جەلىدە: «رەسەيلىكتەر جاپاتارماعاي قازاقستان ازاماتتىعىن الۋعا تىرىسىپ جاتىر»، دەگەن ءسوز تارادى. سەبەپ تە جوق ەمەس. الەم ەلدەرى (باتىس پەن اقش جانە بۇل اليانسقا كىرمەيتىن وزگە مەملەكەتتەر) رەسەيدى جويقىن سانكتسيالاردىڭ توپەسىنە الۋدا. رەسەيدىڭ ورتالىق بانكىنەن باستاپ، ءىرى-ءىرى بانكتەرى تۇگەل دەرلىك سانكتسيا استىندا. ەسەپشوتتار بعاتتالعان. الەمدىك ءىرى برەند يەلەرى رەسەي نارىعىنان لەگ-لەگىمەن كەتىپ جاتىر. سانكتسيالار تەك ەكونوميكالىق سالالاردى ەمەس، مادەنيەت، سپورت، عىلىم-ءبىلىم، اەرو-عارىش، ونەركاسىپ ت.ب. بارلىق سالالاردى قامتۋدا. قاراپايىم تىلمەن ايتساق، رەسەي بىرتە-بىرتە «وقشاۋداعى ەلگە» اينالىپ كەلەدى.

ەندى جوعارىداعى اقپاراتقا ورالايىق. «Google Trends» جانە «ياندەكس Wordstat» ىزدەۋ جۇيەلەرىندە «قازاقستان ازاماتتىعىن قالاي الۋعا بولادى» دەگەن سۇراق كوپ ىزدەلگەن. ىزدەۋشى اۋديتوريا – رەسەيلىكتەر.

ەگەر «Google ءTrendsتىڭ» «رەسەي» ءبولىمىن تاڭداپ،  «قازاقستان ازاماتتىعىن قالاي الۋعا بولادى» دەپ ىزدەسەڭىز، بۇل سۇراۋدىڭ سوڭعى كۇندەرى تۇراقتى ءوسىپ، 27 اقپان كەشىندە 100 باللعا جەتكەنىن كورەسىز. بۇل سۇرانىستىڭ ەڭ جوعارى شەگى بولىپ سانالادى. ىزدەۋ سالعانداردىڭ ەڭ كوبى ماسكەۋ جانە سانكت-پەتەربۋرگ قالاسىنىڭ تۇرعىندارى ەكەن. قازاقستانعا قىزىعۋشىلىق بيىل قاڭتار ايىندا باستالىپ، 3,8 مىڭنان استام سۇرانىس جاسالعان. بۇل سوڭعى ەكى جىلداعى ەڭ ۇلكەن كورسەتكىش.

رەسەي ازاماتتارىنىڭ جاپپاي قازاقستانعا قىزىعۋشىلىق ءبىلدىرۋىن كوپشىلىك باتىستىڭ رەسەيگە سالعان سانكتسيالارىمەن بايلانىستىرادى.

اقپاراتتىڭ انىعىن تەكسەرگەن  Factcheck.kz:  «ءبىر اپتانىڭ ءىشىن الىپ قاراساق، ارينە «قازاقستان ازاماتتىعىن قالاي الۋعا بولادى» دەگەن سۇراق شىنىمەن جوعارى دەڭگەيگە جەتكەن. بىراق، ءبىر اپتادان كوپ ۋاقىتتى الىپ قارايتىن بولساق، قازاقستانعا دەگەن مۇنداي قىزىعۋشىلىق بۇرىندا دا بولعان. اندا-ساندا وسىنداي جوعارى دەڭگەيگە جەتىپ وتىرعان، ياعني، ءدال قازىر عانا ادامدار وسى سۇراقتى جاپپاي قويىپ جاتىر دەۋ قاتەلىك. بۇل مالىمدەنىڭ نەگىزدەرى جەتكىلىكسىز. اۆتورلار ساندار تۇزاعىنا ءتۇسىپ قالعان سياقتى»، - دەپ جاۋاپ بەرگەن.

دەگەنمەن اۆتور بەرىلگەن اقپاراتتىڭ شىنايى ەكەنىن ايتادى. تەك مۇنداي سۇراۋلار ارا-تۇرا بولىپ تۇراتىنىن ەسكەرتكەن. رەسەي ۋكرايناعا باسىپ كىرگەننەن سوڭ، رەسەيلىكتەردىڭ ءوز ىشىندە دۇربەلەڭ باستالدى. رەسەيدە مىڭداعان ادام سوعىسقا قارسى ەكەنىن ايتىپ، كوشەگە شىققان بولاتىن. كرەمل نارازىلىق بىلدىرگەندەردى جاپپاي قاماۋعا الدى. وسىدان كەيىن رەسەي تۇرعىندارىنىڭ باسقا ەلدەرگە كەتۋگە ارەكەت جاساۋى تاڭعالارلىق جاعداي ەمەس.

«Google Trendsتە» قازاقستان ازاماتتىعى تۋرالى رەسەيلىكتەردىڭ سۇراۋى 2021 جىلعى قاراشا، جەلتوقسان ايىندا جانە 2022 جىلدىڭ 15 اقپان ايىندا قازىرگىدەي ەڭ جوعارى دەڭگەيگە جەتىپ وتىرعان.

الايدا، ءدال قازىر بولىپ جاتقان وقيعالارعا بايلانىستى سوڭعى 12 ايدا رەسەيدە ەو ەلدەرىنە ازاماتتىق الۋ تۋرالى سۇراۋلاردان گورى قازاقستان ازاماتتىعىن الۋ تۋرالى سۇرانىس وسكەن.

ءبىز ساياساتكەر مۇحتار تايجان مەن ساياساتتانۋشى سامات نۇرتازانىڭ پىكىرلەرىنن تالقىعا ۇسىنامىز...

مۇحتار تايجان:

- الەم ەلدەرىنىڭ قاتال سانكتسياسىنا ۇشىراعاننان كەيىن، كوپتەگەن رەسەيلىك قازاقستان ازاماتتىعىن الۋعا تىرىسادى، مەن وعان سەنىمدىمىن. ءبىز بۇعان جول بەرمەۋىمىز كەرەك. بۇل ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ىشىندەگى «بەسىنشى باعان» بولارى انىق. قازىر بىزدەن كەتىپ قالعانداردىڭ ءوزى قايتىپ كەلگىسى كەلەدى. بىراق، كەشىرىڭىز، ولار ءوز تاڭداۋىن الدەقاشان جاساعان. ەندى ءوز بيلەۋشىلەرى پۋتينمەن بىرگە جاۋاپ بەرى ءتيىس. «ءبىز قايتالاي الامىز»، - دەپ شۋلاعاندار قايدا؟ ال، قايتالاڭىزدار، ەرىك سىزدەردە. قازاقستان ازاماتتىعى قازىر «تارتىمدى» بولىپ تۇرعانىنىڭ سەبەبى بار. بىزدە كوپتەگەن قىمبات مەديتسينالىق وپەراتسيالار تەگىن جاسالادى. ءبىزدىڭ ازاماتتار سول ءۇشىن سالىق تولەيدى. مۇنداي وپەراتسيالارعا تەك ءوز ازاماتتارىمىز قول جەتكىزۋى كەرەك، كەلىمسەكتەر ەمەس.

قىسقاسى  قازاق تىلىنەن ەمتيحان تاپسىرىپ، قازاق تاريحىن ءبىلۋ كەرەك. ەلىمىزدە بىرنەشە جىلدار بويى تۇرىپ، تولىق ادالدىعىن كورسەتۋى كەرەك. قازاقستان ازاماتتىعىن الۋ ءۇشىن وسى ايتىلعاندار نەگىزگى شارت بولۋى كەرەك. ارينە، قانداستار ءۇشىن ازاماتتىق جەڭىلدەتىلگەن سحەما بويىنشا قالۋى ءتيىس. سونداي-اق، قوس ازاماتتىققا باقىلاۋدى كۇشەيتۋ كەرەك. باسقا ەلدىڭ ازاماتتىعى بارلار بىردەن قازاقستان ازاماتتىعىنان ايىرىلۋى كەرەك.

سامات نۇرتازا:

- ەندى رەسەي ازاماتتارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن الۋعا تىرىسادى. بەلارۋس قاۋىپتى. قىرعىزستان تۇراقسىز. وزبەك، تاجىك، ءازىربايجان، تۇركمەنستان، ارمەنيا، گرۋزيا، مولدوۆا ەلدەرىندە ورىس ءتىلى ءولدى دەۋگە بولادى. رەسەي ازاماتتارى 250 جىل قۇرامىندا بولعان ەلدەردىڭ ءتىلىن ۇيرەنۋگە تاكاپپارلىعى جىبەرمەيدى. سوندىقتان بۇل ەلدەردى رەسەي ازاماتتارى قاراستىرمايدى. بالتىق ەلدەرى تۋرالى اۋىز اشپاي-اق، قويايىن. ەۋروپانىڭ ءتۇرى بەلگىلى. قىتايدىڭ ءتىلى اۋىر.

تاڭداۋ تەك قازاقستانعا تۇسەدى. نەگە؟ قازاقستاندا قازاق ءتىلىن بىلمەي ءومىر سۇرۋگە بولادى.  قازاقستاندا قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن وبلىس، قالا، اۋدان اكىمدەرى بار. قازاقستاندا قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن مينيسترلەر بار. قازاقستاندا قازاق ءتىلىن بىلمەي بيزنەس اشىپ، بايۋعا بولادى.

سوندىقتان قىسىلعان رەسەي ازاماتتارى قازاقستان ازاماتتىعىن الۋعا تىرىسادى.

ايجان تەمىرحان

Abai.kz