ءسوز جوق، پرەزيدەنتتىڭ بۇل جولعى جولداۋى – بۇرىنعىلاردان مۇلدەم وزگەشە، ءوز الدىنا ءبىر توبە بوپ تۇر. بيلىكتىڭ سىنشىسى بولسام دا، بۇل قۇجاتتىڭ كوپتەگەن تۇستارى ەل كوڭىلىنەن شىعىپ جاتىر دەپ ايتۋعا ءتيىسپىن.

ونىڭ ۇستىنە، بۇگىن جاريا ەتىلگەن ساياسي باستامالاردىڭ ءبىرازىن ءبىز، وپپوزيتسيا، كوپ جىلدان بەرى تالاپ ەتىپ، ءوز سەزدەرىمىز بەن ميتينگىلەرىمىزدە ۇران ەتىپ، كوتەرىپ كەلەمىز. ولاي بولسا، ولاردى نەگە قولداماسقا؟

ءبىر نارسەنى ۇعىنايىقشى: پرەزيدەنت جولداۋىن ەشبىر كومپروميسكە بارمايتىن، سۋپەرراديكالدى تۇرعىدان باعالاساق، ياعني، پارلامەنتتى ءدال بۇگىن تاراتىپ، سايلاۋ جاريالاپ، سەناتتىڭ كوزىن جويىپ، ال وبلىس اكىمدەرىن ەرتەڭنەن باستاپ سايلاۋ كەرەك دەگەن تۇرعىدان كەلسەك، ارينە، جولداۋ جارامسىز. پليۋراليستىك قوعامدا ونداي پىكىر بولۋى دا ورىندى.

بىراق، ءبىز ساياسي پروتسەستەردى باعالاۋ جانە بيلىك الدىنا ناقتى تالاپ قويۋدا مەيلىنشە رەاليست ءارى پراگماتيك بولۋىمىز كەرەك سياقتى. وسى تۇرعىدان العاندا وسى جولداۋدىڭ ءبىراز تۇسىن وڭ دەپ باعالاۋعا بولادى.

ماسەلەن، «سۋپەرپرەزيدەنتتىك جۇيەدەن كۇشتى پارلامەنتى بار پرەزيدەنتتىك جۇيە قۇرۋدى» قالاي قولدامايسىز؟ يدەيا دۇرىس، ەندى ونى ناقتى زاڭنامالىق ءمان-مازمۇنمەن تولىقتىرۋ قاجەت.

«اۋزى كۇيگەن ءۇرىپ ىشەدى» دەمەكشى، پرەزيدەنت تۋىستارىنىڭ ساياسي قىزمەتتەر مەن كۆازيمەملەكەتتىك قۇرىلىمداردا باسشى قىزمەتتى بولماۋىنىڭ ءوزى – دۇرىس ساياسي شەشىم.

ءماجىلىستى سايلاۋدا پارتيالىق جۇيەمەن قاتار ماجوريتارلىق جۇيەنى ەنگىزۋ دە قۇپتارلىق قادام.

پارتيا تىركەۋدە جينالاتىن قول سانىن 20 مىڭنان 5 مىڭعا دەيىن ازايتۋ دا – ءبىر قادام بولسا دا العا جىلجۋشىلىق.

پرەزيدەنتتىڭ، اكىمدەردىڭ پارتيا مۇشەسى بولماۋى تۋرالى تالاپ تا ەلدەگى كوپپارتيالىق جۇيەنى دامىتۋعا ءوز ۇلەسىن قوساتىنى انىق.

كوپشىلىكتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ماسەلە - كەزىندە تاراتىلىپ كەتكەن وبلىستاردى قالپىنا كەلتىرىپ، ولارعا قازاقى اتاۋ بەرۋى دە - وڭ باستاما.

وسى جانە باسقا دا توسىن دەۋگە تۇرارلىق جاڭالىقتار شىن مانىندە توقىراۋعا ۇشىراعان ساياسي پروتسەستى جانداندىرادى، ونە بويىنا قان جۇگىرتتى. مۇنىڭ ءوزى قوعامنىڭ تازارىپ، ازاماتتاردىڭ ساياسي بەلسەندىلىگى ارتۋىنا ءوز سەپتىگىن تيگىزەرى حاق.

وسىناۋ جەتىستىكتەرىنە قاراماستان، ءبۇل جولداۋدىڭ دا ايتىلماي قالعان تۇستارى بار.

اقپان ايىندا «پرەزيدەنت قاڭتار قاندى قىرعىنىنا قاتىستى بارلىق سۇراقتارعا ءوز جاۋابىن 16 ناۋرىزدا بەرەدى» دەپ رەسمي تۇردە حابارلانعان بولاتىن.

وكىنىشكە وراي، ولاي بولا قويمادى. بۇل جولى دا بۇرىن دا ايتىلعان جايتتار قايتالاندى.

ەڭ باستىسى – «پرەزيدەنت ءوزى ايتقان مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساۋ ارەكەتىنىڭ باستى تاپسرىۋشىسى، ۇيىمداستىرۋشىسى كىم؟» دەگەن ءاربىر قازاقتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ساۋالعا جاۋاپ بەرىلگەن جوق. پرەزيدەنت تە جولداۋىندا «بەلگىلى ادامدار»، «جوعارى لاۋازىم يەلەرى» دەۋمەن شەكتەلىپ قالدى.
قاندى قىرعىننان 70 كۇن ءوتتى. ەگەر دە و باستا وعان «مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساۋ ارەكەتى» دەگەن ناقتى قۇقىقتىق، ساياسي باعا بەرىلسە، وندا وعان تىكەلەي جاۋاپتى تۇلعالاردىڭ اتتارى تايعا تاڭبا باسقانداي اتالۋى ءتيىس ەمەس پە؟
ونداي دايەكتى جاۋاپتىڭ جوقتىعى ەكى ءتۇرلى كۇدىككە جەتەلەيدى.

بىرىنشىدەن، «وسى وقيعاعا قاتىستى كىنالىلەردى انىقتاۋدى بيلىك باسىندا ءالى دا ساۋدا ءجۇرىپ جاتىر ما؟» دەگەن ساۋالدى قويۋلاتا تۇسەدى. ونىڭ ۇستىنە سوڭعى كەزدە ەلباسىنىڭ ءوزى رەسمي شارالارعا قاتىسىپ، ەل كوزىنە ءتۇسىپ ءجۇر.

پرەزيدەنت بيلىك تىزگىنىن تولىعىمەن ءوز قولىنا الدى دەسەك تە، قازاقستان ساياساتىندا نازارباەۆ فاكتورىن مۇلدەم جوققا شىعارا المايمىز. ول فاكتور ونىڭ وتباسى مۇشەلەرىنىڭ تاعدىرىن شەشۋگە ءوز ىقپالىن تيگىزەتىنى تۇسىنىكتى. بالكىم، تەرگەۋ ىسىنە وسى جايت توسقاۋىل بوپ تۇرعان شىعار؟
ەكىنشىدەن، ەگەر دە قاندى قىرعىندى ۇيىمداستىرعان ادامنىڭ نە توپتىڭ اتى اتالماسا، وندا جۇرت «وسىنىڭ ءبارىن بيلىك ءوزى ۇيىمداستىرعان بولار» دەپ، بولجام جاساۋىنا تولىق قاقى بار.

قاراپ وتىرساق، ەكى كۇدىكتىڭ دە تىكەلەي توقاەۆقا قاتىسى بار. ءوز بەدەلى مەن ابىرويىنا نۇقسان كەلتىرمەۋ ءۇشىن ول وسى ساۋالعا كوپ كۇتتىرمەي جاۋاپ بەرۋ كەرەك دەپ سانايمىن.

ساياسي رەفورمانىڭ ەڭ باستى دىڭگەگى – سايلاۋ. بۇل جولى باقىلاۋشىلار تۋرالى ايتىلسا دا، بارلىق دەڭگەيدەگى سايلاۋ كوميسسيالارىنىڭ قۇرامىنا بارلىق ساياسي كۇشتەردىڭ وكىلدەرىن ەنگىزۋ جايى «ۇمىت قالدى». ونسىز ءادىل سايلاۋ تۋرالى ءسوز قوزعاۋدىڭ ءوزى ىڭعايسىز.

بيلىك تارماقتارىن رەفورمالاۋعا قاتىستى ءسوز قوزعاساق، ساياسي رەفورمادا ۇكىمەت سەكىلدى حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى مەن ءال-اۋقاتىنا تىكەلەي جاۋاپتى ورگاننىڭ رەفورماسى تۋرالى ايتىلمادى. ءوزى تاعايىنداعاسىن با، حالىق سىننىڭ استىنا الىپ، جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ جۇرگەن سول ۇكىمەتتى پرەزيدەنت كوپ سىنامايتىن بولىپ ءجۇر.

بالكىم، پارتيالاردان تىس بولعان سياقتى، پرەزيدەنت ۇكىمەتكە دە شۇيلىگە الاتىنداي بەيتاراپ بولۋى كەرەك پە؟

مەنىڭشە، ۇكىمەتتىڭ قۇرالۋى، ونىڭ قىزمەتىنىڭ ناتيجەلىگىن ارتتىرۋ، ونىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ سەكىلدى قاعيداتتاردى قايتا قاراۋ كەرەك.
ايتپەسە، ءوز شەشىمىن تاپپاعان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلەلەر ساياسي رەفورمانىڭ جۇزەگە اسۋىنا ءوز كەدەرگىسىن تيگىزىپ قانا قويماي، ەل تاۋەلسىزدىگىنە نۇقسان كەلتىرۋى ابدەن مۇمكىن!

ءيا، پرەزيدەنت ساياسي جۇيەنى دامىتۋدا بىرقاتار باستاما كوتەردى. ول – قوعام بولىپ قۇپتارلىق ءىس.

دەگەنمەن، ساياسي رەفورما دەگەن ءار سالادا ءبىردى-ەكىلى وزگەرىسپەن شەكتەلەتىن دۇنيە ەمەس، ول جان-جاقتى، كەشەندى جوسپاردى قاجەت ەتەتىن، جانە دە ءبىر ادام – پرەزيدەنتتىڭ عانا قالاۋىمەن شەشىلمەيتىن، ءاربىر ازاماتتىڭ قاتىسۋىنا كەپىلدىك بەرەتىن ۇدەرىس.

ول ءۇشىن ەكەۋارا سەنىم كەرەك: حالىق – پرەزيدەنتىنە، پرەزيدەنت – ءوز حالقىنا سەنۋى شارت. پرەزيدەنت ۇسىنعان باستامالار سوندا عانا باياندى بولماق!

ءامىرجان قوسان

Abai.kz