىلماندار اراسىندا  ۇرەي تۋعىزدى دەپ  م. تەلىبەكوۆتىڭ ۇستىنەن  الماتى قالاسىنىڭ پروكۋراتۋراسىنا ارىز ءتۇسىردى.  بۇعان سەبەپ  توتەنشە جاعداي ورىن العاندا مەشىتتەردە ءورت قاۋىپسىزدىك شارالارى ەسكەرىلمەگەنى جونىندە   م. تەلىبەكوۆتىڭ ورىنسىز جالا جاۋىپ، قمدب-نى ايىپتاۋى.  پروكۋراتۋرا  م. تەلىبەكوۆتەن جازباشا  تۇسىنىكتەمە الدى.

6. 2005 جىل، قازان.  باس ءمۇفتي ءابساتتار قاجى دەربىسالى  «مەگاپوليس» گازەتىندە «يسلام يسلامعا قارسى»  دەگەن تەلىبەكوۆتىڭ  ماقالاسىنا وراي  الماتى قالاسى، بوستاندىق اۋدانىنىڭ سوتىنا شاعىمدانىپ، «ار-نامىسى مەن بەدەلىنە نۇقسان  كەلتىردى» دەپ اۆتوردان   جانە گازەت رەداكتسياسىنان 10 ميلليون تەڭگە مورالدىق وتەماقى تالاپ ەتتى.  سوت جاۋاپكەردى كوپشىلىك الدىندا كەشىرىم سۇراۋىن مىندەتتەپ،  50  مىڭ تەڭگە تالاپكەرگە  تولەۋگە شەشىم شىعاردى.

7.  2005 جىل، قاراشا.   «مەگاپوليس»  گازەتى   باس مۇفتيدەن كەشىرىم سۇراپ،  ماقالا جاريالادى. الايدا،  اۋداندىق سوتتىڭ شەشىمىنە قاناعاتتانباعان  ءا. دەربىسالى  قالالىق سوتقا اپپەلياتسيالىق شاعىم ءتۇسىرىپ،   جاۋاپكەرلەردەن  10 ميلليون تەڭگە  تولەۋدى تالاپ ەتتى.  قالالىق سوت ارىزدى قاراپ شىعىپ، اۋداندىق سوتتىڭ شەشىمىن وزگەرىسسىز قالدىردى.

8. 2005 جىل. جەلتوقسان. الماتى قالاسىنىڭ  ادىلەت دەپارتامەنتى  «قازاقستان مۇسىلماندار وداعىنىڭ قايىرىمدىلىق قورىنىڭ تاراتىلۋى مۇمكىن ەكەندىگىن ەسكەرتىپ حات جولدادى.  ويتكەنى، قوردىڭ زاڭدى مەكەن-جايى ناقتى تۇرعىلىقتى جەرىمەن سەيكەس كەلمەيتىندىگى جانە قۇرىلتايشىنىڭ باسشى قىزمەتىن اتقارمايتىنى  انىقتالعان.

9. 2005 جىل، جەلتوقسان.  قمدب ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزىپ، وعان جينالعاندارعا   قازاقستان مۇسىلماندارى وداعىنىڭ قايىرىمدىلىق قورىن   زاڭسىز ۇيىم دەپ جاريالادى.

10.  الماتى قالاسىنىڭ ارنايى مامانداندىرىلعان سوتى ءا. دەربىسالىنىڭ  تالاپ ارىزى بويىنشا  بوستاندىق اۋدانىنىڭ پروكۋراتۋراسىنىڭ  قوزعاعان اكىمشىلىك  ءىسى بويىنشا  سوت وتىرىسىن وتكىزدى.  بۇعان سەبەپ  قمو-نىڭ جانىنان  قۇرىلعان  ورتالىق ازيا بويىنشا ادام قۇقىقتارى جونىندەگى  مۇسىلمان كوميتەتىنىڭ قر پرەزيدەنتى  ن. نازارباەۆقا جولداعان اشىق حاتى.  ويتكەنى، مۇسىلمان كوميتەتى  مەملەكەتتىك تىركەۋدەن وتپەگەن بولاتىن.  سوت قمو-نا 10300 تەڭگە كولەمىندە ايىپپۇل سالدى.

ارينە، بۇل ءتىزىمدى ارى قاراي دا جالعاستىرۋعا بولادى. بىراق، بۇدان مۇسىلمان جاماعاتىنا  تيەر پايدا جوق. مۇنان كورىنىپ وتىرعانىنداي بۇل قوردىڭ جارعىسىندا دىنمەن ەمەس، قايىرىمدىلىق ءىس-شارالارمەن شۇعىلداناتىنى اتاپ كورسەتىلگەن. ايتسە دە، م. تەلىبەكوۆتىڭ ءىس-ارەكەتى تەك دىنگە، مۇسىلماندار اراسىنا ىرىتكى سالۋ عانا. مۇنى تىركەگەن ادىلەت ورىندارى «بايقار، سەزەر، كورەر» ەمەس.

م. تەلىبەكوۆ  قاشان قاراساڭ ورىندالۋى وتە كۇماندى يدەيالاردى ايتىپ، جۇرتتى ەلەڭ ەتكىزۋدىڭ حاس شەبەرىنە اينالعان.  ول ءتىپتى ءوزىن مۇسىلمانداردىڭ جانە  وزگە دىندەگىلەردىڭ    «ناعىز  قورعاۋشىسى»  ەتىپ كورسەتۋدەن جانە  وسى جايىندا تىلشىلەرگە سۇحبات بەرۋدەن ەش جالىققان ەمەس.   «جەكە تۇلعانىڭ دامۋىن قالىپتاستىرامىن» دەپ تىراشتانىپ جاتقانى.  شاماسى ءوزىن  جۇرت تەز ۇمىتىپ كەتەدى-اۋ قاۋىپتەنسە كەرەك.

ءوزىن-ءوزى توراعا سايلاپ العان  اتى دارداي  «قازاقستان مۇسىلماندار وداعى» اتتى ۇيىمدا نەبارى 2-3 ادام شتاتتا تىركەۋلى تۇر. ونىڭ ءوزى جاي كوز الداۋ عانا.  سوندا ول ەلىمىزدىڭ بۇكىل مۇسىلماندارىنىڭ   تالاپ-تىلەكتەرىن يسلامعا جاتپايتىن احمادياشىلاردىڭ جىرتىسىن جىرتىپ جۇرگەن م. تەلىبەكوۆ جالعىز ءوزى ورىنداماق پا؟ قالايشا؟ جوعارىدا اتاپ كورسەتىلگەنىندەي وسى  كەزگە دەيىن قوردىڭ جارعىسىنا ساي بىردە-ءبىر ناقتى قايىرىمدىلىق  ىس-شاراسىن  وتكىزگەنىن ەستىمەپپىز دە، كورمەپپىز دە.

ونىڭ بار ماقساتى مۇسىلماندار اراسىنا ىرىتكى سالۋ ارقىلى باتىسقا جارامساقتانىپ، قوماقتى قارجىسىنا يە بولۋ. سەبەبى،  م. تەلىبەكوۆ مىرزا ەقىۇ-نىڭ باستاماسىمەن  ءار جىلى كۇزدە ۆارشاۆا قالاسىندا وتەتىن   ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ  تۇراقتى قوناعى.  بۇل جيىندا  ول  قازاقستاندى باتىستىق دەموكراتيا ۇلگىسىنە ساي دامىماي جاتقانىن ايتىپ، ۇپايىن تۇگەندەپ ءجۇر.   ەلىمىزدىڭ بۇكىل مۇسىلماندارىنىڭ اتىنان  ەلىمىزدى، جۇرتىمىزدى كىنالاپ سويلەپ، ءتىل تيگىزەدى.  ونىڭ سوزىندە دە ءباتۋا  جوق. سەبەبى، سۇيەكسىز  قىزىل تىلگە ەرىك بەرىپ، ناقتى دەرەكتەر مەن دايەكتەردى كەلتىرە الماي، مالتانى ەزە بەرەدى،  ەزە بەرەدى.  جالپى ەل مۇسىلماندارىنىڭ اتىنان حالىقارالىق جيىنداردا سويلەۋىنىڭ  وزى بارىپ تۇرعان باسسىزدىق.  ويتكەنى، ەڭ قۇرىعاندا شاريعاتتى ايتپاعاننىڭ وزىندە م. تەلىبەكوۆ ارابشا قارا ء(ارىپ)  تانىرلىق  تا   دىني بىلىمنەن  دە  ماقۇرىم.  ال، ونىڭ شاريعي  «ءپاتۋالار» شىعارۋى ءتىپتى كۇلكىلى.  ءپاتۋالاردى تەك  يسلام ءدىنىنىڭ اسا بىلگىر وقىمىستىلارى مەن فاقيح عالىمدارى عانا  بەرە الادى.  بۇعان تەرەڭ ءبىلىم كەرەك ەكەنىن ول ويلانىپ تا كورگەن ەمەس. ءپاتۋاسىنىڭ ءتۇرى كۇنى كەشەگى 90-جىلداردىڭ باسىنداعى كوشە ميتينگىسىندە اۋزىنا كەلگەندى قۇساتىن دۇمبىلەز اسىرە بەلسەندىنىڭ دەڭگەيىندە. وعان ەكى دۇنيە - ءبىر قادام. ونىڭ بار قىزمەتى مۇسىلماندار اراسىنا جىك سالىپ، داي-داي ەتۋ. بۇل باتىستىق ءتىس قاققان يسلام جاۋلارىنىڭ زىميان ايلا-تاسىلىمەن استاسىپ جاتىر.

وكىنىشكە وراي وسىنداي ءدىني ساۋاتسىز  قارا ءدۇرسىن ادامنىڭ  ەلىمىزدە ءدىن ىستەرى جونىندە   اگەنتتىك قۇرىلىپ، ونىڭ توراعاسى بولىپ قايرات لاما ءشارىپ تاعايىندالعاندا اسىعى الشىسىنان تۇسكەندەي سەزىندى. ويتكەنى، اگەنتتىكتىڭ باسشىسىنا  ەڭ ءبىرىنشى بولىپ  م.  تەلىبەكوۆ مىرزا بالاشا قۋانىپ، قولداۋ ءبىلدىردى.  اگەنتتىك  توراعاسىنىڭ: «ءبىز ءبىر حالىقپىز،  سوندىقتان ءبىر ءدىندى ۇستانۋىمىز كەرەك» دەگەن مالىمدەمەسى قوعامدىق داۋعا ۇلاسا جازداعان. وسىعان وراي ارنايى تۇجىرىمدامانىڭ دا دايىندالىپ جاتقانىن ءتىلشى قاۋىمىنا جەتكىزگەن. قايرات لاما ءشارىپتىڭ وسىلاي  دەگەنىن  بۇكىل باق ءىلىپ الىپ، قوعامدىق پىكىر تۋعىزدى. دەگەنمەن، ونىڭ ايتقاندارىنا  ءوزىنىڭ ارىپتەستەرى دە قارسى شىقتى. سول كەزدەگى مادەنيەت ءمينيسترى، بۇگىنگى مەملەكەتتىك حاتشى  مۇحتار  قۇل-مۇحاممەد مۇنىڭ قۇر داۋرىقپا ەكەنىن ايتىپ تىلشىلەرگە سۇحبات بەردى.  («وستاۆتە ناشي دۋشي». اۆتورى ت. الينا.   «مەگاپوليس» گازەتىنىڭ 2011 جىلعى 4 شىلدەدەگى سانى).  ءتىپتى  پارلامەنتەگى بىرنەشە دەپۋتتار ورە تۇرەگەلىپ،  پرەمەر-مينيستر كارىم ءماسىموۆتىڭ اتىنا ارنايى ساۋال جولداپ، ءمان-جايدى ءتۇسىندىرۋدى تالاپ ەتى.  ويتكەنى، ەلىمىزدىڭ اتا زاڭى بويىنشا  اركىمگە ار-ۇجدان  قۇقىعى بەرىلگەن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قانداي  ءدىندى ۇستانسا دا اركىمنىڭ ەركى. بۇعان شەكتەۋ قويىلماعان.

دەگەنمەن،  ءبىر  جىل بۇرىن  ءدىن ىستەرى  اگەنتتىگى  توراعاسىنىڭ ۋادە ەتكەن ارنايى تۇجىرىمداسىن   قاراپايىم جۇرت  كۇنى بۇگىنگە دەيىن كۇتە-كۇتە جالىقتى.

قايرات لاما-ءشارىپ قىزمەتىنە كىرىسە سالا ەشكىمگە بايقاتپاستان  قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنا  رەفورما (ساۋديالىق ۇلگىدە)   جاساۋعا بارىن سالدى. مەملەكەتتىك ورگاندار  تاراپىنان  دىني باسقارمانى قاتاڭ باقىلاۋعا الىپ، اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا ۇستاۋدى ماقسات ەتتى. ۇزاق جىلدار بويى  مىسىردا،  بىرىككەن اراب  امىرلىگىندە، ساۋد ارابياسىندا ەلشىلىكتە  قىزمەتتە جۇرگەندە  باس ءمۇفتي ءابساتتار قاجى دەربىسالى باس-باسىمەن كەتكەن مىڭداعان جەكە  ۇلكەندى-كىشىلى مەشىتتەردى ءدىني باسقارمانىڭ  ماڭايىنا توپتاستىرا الدى.  يمامداردىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ ينستيتۋتى مەن  «نۇر-مۇباراك» مىسىر  يسلام  مادەنيەتى ۋنيۆەرسيتەتىن، 9 مەدرەسە اشىپ جەرگىلىكتى  مامانداردى  دايىنداۋعا داڭعىل جول سالىپ بەردى. بۇگىندە  ءدىني باسقارمانىڭ جانىنان تۇراقتى تۇردە گازەت پەن جۋرنال شىعىپ، رەسمي تۇردە ونداعان يسلامي سايتتار قىزۋ جۇمىس ىستەۋدە.  «زەكەت» قورى اشىلىپ،  يسلام مادەنيەتى مەن ءبىلىمىن  قولداۋ قورىنىڭ دەمەۋشىلىگىمەن سوڭعى 2,5 جىلدا مەشىتتەر مەن مەدرەسەلەرگە 2 ميلليون دانادان  استام كىتاپتار مەن كىتاپشالار  تاراتىلدى. بۇدان وزگە  دە كوپتەگەن يگى  ىستەرگە مۇرىندىق بولعان  شەيح ءابساتتار قاجى دەربىسالىنى ەل مۇسىلماندارى ءۇش  رەت باس ءمۇفتي ەتىپ سايلادى.  ارينە،  مۇنىڭ ءبارى قر ءدىن ىستەر اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى قايرات  مىرزاعا  اسا ۇناي قويماعانى بەلگىلى.  قايتسە دە باس ءمۇفتيدىڭ ەل الدىندا بەدەلىن ءتۇسىرىپ، وزىنە ءبىرجولاتا قۇلدىق ۇرار  باسىبايلى باعىنىشتىسى ەتىپ الۋدى كوزدەدى. وسى ويىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قمدب-نىڭ عانا ەمەس-اۋ، يسلامنىڭ ەجەلگى جاۋى، ءدىنبۇزار مۇرات تەلىبەكوۆپەن اۋىز جالاسۋعا دەيىن بارۋعا ارلانبادى. بۇعان قاتىستى ونىڭ ۇستانىمى: «جاۋىمنىڭ جاۋى مەنىڭ دوسىم» بولسا كەرەك. ءوزىنىڭ ەلوردا تورىندەگى  اتاقتى مالىمدەمەسىنەن كەيىن اراعا كوپ ۋاقىت سالماي-اق، م. تەلىبەكوۆپەن رەسمي تۇردە كەزدەستى.  بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنشا، ءوزارا جۇزدەسۋ اگەنتتىك باسشىنىڭ جازباشا تۇردە شاقىرتۋىنان كەيىن  جۇزەگە اسقان.  ءدىن ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ توراعاسىمەن كەزدەسكەنىنە شابىتتانعان ءدىنبۇزار  م. تەلىبەكوۆ وعان جاستاردى يسلامعا تارتۋدى بەت پەردە ەتىپ، شاريعات قۇپتاي قويمايتىن ءتۇرلى فەستيۆالداردى، سۋرەتشىلەر كورمەسىن، ءتىپتى بالەت بيشىلەرىنىڭ بايقاۋلارىن وتكىزۋدى ۇسىنعان. سونداي-اق، «حابار» تەلەارناسىنان يسلامعا بايلانىستى اۆتورلىق باعدارلاما اشۋعا ىقپال ەتۋىن توراعادان قيىلىپ تۇرىپ سۇراسا كەرەك.  قايرات لاما ءشارىپ بۇعان جاۋاپ رەتىندە وعان ءوزىنىڭ ەكى تومدىق كىتابىن  (بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنشا ءمادينادا وقيتىن بىرقاتار قازاق جاستارىنا ارابشا كىتاپتاردان اۋدارتىپ دايىنداعان) سىيلاي وتىرىپ، اۆتورلىق جوبانىڭ تۇجىرىمداماسىن دايىنداۋدى تاپسىرعان.  ارادا كوپ وتپەي  م. تەلىبەكوۆ   حابار جوباسىنىڭ  دايىن ەكەنىن  توراعاعا مالىمدەيدى. وندا   ار اپتا سايىن  مىسىرعا،  ليۆياعا،  ساۋد ارابياسىنا تاعى دا باسقا اراب مەملەكەتتەرىنە بارىپ، ونداعى ءدىني جاعداي مەن توڭكەرىستەردىڭ تاجىريبەسىن ۇيرەنۋ جاعى دا نازاردان تىس قالماعان.   مۇنداي ويعا الىنعان باعدارلامالار ءتۇپتىڭ تۇبىندە ىسكە اسا قالسا، تىپ-تىنىش جاتقان ەلىمىزدىڭ تۇتاستىعى مەن تۇراقتىلىعىنا ۇلكەن قاۋىپ توندىرەتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. مۇنىسى سولارداعى باسسىزدىق پەن بەيبەرەكەتسىزدىكتىڭ «تاجىريبەسىن» بىزگە ۇسىنۋ بولىپ شىقپاي ما؟ قازىرگە بۇل ءدىنبۇزار مەن ءدىن ىستەر اگەنتتىگى توراعاسىنىڭ اراسىنداعى «كەلىسىم» عانا.

ءدىن ىستەر اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى قمدب-نى ايتقانىنا كوندىرىپ، دەگەنىمەن جۇرگىزۋ ءۇشىن قارا شاڭىراقتى بولشەكتەپ تاستاۋدى كوزدەپ، وزىندىك رەفورما جاساۋدى قولعا الدى. وعان  سايكەس  باس ءمۇفتيدى ەل مۇسىلماندارى قۇرىلتايىندا سايلاماي  Cاۋد ارابياسىنداعىداي مەملەكەت باسشىسىنىڭ وبلىس اكىمدەرى سەكىلدى تاعايىنداۋىن كوزدەگەن. ءار مەشىتتى جەكە ءوز الدىنا ءدىني بىرلەستىككە اينالدىرىپ، اتتارىن دا اۋىستىرۋدى ماقسات ەتكەن. سونداي-اق، زەكەت  سالىعىن ەنگىزۋدى دە  ويلاستىرعان. ءدىني اگەنتتىككە ۇكىمەت جاعىنان بەرىلگەن وكىلەتتىلىكتى ازسىنىپ، ءتۇرلى قيتۇرتقى ارەكەتتەرگە بارۋدان دا تارتىنىپ قالماعان.  مىسالى، باس ءمۇفتيدى  جۇرت الدىندا «ۇستازىم» دەي وتىرىپ، ونى ورنىنان الىپ تاستاپ،  كادرلاردى ءوزى تاعايىنداپ، قارجى-قاراجات جاعىنا دا اۋىز سالۋدى ويلاستىرىپتى. ارينە، وسى جانە باسقا دا العا قويعان جوسپارلارىنىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن جۇزەگە اسپاعانىنا ەل مۇسىلماندارى كۋا.

باقانداي التى جىل ساۋد ارابياسىنىڭ تاجىريبەسىن جاتپاي-تۇرماي زەرتتەگەن قايرات مىرزا قازاقستانداعى جاعدايدى مۇلدە ەسىنەن شىعارىپ العانداي. ويتكەنى، ساۋديادا ءبىر عانا يسلام ءدىنى ۇستەمدىك قۇرسا، بىزدە جاعداي مۇلدە باسقاشا. ولاردا مەملەكەتتىك ءدىن يسلام بولسا، ءبىز زايىرلى ەلمىز.

شىدامنىڭ دا شەگى بار ەمەس  پە؟  تەك وسىنداي ارەكەتتەردەن  كەيىن عانا  قمدب-نىڭ توراعاسى، باس ءمۇفتي ءابساتتار قاجى  قر پرەزيدەنتىنە   اشىق حات جولداپ، ءمان-جايدان تولىق حاباردار ەتتى. ( «پوچەمۋ ابساتتار دەربيسالي قايراتا لاما شاريفا چاەم نە ناپويل»، ج. تۋلەنديەۆا، گازەتا «مەگاپوليس» 23.04.12. گودا)

رەسپۋبليكاداعى بەلدى-بەلدى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى  باس ءمۇفتيدى قولداپ،  قورعادى. ويتپەگەندە شە؟  وسى ۋاقىتقا دەيىن  حازرەتتىڭ اتقارعان بۇكىل  يگى ىستەرى بۇكىل ەل-جۇرت پەن ءباسپاسوزدىڭ نازارىندا بولسا.   ەلباسى دا دەر كەزىندە  مۇفتيگە قولداۋ ءبىلدىرىپ، مەملەكەتتىك حاتشى  ءدىني اگەنتتىك باسشىسىنىڭ ماسەلەسىن ماي شاممەن قارادى.  ەندى قىزىقتى قاراڭىز.  تاعى دا ءدىني  اگەنتتىك توراعاسىنا «وداقتاسى» ءدىنبۇزار مۇرات تەلىبەكوۆ اراشا ءتۇستى. «ءدىني اگەنتتىكتىڭ قۇرىلۋى  ەلدەگى ءدىني ينستيتۋتتاردىڭ، سونىڭ ىشىندە قمدب-نىڭ ءوز مىندەتىن  ءتيىستى دارەجەدە اتقارا الماۋىنان. ءدىني سالادا ءتارتىپ ورناتۋدىڭ  ۋاقىتى ابدەن ءپىسىپ-جەتىلدى. ايتپەسە، تاعى ءبىر تورەشىل  ورگان  قۇرۋدىڭ قانداي ءمانى بار؟ ارينە، باستاپقىدا تۇسىنبەۋشىلىكتەر مەن ءتۇرلى قوزقاراستاردىڭ  بولۋى  زاڭدىلىق.  دەگەنمەن، باسەكەلەستىك زامانىندا  مۇنىڭ  پايداسى وتە زور. بۇل ءوز كەزەگىندە ءدىني جاعدايدى  جاقسارتىپ، ونىڭ دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسارى ءسوزسىز» دەپ  سايرادى ءدىنبۇزار. ( «پوچەمۋ ابساتتار دەربيسالي قايراتا لاما شاريفا چاەم نە ناپويل»، ج. تۋلەنديەۆا، گازەتا «مەگاپوليس» 23.04.12. گودا)

ودان كەيىن  ەلباسىنىڭ ءوزى كەلىپ اشقان «حازرەت سۇلتان» مەشىتىن  ءدىني ىستەر اگەنتتىگى تولىق ءوز باقىلاۋىنا الۋعا ۇمتىلدى. ءتىپتى، ءدىندارلاردىڭ جالاقىلارىنا دەيىن وزدەرى بەلگىلەپ، قايىر-ساداقاعا دا اۋىز سالماقشى بولدى.  تاعى دا بيلىك  اراعا ءتۇسىپ، حالىقتىق-دەموكراتيالىق  «نۇر-وتان» پارتياسى  قمدب-نى قولداپ شىقتى. م. تەلىبەكوۆ ەسكى اۋەنىنە باسىپ: «قمدب مەن ءدىني ىستەر اگەنتتىگىنىڭ اراسىنداعى كەلىسپەۋشىلىك كوپكە  ايان.  ويتكەنى، بيلىك اگەنتتىك ارقىلى مونوپولياعا اينالعان ءدىني باسقارمانىڭ قۇزىرەتىن كەمىتىپ، قىزمەت اياسىن تارىلتپاقشى بولدى. سەبەبى،   مونوپولياعا اينالعان سالادان ءتۇبى جاقسىلىق شىقپايدى. ءتىپتى، ونىڭ باسشىسى الەمدەگى ەڭ اقىلدى عۇلاما بولسا دا! بيلىك پەن مانساپ مىقتى تۇلعانىڭ ءوزىن قاتتى وزەرتىپ جىبەرەدى.

بيلىك رۋحاني سالانى  قاداعالاۋسىز قالدىرعانىن ءتۇسىنىپ، جانتالاسا باقىلاۋعا الۋعا بار كۇشىن سالدى. سونىڭ سالدارى بولار شاريعاتقا دەن قويعان بەكبولات تىلەۋحان پارلامەنتتەن ىعىستىرىلىپ شىعارىلدى. بۇل تەكەتىرەستە قايرات لاما ءشارىپ مىندەتتى تۇردە باسىم ءتۇسۋى كەرەك. ويتكەنى،  ار-نامىستىڭ تارازىعا تارتىلار تۇسى وسى»، ( «ۆ چۋجۋيۋ مەچەت - سو سۆويم ۋستاۆوم.  ۋداستسيا لي زاگنات دجيننا وبراتنو ۆ بۋتىلكۋ» (س. يساباەۆا، گازەتا «Central Asia Monitor» 24.08.12.)  دەپ  اگەنتتىك توراعاسىن يسلامنىڭ اق تۋىن كوتەرۋشى ادىلەتتى باسشى ەتىپ كورسەتۋگە تىرىستى.

وسىلايشا  قمدب-نىڭ  ءرولى مەن حالقىمىزدىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماعى جولىنداعى قىرۋار جۇمىستارىن تۇككە العىسىز ەتىپ تاستاپ، جالا جاپتى. الايدا، قمدب-نى تورتكە: شىعىس، باتىس، وڭتۇستىك جانە ورتالىق ايماقتارعا ءبولىپ، وسىنشا ءتورت ءالسىز مۇفتياتقا بولشەكتەپ، قۇزىرەتىن كەمىتۋ ارقىلى ەل مۇسىلماندارى اراسىنا سىنا قاعۋ قاسكويلىك ەكەنىن اقوردا وتە جاقسى ءتۇسىندى. سوڭعى كەزدەرى لاڭكەستەردىڭ يسلام اتىن جامىلىپ، ەلىمىزدىڭ ءار اۋماعىندا جارىلىستار ۇيىمداستىرىپ، حالقىمىزدىڭ تىنىشتىعىن بۇزۋى   ەل مۇمىندەرىنىڭ بىرلىكتە ءومىر ءسۇرۋىنىڭ اسا ماڭىزدى ەكەنىن تاعى ءبىر رەت دالەلدەپ بەردى. ەلباسىنىڭ ءوزى: «راديكالدىق ەكسترەميستىك ارەكەتتەر مەملەكەتىمىزدىڭ، جالپى  الەۋمەتتىڭ تىنىشتىعىن بۇزۋعا ۇمتىلىپ جاتقانىن مويىنداۋىمىز كەرەك» دەپ ويىن اشىق بىلدىرگەن بولاتىن.

جوعارىداعى ايتقاندارىمىزدى  سارالاي كەلە  ويلارىمىزدى بىلايشا تۇيىندەسەك:

بىرىنشىدەن، ەلىمىزدىڭ تىنىشتىعى مەن بىرلىگىنە باستى نازار اۋدارىپ وتىرعان  اقوردا  مۇسىلمانداردىڭ بولىنۋىنە ەشقانداي دا مۇددەلى ەمەس.  سوندىقتان دا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءدىني ىستەر اگەنتتىگىنىڭ قمدب-نى ءتورت مۇفتياتقا بولشەكتەۋ ارەكەتىنە بەي-جاي قاراي المايدى. ويتكەنى، قمدب ەل مۇسىلماندارىنىڭ باسىن بىرىكتىرىپ وتىرعان رەسمي يسلامي ۇيىم.   لاڭكەستەردىڭ ارەكەتتەرى كۇشەيىپ تۇرعان مىنا الماعايىپ زاماندا  مۇسىلمانداردىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماعىنا ىرتكى سالۋعا تىرىسۋ ارەكەتى ەل قاۋىپسىزدىگى مەن تۇتاستىعىنا مەيلىنشە قاۋىپتى.

ەكىنشىدەن، اقوردا مەشىتتەردىڭ اتىن وزگەرتۋگە بايلانىستى ءدىني  اگەنتتىك باسشىسىنىڭ ۇسىنىسىن قابىلدامادى. بۇل حالىق جانە مەشىت سالدىرعىسى كەلۋشىلەردىڭ اراسىندا تۇسىنبەۋشىلىككە اپارىپ سوعاتىنى ايدان انىق.

ۇشىنشىدەن، ءدىن سالاسىن  رەتتەۋ مەن جۇيەلەۋدە باسقا ەلدىڭ (ساۋد ارابياسىنىڭ) ۇلگىسىن قولدانۋ بىزگە مۇلدە جارامايدى. سەبەبى، حالقىمىزدىڭ  ەرەكشەلىگى، ءتۇرلى ءدىني كونفەسسيالاردىڭ بولۋى بۇعان جول بەرمەسى انىق.  ونىڭ ۇستىنە مەشىتتەردى قايتادان جەكە ءدىني بىرلەستىكتەرگە اينالدىرۋ باتىس پەن رەسەيدىڭ مۇسىلمانداردىڭ باسىن بىرىكتىرمەي، ءبىر-بىرىنەن وقشاۋلاۋ ءتاسىلى. مۇسىلمانداردىڭ باسىن بىرىكتىرمەۋ ءدىن دۇشپاندارىنا عانا ءتيىمدى.

وسىلايشا، وزدەرىن ەل مۇسىلماندارىنىڭ جانە بۇكىل ءدىننىڭ بيلەپ-توستەۋشىسىنە اينالدىرعىسى كەلگەن ەكى نيەتتەستىڭ العا قويعان جىمىسقى جوسپارلارى قۇداي ساقتاپ قازىرشە جۇزەگە اسپاي  قالدى. كەرىسىنشە اققا قۇداي جاق دەمەكشى، شەيح ءابساتتار قاجى دەربىسالى باسقارعان قمدب بۇلاردىڭ قيتۇرتقى «تاسادان تاس اتقاندارىن» بىلسە دە بىلمەگەن، كورسە دە كورمەگەندەي   قىزمەتتەرىن بەلگىلى زاڭ اياسىندا ءوز قال-قادىرىنشە اتقارۋدا. مۇنى ءبىر جاعىنان «يت ۇرەدى كەرۋەن كوشەدى» دەي سالۋعا دا بولار.

ايتسە دە، ەلىمىزدەگى ءتۇرلى دىندەر مەن كونفەسسيالاردىڭ ءوزارا ىنتىماعى مەن تۇسىنىستىگىنە ۇيىتقى بولىپ، ءىس-ارەكەتتەرىن زاڭ شەڭبەرىندە ۇيلەستىرىپ، رەتتەيدى دەيتىن اگەنتتىك توراعاسىنىڭ جەكە باسىنىڭ پەندەشىلىگىنەن شىعا الماۋى ويلاندىرادى. ءدىن سەكىلدى ەل تاعدىرىنداعى قاتپارى مول اسا ماڭىزدى سالانى جاۋاپكەرشىلىگىنە جەڭىل قارايتىن  بۇل سەكىلدى ورەسى تار شەنەۋنىكتىڭ قولىنا سەنىپ تاپسىرۋعا بولا ما؟ بىرلىك پەن ىنتىماقتى بەرىك ۇستانعان مەملەكەتتىك ساياساتپەن ءىس-ارەكەتى مەن نيەت-پيعىلى ۇيلەسپەيتىن ق. لاما ءشارىپ قايتا جاساقتالىپ جاتقان ۇكىمەت قۇرامىنان كورىنۋگە لايىق پا؟

«Abai.kz»